Tài liệu đánh giá hiện trạng môi trường nước và chất thải rắn làng nghề tái chế nhôm mẫn xá, xã văn môn, huyện yên phong, tỉnh bắc ninh

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM ĐINH THỊ THU HIỀN ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG MÔI TRƯỜNG NƯỚC VÀ CHẤẤT THẢI RẮẤN LÀNG NGHỀỀ TÁI CHỀẤ NHÔM MẤẪN XÁ, XÃ VẮN MÔN, HUYỆN YỀN PHONG, TỈNH BẮẤC NINH Chuyên ngành: Khoa học môi trường Mã sôố: 60 44 03 01 Người hướng dẫẫn khoa học: TS. Đinh Hôồng Duyên NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận văn là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ lấy bất kỳ học vị nào. Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cám ơn, các thông tin trích dẫn trong luận văn này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận văn Đinh Thị Thu Hiền i LỜI CẢM ƠN Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn, tôi đã nhận được sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè, đồng nghiệp và gia đình. Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới TS.Đinh Hồng Duyên, người đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức, thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn những ý kiến đóng góp quý báu của các thầy cô trong Khoa Môi trường, Học viện Nông Nghiệp Việt Nam Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo thôn Mẫn Xá, UBND xã Văn Môn, Phòng Tài nguyên môi trường huyện Yên Phong, Sở Tài nguyên môi trường Bắc Ninh,...ài) đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận văn./. Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận văn Đinh Thị Thu Hiền ii MỤC LỤC Lời cam đoan.....................................................................................................................i Lời cảm ơn.......................................................................................................................ii Mục lục............................................................................................................................iii Danh mục chữ viết tắt....................................................................................................vi Danh mục bảng..............................................................................................................vii Trích yếu luận án............................................................................................................ix Thesis abstract.................................................................................................................x Phần 1. Mở đầu................................................................................................................1 1.1 Tính cấp thiết của đề tài.......................................................................................1 1.2 Mục tiêu nghiên cứu............................................................................................2 1.3 Pham vi nghiên cứu.............................................................................................2 1.4 Những đóng góp mới, ý nghĩa khoa học và thực tiễn.........................................2 Phần 2. Tổng quan tài liệu nghiên cứu..........................................................................3 2.1 Giới thiệu chung về làng nghề tái chế kim loại...................................................3 2.2 Thực trạng hoạt động tái chế kim loại trên thế giới và ở Việt Nam....................6 2.2.1 Thực trạng hoạt động tái chế kim loại trên thế giới và ở việt nam......................6 2.2.2 Thực trạng hoạt động sản xuất của các làng nghề tái chế kim loại ở Việt Nam .............................................................................................................................6 2.3 Tác động của sản xuất làng nghề tái chế kim loại tới kinh tế - xã hội, môi trường và sức khỏe cộng