Tài liệu Công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình từ thực tiễn xã hồng minh, huyện phú xuyên, thành phố hà nội

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HOÀNG THỊ THUÝ CÔNG TÁC XÃ HỘI CÁ NHÂN ĐỐI VỚI PHỤ NỮ BỊ BẠO LỰC GIA ĐÌNH TỪ THỰC TIỄN XÃ HỒNG MINH, HUYỆN PHÚ XUYÊN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Công tác xã hội Mã số : 60 90 01 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. HÀ THỊ THƯ HÀ NỘI, 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài luận văn: “Công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình từ thực tiễn xã Hồng Minh, huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội” là công trình nghiên cứu của cá nhân tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của TS. Hà Thị Thư và những kết quả nghiên cứu trong luận văn này là hoàn toàn trung thực. Hà Nội, ngày tháng Tác giả luận văn Hoàng Thị Thuý năm 2016 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ............................................................................................................ 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TÁC XÃ HỘI CÁ NHÂN ĐỐI VỚI PHỤ NỮ BỊ BẠO LỰC GIA ĐÌNH ................................ 10 1.1. Đặc điểm về phụ nữ bị bạo lực gia đình .................................................... 10 1.2. Lý luận về công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình....................................................................................................................21 1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến công tác xã hội cá nhân với phụ nữ bị bạo lực gia đình .............................................................................................................. 26 1.4. Cơ sở pháp lý của hoạt động công tác xã hội cá nhân với phụ nữ bị bạo lực gia đình .............................................................................................................. 30 Chương 2: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC XÃ HỘI CÁ NHÂN ĐỐI VỚI PHỤ NỮ BỊ BẠO LỰC GIA ĐÌNH TẠI XÃ HỒNG MINH, HUYỆN PHÚ XUYÊN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI .................................................................. 34 2.1. Khái quát về điều kiện tự nhiên, tình hình kinh tế, văn hóa-xã hội tại địa bàn nghiên cứu .................................................................................................. 34 2.2. Thực trạng bạo lực gia đình đối với phụ nữ tại địa phương ...................... 36 2.3. Thực trạng hoạt động công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình....................................................................................................................45 2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình .................................................................... 58 Chương 3: ỨNG DỤNG PHƯƠNG PHÁP CÔNG TÁC XÃ HỘI CÁ NHÂN VÀ BIỆN PHÁP THÚC ĐẨY HIỆU QUẢ CÔNG TÁC XÃ HỘI CÁ NHÂN ĐỐI VỚI PHỤ NỮ BỊ BẠO LỰC GIA ĐÌNH TỪ THỰC TIỄN XÃ HỒNG MINH, HUYỆN PHÚ XUÂN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI........... 63 3.1. Ứng dụng phương pháp công tác xã hội cá nhân....................................... 63 3.2. Đề xuất biện pháp nâng cao hiệu quả công tác xã hội đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình ........................................................................................................ 71 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT BLGĐ Bạo lực gia đình CTXH Công tác xã hội NVCTXH Nhân viên công tác xã hội PCBLGĐ Phòng chống bạo lực gia đình TC Thân chủ DANH MỤC BẢNG BIỂU Tên biểu STT Trang 1 Biểu 2.1: Các hình thức BLGĐ đối với phụ nữ 36 2 Biểu 2.2: Nghề nghiệp của phụ nữ bị BLGĐ 38 3 Biểu 2.3: Ảnh hưởng của BLGĐ đối với phụ nữ 43 4 Biểu 2.4: Phản ứng của phụ nữ trước hành vi BLGĐ 45 5 Biểu 2.5 : Sự tham gia can thiệp của NVCTXH 46 6 Biểu 2.6 : Mức độ can thiệp của nhân viên CTXH 47 7 Biểu 2.7 : Các hình thức tham vấn của NVXH 53 8 Biểu 2.8 : Các dịch vụ liên quan đến kinh tế và vốn tín dụng 57 9 Biểu 2.9 : Các yếu tố ảnh hưởng đến CTXH cá nhân với phụ nữ bị BLGĐ 58 Tên bảng 1 Bảng 2.1: Nguyên nhân của BLGĐ đối với phụ nữ 39 2 Bảng 2.2 : Các biện pháp can thiệp của NVXH 46 3 Bảng 2.3: Mục đích tham vấn của NVXH 49 4 Bảng 2.4: Mức độ tham vấn của NVXH 50 5 Bảng 2.5 : Kết nối nguồn lực hỗ trợ phụ nữ bị BLGĐ 52 6 Bảng 2.6: Giáo dục các kỹ năng cho phụ nữ bị BLGĐ 54 7 Bảng 2.7 : Dịch vụ hỗ trợ pháp lý 56 