Tài liệu đánh giá hiện trạng quản lý chất thải công nghiệp nguy hại tại các kcn quang châu và kcn vân trung, tỉnh bắc giang

HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM KHOA MÔI TRƯỜNG = = = = = = = = KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG QUẢN LÝ CHẤT THẢI CÔNG NGHIỆP NGUY HẠI TẠI CÁC KCN QUANG CHÂU VÀ KCN VÂN TRUNG, TỈNH BẮC GIANG Người thực hiện Lớp Khóa Chuyên ngành Giáo viên hướng dẫn : : : : : LÊ THỊ THỦY MTA 57 MÔI TRƯỜNG ThS. NGUYỄN THỊ BÍCH HÀ HÀ NỘI - 2016 HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM KHOA MÔI TRƯỜNG = = = = = = = = KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐỀ TÀI: ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG QUẢN LÝ CHẤT THẢI CÔNG NGHIỆP NGUY HẠI TẠI CÁC KCN QUANG CHÂU VÀ KCN VÂN TRUNG, TỈNH BẮC GIANG Người thực hiện Lớp Khóa Chuyên ngành Giáo viên hướng dẫn Địa điểm thực tập : : : : : : LÊ THỊ THỦY MTA 57 MÔI TRƯỜNG ThS. NGUYỄN THỊ BÍCH HÀ CHI CỤC BẢO VỆ MÔI TRƯỜNG, TỈNH BẮC GIANG HÀ NỘI - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong khóa luận là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các thông tin trích dẫn trong khóa luận đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Học viên Lê Thị Thủy i LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn đến Học viện Nông nghiệp Việt Nam, các thầy giáo, cô giáo bộ môn Quản lý Môi trường, Khoa Môi trường đã truyền đạt cho tôi những kiến thức quý báu và tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành chương trình học trong suốt 4 năm qua. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc tới Thạc sĩ Nguyễn Thị Bích Hà đã dành nhiều thời gian trực tiếp hướng dẫn, chỉ bảo tận tình cho tôi hoàn thành đề tài nghiên cứu này. Tôi xin cảm ơn Ban lãnh đạo Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh Bắc Giang, Ban lãnh đạo Chi cục Bảo vệ môi trường Bắc Giang, lãnh đạo Ban Quản lý các khu công nghiệp tỉnh Bắc Giang đã tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi tiếp cận và thu thập những thông tin, tài liệu cần thiết cho đề tài. Cuối cùng, tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, những người đã động viên và giúp đỡ tôi về tinh thần, vật chất trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, ngày 20 tháng 5 năm 2016 Học viên Lê Thị Thủy ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN..............................................................................................i LỜI CẢM ƠN...................................................................................................ii MỤC LỤC.......................................................................................................iii DANH MỤC BẢNG.........................................................................................v DANH MỤC HÌNHDANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT.............................vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT............................................................viii MỞ ĐẦU...........................................................................................................1 Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU................................................................3 1.1. Tổng quan về CTCNNH........................................................................3 1.1.1. Một số khái niệm....................................................................................3 1.1.2. Nguồn gốc phát sinh CTCNNH..............................................................6 1.1.3. Thành phần, phân loại CTCNNH...........................................................7 1.1.4. Tác động, ảnh hưởng của CTNH tới con người