đồng.............................................................................9 2.3.1 Tác động của sản xuất làng nghề tái chế kim loại tới kinh tế - xã hội................9 2.3.2 Tác động của sản xuất làng nghề tái chế kim loại tới môi trường và sức khỏe cộng đồng..................................................................................................11 2.4 Các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng nghề tái chế kim loại..............................................................................................................14 2.4.1 Giải pháp về công tác quản lý...........................................................................14 2.4.2 Giải pháp về kỹ thuật công nghệ.......................................................................17 2.4.3 Giải pháp về giáo dục, truyền thông..................................................................24 Phần 3. Vâ ât liê âu và phương pháp nghiên cứu............................................................27 3.1 Địa điểm nghiên cứu.........................................................................................27 iii 3.2 Thời gian nghiên cứu.........................................................................................27 3.3 Đối tượng nghiên cứu........................................................................................27 3.4 Nội dung nghiên cứu.........................................................................................27 3.5 Phương pháp nghiên cứu...................................................................................27 3.5.1 Phương pháp thu thập tài liệu sơ cấp.................................................................27 3.5.2 Phương pháp thu thập tài liệu thứ cấp...............................................................28 3.5.3 Phương pháp lấy mẫu hiện trường....................................................................28 3.5.4 Phương pháp phân tích mẫu..............................................................................30 3.4.5 Phương pháp xác định khối lượng chất thải rắn................................................30 3.5.6 Phương pháp xử lý số liệu.................................................................................31 Phần 4. Kết quả và thảo luận........................................................................................32 4.1 Điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội của xã Văn Môn........................................32 4.1.1 Điều kiện tự nhiên.............................................................................................32 4.1.2 Điều kiện kinh tế - xã hội..................................................................................34 4.2 Tình hình sản xuất làng nghề tái chế nhôm Mẫn Xá, xã Văn Môn, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh.................................................................................37 4.2.1 Giới thiệu về làng nghề.....................................................................................37 4.2.2 Quy mô sản xuất của làng nghề.........................................................................37 4.2.3 Nguyên, nhiên liệu và sản phẩm........................................................................38 4.2.4 Quy trình tái chế nhôm tại làng nghề Mẫn Xá..................................................39 4.3 Hiện trạng môi trường nước và chất thải rắn làng nghề tái chế nhôm Mẫn Xá, Văn Môn.....................................................................................................44 4.3.1 Hiện trạng chất thải rắn.....................................................................................44 4.3.2 Hiện trạng môi trường nước..............................................................................46 4.4 Hiện trạng công tác quản lý, thu gom