8 Bảng 2.8: Dịch vụ hỗ trợ việc làm 57 9 Bảng 3.1 : Đánh giá nhu cầu của chị Nguyễn Thị B 67 10 Bảng 3.2: Kế hoạch can thiệp 69 MỞ ĐẦU 1.Tính cấp thiết của đề tài Gia đình là tế bào của xã hội, là nơi con người được sinh ra và lớn lên và được chia sẻ những vui buồn trong cuộc sống. Gia đình có vai trò quan trọng trong quá trình phát triển của mỗi cá nhân và của cả xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã từng nói “Rất quan tâm đến gia đình là đúng vì nhiều gia đình cộng lại mới tạo nên được xã hội,xã hội tốt thì gia đình càng tốt, gia đình tốt thì xã hội mới tốt”. Dưới tác động của nền kinh tế thị trường, trước những biến đổi to lớn trong nhiều lĩnh vực, phương diện của xã hội, gia đình Việt Nam hiện nay cũng đang có nhiều những chuyển biến đáng kể. Sự thay đổi từ cấu trúc gia đình truyền thống sang kiểu gia đình hiện đại đã đưa đến nhiều vấn đề mới, nhiều thách thức mới đặt ra cho sự phát triển của gia đình, làm nảy sinh rất nhiều vấn đề gây ảnh hưởng trực tiếp đến sự tồn tại và phát triển của mỗi cá nhân và cho toàn xã hội. Một trong số đó là vấn đề bạo lực gia đình (BLGĐ). Bạo lực gia đình hiện nay đã trở thành vấn đề quan tâm của nhiều quốc gia, bởi nó xảy ra ở nhiều nơi, thể hiện dưới nhiều hình thức và không phân biệt sự khác nhau về giai cấp, chủng tộc, tôn giáo hay màu da. Nó phá vỡ sự yên ấm của các gia đình, hủy hoại môi trường sống và giáo dục tốt đẹp, làm mất đi những giá trị đạo đức nhân văn cao đẹp của con người bởi nạn nhân của Bạo lực gia đình không ai khác thường là phụ nữ và trẻ em – những đối tượng yếu thế trong xã hội. Ở Việt Nam, tình trạng Bạo lực gia đình đối với phụ nữ diễn ra khá phổ biến, Bạo lực gia đình đã trở thành một vấn đề nóng được bàn luận sôi nổi trên các diễn đàn. Nó không còn là một vấn đề mới mẻ nhưng vẫn luôn rất thời sự bởi những biến tướng và hậu quả do nó gây ra cho xã hội với nhiều mức độ khác nhau, ảnh hưởng trực tiếp đến nhân cách, danh dự, nhân phẩm và quá trình phát triển của mỗi cá nhân, gián tiếp tạo nên mầm mống các tệ nạn và tội phạm nguy hiểm khác cho xã hội. Chưa bao giờ những thông tin về Bạo lực gia đình trên các phương tiện thông tin đại chúng lại bùng nổ cả về quy mô và mức độ như những năm gần đây. Thực tế đó đã khiến cho Bạo lực gia đình luôn là đề tài có sức hút mạnh mẽ đối với các nhà hoạch định chính sách, các nhà hoạt động xã hội, các nhà nghiên cứu . 1 Công tác xã hội đối với nạn nhân bị Bạo lực gia đình nói chung và phụ nữ bị BLGĐ nói riêng là vấn đề còn khá mới mẻ ở Việt Nam. Đa phần các nghiên cứu chủ yếu tập trung vào hoạt động tham vấn cho phụ nữ về mặt tâm lý sau khi họ bị Bạo lực gia đình, trong khi đó việc nghiên cứu một cách toàn diện các hỗ trợ của Công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị Bạo lực gia đình nhìn chung còn khiêm tốn, thậm chí là chưa có. Từ những lý do trên, tôi chọn đề tài: “Công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình từ thực tiễn xã Hồng Minh,huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội” làm luận văn tốt nghiệp thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài 2.1. Tình hình nghiên cứu trên thế giới Trong những năm gần đây bạo lực gia đình đã trở thành một vấn đề nóng thu hút được nhiều sự quan tâm của toàn xã hội. Không chỉ riêng giới chuyên môn mà các nhà truyền thông, báo chí cũng đã tốn không ít giấy mực khi bàn đến vấn đề này. Nhiều công trình nghiên cứu, các cuộc hội thảo chuyên ngành đã được diễn ra ở cả trong nước và quốc tế. Mỗi công trình nghiên cứu lại đưa đến những cách tiếp cận khác nhau khi bàn về vấn đề BLGĐ, đóng góp vào cái nhìn chung cho lĩnh vực này. Trong số các nghiên cứu của nước ngoài, phải kể đến đóng góp của nhà nữ quyền Dobash với cuốn sách “Violence Against Wives” (Tạm dịch: là bạo lực chống lại những người vợ - 1979) là một trong những công trình nghiên cứu nổi tiếng về BLGĐ. Nghiên cứu được tiến hành ở Scotland bao gồm những cuộc phỏng vấn sâu và phỏng vấn không chính thức 137 phụ nữ đang lánh nạn vì bạo lực của người chồng. Trong số đó, có tới 84% các trường hợp phụ nữ bị tấn công lần đầu tiên trong 3 năm đầu của hôn nhân. Dobash đã chỉ ra nguyên nhân chính của các vụ bạo lực trong hôn nhân là do uy quyền của người chồng và sự phụ thuộc của người phụ nữ vào đàn ông. Uy quyền của người chồng thường được khơi tỏa bởi sự ghen tuông, tình dục, con cái, tiền nong, say rượu …. Dobash cũng chỉ ra rằng phụ nữ bị bạo lực thường có xu hướng quay lại với người chồng bạo lực vì bị phụ thuộc về