và môi trường............12 1.2. Tình hình phát sinh và quản lý CTCNNH trên thế giới........................16 1.2.1. Hiện trạng phát sinh CTCNNH trên thế giới........................................16 1.2.2. Tình hình quản lý CTCNNH trên thế giới............................................18 1.3. Tình hình phát sinh và quản lý chất thải nguy hại ở Việt Nam............21 1.3.1. Hiện trạng phát sinh CTCNNH ở Việt Nam.........................................21 1.3.2. Tình hình quản lý CTNH ở Việt Nam..................................................24 Chương 2: Nội dung và phương pháp nghiên cứu..........................................32 2.1. Đối tượng nghiên cứu...........................................................................32 2.2. Phạm vi nghiên cứu..............................................................................32 2.3. Nội dung nghiên cứu............................................................................32 2.4. Phương pháp nghiên cứu......................................................................32 2.4.1. Phương pháp thu thập tài liệu thứ cấp..................................................32 2.4.2. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp....................................................33 2.4.3. Phương pháp phân tích số liệu..............................................................33 iii Chương 3: KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN.......................................................34 3.1. Đặc điểm phát triển công nghiệp tại KCN Quang Châu và KCN Vân Trung, tỉnh Bắc Giang..........................................................................34 3.1.1. Đặc điểm phát triển công nghiệp tại KCN Quang Châu......................34 3.1.2. Đặc điểm phát triển công nghiệp tại KCN Vân Trung.........................37 3.2. Đánh giá hiện trạng phát sinh chất thải công nghiệp nguy hại tại các KCN Quang Châu và KCN Vân Trung, tỉnh Bắc Giang......................40 3.2.1. Nguồn gốc phát sinh chất thải..............................................................40 3.2.2. Khối lượng và thành phần CTNH phát sinh.........................................41 3.3. Đánh giá thực trạng quản lý chất thải công nghiệp nguy hại tại KCN Quang Châu và KCN Vân Trung..........................................................50 3.3.1. Hiện trạng công tác quản lý kỹ thuật....................................................50 3.3.2. Quản lý giám sát chất thải công nghiệp nguy hại.................................55 3.3.3. Một số hạn chế trong công tác quản lý CTCNNH tại các KCN Quang Châu Và KCN Vân Trung.....................................................................66 3.4. Nghiên cứu đề xuất giải pháp nâng cao hiệu quả quản lí chất thải công nghiệp nguy hại cho KCN Quang Châu và KCN Vân Trung...............67 3.4.1. Giải pháp quản lý giám sát CTCNNH tại các KCN Quang Châu và KCN Vân Trung....................................................................................67 3.4.2. Giải pháp về mặt kỹ thuật.....................................................................67 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.........................................................................70 TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................72 iv DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Thành phần chất thải công nghiệp nguy hại của một sô ngành sản xuất..................................................................................................7 Bảng 1.2. Tỷ lệ CTNH trong chất thải một số ngành công nghiệp ở Tp. Hồ Chí Minh..........................................................................................8 