và xử lý chất thải tại làng nghề Mẫn Xá – Văn Môn...........................................................................................56 4.4.1 Hệ thống tổ chức quản lý môi trường...............................................................56 4.4.2 Công tác quản lý, thu gom và xử lý chất thải rắn..............................................57 4.4.3 Công tác quản lý, thu gom và xử lý nước thải...................................................59 4.5 Đề xuất những giải pháp nhằm giảm thiểu tình trạng ô nhiễm môi trường tại làng nghề tái chế nhôm Văn Môn.................................................................62 4.5.1 Giải pháp về công tác quản lý...........................................................................63 iv 4.5.2 Giải pháp về kỹ thuật công nghệ.......................................................................64 4.5.3 Giải pháp giáo dục truyền thông môi trường....................................................67 Phần 5. Kết luận và kiến nghị.......................................................................................68 5.1 Kết luận.............................................................................................................68 5.2 Kiến nghị...........................................................................................................69 Tài liệu tham khảo.........................................................................................................70 Phụ lục ...........................................................................................................................73 v DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Từ viết tắt Nghĩa tiếng Việt BVMT Bảo vệ môi trường CNH – HĐH Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa CTR Chất thải rắn NM Nước mặt NN Nước ngầm NT Nước thải QCVN Quy chuẩn Việt Nam QCCP Quy chuẩn cho phép SXSH Sản xuất sạch hơn TCVN Tiêu chuẩn Việt Nam UBND Ủy ban nhân dân UNEP Chương trình môi trường Liên Hợp Quốc United Nations Environment Programme vi DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1 Một số làng nghề tái chế kim loại tiêu biểu.................................................7 Bảng 2.2 Phân loại làng nghề theo sản phẩm ở Bắc Ninh...........................................8 Bảng 2.3 Các giải pháp sản xuất sạch hơn cho các làng nghề tái chế kim loại.........18 Bảng 2.1 Vị trí, số lượng mẫu nước thải, nước mặt, nước ngầm...............................29 Bảng 4.1 Sự phân bố sản xuất tái chế nhôm tại làng nghề Mẫn Xá..........................37 Bảng 4.2 Quy mô sản xuất tái chế nhôm tại làng nghề Mẫn Xá, xã Văn Môn..........38 Bảng 4.3 Các chất thải trong quy trình tái chế nhôm làng nghề Mẫn Xá..................43 Bảng 4.4 Thành phần RTSH làng nghề tái chế nhôm Mẫn Xá..................................45 Bảng 4.5 Chất thải rắn phát sinh từ hoạt động tái chế nhôm trong một ngày tại thôn Mẫn Xá...............................................................................................46 Bảng 4.6 Kết quả phân tích mẫu nước thải làng nghề tái chế nhôm Mẫn Xá, Văn Môn.....................................................................................................47 Bảng 4.7 Kết quả phân tích mẫu nước mặt tại làng nghề Mẫn Xá............................51 Bảng 4.8 Kết quả phân tích maaux nước ngầm tại làng nghề Mẫn Xá.....................55 vii DANH MỤC HÌNH Hình 2.1 Sơ đồ công nghệ xử lý kim loại màu kèm dòng thải....................................4 Hình 2.2 Sơ đồ công nghê ê tái chế và gia công sắt thép kèm dòng thải.......................5 Hình 2.3 Sơ đồ hệ thống xử lý nước thải bể mạ........................................................20 Hình 2.4 Sơ đồ công nghệ xử lý nước thải quá trình cán..........................................21 Hình 3.1 Vị trí lấy mẫu nước làng nghề tái