Tài liệu Chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý của doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt việt nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIAO THÔNG VẬN TẢI LÊ VĂN NAM CHIẾN LƢỢC PHÁT TRIỂN CÁN BỘ QUẢN LÝ CỦA DOANH NGHIỆP VẬN TẢI ĐƢỜNG SẮT VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ Hà Nội -2015 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC GIAO THÔNG VẬN TẢI LÊ VĂN NAM CHIẾN LƢỢC PHÁT TRIỂN CÁN BỘ QUẢN LÝ CỦA DOANH NGHIỆP VẬN TẢI ĐƢỜNG SẮT VIỆT NAM Chuyên ngành : Tổ chức và quản lý vận tải Mã số : 62.84.01.03 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. VŨ TRỌNG TÍCH 2. PGS.TS. HỒ SỸ HÙNG Hà Nội -2015 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các thông tin và kết quả nghiên cứu trong luận án là do tôi tự tìm hiểu, đúc kết và phân tích một cách trung thực và nguồn gốc rõ ràng. Nghiên cứu sinh Lê Văn Nam LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án, tác giả đã nhận đƣợc sự giúp đỡ nhiệt tình của nhiều cá nhân, tập thể, sau đây là lời cảm ơn của tác giả: Trƣớc hết, xin cảm ơn sâu sắc PGS-TS Vũ Trọng Tích – Trƣởng Khoa Vận tải- Kinh tế - Trƣờng Đại học Giao thông vận tải và PGS.TS. Hồ Sỹ Hùng – Cục trƣởng cục Doanh nghiệp vừa và nhỏ- Bộ Kế hoạch và Đầu tƣ về sự hƣớng dẫn nhiệt tình để luận án đƣợc hoàn thành. Xin chân thành cảm ơn các Giáo sƣ, Tiến sỹ, các thầy giáo, cô giáo Bộ môn Vận tải- Kinh tế sắt, Khoa Vận tải- Kinh tế- Trƣờng Đại học Giao thông vận tải đã đóng góp những ý kiến quý báu để luận án đƣợc hoàn thiện hơn. Xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo Trƣờng Đại học giao thông vận tải, Phòng Đào tạo sau đại học đã tạo điều kiện cho tác giả đƣợc nghiên cứu và thực hiện các thủ tục liên quan cho luận án. Tác giả xin cảm ơn các Cán bộ Lãnh đạo, cán bộ quản lý, các cá nhân và các tập thể thuộc Đƣờng sắt Việt Nam đã tạo điều kiện cung cấp số liệu, trả lời các câu hỏi khảo sát tìm kiếm thông tin cho luận án. Tác giả xin chân thành cảm ơn Lãnh đạo, các đơn vị và cá nhân Trƣờng Cao đẳng Nghề Đƣờng sắt đã tạo điều kiện về thời gian, vật chất và tinh thần để thực hiện luận án. Cuối cùng, xin cảm ơn sâu sắc tới ngƣời thân, bạn bè đã động viên tôi trong suốt thời gian thực hiện luận án. MỤC LỤC MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài....................................................................................... 1 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án .......................... 2 3. Mục tiêu nghiên cứu của luận án ........................................................................ 6 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ....................................................................... 7 5. Phƣơng pháp nghiên cứu và nguồn số liệu ........................................................ 7 6. Những đóng góp của luận án ............................................................................... 8 7. Kết cấu của luận án .............................................................................................. 8 CHƢƠNG I. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ CHIẾN LƢỢC PHÁT TRIỂN CÁN BỘ QUẢN LÝ CỦA DOANH NGHIỆP.......................................................................... 9 1.1. Lý luận chung về chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý doanh nghiệp ........ 9 1.1.1 Khái niệm, phân loại cán bộ quản lý doanh nghiệp .......................................... 9 1.1.1.1. Khái niệm cán bộ quản lý doanh nghiệp ....................................................... 9 1.1.1.2. Phân loại cán bộ quản lý.............................................................................. 10 1.1.2. Khái niệm về chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý doanh nghiệp ................. 13 1.1.3. Nội dung và trình tự xây dựng chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý ............. 14 1.1.3.1. Phân tích môi trƣờng và dự báo tƣơng lai ................................................... 15 1.1.3.2. Xác định tầm nhìn, sứ mạng chiến lƣợc ...................................................... 15 1.1.3.3. Xác định mục tiêu của chiến lƣợc ............................................................... 16 1.1.3.4. Xác định các chiến lƣợc có thể lựa chọn ..................................................... 17 1.1.3.5. So sánh, lựa chọn chiến lƣợc ....................................................................... 20 1.1.3.6. Tổ chức thực hiện chiến lƣợc ...................................................................... 22 1.2. Chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt ..... 