Tài liệu đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp quản lý chất thải rắn công nghiệp tại khu công nghiệp thụy vân, thành phố việt trì, tỉnh phú thọ

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NÔNG NGHIỆP VÀ PTNT HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM TRẦN SƠN TÙNG ĐÁNH GIÁ HIỆN TRẠNG VÀ ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP QUẢN LÝ CHẤT THẢI RẮN CÔNG NGHIỆP TẠI KHU CÔNG NGHIỆP THỤY VÂN, THÀNH PHỐ VIỆT TRÌ, TỈNH PHÚ THỌ. Chuyên ngành:Khoa học môi trường Mã số: 60.44.03.01 NGƯỜI THỰC HIỆN:TRẦN SƠN TÙNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. NGUYỄN THANH LÂM HÀ NỘI – 2014 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Tôi cam đoan rằng, mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Phú Thọ, ngày 07 tháng 08 năm 2013 Tác giả luận văn Trần Sơn Tùng i LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Thanh Lâm, người đã trực tiếp hướng dẫn tôi rất tận tình, chu đáo trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn đến các thầy giáo, cô giáo Khoa Môi trường, Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam đã dành nhiều tâm huyết để truyền đạt những kiến thức quí báu về chuyên ngành khoa học môi trường cho chúng tôi. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn toàn thể cán bộ, chuyên viên Phòng Tài nguyên và môi trường, Chi cục Bảo vệ Môi trường thuộc Sở TNMT tỉnh Phú Thọ; BQL Khu công nghiệp tỉnh Phú Thọ, cán bộ công ty Cổ phần Đầu tư và phát triển hạ tầng KCN Phú Thọ chủ đầu tư KCN Thụy Vân đã tạo mọi điều kiện giúp đỡ tôi trong quá trình khảo sát, thu thập thông tin và tài liệu liên quan để xây dựng luận văn. Cuối cùng tôi muốn gửi lời cảm ơn tới gia đình và bạn bè tôi, những người đã luôn động viên, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và rèn luyện tại Học Viện Nông Nghiệp Việt Nam. Phú Thọ, ngày 07 tháng 08 năm 2013 Tác giả luận văn Trần Sơn Tùng ii MỤC LỤC Lời cam đoan i Lời cảm ơn ii Mục lục iii Danh mục từ viết tắt v Danh mục bảng vi Danh mục hình vii MỞ ĐẦU 1 1 Tính cấp thiết của đề tài 1 2 Mục đích nghiên cứu 2 3 Yêu cầu của đề tài 2 Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 1.1 3 Các hình thức tồn tại và phát sinh của các Khu công nghiệp trên thế giới và ở Việt Nam 3 1.1.1 Trên thế giới 3 1.1.2 Tại Việt Nam 5 1.2 Sự phát triển của khu công nghiệp và tác động của chúng đến môi trường 6 1.2.1 Sự phát triển KCN ở Việt Nam 6 1.2.2 Ảnh hưởng của phát triển khu công nghiệp đến đời sống kinh tế, xã hội và môi trường 8 1.3 Nguồn gốc phát sinh và đặc điểm chất thải rắn công nghiệp 15 1.3.1 Nguồn gốc phát sinh 15 1.3.2 Đặc điểm của chất thải rắn công nghiệp 16 1.4 Tổng quan về thực trạng quản lý chất thải rắn 16 1.4.1 Quản lý chất thải rắn trên thế giới 16 1.4.2 Quản lý chất thải ở Việt Nam 18 1.4.3 Quản lý chất thải rắn công nghiệp 20 iii Chương 2 NỘI DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 30 2.1 Đối tượng, phạm vi nghiên cứu 30 2.1.1 Đối tượng nghiên cứu 30 2.1.2 Phạm vi nghiên cứu 30 2.2 Nội dung nghiên cứu 30 2.3 Phương pháp nghiên cứu 30 2.3.1 Phương pháp kế thừa tài liệu thứ cấp 30 2.3.2 Khảo sát thực địa 31 2.3.3 Phương pháp điều tra phỏng vấn 31 2.3.4 Phương pháp chọn điểm, tần suất lấy mẫu, quan sát. 32 2.3.5 Phương pháp xử lý thống kê 32 Chương 3 KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU 33 3.1 Khái quát về khu công nghiệp Thụy Vân 33 3.1.1 Cơ cấu tổ chức của khu