chế nhôm Mẫn Xá................................29 Hình 4.1 Quy trình tái chế nhôm của làng nghề Mẫn Xá..........................................40 Hình 4.2 Quy trình tái chế nhôm tại gia đình ông Mẫn Văn Hồng, thôn Mẫn Xá..........41 Hình 4.3 Biểu đồ so sánh hàm lượng BOD5 các mẫu với QCVN.............................48 Hình 4.4 Biểu đồ so sánh hàm lượng COD các mẫu với QCVN..............................48 Hình 4.5 Biểu đồ so sánh hàm lượng SS các mẫu với QCVN..................................49 Hình 4.6 Biểu đồ so sánh hàm lượng Amoni các mẫu với QCVN............................53 Hình 4.7 Biểu đồ so sánh hàm lượng dầu mỡ khoáng các mẫu với QCVN..............53 viii TRÍCH YẾU LUẬN VĂN Làng nghề tái chế nhôm Mẫn Xá, xã Văn Môn, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh đã hình thành và phát triển hơn 50 năm qua với nhiều loại hình sản phẩm phong phú, đa dạng đã tạo ra một lượng lớn hàng hóa, giải quyết công ăn việc làm, mang lại thu nhập cho người dân, góp phần phát triển kinh tế xã hội của Văn Môn nói riêng và của tỉnh Bắc Ninh nói chung. Tuy nhiên chất lượng môi trường ở làng nghề đang có dấu hiệu bị xuống cấp, ảnh hưởng tới cuộc sống, sức khỏe của chính người dân nơi đây. Nhằm cung cấp thông tin cụ thể về hiện trạng môi trường nước và chất thải rắn của khu vực làng nghề tái chế nhôm Mẫn Xá, xã Văn Môn, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh từ đó đề xuất giải pháp nhằm hạn chế ô nhiễm môi trường phục vụ cho sự phát triển làng nghề em đã dùng các phương pháp nghiên cứu như: phương pháp khảo sát thực địa, phương pháp điều tra phỏng vấn, phương pháp lấy mẫu và phân tích mẫu, phương pháp xử lý số liệu. Từ đó thu được các kết quả: tất cả nước thải sinh hoạt và nước thải sản xuất của làng nghề đều thải qua các cống thải chung của thôn, không qua hệ thống xử lý nào mà đổ thẳng vào ao hồ, kênh mương. Kết quả phân tích các mẫu nước thải, nước mặt và nước ngầm tại đây cho thấy đã có 1 số chỉ tiêu trong nước vượt quy chuẩn cho phép. Chất thải rắn sinh hoạt đã được thu gom xử lý, còn chất thải rắn sản xuất hiện nay vẫn đổ bừa bãi ra đường làng, ao hồ, kênh mương mà không hề được thu gom. Chính quyền địa phương đã có những giải pháp tích cực nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường. Tuy nhiên công tác bảo vệ môi trường tại làng nghề vẫn còn nhiều bất cập như thiếu cán bộ chuyên trách về môi trường; công tác thanh tra kiểm tra còn lỏng lẻo; các chế tài xử phạt chưa đủ mạnh, quy hoạch làng nghề chưa thực hiện triệt để; phổ biến thông tin, nâng cao nhận thức bảo vệ môi trường làng nghề chưa được chú trọng. Người dân chưa thực sự quan tâm tới vấn đề môi trường của địa phương. Để giảm thiểu ô nhiễm và bảo vệ môi trường làng nghề đòi hỏi phải thực hiện đồng bộ và triệt để các giải pháp về công tác quản lý, giải pháp về giáo dục truyền thông và các giải pháp về kỹ thuật. ix THESIS ABSTRACT The Man Xa aluminum recycling village in Van Mon, Yen Phong District, Bac Ninh Province has formed and developed for over 50 years with extensive and diversified product types. It has created a large number of goods, provided jobs for local people and contributed to the development of Van Mon’s economy in particular and Bac Ninh’s economy in general. However the environment in this village has been degrading rapidly affecting the lives and health of local people. In order to provide more useful information about the environmental status of water and solid waste in aluminum recycling areas in Man Xa, iproposea solution of limiting the environmental pollution serving for the development of trade villages. Research methods were field survey methods, interview methods, methods of sampling and sample analysis, data processing methods. The results are: all the domestic and industrial waste water are discharged through a