23 1.2.1. Một số đặc điểm đặc trƣng trong hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt ........................................................................................... 23 1.2.1.1. Công nghệ vận tải đƣờng sắt ....................................................................... 23 1.2.1.2. Thị trƣờng vận tải ........................................................................................ 27 1.2.1.3. Vai trò của vận tải đƣờng sắt ....................................................................... 28 1.2.2. Đặc điểm của chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt .................................................................................................................. 29 1.2.2.1. Khái niệm cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt ........................ 29 1.2.2.2. Khái niệm chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt .............................................................................................................................. 32 1.2.2.3. Các nguyên tắc xây dựng chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt ........................................................................................... 35 1.3. Kinh nghiệm quốc tế về phát triển cán bộ quản lý ...................................... 38 1.3.1. Kinh nghiệm phát triển cán bộ quản lý của Đƣờng sắt Nhật Bản .................. 38 1.3.2. Kinh nghiệm của Đƣờng sắt Trung Quốc và Đƣờng sắt Anh ........................ 40 1.3.3. Kinh nghiệm đào tạo, bồi dƣỡng cán bộ, công chức ở Singapore ................. 42 1.3.4. Bài học rút ra cho doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt Việt Nam trong công tác phát triển cán bộ quản lý .......................................................................................... 44 Kết luận chƣơng 1 .................................................................................................. 44 CHƢƠNG II. THỰC TRẠNG VỀ CÔNG TÁC PHÁT TRIỂN CÁN BỘ QUẢN LÝ CỦA TỔNG CÔNG TY ĐƢỜNG SẮT VIỆT NAM........................................ 46 2.1. Giới thiệu tổng quan về Tổng công ty Đƣờng sắt Việt Nam ....................... 46 2.1.1. Sơ lƣợc quá trình hình thành phát triển Đƣờng sắt Việt Nam (từ năm 1955) 46 2.1.2. Chức năng, hoạt động và cơ cấu tổ chức của Tổng công ty Đƣờng sắt Việt Nam .......................................................................................................................... 47 2.1.2.1. Chức năng, hoạt động kinh doanh ............................................................... 47 2.1.2.2. Cơ cấu tổ chức ............................................................................................. 48 2.1.3. Thực trạng sản xuất kinh doanh của Tổng công ty Đƣờng sắt Việt Nam ...... 49 2.1.3.1. Tổng số lao động của Tổng công ty Đƣờng sắt Việt Nam .......................... 49 2.1.3.2. Kết cấu hạ tầng đƣờng sắt ........................................................................... 51 2.1.3.3. Phƣơng tiện vận tải ...................................................................................... 53 2.1.3.4. Công nghệ chạy tàu ..................................................................................... 53 2.1.3.5. Quản lý kinh doanh vận tải.......................................................................... 54 2.1.3.6. Kết quả sản xuất kinh doanh ....................................................................... 55 2.2. Thực trạng về đội ngũ cán bộ quản lý của Tổng công ty Đƣờng sắt Việt Nam .......................................................................................................................... 57 2.2.1. Về số lƣợng cán bộ quản lý ............................................................................ 58 2.2.2. Về chất lƣợng ................................................................................................. 59 2.2.2.1. Về độ tuổi cán bộ quản lý ............................................................................ 59 2.2.2.2. Về năng lực cán bộ quản lý ......................................................................... 60 2.3. Công tác phát triển cán bộ Tổng công ty Đƣờng sắt Việt Nam .................. 65 2.3.1. Cơ chế, chính sách phát triển cán bộ quản lý ................................................. 65 ............................................................ 65 2.3.1.2. Chính sách thu hút và giữ nhân tài .............................................................. 65 . ..................... 