kinh tế và lo lắng về sự thiếu vắng vai trò của người bố đối với con cái của họ. Chính từ những lo lắng đó nên khi xảy ra bạo lực, những người phụ nữ thường không muốn 2 đi trình báo cảnh sát hoặc cơ quan chức năng. Do vậy, họ thường không nhận được sự hỗ trợ từ gia đình, cộng đồng hay các dịch vụ phúc lợi [28, Tr. 23]. Báo cáo về “Nghiên cứu sâu về bạo hành với phụ nữ” được Tổng thư ký LHQ trình bày tại kỳ họp lần thứ 61 của Đại hội đồng LHQ là một tài liệu quan trọng thể hiện rõ tình hình bạo lực đối với phụ nữ đang diễn ra ở 71 quốc gia trong phạm vi nghiên cứu. Báo cáo đã chỉ ra các yếu tố dẫn đến bạo lực đối với phụ nữ ở các quốc gia trong phạm vi nghiên cứu là việc sử dụng bạo lực để giải quyết những mâu thuẫn và xung đột, quan điểm “riêng tư”, sự thờ ơ của các cấp ban ngành và một số yếu tố nguy cơ ở cấp độ cá nhân, gia đình và cộng đồng khác. Báo cáo đã phản ánh một cách khái quát về tình hình bạo lực với phụ nữ trên Thế giới, cùng các hình thức biểu hiện, các chỉ số và hậu quả của nó. Báo cáo cũng chỉ ra những hoạt động có triển vọng nhằm giải quyết vấn nạn này như: chú trọng vào pháp luật và cung cấp các dịch vụ phòng ngừa. Bên cạnh đó, báo cáo cũng chỉ ra những thách thức, khó khăn không nhỏ cho nhân loại trong công tác phòng chống, ngăn chặn bạo lực đối với phụ nữ như: nguồn lực mỗi quốc gia khác nhau, thiếu hụt ngân quỹ, thiếu sự xử phạt, thiếu sự đánh giá hay các cách tiếp cận toàn diện [2, tr. 33]. 2.2. Tình hình nghiên cứu tại Việt Nam Ở Việt Nam, cũng có rất nhiều những đóng góp của nhiều tác giả nghiên cứu trong lĩnh vực này. Chuyên gia nghiên cứu về Giới và Gia đình – GS.TS Lê Thị Quý là người đã có nhiều công trình nghiên cứu về BLGĐ. Có thể kể đến như bài viết “Bạo lực gia đình ở Việt Nam” đăng trên tạp chí Khoa học và Phụ nữ . Trong bài viết, tác giả đã chỉ ra năm nguyên nhân chính của nạn BLGĐ là: nguyên nhân kinh tế, nguyên nhân nhận thức, nguyên nhân văn hóa – xã hội, nguyên nhân sức khỏe, nguyên nhân từ phía những người phụ nữ, và một nguyên nhân sâu xa nhất là sự bất bình đẳng trong quan hệ giới [17, tr. 45]. Công trình nghiên cứu “Bạo lực trên cơ sở giới” (1999) của TS Vũ Mạnh Lợi, Vũ Tuấn Huy, Nguyễn Hữu Minh – thuộc Viện nghiên cứu Gia đình và Giới tiến hành ở ba thành phố: Hà Nội, Huế, TP HCM. Trong nghiên cứu các tác giả đã đi sâu tìm hiểu về thái độ của cộng đồng và các thiết chế xã hội về bạo lực trên cơ sở giới, tìm hiểu phản ứng của các cá nhân, luật pháp và các thiết chế đối với nạn BLGĐ. 3 Trong nghiên cứu các tác giả cũng cho thấy tình trạng bạo lực gia đình đang có chiều hướng gia tăng tại ba thành phố trong địa bàn nghiên cứu, đặc biệt là trong những gia đình mà người phụ nữ đang thực hiện và khẳng định vai trò kinh tế hộ [8, tr. 65]. Năm 2001, Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam tiến hành thực hiện đề tài:“Bạo lực gia đình đối với phụ nữ ở Việt Nam” tại ba tỉnh: Thái Bình, Lạng Sơn và Tiền Giang. Đề tài tiến hành tìm hiểu nhận thức, thái độ của người dân và các cán bộ thi hành pháp luật của các tổ chức đoàn thể xã hội tại địa phương. Đề tài cũng đã chỉ ra được những nguyên nhân và hậu quả của nạn BLGĐ đối với phụ nữ và phản ứng của nạn nhân trước những hành vi bạo lực [23, tr. 55]. Nhóm tác giả Nguyễn Hữu Minh, Lê Ngọc Lân, Nguyễn Thị Mai Hoa, Trần Thị Cẩm Nhung thuộc Viện Gia đình và Giới cùng nghiên cứu “Bạo lực của chồng đối với vợ ở Việt Nam trong những năm gần đây” (2006) đã đưa ra nhận định: chủ thể gây ra BLGĐ là người chồng, người bạn đời hoặc chồng cũ. Nghiên cứu cũng chỉ ra những khác nhau trong hình thức bạo lực gia đình giữa hai khu vực là thành thị và nông thôn. Theo đó, ở nông thôn thường diễn ra hình thức bạo lực về thể chất, còn ở thành thị thường là hình thức bạo lực về tinh thần và tình dục. Qua nghiên cứu, các tác giả cũng đưa ra những khuyến nghị nhằm giải quyết vấn đề BLGĐ như: cần nâng cao nhận thức của các cấp lãnh đạo về BLGĐ đối với phụ nữ, đồng thời cần tiến hành nghiên cứu toàn diện về bạo lực trong gia đình nhằm tìm hiểu sâu nguyên nhân, hậu quả của vấn đề để có những can thiệp kịp thời và hợp lý [7, tr. 28]. Năm 2007, với tác phẩm “Bạo lực gia đình – một sự sai lệch giá trị” của hai tác giả GS.TS Lê Thị Quý và Đặng Vũ Cảnh Linh đã một lần nữa cho thấy được tính cấp thiết của những đề tài nghiên cứu về vấn đề bạo lực gia đình. Bên cạnh những lý luận chung về BLGĐ, hai nhà nghiên cứu còn đưa ra những nhận xét, mô tả, phân tích rất chi tiết một số nghiên cứu can thiệp trong thực tiễn về