sewage in the village without any sewage treatment and flow directly into lakes and canals. The analysis of waste water samples shows that the surface and ground water here have some symghus exceeded the permitted standards. Domestic solid waste is collected and treated but industrial solid waste is still being thrown into the lanes, lakes, canals without being collected. The local government has made positive solutions to reduce environmental pollution. However, there are still some difficultie sin executing them such as lacking of staffswho are in charge of the environment, loose inspection and weak penalty policy. In addition, the village planning is not done thoroughly andthe work of disseminating information and raising awareness of environmental protection has not been focused. Local people do not pay enough attention in environmental issues. Therefore, we must execute comprehensively and thoroughly all the management, education, communication and technical solutionsto reduce pollution and protect the environment in trade villages. x PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Làng nghề Việt Nam đã có từ hàng trăm năm, gắn liền với bản sắc văn hóa dân tộc và góp phần không nhỏ vào sự tăng trưởng kinh tế-xã hội. Sự phát triển của làng nghề đang góp phần đáng kể trong chuyển dịch cơ cấu kinh tế địa phương. Tại nhiều làng nghề, tỷ trọng ngành công nghiệp và dịch vụ đạt từ 60% 80% đóng vai trò quan trọng đối với việc xóa đói, giảm nghèo, trực tiếp giải quyết việc làm và góp phần tăng thu nhập, nâng cao chất lượng cuộc sống cho người lao động. Mở cửa, hội nhập, các làng nghề còn có cơ hội giới thiệu sản phẩm của mình với khách nước ngoài. Đó là những mặt hàng xuất khẩu mạnh có xuất xứ từ các làng nghề truyền thống trong cả nước như thủ công mỹ nghệ, thêu ren, gốm sứ.... Thế nhưng, sản xuất càng phát triển, môi trường ở các làng nghề càng xuống cấp nghiêm trọng. Thách thức lớn nhất là làm thế nào vừa phát triển mạnh kinh tế làng nghề vừa không ô nhiễm môi trường, để phát triển làng nghề một cách bền vững. Tỉnh Bắc Ninh với 62 làng nghề, trong đó có làng nghề tái chế nhôm Mẫn Xá, xã Văn Môn với nhiều loại hình sản phẩm phong phú, đa dạng đã tạo ra một lượng lớn hàng hóa, giải quyết công ăn việc làm, mang lại thu nhập cho người dân, góp phần phát triển kinh tế xã hội của Văn Môn nói riêng và của tỉnh Bắc Ninh nói chung. Làng nghề Mẫn Xá, xã Văn Môn cũng có những đặc trưng chung với các làng nghề khác như sự phát triển của làng nghề còn mang tính tự phát, không có quy hoạch, trình độ công nghệ còn thấp, lao động giản đơn, sản xuất chủ yếu dựa vào kinh nghiệm. Ý thức bảo vệ môi trường của người dân làng nghề chưa cao, sản xuất chạy theo lợi nhuận và kinh tế, bất chấp độc hại, nguy hiểm, ô nhiễm môi trường, thiếu các chính sách đồng bộ từ các cơ quan quản lý từ trung ương đến địa phương về hỗ trợ sản xuất và quản lý môi trường tại làng nghề. Tất cả các mặt hạn chế nêu trên đã tác động không chỉ tới sự phát triển chung của làng nghề mà còn ảnh hưởng nghiêm trọng tới chất lượng môi trường, sức khỏe cộng đồng và các hoạt động sản xuất khác như trồng trọt, chăn nuôi. Trước tình hình đó đòi hỏi phải có các biện pháp khắc phục kịp thời nhằm trả lại môi trường trong lành cho cuộc sống. 1 Nhằm cung cấp thông tin cụ thể về hiện trạng môi trường của khu vực làng nghề tái chế nhôm Văn Môn, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh và đề xuất giải pháp nhằm hạn chế ô nhiễm môi trường phục vụ cho sự phát triển làng nghề. Dưới sự hướng dẫn của TS. Đinh Hồng Duyên, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá hiện trạng môi trường nước và chất thải rắn làng nghề tái chế nhôm Mẫn Xá, xã Văn Môn, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh”. 