71 2.3.2. Công tác quản lý cán bộ ................................................................................. 71 2.3.2.1. Tiêu chuẩn cán bộ quản lý ........................................................................... 71 2.3.2.2. Quy hoạch, bổ nhiệm, luân chuyển cán bộ quản lý .................................... 74 2.3.2.3. Đánh giá cán bộ quản lý .............................................................................. 75 2.3.3. Hiện trạng đào tạo, bồi dƣỡng cán bộ quản lý ............................................... 77 2.3.3.1. Hệ thống đào tạo cán bộ quản lý ................................................................. 77 ................................................ 77 .................................. 82 2.3.4.1. Ƣu điểm ....................................................................................................... 82 2.3.4.2.Những tồn tại và nguyên nhân ..................................................................... 82 Kết luận chƣơng 2 .................................................................................................. 84 CHƢƠNG III. XÂY DỰNG CHIẾN LƢỢC PHÁT TRIỂN CÁN BỘ QUẢN LÝ DOANH NGHIỆP VẬN TẢI ĐƢỜNG SẮT VIỆT NAM ...................................... 85 3.1. Chiến lƣợc phát triển giao thông vận tải Đƣờng sắt Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn 2050................................................................................................ 85 3.1.1. Mục tiêu chiến lƣợc phát triển giao thông vận tải đƣờng sắt đến năm 2020, tầm nhìn 2050 ........................................................................................................... 85 3.1.2. Mục tiêu chiến lƣợc phát triển dịch vụ giao thông vận tải đƣờng sắt đến năm 2020, tầm nhìn 2030 ................................................................................................. 87 3.1.3. Đặc điểm công nghệ sản xuất kinh doanh vận tải đƣờng sắt đến năm 2030, tầm nhìn 2050 ........................................................................................................... 89 3.1.3.1. Hệ thống kết cấu hạ tầng đƣờng sắt: ........................................................... 89 3.1.3.2. Đầu máy, toa xe ........................................................................................... 93 3.1.3.3. Điều hành chạy tàu ...................................................................................... 93 3.1.3.4. Kinh doanh vận tải ...................................................................................... 93 3.1.3.5. Công nghệ quản lý ....................................................................................... 94 3.1.3.6. Mô hình tổ chức, chức năng, nhiệm vụ của doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt Việt Nam đến năm 2030 và năm 2050 ..................................................................... 94 3.2. Dự báo nhu cầu số lƣợng cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2050 .............................................................. 97 3.2.1. Dự báo số lƣợng lao động .............................................................................. 97 3.2.1.1. Số lƣợng lao động chung cho ngành đƣờng sắt .......................................... 97 3.2.1.2. Dự báo số lao động của doanh nghiệp vận tải Đƣờng sắt Việt Nam ........ 100 3.2.2. Dự báo nhu cầu số lƣợng cán bộ quản lý ..................................................... 102 3.3. Xây dựng bộ tiêu chuẩn cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt Việt Nam đến năm 2030 và năm 20503 .............................................................. 105 3.4. Chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý doanh nghiệp Vận tải Đƣờng sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2050 .................................................................... 116 3.4.1.Bối cảnh quốc tế, trong nƣớc và những vấn đề đặt ra đối với cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt Việt Nam ............................................................. 116 3.4.1.1. Bối cảnh quốc tế và trong nƣớc ................................................................. 117 3.4.1.2. Những cơ hội, thách thức đối với cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải Đƣờng sắt Việt Nam ............................................................................................... 118 3.4.1.3. Những vấn đề đặt ra đối với cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt Việt Nam ................................................................................................................ 