Bảng 1.3. Bảng phân loại CTNH theo đặc tính...............................................9 Bảng 1.4. Lượng CTNH và cách thức xử lý của một số nước trên thế giới. .16 Bảng 1.5. Khối lượng chất thải công nghiệp tại một số KCN khu vực Hà Nội năm 2009.......................................................................................23 Bảng 1.6. Khối lượng chất thải rắn công nghiệp nguy hại từ một số ngành công nghiệp điển hình tại các KCN thuộc vùng KTTD phía Nam....23 Bảng 1.7. Chất thải công nghiệp phát sinh tại một số tỉnh, thành phố năm 2010...............................................................................................27 Bảng 1.8. Khối lượng CTR công nghiệp nguy hại một số ngành công nghiệp điển hình tại các KCN thuộc vùng KTTĐ phía Nam....................29 Bảng 3.1. Hiện trạng phát sinh chất thải rắn công nghiệp trên địa bàn tỉnh Bắc Giang......................................................................................40 Bảng 3.2. Khối lượng CTNH phát sinh tại các nhà máy thuộc KCN Quang Châu năm 2015..............................................................................42 Bảng 3.3. Khối lượng CTNH phát sinh tại Công ty TNHH Wintek Việt Nam năm 2015.......................................................................................43 Bảng 3.4. Thành phần CTCNNH tại một số ngành sản xuất của KCN Quang Châu...............................................................................................44 Bảng 3.5. Tình hình phát sinh CTNH tại các nhà máy thuộc KCN Vân Trung năm 2015.......................................................................................45 Bảng 3.6. Thành phần CTCNNH của một số ngành sản xuất thuộc KCN Vân Trung.............................................................................................47 v Bảng 3.7. Tải lượng CTCNNH của một số ngành thuộc KCN Quang Châu và Vân Trung......................................................................................48 Bảng 3.8. Tình hình quản lý CTCNNH tại các nhà máy thuộc KCN Quang Châu...............................................................................................52 Bảng 3.9. Khối lượng CTCNNH được xử lý của một số doanh nghiệp thuộc KCN Quang Châu năm 2015.........................................................53 Bảng 3.10. Khối lượng CTCNNH được xử lý tại một số nhà máy thuộc KCN Vân Trung năm 2015.....................................................................54 Bảng 3.11. .....Danh sách đăng kí sổ chủ nguồn thải của các nhà máy tại KCN Quang Châu...................................................................................63 Bảng 3.12. Tình hình đăng kí sổ chủ nguồn thải tại KCN Vân Trung............63 vi DANH MỤC HÌNH Hình 3.1. Sơ đồ khu công nghiệp Quang Châu..............................................34 Hình 3.2. Cơ cấu tổ chức quản lý KCN Quang Châu.....................................36 Hình 3.3. Sơ đồ khu công nghiệp Vân Trung.................................................37 Hình 3.4. Cơ cấu tổ chức quản lý KCN Vân Trung........................................39 Hình 3.5. Biểu đồ khối lượng CTCNNH phát sinh theo ngành tại KCN Quang Châu và KCN Vân Trung....................................................41 Hình 3.6. Quy trình quản lý CTNH tại các doanh nghiệp..............................50 Hình 3.7. Biểu đồ thể hiện khối lượng CTCNNH được thu gom, xử lý tại KCN Quang Châu và KCN Vân Trung..........................................55 Hình 3.8. Sơ đồ hệ thống quản lý nhà nước về CTCNNH tỉnh Bắc Giang....57 Hình 3.9. Sơ đồ tổ chức phòng kiểm soát ô nhiễm môi trường Bắc Giang....60 vii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT AM BQLKCN BTNMT BVMT CCN CTCNNH CTNH CTR CTRCN JICA KCN KH&CN KTTĐ KT – XH QLCTNH QLCTR QLMT TNHH UBND Ăn mòn Ban quản lý khu công nghiệp Bộ Tài nguyên Môi trường Bảo vệ môi trường Cụm công nghiệp Chất thảicông nghiệp nguy hại Chất thải nguy hại Chất thải rắn Chất thải rắn công nghiệp Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản Khu công nghiệp Khoa học và công nghệ Kinh tế trọng điểm Kinh tế - xã hội Quản lý chất thải nguy hại Quản lý chất thải rắn Quản lý môi trường Trách nhiệm hữu hạn Ủy ban nhân dân viii MỞ ĐẦU TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Bắc Giang là một tỉnh thuộc vùng đông bắc Việt Nam. Cách trung tâm Hà Nội khoảng 50km. Lợi thế kinh tế của tỉnh là nông nghiệp, lâm nghiệp, thương mại, dịch vụ, công nghiệp – tiểu thủ công nghiệp. Công nghiệp là ngành kinh tế có nhiều tiềm năng của tỉnh. Trên địa bàn tỉnh hiện nay có 4 khu công nghiệp đang hoạt động là: Khu công nghiệp Đình Trám (diện tích 127 ha), khu công nghiệp Song Khê - Nội Hoàng (diện tích 158,70 ha), khu công nghiệp Quang Châu (diện tích 426 ha) và khu công nghiệp Vân Trung (diện tích khoảng 350,30 ha), bên cạnh đó còn có 34 cụm công nghiệp sau 10 năm thực hiện chủ trương chuyển dịch cơ cấu kinh tế (BQL KCN Bắc Giang, 2015). Các cụm, khu công nghiệp đã đóng góp một phần đáng kể vào tỷ trọng phát triển kinh tế công nghiệp, góp phần giải quyết công việc cho hàng chục nghìn lao động,thực hiện xóa đói giảm nghèo trên địa bàn tỉnh. Xét về khía cạnh môi trường thì các khu công nghiệp này cũng là một nguồn phát sinh chất thải lớn trên địa bàn và đòi hỏi phải có các biện pháp quản lý và bảo vệ môi trường phù hợp nếu không sẽ trở thành nguồn gây ô nhiễm nghiêm trọng đặc biệt với chất thải nguy hại. Các chất thải nguy hại nếu không được thu gom, xử lý triệt để sẽ trở thành nguồn gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Ảnh hưởng đến sức khỏe người lao động và người dân xung quanh khu công nghiệp. Khu công nghiệp Quang Châu thành lập năm 2006 tại xã Quang Châu, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang với diện tích 426 ha, tính đến tháng 10/2015 tỷ lệ lấp đầy khu công nghiệp hiện nay khoảng 45%, đã có 16 dự án đầu tư vào khu công nghiệp. Bao gồm các loại hình sản xuất đa nghành, khuyến khích đầu tư một số loại hình như: Công nghệ cao, cơ khí chính xác, thực phẩm …. (BQL KCN Bắc Giang). 1 Khu công nghiệp Vân Trung được thành lập năm 2007 với diện tích khu công nghiệp là 350 ha, giai đoạn I được đầu tư xây dựng với diện tích là 150 ha. Tính đến 10/2015 tỷ lệ lấp đầy là 30% với 29 dự án đầu tư vào khu công nghiệp. Với các ngành nghề đầu tư là các nghành nghề tổng hợp như công nghiệp sản xuất sản phẩm điện tử, máy móc thiết bị, bao bì, và các nghành nghề khác có liên quan (BQL KCN Bắc Giang). Với nhiều chính sách ưu đãi của tỉnh Bắc Giang trong những năm vừa qua nhằm thu hút vốn đầu tư. Khu công nghiệp Quang Châu và khu công nghiệp Vân Trung với tỷ lệ lấp đầy là 45% và 30% hiện đang là điểm đến thu hút vồn đầu tư của các nhà đầu tư trong và ngoài nước. Bên cạnh đó hạ tầng kỹ thuật về bảo vệ môi trường tại khu công nghiệp chưa đồng bộ, ý thức, trách nhiệm bảo vệ môi trường đối với các cơ sở công nghiệp còn bất cập. Song song với sản xuất, các khu công nghiệp Quang Châu và KCN Vân trung cũng phát sinh một lượng lớn chất thải trong đó có chất thải công nghiệp nguy hại. Mặc dù vậy hiện nay hiện trạng phát sinh chất thải nguy hại tại 2 KCN này chưa được đánh giá đầy đủ, còn gặp khó khăn hạn chế trong công tác quản lý. Vấn đề này nếu không được giải quyết kịp thời sẽ gây ra các vấn đề tiềm ẩn cho môi trường đặc biệt là sau khi KCN được lấp đầy. Vì vậy, để làm rõ được hiện trạng phát sinh cũng như đáp ứng quản lý về loại chất thải công nghiệp nguy hại này em xin thực hiện đề tài: “Đánh giá hiện trạng quản lý chất thải công nghiệp nguy hại tại các KCN Quang Châu và KCN Vân Trung, tỉnh Bắc Giang”. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI - Đánh giá hiện trạng phát sinh CTCNNH tại KCN Quang Châu và KCN Vân Trung, tỉnh Bắc Giang. - Đánh giá công tác quản lý CTCNNH tại KCN Quang Châu và Vân Trung, tỉnh Bắc Giang về các mặt thủ tục hành chính và quản lý kỹ thuật. - Đề xuất giải pháp quản lý phù hợp để khắc phục những tồn tại về quản lý chất thải nguy hại trên địa bàn. 2 Chương 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Tổng quan về CTCNNH 1.1.1. Một số khái niệm Định nghĩa về chất thải nguy hại Thuật ngữ “ Chất thải nguy hại” được xuất hiện lần đầu vào thập niên 70 của thế kỉ trước tại các nước Âu – Mỹ. Trải qua thời gian, cùng với sự phát triển khoa học kỹ thuật và xã hội cũng như quan điểm của các nước mà đến nay trên thế giới có nhiều cách định nghĩa về chất thải nguy hại trong luật và các văn bản dưới luật về môi trường như: Phillippines: CTNH là những chất có độc tính, ăn mòn, gây kích thích, có hoạt tính, có thể cháy, nổ mà gây nguy hiểm cho con người và động vật. Canada: CTNH là những chất mà do bản chất và tính chất của chúng có khả năng gây hại cho sức khỏe con người và môi trường, những chất này yêu cầu các kỹ thuật xử lý đặc biệt để loại bỏ hoặc giảm đặc tính nguy hại của nó. Mỹ: (được đề cập trong luật RCRA – the Resource Conservation and Recovery Act – 1976) chất thải (dạng rắn, dạng lỏng, bán rắn, và các bình khí) có thể được coi là chất thải nguy hại do EPA đưa ra có một trong bốn đặc tính (khi phân tích) do EPA đưa ra gồm cháy – nổ, ăn mòn, phản ứng và độc tính. Được chủ thải công bố là chất thải nguy hại. Theo UNEP(12/1985): Ngoài chất thải phóng xạ và chất thải y tế, chất thải nguy hại là chất thải (dạng rắn, lỏng, bán rắn – semisolid, và các bình chứa khí) mà do hoạt tính hóa học, độc tính, nổ, ăn mòn hoặc các đặc tính khác gây nguy hại hay có khả năng gây nguy hại đến sức khỏe con người hoặc môi trường bởi chính bản thân chúng hay khi được tiếp xúc với chất thải khác. Tại Việt Nam: Đứng trước các nguy cơ phát sinh lượng lớn chất thải nguy hại là hệ quả của phát triển công nghiệp, Chính Phủ đã ban hành quy chế đầu tiên của Việt Nam trong đó có định nghĩa về chất thải nguy hại. Qua các thời kỳ phát triển đến nay theo Luật BVMT 2014 do Quốc hội ban hành 3 ngày 26/03/2014 chất thải nguy hại được định nghĩa như sau: “Chất thải nguy hại là chất thải chứa yếu tố độc hại, phóng xạ, lây nhiễm, dễ cháy, dễ nổ, gây ăn mòn, gây ngộ độc hoặc có đặc tính nguy hại khác”. Qua các định nghĩa được nêu trên cho thấy hầu hết đều đề cập đến đặc tính (cháy – nổ, ăn mòn, hoạt tính và độc tính) của chất thải nguy hại. Có định nghĩa đề cập đến trạng thái của chất thải (rắn – lỏng – khí – bán rắn), gây tác hại do bản thân chúng ta khi tương tác với các chất khác, có định nghĩa thường sẽ phụ thuộc rất nhiều vào trạng thái phát triển khoa học – xã hội của mỗi nước. Trong các định nghĩa nêu trên có thể thấy rằng định nghĩa về chát thải nguy hại của Mỹ là rõ ràng nhất và có nội dung rộng nhất. Việc này giúp cho công tác quản lý chất thải nguy hại được dễ dàng hơn (Trịnh Thị Thanh, 2008). So sánh định nghĩa được nêu trong Luật BVMT 2014 với các định nghĩa các nước khác cho thấy định nghĩa được ban hành trong quy chế có nhiều điểm tương đồng với định nghĩa của Liên hợp quốc và Mỹ. Tuy nhiên, trong quy chế quản lý chất thải nguy hại của chúng ta còn chưa rõ ràng về các đặc tính của chất thải, bên cạnh đó chưa nêu lên các dạng của chất thải nguy hại và quy định các chất có độc