BLGĐ và một số dự án phòng chống BLGĐ ở Việt Nam tại các địa bàn: Hà Nội, Phú Thọ, Thái Bình, Huế. Nhiều mô hình phòng chống BLGĐ đã được đưa ra phân tích như mô hình truyền thông; mô hình can thiệp và cứu giúp nạn nhân; mô hình tư vấn, hỗ trợ về tâm lý giáo dục; mô hình can thiệp tại cộng đồng. Trên cơ sở đánh giá hiệu quả, hạn 4 chế của một số mô hình đã thực hiện tại địa phương, các tác giả đã rút ra nhiều bài học kinh nghiệm quý báu cho công tác phòng chống BLGĐ ở nước ta [17, tr. 72]. Năm 2008, ở nhiều địa phương trên cả nước đã diễn ra nhiều cuộc hội thảo bàn về vấn đề BLGĐ nhằm tìm ra các biện pháp ngăn chặn, xóa bỏ vấn nạn này. Trong hội thảo bàn về biện pháp phòng chống BLGĐ tổ chức tại TP HCM, bác sỹ Nguyễn Minh Tiến – một chuyên gia trong lĩnh vực tâm lý trị liệu đã có bài tham luận: “Làm việc với thân chủ có vấn đề bạo hành trong gia đình”. Bài tham luận đã phản ánh thực trạng BLGĐ ở Việt Nam và nêu lên những chuyển biến, những thuận lợi và hạn chế trong công tác phòng chống BLGĐ trong những năm vừa qua. Từ đó, tác giả đã đưa ra những dấu hiệu nhận biết, các biện pháp hỗ trợ nạn nhân một cách tức thời cũng như về lâu dài [22, tr. 63]. Như vậy, có thể thấy theo dòng lịch sử vấn đề về BLGĐ và Phòng chống BLGĐ đã và đang thu hút được rất nhiều sự quan tâm nghiên cứu của các học giả. Song có lẽ, cho đến nay, BLGĐ vẫn đang là một vấn đề nóng được xã hội quan tâm bởi những biến đổi ngày càng phức tạp của nó đang diễn ra trong thực tiễn đời sống hàng ngày. Còn rất nhiều những công trình nghiên cứu với quy mô khác nhau về vấn đề BLGĐ đã được các tác giả thực hiện với mong muốn sẽ góp phần đưa đến một cái nhìn đa sắc cạnh về vấn đề BLGĐ tại các địa phương trên cả nước. Các nghiên cứu đã phần nào phản ánh được thực trạng, nguyên nhân, hậu quả của BLGĐ cũng như đã đưa ra được các kết luận, khuyến nghị có ý nghĩa cho công tác phòng chống BLGĐ ở VN. Tại Học viện Khoa học xã hội Việt Nam cũng đã có một số công trình nghiên cứu về hoạt động công tác xã hội đối với nạn nhân bị bao lực gia đình. Luận văn thạc sỹ của Nguyễn Thị Mai Phương với đề tài “Công tác xã hội đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình từ thực tiễn xã Y Can, huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái” đã Nghiên cứu lý luận và thực trạng công tác xã hội đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình tại xã Y Can trên địa bàn huyện Trấn Yên, ứng dụng hoạt động công tác xã hội nhóm nhằm trợ giúp đối tượng là phụ nữ bị bạo lực gia đình tại xã Y Can, huyện Trấn Yên, tỉnh Yên Bái. Luận văn thạc sỹ của Nguyễn Thị Phương Thảo với đề tài “ Công tác xã hội đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình từ thực tiễn Thành phố Đồng Hới, tỉnh Quảng 5 Bình” đã tìm hiểu thực trạng các hoạt động trợ giúp phụ nữ bị bạo lực gia đình như tuyên truyền phổ biến pháp luật, hoạt động hòa giải cấp cơ sở, hoạt động bảo vệ phụ nữ bị bạo lực gia đình và chỉ ra những hạn chế của các hoạt động trợ giúp ấy . Những tài liệu đã được công bố nói trên luôn là những tài liệu tham khảo quan trọng trong việc nghiên cứu và thực hiện đề tài luận văn :”Công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình từ thực tiễn thực tiễn xã Hồng Minh,huyện Phú Xuyên ,thành phố Hà Nội” 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu lý luận và thực trạng công tác xã hội đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình, các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng đó; từ đó áp dụng tiến trình phương pháp công tác xã hội cá nhân để đề xuất biện pháp thúc đẩy công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình từ thực tiễn xã Hồng Minh, huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Nghiên cứu cơ sở lý luận về công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình. Phân tích và đánh giá thực trạng công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình từ thực tiễn xã Hồng Minh, huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội. Đánh giá các yếu tố ảnh hưởng đến công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình từ thực tiễn xã Hồng Minh, huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội. Tiến hành ứng dụng phương pháp công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình tại xã Hồng Minh, huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội. Đề xuất một số giải pháp nhằm hỗ trợ phụ nữ bị bạo lực gia đình. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình từ thực tiễn xã Hồng Minh, huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội 4.2. Phạm vi nghiên cứu 6 - Phạm vi về đối tượng: nghiên cứu công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình, cụ thể đó là các hoạt động: hoạt động can thiệp xử lý khủng hoảng, hoạt động quản lý ca, hoạt động phòng ngừa tái bị bạo lực, hoạt động kết nối với các dịch vụ công tác xã hội. - Phạm vi về khách thể: Đề tài nghiên cứu trên 2 nhóm khách thể chính đó là: + Phụ nữ bị bạo lực: 35 người + Cán bộ làm việc với phụ nữ bị bạo lực: 15 người 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử, trong đó: - Phương pháp luận duy vật biện chứng: Đề tài xem xét hoạt động CTXH đối với nạn nhân bị bạo lực gia đình trong mối quan hệ với các yếu tố môi trường và hệ thống xung quanh, đặt vấn đề trong một tổng thể. Những vấn đề liên quan đến nạn nhân bị BLGĐ và các phương pháp thực hiện CTXH chuyên nghiệp được phân tích theo các tương quan để đưa ra một kết luận khách quan, toàn diện. - Phương pháp luận duy vật lịch sử: Đối tượng nghiên cứu được đánh giá, phân tích theo một trục thời gian, mang tính lịch sử rõ nét. Qua đó, các vấn đề và yếu tố liên quan trong đề tài nghiên cứu có sự so sánh, đối chiếu theo các thời kỳ lịch sử, đảm bảo tính xác thực và toàn vẹn trong trình bày kết quả nghiên cứu. 5.2. Phương pháp nghiên cứu * Phương pháp nghiên cứu phân tích tài liệu Là phương pháp thu thập thông tin từ các công trình nghiên cứu và các tài liệu có sẵn của các tác giả trong và ngoài nước. Phương pháp này được áp dụng phân tích các tài liệu như: Báo cáo về tình hình văn hóa, kinh tế, xã hội của xã Hồng Minh, huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội, mẫu thu thập thông tin có sẵn của huyện và xã cùng với các báo cáo chuyên ngành của Công an, Tư pháp, Văn hóa Thông tin, các văn bản quy định, hương ước thực hiện xây dựng nông thôn mới… * Phương pháp quan sát 7 Phương pháp quan sát, chụp ảnh trong quá trình thu thập thông tin nhằm đánh giá mức độ tin cậy của thông tin đã thu thập bằng việc quan sát hành vi, cử chỉ, thái độ của người được phỏng vấn, cơ sở vật chất nhà văn hóa, trung tâm học tập cộng đồng phục vụ đời sống văn hóa, tinh thần.... *Phương pháp phỏng vấn theo bảng hỏi Là phương pháp điều tra xã hội học nhằm thu thập thông tin bằng cách lập một bảng hỏi cho nhóm đối tượng trong một khu vực nhất định ở một không gian, thời gian nhất định. Trong đề tài có xây dựng một bảng hỏi là tổ hợp các câu hỏi về thực trạng các hoạt động xã hội liên quan đến việc phòng chống BLGĐ, việc hỗ trợ các nạn nhân về mặt kinh tế, pháp luật, chăm sóc sức khỏe tại xã Hồng Minh. Sử dụng phương pháp điều tra chọn mẫu với 35 phụ nữ đang có chồng từ 18 tới 55 tuổi tại địa bàn giúp có được những thông tin mang tính chính xác và thực tế nhất. Dữ liệu từ phương pháp này sẽ đem lại kết quả chính cho nghiên cứu. * Phương pháp phỏng vấn sâu Phỏng vấn sâu là những cuộc đối thoại được lặp đi lặp lại giữa nhà nghiên cứu và người cung cấp thông tin nhằm tìm hiểu cuộc sống, kinh nghiệm và nhận thức của người cung cấp thông tin thông qua chính ngôn ngữ của người ấy. Phỏng vấn sâu được tiến hành với cán bộ huyện/xã bao gồm: Cán bộ lãnh đạo chính quyền, các ban ngành đoàn thể như: Chủ tịch/phó Ủy ban nhân dân, Tư pháp, Công an, Văn hóa thông tin, Hội phụ nữ, Đoàn thanh niên,… Nghiên cứu cũng thực hiện phỏng vấn sâu những người bị bạo lực và người gây ra bạo lực và các thành viên gia đình (con cái hoặc ông/bà, anh/chị/em) nhằm tìm hiểu sâu những vấn đề mà nội dung nghiên cứu mong muốn thực hiện. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận Đề tài này sẽ góp phần làm sáng tỏ một số lý luận liên quan tới vấn đề nghiên cứu như: Bạo lực gia đình là gì? Phụ nữ bị bạo lực gia đình là gì? Các hoạt động công tác xã hội đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình và các yếu tố ảnh hưởng. 8 Đề tài thể hiện được vai trò của công tác xã hội cá nhân trong việc trợ giúp nạn nhân bị bạo lực gia đình đặc biệt là phụ nữ, từ đó mọi người nhận rõ được tầm quan trọng của nhân viên công tác xã hội hiện nay. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn Đề tài xây dựng nhằm nghiên cứu thực trạng hoạt động công tác xã hội cá nhân với phụ nữ bị bạo lực gia đình, phát hiện các vấn đề trong thực trạng nhằm đưa ra các giải pháp, kiến nghị cho vấn đề bạo lực gia đình tại xã Hồng Minh, huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội. 7. Cơ cấu của luận văn Cơ cấu của luận văn, ngoài phần mở đầu, kết luận, luận văn được chia làm ba chương: Chương 1: Những vấn đề lý luận về công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình. Chương 2: Thực trạng công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình từ thực tiễn xã Hồng Minh, huyện Phú Xuyên, thành phố Hà Nội. Chương 3: Ứng dụng phương pháp công tác xã hội cá nhân đối với phụ nữ bị bạo lực gia đình và đề xuất một số biện pháp hỗ trợ phụ nữ là nạn nhân của bạo lực gia đình. 9 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÔNG TÁC XÃ HỘI CÁ NHÂN ĐỐI VỚI PHỤ NỮ BỊ BẠO LỰC GIA ĐÌNH 1.1. Đặc điểm về phụ nữ bị bạo lực gia đình 1.1.1. Một số khái niệm * Khái niệm gia đình Giữa các ngành khoa học, các nhà khoa học khác nhau cũng có nhiều quan điểm khác nhau về gia đình. Có quan niệm cho gia đình là “tế bào xã hội”, gia đình là “thiết chế xã hội”, "là “nhóm xã hội”, là “tổ chức cơ bản của xã hội”… Trong tác phẩm “Cấu trúc xã hội” (1949) G.P. Murdock cho rằng “Gia đình là một nhóm xã hội có đặc trưng là cùng cư trú, hợp tác và tái sản xuất kinh tế (người lớn và của cả hai giới), và ít nhất trong đó có quan hệ tình dục với nhau, được xã hội tán thành, một hoặc nhiều con cái (do họ đẻ ra hoặc do họ nhận con nuôi)” [12, tr. 21]. Theo Từ điển Bách Khoa Việt Nam (năm 2002) định nghĩa “Gia đình là thiết chế xã hội dựa trên cơ sở kết hợp những thành viên khác giới, thông qua hôn nhân để thực hiện các chức năng sinh học, kinh tế, văn hóa….Gia đình là một phạm trù lịch sử thay đổi cùng sụ phát triển của lịch sử” [6, tr. 17]. Dưới góc độ Luật pháp, theo Luật Hôn nhân và gia đình Việt Nam “Gia đình là tập hợp những gắn bó với nhau do hôn nhân, quan hệ huyết thống hoặc do quan hệ nuôi dưỡng làm phát sinh các nghĩa vụ và quyền giữa họ với nhau” [18, tr. 25] * Khái niệm bạo lực gia đình Bạo lực ngày càng được quan tâm nhiều hơn bởi bản chất của nó gắn liền với tội phạm, người gây ra bạo lực không phân biệt giới tính, lứa tuổi hay dân tộc và nạn nhân của bạo lực cũng không có mối liên hệ tới những phạm trù trên. Tức là ai cũng có thể gây ra bạo lực và ai cũng có thể là nạn nhân của bạo lực. Bạo lực không chỉ ảnh hưởng tới riêng nạn nhân mà còn là gây nên những hệ lụy tiêu cực tới cộng đồng rộng lớn, làm mất an toàn xã hội khi hiện tượng khủng bố hay giết người hàng loạt ngày càng gia tăng. Nhận thức được sự nghiêm trọng của bạo lực, năm 1995 Liên Hợp Quốc đã đưa ra quan niệm: “Bạo lực là việc cố ý sử dụng vũ lực hay quyền lực để đe dọa, 10 tước đoạt đối với một người, một nhóm người để gây ra chấn thương về thể xác, tổn hại về mặt tâm lý, thậm chí còn dẫn đến tử vong” [1, tr. 42]. Xét trong mối quan hệ thì “BLGĐ là tình trạng bạo lực xảy ra với các thành viên trong một gia đình. Không đơn thuần coi BLGĐ chỉ xảy ra giữa người chồng và vợ mà còn là bạo lực giữa cha mẹ và con cái, giữa những đứa con với nhau…” (tríchWikimedia.com). Xét dưới môi trường gây ra bạo lực, BLGĐ và bạo lực xã hội khác nhau ở môi trường gây ra bạo lực. Bạo lực xã hội diễn ra trên quy mô lớn và với những người không quen biết, còn BLGĐ xảy ra với những người thân trong gia đình, những người gắn kết bởi quan hệ huyết thống và hôn nhân.BLGĐ liên quan tới trạng thái cảm xúc của mỗi cá nhân, nhưng dù trong trường hợp nào thì nó cũng là sự lệch chuẩn xã hội. Nhìn nhận về vấn đề BLGĐ, trong Đại hội của Hội đồng Liên Hợp Quốc tháng 12/1993, các chuyên gia đã đưa ra định nghĩa về BLGĐ như sau: “Bất kỳ hành động bạo lực dựa trên cơ sở giới nào dẫn đến hoặc có khả năng dẫn đến những tổn hại về thân thể, tình dục, tâm lý…sự cưỡng bức hay tước đoạt một cách tùy tiện sự tự do, dù nó xảy ra ở nơi công cộng hay trong cuộc sống riêng tư.” Quan điểm của Việt Nam về BLGĐ được thể hiện trong Luật Phòng chống BLGĐ đã được thông qua ngày 1/7/2008. Khoản 2, điều 1, chương I của Luật này đã nêu rõ: “Bạo lực gia đình là hành vi cố ý của thành viên gia đình gây tổn hại hoặc có khả năng gây tổn hại về thể chất, tinh thần, kinh tế đối với thành viên khác trong gia đình.”.