120 3.4.2. Chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt Việt Nam ........................................................................................................................ 121 3.4.2.1. Quan điểm xây dựng chiến lƣợc ............................................................... 121 3.4.2.2. Sứ mạng chiến lƣợc ................................................................................... 122 3.4.2.3. Mục tiêu chiến lƣợc ................................................................................... 122 3.4.2.4. Đánh giá các phƣơng án chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý ................. 125 3.4.2.5. Lựa chọn phƣơng án chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý ....................... 126 3.4.2.6. Giải pháp thực hiện chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải Đƣờng sắt Việt Nam .......................................................................................... 127 3.4.2.7. Tổ chức thực hiện ...................................................................................... 141 Kết luận chƣơng 3 ................................................................................................ 141 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 143 KIẾN NGHỊ............................................................................................................ 145 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................... 146 PHỤ LỤC .............................................................................................................. 152 DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. Mẫu Bảng điểm đánh giá chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý .............. 21 Bảng 1.2. Tóm tắt kinh nghiệm phát triển cán bộ đƣờng sắt Nhật Bản ................... 39 Bảng 2.1. Thống kê lao động Tổng Công ty Đƣờng sắt Việt Nam năm 2013 ........ 50 Bảng 2.2. Thực trạng cầu đƣờng, thông tin, tín hiệu đƣờng sắt Việt Nam .............. 52 Bảng 2.3. Thống kê số đầu máy, toa xe của Tổng công ty Đƣờng sắt Việt Nam năm 2013 .......................................................................................................................... 53 Bảng 2.4. Tỷ lệ khối lƣợng vận chuyển và lƣợng luân chuyển hàng hóa của các phƣơng tiện năm 2008-2013 ....................................................................................................... 56 Bảng 2.5. Năng suất lao động bình quân từ năm 2008 -2013 .................................. 57 Bảng 2.6. Cơ cấu cán bộ quản lý Tổng công ty Đƣờng sắt Việt Nam năm 2013 .................................................................................................................................. 58 Bảng 2.7. Tỷ lệ cán bộ quản lý/ lao động năm 2013 ............................................ 59 Bảng 2.8. Cơ cấu trình độ chuyên môn đào tạo cán bộ quản lý của Tổng công ty Đƣờng sắt Việt Nam năm 2013 .............................................................................................. 60 Bảng 2.9. Kết quả khảo sát năng lực cán bộ quản lý ............................................... 61 Bảng 2.10. Kết quả khảo sát lý do chọn ngành học của sinh viên ......................... 68 Bảng 2.11. Kết quả khảo sát mức độ gắn kết của sinh viên với ngành .................... 68 Bảng 2.12. Kết quả khảo sát mức độ gắn kết với doanh nghiệp tài trợ .................. 70 Bảng 2.13.Tiêu chuẩn cán bộ quản lý TCT Đƣờng sắt Việt Nam năm 2015 .......... 73 2.3.2.2. Quy hoạch, bổ nhiệm, luân chuyển cán bộ quản lý .................................... 74 Bảng 2.14. Kết quả khảo sát về công tác cán bộ ...................................................... 74 Bảng 2.15. Kết quả khảo sát hiệu quả chƣơng trình đào tạo, bồi dƣỡng cán bộ ...... 78 Bảng 2.16. Thống kê số lƣợng cán bộ đào tạo tại nƣớc ngoài ................................ 79 Bảng 2.21. Thống kê công số lƣợng đào tạo cán bộ của Tổng công ty Đƣờng sắt Việt Nam từ năm 2008-2013 .................................................................................... 81 Bảng 3.1. Công nghệ vận tải đƣờng sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2050 .. 91 Bảng 3.2.Dự báo số lƣợng lao động của đƣờng sắt theo loại đƣờng đến năm 2030, tầm nhìn 2050 ........................................................................................................... 98 Bảng 3.3. Dự báo kết cấu lao động theo lĩnh vực hoạt động ................................. 100 Bảng 3.4. Nhu cầu lao động của doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2050 theo loại đƣờng .................................................................................. 