công nghiệpThụy Vân 34 3.1.2 Cơ cấu sử dụng đất KCN Thụy Vân 34 3.1.4 Quy mô khu công nghiệp Thụy Vân 36 3.1.5 Cơ cấu ngành nghề sản xuất tại KCN Thụy Vân 37 3.2 Hiện trạng chất thải rắn công nghiệp tại khu công nghiệp Thụy Vân 40 3.2.1 Hiện trạng chất thải rắn 40 3.2.2 Thực trạng quản lý chất thải rắn công nghiệp KCN Thụy Vân 46 3.2.3 Đánh giá hiê êu quả quản lý chất thải rắn công nghiệp của KCN 53 3.3 Đề xuất mô hình hệ thống quản lý chất thải rắn công nghiệp hiệu quả hơn cho KCN Thụy Vân 61 KẾT LUẬN – KIẾN NGHỊ 67 1 Kết luận 67 2 Kiến nghị 68 TÀI LIỆU THAM KHẢO 69 PHỤ LỤC 71 iv DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BTNMT CHXHCN CT- UB CTR CTRCN CTRNH ĐTM HTMT KCN KKT KCX NĐ- CP ÔNMT PTBV QCVN QĐ- TTg TCVN TT TNHH UBND : Bộ tài nguyên và Môi trường : Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam : Chỉ thị- Ủy ban : Chất thải rắn : Chất thải rắn công nghiê pê : Chất thải rắn nguy hại : Đánh giá tác động môi trường : Hiện trạng môi trường : Khu công nghiệp : Khu kinh tế : Khu chế xuất : Nghị định- Chính phủ : Ô nhiễm môi trường : Phát triển bền vững : Quy chuẩn Việt Nam : Quyết định của Thủ tướng : Tiêu chuẩn Việt Nam : Thông tư : Trách nhiệm hữu hạn : Ủy ban nhân dân v DANH MỤC BẢNG STT Tên bảng Trang 1.1 Lượng phát sinh chất thải công nghiệp nguy hại 22 3.2 Cơ cấu sử dụng đất 35 3.3 Danh sách các công ty đầu tư trong KCN Thụy Vân 37 3.4 Cơ cấu ngành nghề sản xuất KCN Thụy Vân 38 3.5 Hiện trạng chất thải rắn tại các doanh nghiệp trong KCN Thụy Vân 41 3.6 Thành phần các chất trong chất thải rắn công nghiệp 43 3.7 Biến đô nê g lượng CTR công nghiê êp Quý II và Quý III 45 3.8 Khối lượng rác thải xử lý đươc trong năm 2013 55 3.9 Ý kiến nhận xét của cán bộ và người dân về các tác động mà KCN gây ra 56 3.10 Ý kiến nhận xét của cán bộ và người dân xung quanh công ty 59 3.11 Tổng hợp ý kiến của cán bộ và người dân 61 vi DANH MỤC HÌNH STT 1.1 Tên hình Tình hình phát triển KCN qua các năm 1.2 Quản lý chất thải nước nhật 17 1.3 Quản lý chất thải ở Singapo 18 1.4 Hệ thống quản lý chất thải rắn đô thị 20 1.5 Quản lý chất thải ở các KCN 23 1.6 Mô hình hệ thống thu gom CTCN, CTNH từ các KCN, KCX 26 3.1 Sơ đồ khu công nghiệp Thụy Vân – Phú Thọ 33 3.2 Cơ cấu tổ chức Ban quản lý KCN Phú Thọ 34 3.3 Cơ cấu ngành nghề sản xuất KCN Thụy Vân 40 3.4 Biểu đồ thành phần % cơ cấu chất thải rắn công nghiệp 43 3.5 Sơ đồ cơ cấu tổ chức công ty 46 3.6 Sơ đồ quản lý chất thải của công ty 48 3.7 Khối lượng rác thải công nghiệp trong năm 2013 54 3.8 Khối lượng rác thải xử lý trong năm 2013 55 3.9 Ý kiến của cán bộ công nhân viên về các tác động do KCN gây ra 56 3.10 Ý kiến của người dân về tác động mà KCN gây ra 57 3.11 Đề xuất mô hình quản lý chất thải rắn công nghiệp 62 3.12 Thông số kỹ thuật xe ép rác KCN Thụy Vân 71 vii Trang 7 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tính đến tháng 12 năm 2011 trên cả nước có 283 KCN với tổng diện tích đất tự nhiên 81.000 ha, trong đó, 191 KCN đã đi vào hoạt động với tổng diện tích đất tự nhiên 54.060 ha và 98 KCN đang trong giai đoạn đền bù giải phóng mặt bằng và xây dựng cơ bản với tổng diện tích đất tự nhiên 27.008 ha.Trong năm 2011 đã đưa thêm 06 KCN đi vào hoạt động. Đối với KKT, trong năm 2011, số lượng và diện tích các KKT ven biển được giữ ổn định ở mức 15 KKT với tổng diện tích (mặt đất và mặt nước) là hơn 697.800 ha. Các KCN đã có nhiều đóng góp quan trọng trong chuyển dịch cơ cấu