[19, tr. 40] Từ những định nghĩa trên, chúng ta có thể hiểu: “BLGĐ là những hành vi bạo lực, cưỡng bức hoặc đe dọa gây ra những tổn thương về thể chất, tâm lý, tình dục hay kinh tế xảy ra giữa các thành viên trong một gia đình gây nên những hậu quả nghiêm trọng đối với nạn nhân và môi trường xung quanh.” Các hành vi BLGĐ với phụ nữ được biểu hiện dưới nhiều dạng khác nhau, có 4 nhóm hành vi bạo lực chủ yếu bao gồm bạo lực thể chất, bạo lực tinh thần, bạo lực tình dục và bạo lực kinh tế. - Bạo lực thể chất Là những hành vi ngược đãi, đánh đập hoặc sỉ nhục của một hoặc nhiều thành viên trong gia đình làm tổn thương tới nhân phẩm, sức khỏe, tâm thần, tính mạng 11 của một hay nhiều thành viên khác. Bạo lực gia đình xảy ra giữa những người có quan hệ đặc biệt (vợ chồng, con dâu, con rể) hoặc ruột thịt (ông bà, cha mẹ, con cháu, anh chị em, họ hàng) có thể trong cùng một mái nhà hoặc mái nhà khác. [19, tr.43,44] - Bạo lực tinh thần Là những lời nói, thái độ, hành vi ngược đãi hoặc sỉ nhục của một hoặc nhiều thành viên trong gia đình làm tổn thương tới nhân phẩm, sức khỏe, tâm thần của một hay nhiều thành viên khác. Bạo lực tinh thần cũng còn là sự áp đặt, chỉ đạo hoặc xâm phạm tới nguyện vọng, ý thích, thị hiếu riêng của mỗi người.[19, tr.44] - Bạo lực tình dục Là những hành vi cưỡng ép hoặc dùng bạo lực để thỏa mãn tình dục của một người hoặc một nhóm người đối với một người hoặc một nhóm người khác. Hành vi này có thể diễn ra một lần hoặc lặp đi lặp lại nhiều lần và diễn ra cả trong quan hệ vợ chồng hoặc bạn tình. Bạo lực tình dục còn bao hàm cả việc cưỡng ép vợ sinh nhiều con hoặc đẻ con trai.Bạo lực tình dục là một dạng đặc biệt trong quan hệ giới tại gia đình. Nó vừa có thể diễn ra kín đáo, âm thầm vừa có thể diễn ra công khai nhưng nhìn chung cả đạo đức và pháp luật đều khó có thể can thiệp.[19, tr.44] - Bạo lực kinh tế Là việc dùng sức mạnh để đe dọa, áp đặt hoặc lừa mị nhằm bóc lột lao động, chiếm giữ và kiểm soát tài chính của một hoặc một nhóm người với một hoặc một nhóm người khác trong gia đình. Dạng bạo lực này đưa đến sự phân công lao động và hưởng thụ bất hợp lý giữa các thành viên trong gia đình. * Khái niệm phụ nữ bị bạo lực gia đình Trong rất nhiều cuộc nghiên cứu về BLGĐ đều chỉ ra rằng bạo lực xảy ra chủ yếu với người già, phụ nữ và trẻ em, những người yếu thế trong gia đình. Hiện nay chúng ta chưa có những nghiên cứu quy mô và chuyên biệt về “BLGĐ với phụ nữ”. Qua tìm hiểu các tài liệu, tác giả khái quát rằng “BLGĐ đối với phụ nữ là tất cả những hành vi gây hại, tổn thương cho phụ nữ về thân thể, tâm lý hay tình dục được gây ra bởi những thành viên khác trong gia đình” BLGĐ với phụ nữ dù ở hình thức và mức độ nào thì cũng gây ra cho người phụ nữ những thương tổn nặng nề và đều là những hành vi cần phải lên án và ngăn chặn. 12 Theo Khoản 1, Điều 5 của Luật PCBLGĐ, nạn nhân bị BLGĐ có những quyền sau đây: - Yêu cầu cơ quan, tổ chức, người có thẩm quyền bảo vệ sức khỏe, tính mạng, nhân phẩm, quyền và lợi ích hợp pháp khác của mình; - Yêu cầu cơ quan, người có thẩm quyền áp dụng biện pháp ngăn chặn, bảo vệ, cấm tiếp xúc theo quy định của Luật này; - Được cung cấp dịch vụ y tế, tư vấn tâm lý, pháp luật; - Được bố trí nơi tạm lánh, được giữ bí mật về nơi tạm lánh và thông tin khác theo quy định của Luật này; - Các quyền khác theo quy định của pháp luật. 1.1.2. Nguyên nhân và hậu quả của bạo lực gia đình 1.1.2.1 Nguyên nhân của Bạo lực gia đình Tình trạng BLGĐ ở Việt Nam đã tồn tại từ rất lâu, dưới từng thời kỳ, nó có những biểu hiện khác nhau. Có thể thấy rằng, BLGD là hệ qủa của một loạt những yếu tố tác động khác nhau, từ những yếu tố mang tính khách quan như điều kiện kinh tế, các vấn đề xã hội đến những yếu tố chủ quan như nhận thức của con người. Sự phân chia nguyên nhân dưới đây cũng chỉ mang tính tương đối bởi những yếu tố trên có những mối liên hệ tới nhau. *Yếu tố nhận thức Yếu tố nhận thức này xuất phát từ cả hai phía, người nam giới cũng như những người phụ nữ - Những người gây ra bạo lực và những nạn nhân của bạo lực. Những hạn chế về nhận thức về quyền con người, luật pháp, về bình đẳng giới, những quna niệm giáo dục theo tư tưởng phong kiến…tất cả khiến cho chuyện BLGĐ trở thành điều mà một bộ phận lớn người dân cho là điều bình thường . Bà Cao Thị Hồng Vân, Trưởng ban Xã hội và Gia đình, Hội Liên hiệp phụ nữ Việt Nam nói: “Nguyên nhân sâu xa nhất dẫn đến bạo lực là tư tưởng trọng nam khinh nữ, gia trưởng phong kiến vẫn đang tồn tại phổ biến trong các tầng lớp nhân dân”. (Nguồn: vietbao.com ) Trong một số nghiên cứu gần đây, người ta cũng chỉ ra rằng, Việt Nam chịu ảnh hưởng sâu sắc tư tưởng “trọng nam kinh nữ” của Nho giáo. Trong tư tưởng nay, vai trò, sự tồn tại của người nam giới được đề cao đồng thời hạ thấp vai trò của người phụ nữ. Chính những tư tưởng này đã tạo nên thói gia trưởng độc đoán cho 13 những người đàn ông trong gia đình và là một trong những nguyên nhân gây lên BLGĐ. Không khó để bắt gặp những câu nói, “dạy con từ thủa còn thơ, dậy vợ từ thủa bơ vơ mới về” hay “thương