101 Bảng 3.5. Dự báo nhân lực doanh nghiệp vận tải Đƣờng sắt Việt Nam theo công nghệ vận tải............................................................................................................. 102 Bảng 3.6. Nhu cầu số lƣợng cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt Việt Nam đến năm 2030, và năm 2050 cho từng loại đƣờng ............................................. 103 Bảng 3.7. Nhu cầu số lƣợng cán bộ quản lý của doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt Việt Nam đến năm 2030, và năm 2050 theo công nghệ ........................................ 104 Bảng 3.8. Bộ tiêu chuẩn năng lực cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt Việt nam đến năm 2030 và năm 2050 .................................................................... 105 Bảng 3.9. So sánh ƣu điểm của Bộ tiêu chuẩn cán bộ quản lý mới với tiêu chuẩn cán bộ hiện hành ..................................................................................................... 116 Bảng 3.10. Bảng điểm đánh giá hiệu quả chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý .... 127 DANH MỤC CÁC HÌNH Hình 1.1. Sơ đồ phân loại cán bộ quản lý theo tổ chức trực tuyến .......................... 10 Hình 1.2. Sơ đồ phân loại cán bộ quản lý theo tổ chức tham mƣu .......................... 12 Hình 1.3. Sơ đồ phân loại cán bộ quản lý theo góc độ nghề nghiệp ........................ 13 Hình 1.4. Sơ đồ trình tự xây dựng chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý ................. 14 Hình 1.5. Sơ đồ mục tiêu tổng quát và mục tiêu giai đoạn ...................................... 17 Hình 1.6. Sơ đồ biểu thị các phƣơng án chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý ........ 20 Hình 1.7. Sơ đồ công nghệ vận tải đƣờng sắt .......................................................... 23 Hình 1.8. Sơ đồ ga kỹ thuật ..................................................................................... 25 Hình 1.9. Sơ đồ quay vòng đầu máy trên đƣờng sắt ............................................... 26 Hình 1.10. Sơ đồ phát triển cán bộ quản lý theo cơ cấu tổ chức .............................. 34 Hình 1.11. Sơ đồ phát triển cán bộ quản lý theo công nghệ vận tải......................... 35 Hình 1.12. Sơ đồ kết cấu năng lực ........................................................................... 41 Hình 2.1. Sơ đồ cơ cấu tổ chức điều hành sản xuất Tổng công ty Đƣờng sắt Việt Nam năm 2013 ......................................................................................................... 49 Hình 2.2. Sơ đồ mạng lƣới tuyến đƣờng sắt Việt Nam ............................................ 51 Hình 2.3. Biểu đồ phân tích cơ cấu cán bộ quản lý theo độ tuổi năm 2013 ............ 59 Hình 2.4. Biểu đồ cơ cấu trình độ cán bộ quản lý, lãnh đạo của Tổng công ty Đƣờng sắt Việt Nam năm 2013 ................................................................................ 61 Hình 3.1. Sơ đồ mạng lƣới đƣờng sắt đến 2030, tầm nhìn 2050 ............................. 90 Hình 3.2. Mô hình cơ cấu tổ chức doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt Việt Nam đến năm 2030 .................................................................................................................. 96 Hình 3.3. Sơ đồ xác định, định biên cán bộ quản lý theo định mức lao động quản lý. ................................................................................................................... 132 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT 1. CTTNHHMTV : Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên 2. ĐVT: đơn vị tính 3. HH: Hàng hóa 4. HK: Hành khách 5. HK.Km: Hành khách.km 6. TP.HCM: Thành phố Hồ Chí Minh 7. TTĐGHGTVT: Trung tâm điều hành giao thông vận tải 8. TGĐ: Tổng giám đốc 9. TCT: Tổng công ty 10.KTT: Kế toán Trƣởng 11.GTVT: Giao thông vận tải 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Cán bộ quản lý đóng vai trò quan trọng, quyết định đến sự tồn tại và phát triển của doanh nghiệp. Họ là những ngƣời hoạch định chiến lƣợc, chính sách, trực tiếp chỉ đạo điều hành thực hiện công việc để đạt đƣợc những mục tiêu đề ra cho doanh nghiệp. Một doanh nghiệp thiếu vốn có thể huy động từ nhiều nguồn khác nhau để hoạt động, hoặc thiếu công nghệ có thể nhập khẩu hoặc mua trong nƣớc, nhƣng thiếu cán bộ giỏi thì có vốn lớn, có công nghệ tiên tiến doanh nghiệp cũng không thể tồn tại và phát triển tốt. Vận tải Đƣờng sắt có vai trò quan trọng trong hệ thống giao thông vận tải với những ƣu điểm nhƣ độ an toàn, tính thoải mái, khả năng vận chuyển lớn và