1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU - Đánh giá được hiện trạng môi trường nước và chất thải rắn của làng nghề tái chế nhôm Mẫn Xá, xã Văn Môn, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh. - Đề xuất một số giải pháp nhằm bảo vệ môi trường cho địa phương. 1.3. PHAM VI NGHIÊN CỨU - Về mặt đối tượng: Nước thải và chất thải rắn làng nghề tái chế nhôm Mẫn Xá, xã Văn Môn, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh. - Về mặt không gian: Làng nghề tái chế nhôm Mẫn Xá, xã Văn Môn, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh. - Về mặt thời gian: Từ tháng 01 năm 2015 đến tháng 12 năm 2015. 1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI, Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN Kết quả nghiên cứu của đề tài góp phần: - Cung cấp thông tin cụ thể về hiện trạng môi trường nước và chất thải rắn của làng nghề tái chế nhôm Mẫn Xá, xã Văn Môn, huyện Yên Phong, tỉnh Bắc Ninh. - Cung cấp tình hình công tác quản lý môi trường tại địa phương. - Đưa ra các giải pháp giảm thiểu ô nhiễm, góp phần bảo vệ môi trường cho làng nghề. 2 PHẦN 2. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 2.1. GIỚI THIỆU CHUNG VỀ LÀNG NGHỀ TÁI CHẾ KIM LOẠI Trong số 1450 làng nghề đang hoạt động ở Việt Nam có một loại hình làng nghề được phát triển nhanh trong thời gian vài chục năm gần đây cùng với sự phát triển kinh tế nông thôn đó là các làng nghề tái chế kim loại (Báo cáo môi trường quốc gia, 2008). Tái chế kim loại là hoạt động phân loại các kim loại như sắt, thép, đồng, nhôm,... từ dòng thải và sử dụng chúng như nguyên liệu để sản xuất ra các sản phẩm. Trong quá trình hình thành và phát triển, các làng nghề tái chế kim loại bắt nguồn từ sự chuyển đổi linh động tại các làng nghề truyền thống có từ lâu đời. Điển hình cho loại hình này là làng nghề sắt thép Đa Hội (Bắc Ninh), làng nghề tái chế chì Đông Mai (Hưng Yên), làng nghề đúc đồng Đại Bái (Bắc Ninh), làng nghề tái chế sắt, thép Vân Chàng (Nam Định),… Làng nghề tái chế kim loại chiếm khoảng 6,2% làng nghề cả nước, tập trung chủ yếu ở các tỉnh miền Bắc (miền Bắc chiếm 67,8% tổng số làng nghề tái chế kim loại trong nước) Qua tìm hiểu công nghệ sản xuất tại các làng nghề tái chế kim loại có thể phân chia hoạt động sản xuất của chúng thành các nhóm công nghệ sau (Lê Văn Khoa, 2011): - Nhóm công nghệ tái chế kim loại màu. - Nhóm công nghệ tái chế và gia công các mặt hàng sắt thép Sơ đồ dây chuyền công nghệ được miêu tả tóm tắt trong hình 2.1 và 2.2 sau: 3 Vỏ lon bia, nước giải khát, đồng, chì, … Phân loại Than Tiếng ồn, bụi Khí thải: CO, SO2, CO2 NOx, bụi Nấu chảy Xỉ than, xỉ kim loại Phôi đúc Nước làm mát Đúc sản phẩm Khí thải, to Kim loại vụn Tiếng ồn Bụi Cắt bavia Sản phẩm (Xoong, nồi, ….) Hình 2.1. Sơ đồ công nghệ xử lý kim loại màu kèm dòng thải 4 Sắt phế liệu Phân loại Gia công sơ bộ Nấu, cán, kéo Bụi, gỉ sắt Tiếng ồn, bụi, khói (cắt bằng hơi) Bụi, CO, CO2, SO2, NOx… Bán thành phẩm Thép dẹt, tấm Thép cuộn Ồn Rút dây thép Tiếng ồn Thép xây dựng Đột dập Ủ Tiếng ồn cuộn Tẩy rỉ Axit H2SO4 Tẩy rỉ Bụi và oxit sắt Máy cắt Ồn Làm sạch Lò nấu kim loại Làm sạch Nước thải có chứa dầu mỡ Dập mũi Mạ kẽm Ồn Zn, Ni, Cr Mạ Zn, Ni, Cr Nước thải có chứa kim loại nặng Sản phẩm (Đinh) Sản phẩm Sản phẩm (Dây thép) (ke, bản lề, chốt) Hình 2.2. Sơ đồ công nghê â tái chế và gia công sắt thép kèm dòng thải 5 2.2. THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG TÁI CHẾ KIM LOẠI TRÊN THẾ GIỚI VÀ Ở VIỆT NAM 2.2.1. Thực trạng hoạt động tái chế kim loại trên thế giới Theo nguồn của UNEP (2011) ngành công nghiệp tái chế đã tái chế hơn 400 triệu tấn kim loại mỗi năm, thu về khoảng 5,6 tỷ bảng Anh. Hoa Kỳ tái chế 150 triệu tấn phế liệu mỗi năm, ở Đức tỷ lệ tái chế từ 80 – 90%. Châu Âu thành lập cơ quan EMR, ở Úc có hiệp hội AMRIA, những tổ chức này đã hỗ trợ cho các công ty về mặt kỹ thuật tái chế, tham gia xuất nhập khẩu trong ngành tái