cho roi cho vọt, ghét cho ngọt cho bùi”. Phương pháp giáo dục gia đình này vô tình chung đã bao che cho những hành động trái với đạo lý, trái với pháp luật của những ông chồng gia trưởng. Sự thiếu hiểu biết này không chỉ xảy ra với các ông chồng và ngay cả những người phụ nữ trong gia đình. Người phụ nữ thường thiếu tự tin, tự nhận trách nhiệm về mình, không dám tham gia vào các quyết định trong gia đình, tự hạ thấp những giá trị của bản thân, càng gây nên tính ích kỷ của những ông chồng. Những nghiên cứu chỉ ra rằng, nhiều người vợ cảm thấy mình bị đánh là đúng, do mình không chăm sóc chồng chu đáo, do mình không sinh được con trai…và việc có bị mắng nhiếc, bị đánh hàng ngày cũng là do “cái số mình nó khổ” mà không nghĩ rằng mình đang là nạn nhân của BLGĐ. *Yếu tố kinh tế Kinh tế khó khăn là một trong những nguyên nhân của BLGĐ. “Đói nghèo gây ra bạo lực”. Điều này đúng. Đói nghèo không phải trực tiếp sinh ra bạo lực nhưng là môi trường thuận lợi cho bạo lực nảy mần và phát triển. Theo thống kê thì 90% mâu thuẫn gia đình xuất phát từ kinh tế khó khăn. Ngày nay, kinh tế ổn định mới chính là nền tảng cho sự phát triển của gia đình. Không còn quan niệm, một mái nhà tranh, hai trái tim vàng nữa, mà kinh tế mới chính là điều kiện tối cần hiết cho một gia đình hạnh phúc. Không được đáp ứng những yêu cầu cần thiết này, người ta khó có thể duy trì những mối quan hệ tốt đẹp. Giờ đây, cùng với sự phát triển của khoa học kỹ thuật, của nền kinh tế thị trường, đời sống con người cải thiện hơn nhưng cũng nảy sinh nhiều nhu cầu hơn, và trong điều kiện mới, máy móc thay thế con người, những lao động thủ công bị thất nghiệp, nghèo đói gia tăng. Không có thu nhập nhưng chi phí sinh hoạt lại ngày càng tăng cao. Những áp lực mà ngày nào con người cũng phải đói mặt khiến cho không khí gia đình luôn căng thẳng, sự ức chế thường xuyên nên những hành vi bạo lực giữa các thành viên trong gia đình là điều khó tránh khỏi. * Các yếu tố khác Một nguyên nhân phổ biến trong các yếu tố này là do người chống mắc vào các tệ nạn xã hội mà phổ biến nhất là uống rượu. Khi uống rượu người chồng không 14 làm chủ được hành vi của mình, hoặc cũng có những người mượn rượu để gây ra những hành động bạo lực với vợ mình. Nhiều cuộc nghiên cứu có đề cập tới nguyên nhân chồng đánh vợ là do uống rượu. Điều tra về bình đẳng giới năm 2006-2007, tỷ lệ những người phụ nữ có chồng nghiện rượu thường bị đánh hơn những người còn lại. Ngoài ra, người chồng khi vướng vào những tệ nạn xã hội như cờ bạc, nghiện hút thì người vợ luôn phải hứng chịu những trận đòn roi vô cớ từ người chồng Một nguyên nhân khác cũng xuất phát từ những người phụ nữ. Bên cạnh những yếu tố về nhận thức của người phụ nữ như đã đề cập tới ở trên như việc người phụ nữ cam chịu, chấp nhận thì một nguyên nhân nữa khiến cho người phụ nữ trở thành nạn nhân của BLGĐ đó chính là cách ứng xử của họ trong gia đình. Nói đúng hơn là người vợ thiếu những kỹ năng ứng xử trong gia đình, nuôi dạy con không phù hợp hay thiếu tế nhị trong giao tiếp khi gia đình xảy ra mâu thuẫn…Cũng có nhiều trường hợp người chồng đánh vợ khi người vợ không đảm bảo thiên chức của mình khi họ hoàn toàn có khả năng, hay những trường hợp do người vợ ngoại tình, ăn chơi không phù hợp với điều kiện kinh tế, truyền thống gia đình chồng cũng là những nguyên nhân khiến cho người chồng có những hành vi bạo lực với người phụ nữ. Bên cạnh đó còn phải đề cập tới những yếu tố về mặt luật pháp và thái độ của cộng đồng với BLGĐ. Khi pháp luật và xã hội còn chưa nhận thức đúng đắn và đầy đủ về vấn đề này thì người chồng vẫn cho đó là việc làm không phạm pháp, người dân xung quanh vẫn coi đó là chuyện nội bộ của mỗi gia đình, nên không có ai can thiệp cùng với việc thiếu những dịch vụ hỗ trợ nạn nhân nên người phụ nữ vẫn hàng ngày cam chịu những hành vi bạo hành từ người chồng của mình. 1.1.2.2 Hậu quả của Bạo lực gia đình Với tính chất nghiêm trọng, BLGĐ gây nên những hậu quả nặng nề và mức độ ảnh hưởng của nó là rất lớn, nó không chỉ với nạn nhân bị bạo lực mà còn với những thành viên khác trong gia đình, cộng đồng xung quanh và toàn xã hội. * Hậu quả của Bạo lực gia đình với người phụ nữ Với những phụ nữ bị BLGĐ, họ phải chịu những tổn thương nghiêm trọng và toàn diện về mọi mặt: thể chất, tinh thần, kinh tế…mà hậu quả cao nhất là họ có thể bị giết bởi chính người chồng hay các thành viên trong gia đình mình. Khi người phụ nữ bị bạo hành, sức khỏe của họ bị giảm sút, tinh thần hoảng loạn, thất vọng 15