rất ít phụ thuộc bởi thời tiết. Đƣờng sắt Việt Nam đã có đóng góp to lớn trong công cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc trƣớc đây và phát triển kinh tế xã hội, củng cố an ninh quốc phòng, mở rộng giao lƣu văn hóa với các nƣớc sau này. Tuy nhiên, trong những năm gần đây Đƣờng sắt Việt Nam đã và đang mất đi vai trò quan trọng vốn có của mình đồng thời tụt hậu so với các ngành vận tải khác. Một trong những nguyên nhân chủ yếu nằm ở sự chậm đổi mới cơ chế sản xuất kinh doanh và năng lực đội ngũ cán bộ quản lý chƣa đáp ứng yêu cầu sự phát triển chung của toàn xã hội. Để lấy lại vị trí của mình, hiện nay toàn ngành Đƣờng sắt Việt Nam đang phải mạnh mẽ tiến hành tái cơ cấu, chuyển đổi mô hình sản xuất kinh doanh để có thể đứng vững trƣớc những thách thức to lớn của quá trình hội nhập quốc tế sâu rộng và đòi hỏi ngày càng cao của xã hội. Về lâu dài, Chính phủ đã phê duyệt chiến lƣợc phát triển giao thông vận tải đƣờng sắt đến năm 2020, tầm nhìn 2050 với trọng tâm là điện khí hóa đƣờng sắt, xây dựng và vận hành đƣờng sắt tốc độ cao, nâng cao chất lƣợc dịch vụ. Để chiến lƣợc phát triển giao thông vận tải đƣờng sắt đƣợc triển khai đạt kết quả mong muốn, ngành đƣờng sắt phải có đội ngũ nhân lực, trong đó đặc biệt là đội ngũ cán bộ quản lý đủ về số lƣợng và đảm bảo về chất lƣợng đáp ứng đòi hỏi của từng giai đoạn phát triển. Vì vậy, việc xây dựng chiến lƣợc phát triển 2 cán bộ quản lý của doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt Việt Nam mang tính cấp thiết cao, có ý nghĩa về mặt khoa học và thực tiễn. 2. Tổng quan các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án a. Các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án Xuất phát từ vai trò của cán bộ quản lý đối với doanh nghiệp, phát triển cán bộ quản lý ngày càng là vấn đề đƣợc các cấp, các ngành, các doanh nghiệp và đƣợc các nhà nghiên cứu trong và ngoài nƣớc quan tâm. - Các công trình nghiên cứu của các tác giả ngoài nƣớc: + Christopher-W.Pritchard, 101 chiến lƣợc tuyển mộ thành công, Tác giả đƣa ra các chiến lƣợc để tuyển dụng nhân lực trong đó có cán bộ quản lý [44]. Tác giả tập trung chủ yếu vào việc tuyển dụng cán bộ quản lý. Tuy nhiên với chiến lƣợc này chỉ có thể vận dụng đƣợc đối với những doanh nghiệp có tiềm lực tài chính đủ mạnh và môi trƣờng làm việc hấp dẫn. + Linda-Williams, Phát triển và duy trì năng lực cán bộ [45], tác giả nêu các bƣớc xây dựng hệ thống đánh giá tiêu chuẩn cán bộ và các bƣớc duy trì năng lực cán bộ. Tác giả cũng tập trung vào việc chuẩn hoá đội ngũ cán bộ và quy trình xây dựng hệ thống tiêu chuẩn cán bộ để làm cơ sở cho việc tuyển chọn nguồn, tổ chức đào tạo, sử dụng và phát triển cán bộ. + Nancy M.Campbell, Hoàn thiện năng lực cán bộ cho thế kỷ 21 [47], Tác giả nhấn mạnh vai trò của cán bộ quản lý. Tác giả nêu yêu cầu năng lực cốt lõi đối với các nhà quản lý và giám sát không chỉ có năng quan hệ nhƣ: giao tiếp (nói và viết), tƣ duy chiến lƣợc, quy hoạch, chƣơng trình và đánh giá hoạt động, quản lý thay đổi, giải quyết vấn đề và ra quyết định mà còn các kỹ năng nhƣ mối quan hệ giữa các cá nhân, động viên những ngƣời khác, phát triển báo cáo trực tiếp, xung đột quản lý, bắt đầu hợp tác, xây dựng đội ngũ và các thuộc tính của nhân vật mà các nhà lãnh đạo cần cải huấn, trong đó có một ý thức mạnh mẽ về đạo đức và giá trị. Những năng lực cung cấp cho các cơ quan hoàn thiện với các công cụ để xác định và đào tạo các nhà lãnh đạo hiện tại và tƣơng lai những ngƣời có thể thể hiện những khả năng và thuộc tính. Ngoài ra, cung cấp các 3 hƣớng dẫn chuyên gia cải huấn để tăng cƣờng và nuôi trồng phát triển cá nhân của mình và phát triển cán bộ quản lý. + Long Ye, Junfeng Fu, Yan Dang, Nghiên cứu về năng lực mẫu cho cán bộ các doanh nghiệp Trong hệ thống đƣờng sắt Trung Quốc [46]. Tác giả đƣa ra khái niệm năng lực và kết cấu năng lực cán bộ. Tuy nhiên do khác biệt về công nghệ nên việc áp dụng vào đƣờng sắt nƣớc ta chƣa phù hợp. + Peg Herbert và Robert Taylor, Nghiên cứu nhân lực cho Đƣờng sắt Canada [48]. Tác giả tập trung dự báo xu hƣớng phát triển của Đƣờng sắt và xác định nhu cầu nhân lực cho từng loại nhân lực cụ thể song mới chỉ tập trung vào xác định nhu cầu nhân lực chƣa có các biện pháp đào tạo và phát triển cán bộ. - Các công trình nghiên cứu của các tác giả trong nƣớc: Các đề tài tập trung vào một số lĩnh vực của công tác cán bộ quản lý nhƣ: + Tác giả Phí Thị Thu Trang đƣa ra giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao chất lƣợng cán bộ quản lý doanh nghiệp nhà nƣớc cổ phần hóa ở Việt Nam thời kỳ mở cửa hội nhập [39]. Tác giả đã hệ thống hóa lý