và phát triển kinh tế, tạo việc làm, nâng cao thu nhập và chất lượng cuộc sống người dân. Riêng năm 2008, các KCN đã tạo giá trị sản xuất công nghiệp đạt hơn 33 tỷ USD (chiếm 38% GDP cả nước); giá trị xuất khẩu đạt trên 16 tỷ USD (chiếm gần 26% tổng giá trị xuất khẩu cả nước); nộp ngân sách khoảng 2,6 tỷ USD, tạo công ăn việc làm cho gần 1,2 triệu lao động. Phát triển các KCN với mục tiêu tập trung các cơ sở sản xuất công nghiệp, sử dụng hiệu quả tài nguyên và năng lượng, tập trung các nguồn phát thải ô nhiễm vào các khu vực nhất định, nâng cao hiệu quả sản xuất, hiệu quả quản lý nguồn thải và bảo vệ môi trường. Tuy nhiên, quá trình phát triển KCN đã bộc lộ một số khiếm khuyết trong việc xử lý chất thải và đảm bảo chất lượng môi trường. Trong thời gian tới, việc phát triển các KCN sẽ làm gia tăng lượng thải và các chất gây ô nhiễm môi trường. Khu công nghiệp Thụy Vân, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ, được thành lập từ năm 1997 tại xã Thụy Vân, thành phố Việt Trì là một trong những khu công nghiệp lớn của các tỉnh miền núi phía Bắc nói chung cũng như của tỉnh Phú Thọ nói riêng Với tổng số lao động lên tới 19000 công nhân, 1 52 dự án đã được cấp phép đầu tư trong đó có 28 doanh nghiệp 100% vốn nước ngoài. Hiện nay mức độ ô nhiễm của các nhà máy của khu công nghiệp là rất lớn. Các loại chất rắn công nghiệp được thải ra ngoài môi trường mà chưa qua xử lý. Khả năng thu gom, tái sử dụng chất thải rắn còn rất thấp so với yêu cầu đặt ra, biện pháp thu gom chất thải rắn hiện nay chủ yếu là chôn lấp tuy nhiên không có bãi chôn lấp nào đạt tiêu chuẩn vệ sinh môi trường gây ô nhiễm môi trường và lãng phí tiền bạc. Từ thực tiễn trên, tôi tiến hành nghiên cứu đề tài: “Đánh giá hiện trạng và đề xuất giải pháp quản lý chất thải rắn công nghiệp tại khu công nghiệp Thụy Vân, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ.” 2. Mục đích nghiên cứu - Đánh giá thực trạng và công tác quản lý chất thải rắn công nghiệp tại khu công nghiệp Thụy Vân, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ - Đề xuất các biện pháp phù hợp để quản lý và xử lý chất thải rắn công nghiệp nhằm đem lại hiệu quả cao hơn góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng. 3. Yêu cầu của đề tài - Đánh giá tình trạng ô nhiễm chất thải rắn của khu công nghiệp Thụy Vân. - Xác định được ưu điểm, nhược điểm trong công tác quản lý chất thải rắn từ đó đề xuất một số phương hướng, giải pháp phù hợp để quản lý chất thải rắn tại khu công nghiệp Thụy Vân, thành phố Việt Trì, tỉnh Phú Thọ. - Đề xuất một số giải pháp tái sử dụng chất thải rắn công nghiệp. 2 Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU 1.1. Các hình thức tồn tại và phát sinh của các Khu công nghiệp trên thế giới và ở Việt Nam 1.1.1. Trên thế giới Khu công nghiệp là một khái niệm chung bao gồm nhiều hình thức từ các hình thức truyền thống như: khu mậu dịch tự do, cảng tự do… xuất hiện từ thế kỷ XIX đến các hình thức mới xuất hiện cuối thế kỷ XX như khu công nghệ cao, khu chế xuất, khu công nghiệp tập trung, khu văn phòng, khu thương mại... Trên thế giới, sự tồn tại của khu công nghiệp đã trải qua nhiều bước phát triển, có thế kể ra bốn thế hệ của khu công nghiệp; gọi chung là Business Park (Nguyễn Cao Lãnh, 2009). Thế hệ đầu tiên của khu công nghiệp, được xây dựng vào những năm 1970, có thể được phân biệt với các thế hệ khác bởi cách sắp xếp văn phòng, kho tàng, kiến trúc khá