tính với người hay động vật là chất thải nguy hại. Khái niệm về quản lý chất thải nguy hại Theo khoản 1, điều 3 Thông tư số 12/2011/TT – BTNMT thì: “Quản lý chất thải nguy hại là các hoạt động liên quan đến phòng ngừa, giảm thiểu, phân định, phân loại, tái sử dụng trực tiếp, lưu trữ tạm thời, vận chuyển và xử lý CTNH”. Như vậy, trách nhiệm quản lý chất thải của cơ quan Nhà nước và các tổ chức, cá nhân có liên quan đến việc quản lý CTNH không chỉ có từ khi chất thải đó phát sinh, mà các chủ thể trên còn có trách nhiệm trong việc phòng ngừa, giảm thiểu bằng việc áp dụng mọi biện pháp kỹ thuật hiện đại, công nghệ tiên tiến... nhằm hạn chế lượng CTNH phát sinh trên thực tế. Theo khái niệm trên quản lý CTNH có những đặc điểm sau: 4 - Trách nhiệm quản lý chất thải thuộc về cơ quan Nhà nước có thẩm quyền quản lý CTNH và các tổ chức, cá nhân có liên quan. Các cơ quan Nhà nước có trách nhiệm quản lý CTNH trong phạm vi chức năng luật định. Các tổ chức, cá nhân có trách nhiệm quản lý CTNH là những chủ thể có những hoạt động liên quan trực tiếp tới CTNH như: Chủ nguồn thải, chủ thu gom, vận chuyển, xử lý, tiêu hủy. - Nội dung quản lý CTNH là các hoạt động mà các cơ quan Nhà nước về bảo vệ môi trường và các tổ chức cá nhân có liên quan phải thực hiện. Cụ thể là: Các cơ quan Nhà nước có trách nhiệm xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật về quản lý CTNH, thanh tra, kiểm tra, phát hiện và xử lý kịp thời những sai phạm,... Các tổ chức, cá nhân có liên quan phải tiến hành những hoạt động phân loại, thu gom, vận chuyển, xử lý,... CTNH. Quá trình quản lý CTNH được tiến hành theo 5 giai đoạn như sau: Giai đoạn 1: Quản lý nguồn phát sinh CTNH. Đây là việc tiến hành các biện pháp để quản lý CTNH ngay tại chính nguồn phát sinh ra chất thải đó. Kiểm soát CTNH tại nguồn là một công việc khá phức tạp. Cách thông thường nhất được nhiều quốc gia sử dụng để giải quyết những vấn đề trên là tiến hành thủ tục đăng kí cấp giấy phép đối với các chủ nguồn thải CTNH, đặc biệt là trong nghành công nghiệp. Giai đoạn 2: Phân lập, thu gom và vận chuyển CTNH. Giai đoạn này được thực hiện bằng việc phân loại, thu gom toàn bộ CTNH tại tất cả các nguồn phát sinh ra chúng. Sau khi tiến hành việc thu gom, chất thải sẽ được vận chuyển đến khu xử lý và thải bỏ hoặc đến trạm trung chuyển hay đến nơi lưu giữ tạm thời. Giai đoạn 3: Xử lý trung gian. Giai đoạn này được tiến hành bởi những phương pháp xử lý khác nhau như: xử lý cơ học, xử lý hóa học, sinh học và nhiệt... nhằm làm giảm khối lượng CTNH, giảm thiểu hoặc loại bỏ độc tính để phù hợp hơn với khâu thải bỏ cuối cùng. 5 Giai đoạn 4: Chuyên chở CTNH đi xử lý trực tiếp. CTNH sau khi xử lý trung gian sẽ được vận chuyển bằng những phương tiện chuyên dụng đến nơi xử lý cuối cùng của quy trình. Giai đoạn 5: Thải bỏ chất thải. Những phần chất thải khi không còn được tái chế và tái sử dụng sẽ được thải bỏ bằng những cách thức khác nhau như: chôn lấp hoặc thiêu đốt. Việc quản lý CTNH được thực hiện bằng nhiều công cụ như: Luật – chính sách, kinh tế, kỹ thuật … Trong đó công cụ pháp lý được coi là biện pháp hữu hiệu nhất trong công tác quản lý CTNH, thông qua việc ban hành các văn bản quy phạm pháp luật và hệ thống các quy chuẩn kỹ thuật về môi trường. 