luận cơ bản về cán bộ quản lý và chất lƣợng cán bộ quản lý trong các doanh nghiệp cổ phần hóa; đề xuất một số tiêu chuẩn đánh giá, chỉ ra những nhân tố ảnh hƣởng, những hạn chế về chất lƣợng cán bộ quản lý và nguyên nhân những hạn chế về chất lƣợng và đề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao chất lƣợng cán bộ quản lý trong các doanh nghiệp nhà nƣớc cổ phần hóa ở nƣớc ta thời kỳ mở cửa hội nhập. Trong đó, đề cập đến vấn đề xây dựng chiến lƣợc phát triển và đào tạo nguồn nhân lực quản lý trong mỗi doanh nghiệp cổ phần hóa thời kỳ mở cửa hội nhập. Tuy nhiên, vị trí, vai trò, tính chất và quy mô của các doanh nghiệp đề cập trong luận án có nhiều khác biệt đối với doanh nghiệp vận tải Đƣờng sắt Việt Nam. Những giải pháp đƣa ra chƣa mang tính dài hạn, chƣa xây dựng hệ thống lý luận về chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý. + Tác giả Trần Thị Kim Thoa cùng đồng nghiệp với đề tài “Nâng cao năng lực lãnh đạo cho giám đốc điều hành các doanh nghiệp Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế” [37]. Các tác giả đã đƣa ra lý luận về năng lực lãnh đạo 4 của giám đốc điều hành doanh nghiệp gồm: khái niệm, các yếu tố tạo nên năng lực, đặc điểm và năng lực lãnh đạo của giám đốc điều hành doanh nghiệp, phƣơng pháp đánh giá năng lực lãnh đạo của giám đốc doanh nghiệp, các nhân tố ảnh hƣởng đến việc hình thành năng lực lãnh đạo của các doanh nghiệp trong quá trình hội nhập quốc tế. Tác giả cũng đi sâu phân tích thực trạng lãnh đạo của giám đốc điều hành các doanh nghiệp Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế hiện nay. Đồng thời đƣa ra các biện pháp nâng cao năng lực lãnh đạo cho giám đốc điều hành. Tuy nhiên tiêu chuẩn đánh giá năng lực lãnh đạo của giám đốc điều hành chƣa đề cập đến khả năng hội nhập, các bƣớc đánh giá năng lực chƣa hoàn thiện; các biện pháp chƣa mang tính chiến lƣợc. + Tác giả Lê Thị Mỹ Linh với đề tài “Phát triển nguồn nhân lực trong doanh nghiệp nhỏ và vừa ở Việt Nam trong quá trình hội nhập kinh tế” [17], tác giả đã đƣa ra cơ sở lý luận về phát triển nguồn nhân lực trong doanh nghiệp vừa và nhỏ. Bao gồm: khái niệm, nội dung phát triển nguồn nhân lực trong doanh nghiệp; những nhân tố ảnh hƣởng đến phát triển nguồn nhân lực và kinh nghiệm quốc tế về phát triển nguồn nhân lực trong các doanh nghiệp; các giải pháp nhằm phát triển nguồn nhân lực trong các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Việt Nam trong quá trình hội nhập quốc tế. Ở đây, tác giả tập trung nghiên cứu về nguồn nhân lực nói chung trong doanh nghiệp vừa và nhỏ, chƣa đi sâu nghiên cứu từng đối tƣợng cụ thể. Hơn nữa các doanh nghiệp mà tác giả đề cập không phù hợp với tính đặc thù của doanh nghiệp vận tải Đƣờng sắt Việt Nam hiện tại. b. Phân tích các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án - Các công trình nghiên cứu của các tác giả trong nƣớc: Các công trình trong nƣớc đã đƣa ra định hƣớng, mục tiêu, giải pháp và tổ chức thực hiện cho phát triển cán bộ quản lý [23],[39]. Tuy nhiên, còn một số hạn chế sau: Chƣa đi sâu nghiên cứu để cụ thể hóa các định hƣớng vĩ mô trong chiến lƣợc của Đảng, Nhà nƣớc. Các đề án, quy hoạch của doanh nghiệp vận tải 5 Đƣờng sắt Việt Nam nhiều nhƣng chƣa mang tính hệ thống, tính pháp quy chƣa cao. Đặc biệt, chƣa xây dựng đƣợc nguyên tắc riêng cho phát triển cán bộ quản lý. Do đó, còn khó khăn cho các cơ quan trong việc triển khai, đôn đốc, kiểm tra quá trình thực hiện. Công nghệ vận tải đƣờng sắt mang tính đặc thù, nó ảnh hƣởng trực tiếp đến mọi hoạt động của doanh nghiệp. Mỗi cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải cần phải làm chủ đƣợc công nghệ vận tải với từng vị trí, chức năng nhiệm vụ của mình. Tuy nhiên, công tác phát triển cán bộ quản lý chƣa thực sự quan tâm đến sự phát triển của khoa học công nghệ một cách đúng mức. Thƣờng tiếp cận theo hƣớng quản lý nguồn nhân lực ở tầm vĩ mô, tập trung phân tích đánh giá về chất lƣợng quản lý, hoặc nghiên cứu một khía cạnh nào đó về cán bộ quản lý. Cơ sở lý luận cho công tác phát triển cán bộ quản lý chƣa mang tính định lƣợng cao. Đánh giá cán bộ quản lý dựa trên yêu cầu của công việc hiện tại, các giải pháp thƣờng quan tâm đến hiệu quả tức thời trong mỗi doanh nghiệp dƣới dạng trạng thái tĩnh trong nền kinh tế. Ít có những công trình nghiên cứu về chất lƣợng cán bộ quản lý dƣới tác động của các yếu tố bên ngoài, đặc biệt là những yêu cầu của nền kinh tế hội nhập ngày càng sâu rộng. Các bài báo viết trên các tạp chí chuyên ngành hầu hết tập trung trao đổi, đánh giá số lƣợng, chất lƣợng cán bộ quản lý trong các doanh nghiệp nói chung. Những giải