đơn giản. Các khu vực của các tòa nhà hành chính chiếm 10 - 15% tổng diện tích của công viên, công trình theo mẫu và cho thuê ( Geneva,1993). Mặc dù hoàn hảo trong ý tưởng nhưng nhìn chung, tiêu chuẩn về quy hoạch và kiến trúc là thấp. Với chức năng cơ bản là công nghiệp và tỷ lệ các bộ phận chức năng, đặc biệt là cây xanh chưa hợp lý; KCN thế hệ thứ nhất luôn biệt lập vào ban ngày, vắng vẻ vào ban đêm và khó có thể đạt được một chất lượng môi trường, dịch vụ và hạ tầng cao (Nguyễn Cao Lãnh, 2009). Trong giai đoạn từ năm 1975 và 1985, các khu công nghiệp văn phòng, đã được sử dụng bởi các công ty kinh doanh với khoa học, công nghệ và kinh doanh chiếm không gian lớn hơn nhiều. Đặc điểm khu công nghiệp thế hệ thứ hai này là một kiến trúc phức tạp hơn (Nguyễn Văn Tuấn). Các KCN thế hệ thứ hai có xu hướng lấp đầy các khoảng trống còn lại ở vành đai đô thị, nhằm khôi phục và tiếp thêm sức sống cho các khu vực ngoại ô và nhằm xoá bỏ ấn tượng 3 xấu về kiến trúc và cảnh quan của các khu vực công nghiệp. Ví dụ khu Chiswick (London, Anh), Irvine Spectrum (California, Hoa Kỳ) (Nguyễn Cao Lãnh,2009). Kể từ nửa cuối những năm 1980, thế hệ thứ ba khu công nghiệp được xây dựng. Các Business Park thế hệ thứ ba tuân thủ các nguyên tắc quy hoạch tổng thể và xây dựng cơ sở hạ tầng của một đô thị nhỏ mới. Các công trình phục vụ công cộng được hợp thành một địa điểm nổi bật hay một trung tâm đô thị nhỏ phục vụ các đơn vị phát triển. Các đơn vị phát triển này với mật độ và kích thước lô đất khác nhau tạo ra sự đa dạng cho mọi đối tượng sử dụng trong KCN. Đại diện trong số này là một vài KCN thế hệ thứ ba như khu Stockley (Heathrow, Anh), Meridian (Carolina, Hoa Kỳ(Nguyễn Cao Lãnh,2009). Các tòa nhà hành chính và danh mục đầu tư các dịch vụ đặc trưng cho thế hệ thứ tư của khu công nghiệp đó bắt đầu phát sinh từ giữa những năm 1990 (Geneva, 1993). Kể từ nửa cuối những năm 1990, khu công nghiệp đã là một phần của một mạng lưới quốc tế các khu hợp tác. Tất cả Business Park thế hệ thứ tư đều đạt được một trình độ tổ chức kỹ thuật, xã hội rất cao và có thể trở thành địa điểm nổi bật, có giá trị và quan trọng của toàn vùng. Ví dụ khu Marina Village (California, Hoa Kỳ), Edinburgh (Edinburgh, Scotland) (Nguyễn Cao Lãnh,2009). Nền tảng của các khu công nghiệp được tìm thấy tại Anh, là nơi có hệ thống nhà máy và khu công nghiệp đầu tiên được thành lập. Đây là những thiết lập bởi nhiều đơn vị sản xuất, các nhà máy đầu tiên xuất hiện ngẫu nhiên, tuy nhiên, sự xuất hiện sau đó lại đại diện cho một hành động có tổ chức theo ý tưởng nhất định về quy hoạch đô thị và chính sách khu vực. Khu công nghiệp đầu tiên, Trafford Park, được thành lập bởi một công ty tên là Shipcanal và Docks gần Manchester vào năm 1896 (Geneva, 1993). Các khu công nghiệp được thành lập ở Đức, cũng vậy. Khu công nghiệp đầu tiên được thành lập năm 1963 (Euro-Industriepark Munchen). Số lượng lớn khu công nghiệp và công viên với các công ty công nghiệp vừa và nhỏ xuất hiện 4 sớm hơn trong nửa cuối của năm 1980 và cơ bản là một sáng kiến của nhà đầu tư tự do. Có 22 khu công nghiệp và đầu tư xuất hiện ở Tây Đức vào năm 1984. Bên cạnh đó, các khu tư nhân được thành lập. Có sự xuất hiện ở khu vực đông dân cư, diện tích khá nhỏ và tập trung vào các lĩnh vực thị trường khác nhau. Khu vực với nhiều loại hình khác nhau có thế kể đến khu Dussseldorf (23 dự án hoàn thành vào năm 1992) và Frankfurt am Mein (19 