1.1.2. Nguồn gốc phát sinh CTCNNH Do tính đa dạng của các loại hình công nghiệp, các hoạt động thương mại tiêu dùng trong cuộc sống hay các hoạt động nông nghiệp mà CTNH có thể phát sinh từ nhiều nguồn khác nhau. Việc phát thải có thể do bản chất công nghệ, hay do trình độ dân trí dẫn đến việc phát thải chất thải có thể là vô tình hay cố ý. Trong các nguồn thải trên thì hoạt động công nghiệp là nguồn phát sinh CTNH lớn nhất và phụ thuộc rất nhiều vào loại hình ngành công nghiệp. So với các nguồn phát thải khác, đây là nguồn mang tính thường xuyên và ổn định nhất. Các nguồn thải từ công nghiệp mang tính phát tán dạng rộng, đây là nguồn rất khó kiểm soát và thu gom, lượng thải này phụ thuộc rất nhiều vào khả năng nhận thức cũng như trình độ dân trí của người dân trong khu vực. CTCNNH phát sinh chủ yếu từ các nguồn như: Công nghiệp nhẹ : Sản xuất sản phẩm điện tử, may mặc, chế biến thức ăn chăn nuôi, cơ khí chính xác, ... Công nghiệp luyện kim: Luyện gang thép, luyện thép hồ quang, ... Công nghiệp hóa chất: Hóa chất cơ bản (axit H2SO4, xút – clo ...), phân hóa học, thuốc trừ sâu. Công nghiệp khai thác khoáng sản: Dầu khí, than, ... 6 1.1.3. Thành phần, phân loại CTCNNH 1.1.3.1. Thành phần CTCNNH Chất thải nguy hại phát sinh từ công nghiệp có thành phần đa dạng, tùy thuộc vào ngành nghề sản xuất của các doanh nghiệp, cơ sở sản xuất mà thành phần CTNH khác nhau về lượng và tính chất độc hại. Bảng 1.1. Thành phần chất thải công nghiệp nguy hại của một sô ngành sản xuất STT 1 Ngành sản xuất Sản xuất linh kiện điện tử Thành phần CTCNNH Thành phẩm hoặc bán thành phẩm điện tử thải. Chất kết dính và chất bịt kín thải. Dung môi và hỗn hợp dung môi hữu cơ. Hỗn hợp dầu mỡ thải và chất béo độc hại từ quá trình phần tách. Axit HCl thải, Axit HF thải. Dung môi thải và cặn chưng. Chất thải axit/bazo mạnh. 2 Sản xuất gia công kim loại Chất thải xi mạ Bùn thải chứa kim loại nặng từ hệ thống xử lý nước thải Chất thải chứa cyanide. Dầu nhớt qua sử dụng. Dung môi thải và cặn trưng cất. 3 4 Sản xuất hóa chất Sản xuất cơ khí chính xác Chất thải từ xử lý bụi, bùn. Chất xúc tác qua xử dụng. Chất thải có chứa axit/bao mạnh … Bùn thải từ hệ thống xử lý nước thải. Bóng đèn huỳnh quang thải. Dầu động cơ hộp số và bôi trơn tổng hợp thải. Chất thải vô cơ chứa thành phần nguy hại… ( Nguồn:Th.s Nguyễn Ngọc Châu, 2006) Thành phần CTNH, mức độ nguy hại của chất thải cũng rất khác nhau, tùy thuộc vào liều lượng và khả năng gây hại của một số chất độc hại lẫn trong đó. Thậm chí tính chất nguy hại của chất thải chỉ thể hiện trong điều kiện môi trường như pH, nhiệt độ, áp suất nhất định nào đó. Bảng 1.2. Tỷ lệ CTNH trong chất thải một số ngành công nghiệp ở 7 Tp. Hồ Chí Minh Tỷ lệ so với STT Ngành Thành phần CTNH thành phần không độc hại (%) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Chế biến thực phẩm Dệt nhuộm, in vải May mặc Da và giả da Thủy tinh Giấy, in giấy Gỗ, mỹ nghệ Điện tử Luyện kim Gia công cơ khí Hóa chất và 11 liên quan đến hóa chất 12 13 14 Không đáng kể Không đáng kể Thùng chứa hóa chất, mực in 39,4 Không đáng kể Thùng chứa hóa chất Bản in, mực in Gòn đánh vecni Xỉ hàn chì, bản mạch điện tử - Không đáng kể 10,0 34,3 0,2 37,9 - Giẻ lau dầu nhớt 23,9 Xỉ kim loại nặng, các loại bao bì chứa hóa chất, hóa chất hư, cặn lắng chứa hóa chất – kim loại nặng, dược Cao phân tử Ngành khác Trạm xử lý phế phẩm Bao bì, cặn hóa chất Bùn thải của cơ sở xi mạ, giấy, dệt nước thải nhuộm 75,2 30,0 46,7 (Nguồn: CENTEMA – Tp.Hồ Chí Minh, 2012) 1.1.3.2. Phân loại chất thải công nghiệp nguy hại Mục đích của phân loại các chất thải nguy hại là để gia tăng thông tin về chúng trong mọi hoạt động từ sản xuất, sử dụng đến thải bỏ. Hầu hết những người có liên quan đến việc sử dụng các chất này không phải là các nhà hóa học và sẽ không biết được tên hóa hộc của chúng. Hệ thống phân loại cho phép những người không chuyên dễ dáng xác định những mối nguy hại có liên quan trên cơ sở đó tìm được thông tin hướng dẫn sử dụng. Hơn thế nũa 8 CTNH được phân loại sẽ là cơ sở quan trọng phục vụ cho việc quản lý chúng một cách an toàn, hiệu quả. Hiện nay, có rất nhiều cách phân loại CTNH khác