pháp đƣa ra chủ yếu là hoàn thiện về một mặt nào đó về công tác cán bộ nhƣ về năng lực quản lý, năng lực lãnh đạo, hay về công tác đào tạo…các công trình nghiên cứu mang tính giải quyết tình thế, chƣa mang tính đồng bộ, chƣa giải quyết một cách triệt để. Mặc dù đã có nhiều quy hoạch, kế hoạch, đề án nhƣng chƣa có một nghiên cứu nào nghiên cứu một cách đầy đủ và có hệ thống về chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý của doanh nghiệp vận tải Đƣờng sắt Việt Nam. - Các công trình nghiên cứu của các tác giả ngoài nƣớc: Các nghiên cứu của các tác giả ngoài nƣớc về phát triển cán bộ quản lý nói chung của Đƣờng sắt 6 nói riêng đƣợc nghiên cứu một cách bài bản từ mục tiêu, nội dung đến các giải pháp thực hiện. Có tác giả đi sâu vào tuyển dụng [44]; hoặc nghiên cứu quy trình Phát triển và duy trì năng lực cán bộ [45]; có tác giả nghiên cứu hoàn thiện năng lực cán bộ cho tƣơng lai [47]; có tác giả xây dựng tiêu chuẩn năng lực mẫu cho cán bộ các doanh nghiệp [46]; hoặc xác định nhu cầu nhân lực cho từng vị trí chức danh cụ thể [48]. Tuy nhiên, do khác nhau về văn hóa, truyền thống, nền tảng chính trị, công nghệ nên không thể áp dụng toàn bộ các cơ chế, chính sách phát triển cán bộ quản lý của các tác giả nƣớc ngoài vào điều kiện Việt Nam. Tóm lại: Các công trình đã nghiên cứu liên quan đến luận án của các tác giả trong và ngoài nƣớc hoặc ở tầm vĩ mô, hoặc quản trị nguồn nhân lực nói chung hoặc giải quyết một mặt, một khâu của công tác cán bộ. Chƣa đi sâu nghiên cứu vấn đề cụ thể, tính đặc thù của doanh nghiệp vận tải Đƣờng sắt để xây dựng chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý. Các giải pháp cho phát triển cán bộ quản lý còn thiếu đồng bộ. Hơn nữa công tác phát triển cán bộ quản lý mới quan tâm đến mô hình tổ chức mà chƣa thực sự quan tâm đến sự phát triển công nghệ vận tải. 3. Mục tiêu nghiên cứu của luận án Từ những hạn chế của các nghiên cứu trên đây về phát triển cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải Đƣờng sắt Việt Nam, Luận án có những mục tiêu nghiên cứu sau: Nghiên cứu cơ sở lý luận về chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý, hoạt động doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt để chỉ ra những nét đặc trƣng của chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt. Trên cơ sở nét đặc trƣng đó, đƣa ra các nguyên tắc xây dựng chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt. Nghiên cứu, đánh giá thực trạng cán bộ quản lý và công tác phát triển cán bộ quản lý của Tổng công ty đƣờng sắt Việt Nam để phát hiện những ƣu điểm và tồn tại về việc phát triển đội ngũ cán bộ quản lý Đƣờng sắt Việt Nam trong thời gian qua. 7 Nghiên cứu kinh nghiệm phát triển cán bộ quản lý của một số nƣớc có đƣờng sắt trong khu vực và quốc tế để bổ sung và củng cố cho lý luận chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt. Từ những cơ sở lý luận và những ƣu điểm tồn tại trên đây, xây dựng chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý doanh nghiệp Vận tải Đƣờng sắt Việt Nam đáp ứng yêu cầu chiến lƣợc phát triển giao thông vận tải đƣờng sắt Việt Nam. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu Đối tƣợng nghiên cứu: Chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý doanh nghiệp. Phạm vi nghiên cứu: Tình hình phát triển cán bộ quản lý của Tổng công ty Đƣờng sắt Việt Nam từ năm 2008 đến năm 2013; Xây dựng chiến lƣợc phát triển cán bộ quản lý của doanh nghiệp vận tải đƣờng sắt Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn 2050. Phát triển cán bộ dựa trên sự phát triển công nghệ vận tải đƣờng sắt. Luận án tập trung vào cán bộ quản lý là Hội đồng thành viên, Tổng Giám đốc, Phó Tổng giám đốc của Tổng Công ty đƣờng sắt Việt Nam và các doanh nghiệp thuộc khối vận tải. Giám đốc, Phó giám đốc các Xí nghiệp vận tải, hoặc tƣơng đƣơng thuộc khối vận tải; Trƣởng ga, Phó trƣởng Ga hạng 1,2 hoặc tƣơng đƣơng. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu và nguồn số liệu Luận án đƣợc thực hiện dựa trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng, duy vật lịch sử; các quan điểm của chủ nghĩa Mác- Lênin và tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về công tác cán bộ. Tác giả đã vận dụng các phƣơng pháp thống kê, tổng hợp, phân tích; phƣơng pháp chuyên gia, so sánh, điều tra, khảo sát thực tế, dự báo để cụ thể hóa phƣơng pháp luận của luận án. Nhằm bổ sung thông tin trong quá trình nghiên cứu, đánh giá chất lƣợng cán bộ quản lý. Số liệu thứ cấp: tác giả tham khảo số liệu từ các báo cáo của các cơ quan quản lý và doanh nghiệp, tổ chức nhƣ: Tổng cục Thống kê, Ban Kế hoạch -