dự án hoàn thành vào năm 1992), vẫn còn tồn tại và phát triển đến ngày nay (Geneva, 1993). Năm 1995, Liên Hiệp Quốc đã thống kê thế giới có khoảng 12.000 KCN với diện tích nhỏ nhất là 1ha, lớn nhất đến 10.000ha (Nguyễn Mộng, 2010). Theo chương trình môi trường Liên Hợp Quốc có thể phân các khu công nghiệp trên thế giới thành các loại hình sau đây: Khu công nghiệp tập trung; khu chế xuất; khu tự do; khu chế biến công nghiệp; trung tâm công nghệ cao; khu công nghệ sinh học; khu công nghệ sinh thái. Hiện nay, các KCN được phát triển ở hầu hết tất cả các quốc gia, đặc biệt là các nước đang phát triển, để phục vụ các hoạt động công nghiệp hơn là nghiên cứu hay theo hướng thương mại. 1.1.2. Tại Việt Nam Từ ngày 24/9/1991 khu ủy ban hợp tác và đầu tư (nay là Bộ Kế Hoạch và Đầu Tư) được Chính phủ ủy nhiệm cấp giấy phép số 245 thành lập khu chế xuất đầu tiên với quy mô 300ha đất tại xã Tân Thuận Đông, huyện Nhà Bè, thành phố Hồ Chí Minh, đến hết tháng 12/2001 trên địa bàn cả nước đã có 69 dự án khu công nghiệp, khu chế xuất được hình thành phát triển hoặc được Chính phủ cấp phép thành lập đang trong quá trình triển khai, giải phóng mặt bằng, xây dựng hạ tầng. Trong đó có 65 khu công nghiệp tập trung, 3 khu chế xuất, một khu công nghệ cao với tổng diện tích lên tới hơn 10.500 ha bình quân mỗi khu công nghiệp 160 ha. Các khu công nghiệp được hình thành tại 27 tỉnh thành trong đó các tỉnh miền Bắc có 15 KCN, miền Trung có 13 KCN, miền Nam có một khu công nghiệp (Bô ô Xây Dựng, 2009). 5 Về loại hình có 16 KCN hình thành trên cơ sở đã có một số doanh nghiệp công nghiệp đang hoạt động, 10 KCN phục vụ di dời, 22 KCN quy mô nhỏ ở các tỉnh đồng bằng Bắc Bộ, duyên hải miền Trung và đồng bằng sông Cửu Long, 21 KCN được xây mới với quy mô lớn trong đó có 13 KCN có hợp tác với nước ngoài để thu hút vốn vào, đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng. 1.2. Sự phát triển của khu công nghiệp và tác động của chúng đến môi trường 1.2.1. Sự phát triển KCN ở Việt Nam Những cụm sản xuất công nghiệp được hình thành trước năm 1975 chủ yếu tập trung ở miền Nam. Trong giai đoạn này, các cơ sở sản xuất công nghiệp còn mang tính tự phát, phân tán rời rạc. Một số nhà máy, xí nghiệp tập hợp lại và cùng hoạt động trong một phạm vi địa lý nhất định cũng được gọi là “khu công nghiệp”. Công nghệ sản xuất của các cơ sở này còn lạc hậu, không có quy hoạch tổng thể và lâu dài, không quan tâm đúng mức đến vấn đề môi trường (Lê Quy An, 2004). Năm 2008 là năm đầu tiên thực hiện Nghị định số 29/2008/NĐ-CP quy định về việc thành lập, hoạt động, chính sách và quản lý của nhà nước đối với KCN, KCX và KKT (Báo cáo môi trường quốc gia 2009). Tình hình thế giới có nhiều đổi mới sâu sắc về thể chất, môi trường đầu tư kinh doanh và hội nhập kinh tế quốc tế diễn ra mạnh mẽ. Bên cạnh đó, công tác quản lý của nhà nước cũng như hoạt động của các KCN, KKT ở Việt Nam đã có những điều chỉnh về cơ cấu tổ chức, năng lực, chương trình và trọng tâm công tác để thích nghi với điều kiện mới. Vì vậy, trong năm 2008 nước ta đã có những bước phát triển mới mang tính đột phá và đạt được nhiều thành tựu quan trọng. Sau 20 năm (1991 - 2011) xây dựng và phát triển, kể từ khi KCX đầu tiên - KCX Tân Thuận được hình thành tại TP.HCM đến nay hệ thống các KCN, KCX đã có mặt ở hầu hết các tỉnh thành trên cả nước và có những đóng góp không nhỏ vào sự phát triển kinh tế - xã hội chung của cả nước. 6 Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tính đến tháng 12/2011 cả nước đã có 283 KCN, KCX được thành lập với tổng diện tích đất tự nhiên hơn 81.000ha, trong đó diện tích đất công nghiệp có thể cho thuê đạt gần 46.000ha, chiếm 61% tổng diện tích đất tự nhiên, 15 khu kinh tế ven biển trải đều trên 58 tỉnh, thành phố. Các KCN, KCX được phân bố trên cơ sở phát huy lợi thế địa kinh tế, tiềm năng của các địa phương và của các vùng kinh tế trọng điểm (Mai Thanh Dung, 2011). Theo Quyết định 1107/QĐ-TTg ngày 21/8/2006 của Thủ tướng Chính phủ, đến năm 2015, dự kiến thành lập mới 115 KCN và mở rộng 27 KCN với tổng diện tích gần 32.000 ha. Sau một thời gian thực hiện Quyết định nêu trên, một số KCN đã được thành lập và một số KCN đã được bổ sung vào quy hoạch phát triển các KCN đến năm 2020. Tính chung từ nay đến năm 2020, số KCN quy hoạch thành lập sẽ là 249 KCN với tổng diện tích 81.100 ha (Báo cáo môi trường quốc gia 2009). Hình 1.1. Tình hình phát triển KCN qua các năm 7 1.2.2. Ảnh hưởng của phát triển khu công nghiệp đến đời sống kinh tế, xã hội và môi trường 1.2.2.1. Khu công nghiệp trong phát triển kinh tế và giải quyết lao động việc làm Qua hơn 20 năm phát triển, đến nay cả nước đã có 283 KCN được thành lập. Các KCN đóng góp quan trọng vào những thành tựu phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tại các vùng hay địa phương có các KCN hoạt động mạnh thì mức độ tăng trưởng kinh tế ở đó cao hơn những nơi KCN chưa phát triển. Khu công nghiệp ra đời đã tạo nên mảnh đất thuận lợi cho các doanh nghiệp công nghiệp trong và ngoài nước có điều kiện đầu tư phát triển sản xuất. Hiện nay đã có hơn 3.078 dự án đang sản xuất kinh doanh và 450 dự án đang trong quá trình đầu tư xây dựng cơ bản. Về tình hình đầu tư trong nước các KCN cả nước đã thu hút được 4.456 dự án đầu tư với tổng vốn đăng ký gần 360.000 tỷ đồng, tổng vốn đầu tư thực hiện đạt 176.000 tỷ đồng, xấp xỉ 50% tổng vốn đăng ký. Theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế, thì các khu, cụm công nghiệp đều đã đẩy nhanh tiến trình Công nghiệp hóa đất nước. Mặt khác, sự ra đời của Khu công nghiệp còn tác động mạnh mẽ tới việc chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng tăng dần tỷ trọng công nghiệp và dịch vụ, giảm dần tỷ trọng công nghiệp (Mai Thanh Dung, 2011). KCN đã góp phần quan trọng giải quyết việc làm, là nơi thu hút không ít lao động địa phương. Tính bình quân 1ha đất nông nghiệp đã cho thuê thu hút trên 70 lao động trực tiếp (trong khi 1ha đất nông nghiệp chỉ thu hút được từ 10 - 12 lao động). Đến thời điểm 31/12/2008, các khu công nghiệp đã thu hút trên 1,17 triệu lao động trực tiếp.. Chất lượng, trình độ đội ngũ lao động cũng tăng lên. Thống kê cho thấy, phần lớn lao động làm việc trong các KCN là lao động trẻ, có khả năng nhanh chóng tiếp thu kỹ thuật, công nghệ mới, hiện đại, phương thức tổ chức và quản lý sản xuất tiên tiến. Các khu công nghiệp phát triển, kéo theo tốc độ đô thị hóa cũng diễn ra khá nhanh, với cơ sở hạ tầng 8 được nâng cấp mọi mặt. Như vậy, các KCN với vai trò, tiền năng, sức hút đầu tư,... thực sự đã có những đóng góp không nhỏ trong phát triển KT-XH ( Bô ô Tài Nguyên và Môi Trường, 2013). 1.2.2.2. Tác động đến đời sống người dân Sự ra đời của KCN đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. Tuy nhiên, bên cạnh những thành quả thu được từ Khu công nghiệp thì cũng có không ít những vấn đề phát sinh và nếu chúng ta không sớm nhận ra, không có những giải pháp thích hợp thì hậu quả là rất lớn. Xét về mặt xã hội: * Chuyển đổi mục đích sử dụng đất và ảnh hưởng đến người dân Công nghiệp hóa, hiện đại hóa càng diễn ra mạnh mẽ thì diện tích đất nông nghiệp càng bị thu hẹp. Điều này nếu thực sự không tính toán kỹ lưỡng thì sẽ ảnh hưởng đến an ninh lương thực. Theo thống kê của Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, chỉ tính trong 3 năm (2008 - 2009), tổng diện tích đất chuyên dùng đã tăng lên 104.422ha, dẫn đến một lượng lớn đất nông nghiệp, trong đó có không ít đất trồng lúa đã được chuyển đổi mục đích Trên thực tế nhiều địa phương phát triển khu đô thị, khu công nghiệp, cụm công nghiệp một cách ồ ạt, dàn trải, kém hiệu quả. Đặc biệt nhiều địa phương dành những phần đất canh tác màu mỡ phì nhiêu ở ven quốc lộ để đổ cát xây dựng khu công nghiệp. Ví dụ như ở ven quốc lộ 5, khu vực Văn Lâm Hưng Yên, Cẩm Giàng - Hải Dương. Theo thống kê sơ bộ, có đến 20% diện tích đất thu hồi xây dựng KCN là đất nông nghiệp (khoảng trến 10.000ha). Tổng diện tích đất trồng lúa được chuyển đổi để phát triển các KCN đến năm 2015 từ 18.000 đến 20.000ha, chiếm khoảng 0,5% tổng diện tích đất trồng lúa trong cả nước (Báo cáo môi trường quốc gia 2009). 9 Việc thu hồi đất nông nghiệp đã tác động tới đời sống của các hộ dân vì họ không được chuyển đổi cơ cấu ngành nghề hợp lý, thiếu phương tiện lao động và kế sinh nhai truyền thống, trong đó có nhiều hộ rơi vào tình trạng bần cùng hóa. Theo Nguyễn Lân Dũng, vùng đồng bằng sông Hồng có số hộ bị ảnh hưởng do thu hồi đất lớn nhất: khoảng 300.000 hộ; Đông Nam Bộ: khoảng 108.000 hộ (Nguyễn Lân Dũng, 2009). * Điều kiện lao động và đời sống vật chất của người lao động còn khó khăn Nhiều doanh nghiệp trong KCN chưa tuân thủ nghiêm túc các quy định của pháp luật về lao động, không đảm bảo quyền lợi của người lao động. Điển hình như vi phạm thời gian ký kết hợp đồng, vi phạm về thẩm quyền và nội dung hợp đồng. Việc kỷ luật, sa thải người lao động còn tùy tiện không tuân theo quy định của Nhà nước. Công tác an toàn vệ sinh môi trường và phòng tránh cháy nổ trong doanh nghiệp còn chưa được quan tâm đúng mức. Việc phải làm chế độ tăng ca, tăng giờ đã làm cho người lao động có ít thời gian nghỉ ngơi phục hồi sức khoẻ, kiệt sức và dễ mắc tai nạn lao động (Báo cáo môi trường quốc gia 2009). Chế độ bảo hiểm xã hội và chính sách tiền lương còn nhiều vi phạm. Qua khảo sát, TPHCM hiện có 16 KCX-KCN với 1.062 doanh nghiệp (DN) đang hoạt động đã có đã có 731 DN đăng ký thang, bảng lương, song tỉ lệ DN áp dụng tiền lương tối thiểu cao hơn luật định chỉ chiếm 32,3% (Lê Thành Quân, 2011). Trong chính sách đào tạo người lao động có hạn chế ở chỗ hiện chưa có các cơ chế mang tính “bắt buộc” đối với doanh nghiệp để yêu cầu họ phải tham gia và đóng góp vào quá trình đào tạo người lao động; mức chi phí cho học nghề ở các cơ sở giáo dục nghề nghiệp vẫn còn cao; nội dung đào tạo chưa phù hợp với nhu cầu về kỹ năng lao động của doanh nghiệp. Báo cáo tổng kết 15 năm xây dựng và phát triển KCN và KCX ở Việt Nam (Bộ KH&ĐT, 2006) cho thấy, đến 70% lao động trong các KCN là lao 10 động nhập cư và 60% là lao động nữ làm việc trong các KCN (Báo cáo môi trường quốc gia 2009). Sự tập trung cao của lao động tại các Khu công nghiệp đang khiến cho vấn đề xã hội ngày càng trở thành áp lực đối với chính quyền địa phương và người dân xung quanh KCN. Đó