nhau tùy thuộc vào nguồn gốc phát sinh, đặc tính, dạng tồn tại, danh sách theo luật … Tùy theo mục đích của việc phân loại CTNH mà người ta có các cách phân loại như sau: a, Theo đặc tính Theo phụ lục 1 của thông tư 36/2015/TT – BTNMT ngày 30/06/2015 dựa vào tính chất nguy hại mà phân loại CTNH thành các loại sau: Bảng 1.3. Bảng phân loại CTNH theo đặc tính. Tính chất Ký Mô tả nguy hại hiệu Dễ nổ N Các chất thải ở thể rắn hoặc lỏng mà bản thân chúng có thể nổ do kết quả của phản ứng hoá học (khi tiếp xúc với ngọn lửa, bị va đập hoặc ma sát) hoặc tạo ra các loại khí ở nhiệt độ, áp suất và tốc độ gây thiệt hại cho môi trường xung quanh. Dễ cháy C - Chất thải lỏng dễ cháy: Các chất thải ở thể lỏng, hỗn hợp chất lỏng hoặc chất lỏng chứa chất rắn hoà tan hoặc lơ lửng, có nhiệt độ chớp cháy thấp theo QCKTMT về ngưỡng CTNH. - Chất thải rắn dễ cháy: Các chất thải rắn có khả năng tự bốc cháy hoặc phát lửa do bị ma sát trong các điều kiện vận chuyển. - Chất thải có khả năng tự bốc cháy: Các chất thải rắn hoặc lỏng có thể tự nóng lên trong điều kiện vận chuyển bình thường, hoặc tự nóng lên do tiếp xúc với không khí và có khả năng bốc cháy. - Chất thải tạo ra khí dễ cháy: Các chất thải khi tiếp xúc với nước có khả năng tự cháy hoặc tạo ra khí dễ cháy. Oxy hoá OH Các chất thải có khả năng nhanh chóng thực hiện phản ứng oxy hoá toả nhiệt mạnh khi tiếp xúc với các chất khác, có thể gây ra hoặc góp phần đốt cháy các chất đó. Ăn mòn AM Các chất thải thông qua phản ứng hoá học gây tổn thương nghiêm trọng các mô sống hoặc phá huỷ các loại vật liệu, hàng hoá và phương tiện vận chuyển. Thông thường đó là các chất hoặc hỗn hợp các chất có tính axit mạnh hoặc kiềm mạnh theo QCKTMT về ngưỡng CTNH. Có độc Đ - Gây kích ứng: Các chất thải không ăn mòn có các thành phần tính nguy hại gây sưng hoặc viêm khi tiếp xúc với da hoặc màng nhầy. 9 Có độc tính sinh thái Lây nhiễm - Gây hại: Các chất thải có các thành phần nguy hại gây các rủi ro sức khoẻ ở mức độ thấp thông qua đường ăn uống, hô hấp hoặc qua da. - Gây độc cấp tính: Các chất thải có các thành phần nguy hại gây tử vong, tổn thương nghiêm trọng hoặc tức thời cho sức khoẻ thông qua đường ăn uống, hô hấp hoặc qua da. - Gây độc từ từ hoặc mãn tính: Các chất thải có các thành phần nguy hại gây ảnh hưởng xấu cho sức khoẻ một cách từ từ hoặc mãn tính thông qua đường ăn uống, hô hấp hoặc qua da. - Gây ung thư: Các chất thải có các thành phần nguy hại có khả năng gây ra hoặc tăng tỉ lệ mắc ung thư thông qua đường ăn uống, hô hấp hoặc qua da. - Gây độc cho sinh sản: Các chất thải có các thành phần nguy hại có khả năng gây tổn thương hoặc suy giảm khả năng sinh sản của con người thông qua đường ăn uống, hô hấp hoặc qua da. - Gây đột biến gien: Các chất thải có các thành phần nguy hại gây ra hoặc tăng tỷ lệ tổn thương gen di truyền thông qua đường ăn uống, hô hấp hoặc qua da. - Sinh khí độc: Các chất thải có các thành phần mà khi tiếp xúc với không khí hoặc với nước sẽ giải phóng ra khí độc, gây nguy hiểm đối với người và sinh vật. ĐS Các chất thải có các thành phần nguy hại gây tác hại nhanh chóng hoặc từ từ đối với môi trường và các hệ sinh vật thông qua tích luỹ sinh học. LN Các chất thải có vi sinh vật hoặc độc tố sinh học gây nhiễm trùng hoặc bệnh tật cho người và động vật. (Nguồn: Bộ TN & MT, 2015) b, Theo nguồn hoặc dòng thải chính Theo thông tư số 36/2015/TT – BTNMT ngày 30/06/2015, quy định tại phần B phụ lục 1 thì chất thải nguy hại được phân loại theo các nhóm nguồn hoặc dòng thải chính bao gồm 19 nhóm loại sau: 1. Chất thải từ ngành thăm dò, khai thác, chế biến khoáng sản, dầu khí và than. 2. Chất thải từ quá trình sản xuất, điều chế, cung ứng và sử dụng hoá chất vô cơ. 10