chế kim loại và cùng các cơ quan có thẩm quyền đưa ra những chính sách hỗ trợ việc tái chế kim loại. Tỷ lệ tái chế 60 kim loại được nghiên cứu như sau: tỷ lệ tái chế được hơn 50% có 18 kim loại, tỷ lệ tái chế được từ 25% đến 50% có 3 kim loại, tỷ lệ tái chế từ 10% đến 25% có 3 kim loại, tỷ lệ tái chế từ 1% đến 10% có 2 kim loại, tỷ lệ tái chế ít hơn 1 % có 34 kim loại. 2.2.2. Thực trạng hoạt động sản xuất của các làng nghề tái chế kim loại ở Việt Nam Làng nghề tái chế kim loại đóng vai trò quan trọng, góp phần không nhỏ trong GDP của vùng và quốc gia. Đa số các làng nghề này nằm ở phía Bắc, công nghệ sản xuất đang từng bước được cơ khí hóa. Các làng nghề tái chế kim loại phần lớn đều có quy mô vừa và nhỏ (chiếm 72% tổng số cơ sở sản xuất), nằm xen kẽ giữa khu dân cư, hình thành chủ yếu trên cơ sở gia đình, kinh nghiệm, được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Số lượng công nhân không nhiều và thường có nguồn thu nhập ổn định. Qua tìm hiểu công nghệ sản xuất tại các làng nghề tái chế kim loại cho thấy ngoài sản xuất theo quy mô nhỏ tại các hộ gia đình như các loại hình sản xuất khác thì tại các làng nghề tái chế kim loại lớn đã xuất hiện các cụm công nghiệp sản xuất tập trung. Nhờ vậy hoạt động sản xuất tại các làng nghề tái chế kim loại dường như có quy mô hơn và ngày một phát triển mạnh. Sản phẩm của các làng nghề tái chế này rất đa dạng cả về mẫu mã, chủng loại và chất lượng. Một số làng nghề tái chê kim loại tiêu biểu: 6 Bảng 2.1: Một số làng nghề tái chế kim loại tiêu biểu TT 1 2 3 4 5 6 7 Tên làng nghề Làng nghề đúc đồng Phước Kiều – Quảng Nam Loại sản phẩm Các sản phẩm bằng đồng như: đồ thờ cúng,… Làng nghề Vân Chàng – Nam Định Luyện và tái chế sắt thép, nhôm, mạ Làng nghề Tống Xá - Ý Yên – Nam Định Làng nghề Xuân Tiến – Xuân Trường – Nam Định Làng nghề Đồng Côi – Nam Giang – Nam Trực Làng nghề sắt Đa Hội – Bắc Ninh Làng nghề tái chế nhôm – Văn Môn – Bắc Ninh 8 Làng nghề Đúc đồng - Đại Bái 9 Làng nghề Đúc chì - Chỉ Đạo – Hưng Yên Đúc gang, đồng, nhôm, thép Cơ khí nhỏ Chế tạo máy tuốt lúa, máy cơ khí Cơ khí nhỏ, phụ tùng xe đạp Luyện và tái chế sắt thép Nhôm thỏi Đồ thờ cúng giả cổ Xoong, chậu,… Sản phẩm đúc Nguồn: Nguyễn Thị Kim Thái (2011)  Tình hình phát triển làng nghề tái chế kim loại trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh: Theo báo cáo của Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bắc Ninh năm 2015, Bắc Ninh có tổng số 62 làng nghề với 30 làng nghề truyền thống và 32 làng nghề mới. Thực tế, tổng số làng nghề của Bắc Ninh lớn hơn nhiều so với thực tế do báo cáo sử dụng các làng nghề lớn trong một vài xã để đại diện cho tất các làng nghề của xã (Sở TN&MT Bắc Ninh, 2015). Các làng nghề tập trung chủ yếu ở 3 huyện Từ Sơn, Yên Phong và Gia Bình (3 huyện này có 42 làng nghề, chiếm gần 68% số làng nghề của tỉnh). Trong đó có ba làng nghề tái chế kim loại tiêu biểu là: - Làng nghề sắt Đa Hội, thị xã Từ Sơn chuyên cung cấp các sản phẩm từ sắt, thép cho thị trường như phôi (đúc): 12000-15000 tấn/năm, sắt (tấm): 450.000-500.000 tấn/năm, đinh các loại: 500 tấn/năm, lưới, dây thép các loại: 500 tấn/năm. - Làng nghề tái chế nhôm Văn Môn, huyện Yên Phong chuyên tái chế các sản phẩm từ nhôm với sản lượng khoảng hơn 250 tấn/năm. - Làng nghề đúc đồng Đại Bái, huyện Gia Bình chuyên cung cấp cho khắp 7 các tỉnh phía Bắc với hơn 50% số hộ tham gia cô đúc đồng, sản xuất ra khoảng 300-400 tấn sản phẩm/năm. Hầu hết các làng nghề tái chế kim loại hiện nay đều có quy trình tái chế tương đối đơn giản, dễ vận hành, hoàn toàn bằng thủ công. Họ thu mua các phế thải như thép vụn, phế liệu do máy móc, công cụ sắt bị hư hỏng, vật dụng gia đình.. tái chế lại thành sản phẩm mới theo sự đặt hàng của người mua. Bảng 2.2: Phân loại làng nghề theo sản phẩm ở Bắc Ninh STT Danh mục làng nghề 1 Sản xuất các sản phẩm từ tinh bột 2 Sản xuất rượu 3 Dịch vụ vật tư Sản xuất đồ gỗ công cụ sản xuất, mộc 4 đơn giản 5 Đúc nhôm 6 Tơ tằm 7 Mộc cao cấp: giường, tủ 8 Làm tranh dân gian giấy màu 9 Nuôi, ươm giống thuỷ sản 10 Chế biến thực phẩm từ rau quả 11 Sản xuất các sản phẩm từ tre, nứa, lá 12 Đúc và gia công đồng, nhôm 13 Mộc dân dụng, cày, bừa 14 Thêu ren xuất khẩu 15 Đan lưới vó 16 Nấu rượu 17 Vận tải thuỷ 18 Chế biến lương phẩm từ gạo 19 Sản xuất đồ gốm 20 Sản xuất công cụ cầm tay bằng kim loại 21 Sản xuất giấy tái chế 22 Xây dựng 23 Sản xuất sắt thép Số làng 08 02 01 Tên sản phẩm chính Mỳ gạo, bún khô, bánh đa nem Rượu Vật tư tổng hợp 1 Cày bừa, hàng dân dụng 01 02 01 01 01 01 07 02 02 01 01 03 01 01 02 01 02 04 02 Nồi, xoong, chảo Tơ tằm Giường, tủ, bàn ghế Tranh dân gian giấy màu Cá con Đậu phụ Thúng, rổ, rá Đồng, gò, đúc, nhôm gò, đúc Giường, tủ, bàn ghế, cày, bừa Thêu ren xuất khẩu Lưới màn Rượu gạo Vận tải Mỳ gạo, bánh đa Chum, vại, chậu, âu, vò... Dao, kéo, liềm, cuốc, xẻng Giấy các loại Xây dựng Sắt thép các loại Đồ gỗ mỹ nghệ, giường, tủ, tranh khắc Màn, khăn mặt, khăn tay Thương nghiệp 24 Mộc dân dụng, mỹ nghệ 08 25 26 Dệt Thương nghiệp Tổng số 02 02 62 Nguồn: Sở Tài nguyên và môi trường tỉnh Bắc Ninh (2015) Đặc thù của các làng nghề là công nghệ sản xuất và thiết bị phần lớn lạc hậu, chắp vá, không đảm bảo yêu cầu kỹ thuật, an toàn và vệ sinh môi trường. Thường dùng các nhiên liệu rẻ tiền, hóa chất độc hại (kể cả đã cấm sử dụng) để nhằm hạ giá thành sản phẩm. 8 Trình độ người lao động ở các làng nghề, chủ yếu là lao động thủ công, văn hóa thấp, số lao động chỉ tốt nghiệp cấp II chiếm trên 60%. Kiến thức tay nghề không toàn diện dẫn tới tiêu hao nhiều nguyên nhiên liệu, làm tăng phát thải nhiều chất ô nhiễm môi trường nước, đất, không khí, ảnh hưởng tới giá thành sản phẩm và chất lượng môi trường. Các làng nghề được phân loại như bảng dưới đây: 2.3. TÁC ĐỘNG CỦA SẢN XUẤT LÀNG NGHỀ TÁI CHẾ KIM LOẠI TỚI KINH TẾ - XÃ HỘI, MÔI TRƯỜNG VÀ SỨC KHỎE CỘNG ĐỒNG 2.3.1. Tác động của sản xuất làng nghề tái chế kim loại tới kinh tế - xã hội  Về mặt kinh tế - Việc tái chế kim loại cung cấp nguyên nhiên liệu giá rẻ và được xem như là nguồn cung cấp đầu vào cho các chu trình sản xuất tiếp theo. - Giảm chi phí mua nguyên liệu. - Giảm chi chí xử lý chất thải, hạ giá thành sản phẩm.  Về mặt xã hội - Làng nghề góp phần giải quyết việc làm tại chỗ, tận dụng thời gian và lực lượng lao động ở nông thôn, tăng thêm thu nhập cho mọi người lúc nông nhàn. Phát triển làng nghề tạo việc làm cho nhiều lao động. Trước hết là trong gia đình, trong làng xã, ngoài ra còn thu hút được nhiều lao động từ các địa phương khác. Mặt khác, làng nghề phát triển sẽ hình thành các nghề khác, các hoạt động dịch vụ liên quan, tạo thêm nhiều việc làm mới, thu hút thêm nhiều lao động. Điều này không chỉ có ý nghĩa về mặt kinh tế mà còn có ý nghĩa về mặt xã hội, an ninh trật tự, bởi vì hạn chế được vấn đề di dân từ vùng này sang vùng khác, từ nông thôn ra thành thị. Phát triển làng nghề còn có ý nghĩa khác là góp phần tạo ra bình đẳng cho phụ nữ. Phát triển ngành nghề nông thôn đã thu hút được số lượng lớn phụ nữ với thu nhập ổn định, góp phần nâng cao vị thế của phụ nữ . - Làng nghề góp phần thúc đẩy chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp, nông thôn theo hướng công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Làng nghề có vai trò tích cực góp phần tăng tỷ trọng công nghiệp, TTCN và dịch vụ, thu hẹp tỷ trọng nông nghiệp, chuyển lao động từ sản xuất nông nghiệp có thu nhập thấp sang ngành nghề phi nông nghiệp có thu nhập cao hơn. Sự phát triển này đã làm thay đổi cơ cấu kinh tế nông thôn, từ đó đã tạo ra nền kinh tế đa dạng ở nông thôn, không chỉ có nông nghiệp thuần nhất mà còn có các ngành TTCN, thương mại, dịch vụ (Nguyễn Thị Kim Thái và Lương Thị Mai Hương, 2011). 9