là tình trạng thiếu nhà ở, điều kiện sinh hoạt khó khăn, giá cả hàng hóa tiêu dùng tăng và đáng lo ngại nhất vẫn là nảy sinh tệ nạn xã hội. * Các vấn đề xã hội khác Do chỉ quan tâm thúc đẩy tăng trưởng nhanh các khu công nghiệp mà chưa thực sự quan tâm đúng mức từ đầu những yếu tố hạ tầng xã hội hỗ trợ thiết yếu như giáo dục, y tế, văn hóa, thể dục thể thao,... Điều kiện sinh hoạt, môi trường sống không đảm bảo, thiếu các hoạt động văn hóa, tinh thần là nguyên nhân phát sinh ra nhiều tệ nạn xã hội. Như vậy cần phải xây dựng một môi trường sống tốt xung quanh KCN. Đẩy mạnh cung ứng các dịch vụ xã hội phục vụ đời sống người lao động KCN, KKT (Cục bảo vê ômôi trường, 2009). 1.2.2.3. Tác động đến môi trường Khu công nghiệp là nơi tập trung các cơ sở sản xuất thuộc nhiều ngành nghề, lĩnh vực khác nhau. Tốc độ phát triển kinh tế nhanh chóng của các KCN, KCX sẽ kéo theo nhiều tác động tiêu cực đối với môi trường nếu như các biện pháp xử lý, công tác phòng ngừa, ứng phó ô nhiễm môi trường không kịp thời. * Chất thải rắn Hoạt động sản xuất tại các khu công nghiệp làm phát sinh một lượng lớn chất thải, trong đó có một tỷ lệ không nhỏ là rác thải nguy hại. Theo báo cáo của Vụ Quản lý KCN&KCX (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), tổng lượng rác thải ước tính bình quân một ngày đêm của cả nước hiện đã tăng từ 25.000 tấn (năm 1999) lên khoảng 30.000 tấn; trong đó, lượng rác thải công nghiệp chiếm khoảng 20%, 11 phần lớn tập trung tại các KCN, KCX ở vùng kinh tế trọng điểm phía Bắc và phía Nam (chiếm khoảng 50%) (Phương Nhung, 2010). Thành phần, khối lượng chất thải rắn phát sinh tại mỗi KCN tùy thuộc vào loại hình công nghiệp đầu tư, quy mô đầu tư và công suất của các cơ sở công nghiệp trong KCN. Qua khảo sát một số KCN cho thấy, trong thành phần chất thải rắn của các KCN, tỷ lệ chất thải nguy hại chiếm dưới 20% nếu được phân loại tốt, trong đó tỷ lệ các chất có thể tái chế cao. Tại địa bàn tỉnh Phú Thọ, lượng chất thải công nghiệp trên điạ bàn tỉnh phát sinh ước tính khoảng 350 tấn/ngày, trong đó chất thải nguy hại khoảng 38 tấn/ngày (chiếm 8.45%). Hầu hết các khu, cụm công nghiệp trên địa bàn tỉnh đều không xây dựng khu vực tập kết, trung chuyển chất thải rắn tập trung ( Báo cáo về hiênô trạng môi trường tỉnh Phú Thọ 2012-2013). Nhiều doanh nghiệp có chức năng thu gom và xử lý chất thải nguy hại đã triển khai các hoạt động tái chế thu lại tài nguyên có giá trị sử dụng nhưng do công nghệ chưa hoàn chỉnh, phù hợp nên hiệu quả thu hồi, tái chế kém gây ra những ô nhiễm thứ cấp đặc biệt là đối với dầu và dung môi. Nghiêm trọng hơn một số doanh nghiệp không thực hiện xử lý chất thải nguy hại mà sau khi thu gom lại đổ lẫn vào cùng chất thải thông thường hoặc đổ xả ra môi trường. Bên cạnh đó, có một thực tế trong việc quản lý chất thải rắn là trong một số trường hợp, chất thải rắn phát sinh trong quá trình sản xuất có tỷ lệ chất thải nguy hại thấp (nước thải lẫn dầu mỡ, giẻ lau nhiễm dầu, bóng đèn huỳnh quang, pin, ắc quy....) nên nhiều nhà máy thường để lẫn với chất thải sinh hoạt, nếu có phân loại thì với khối lượng nhỏ không đủ để hợp đồng với đơn vị có chức năng xử lý chất thải nguy hại ( Báo cáo về công tác bảo vệ môi trường tại các KCN trên địa bàn tỉnh Phú Thọ tháng 6/2013). * Môi trường nước Theo Bộ Kế hoạch và Đầu tư, tính đến hết năm 2010 Việt Nam có 260 KCN. Hiện có 105 KCN đã xây dựng xong hệ thống xử lý nước thải tập 12