HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
ĐỖ THỊ DINH
GIẢI PHÁP KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ
GIẢM THIỂU Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG
TẠI CÁC LÀNG NGHỀ NGOẠI THÀNH HÀ NỘI
LUẬN ÁN TIẾN SĨ
NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC NÔNG NGHIỆP - 2017
HỌC VIỆN NÔNG NGHIỆP VIỆT NAM
¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯
ĐỖ THỊ DINH
GIẢI PHÁP KINH TẾ VÀ QUẢN LÝ
GIẢM THIỂU Ô NHIỄM MÔI TRƯỜNG
TẠI CÁC LÀNG NGHỀ NGOẠI THÀNH HÀ NỘI
Chuyên ngành:
Kinh tế phát triển
Mã số:
62 31 01 05
Người hướng dẫn: PGS.TS. Ngô Thị Thuận
PGS.TS. Phạm Bảo Dương
HÀ NỘI - 2017
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên
cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng dùng để bảo vệ
lấy bất kỳ học vị nào.
Tôi xin cam đoan rằng mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận án đã được cám ơn,
các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc.
Hà Nội, ngày… tháng… năm 2017
Tác giả luận án
Đỗ Thị Dinh
i
LỜI CẢM ƠN
Trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án, tôi đã nhận được
sự hướng dẫn, chỉ bảo tận tình của các thầy cô giáo, sự giúp đỡ, động viên của bạn bè,
đồng nghiệp và gia đình.
Nhân dịp hoàn thành luận án, cho phép tôi được bày tỏ lòng kính trọng và biết
ơn sâu sắc tới tập thể giáo viên hướng dẫn: PGS.TS Ngô Thị Thuận; PGS.TS Phạm Bảo
Dương - Học Viện Nông nghiệp Việt Nam đã tận tình hướng dẫn, dành nhiều công sức,
thời gian và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài.
Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc, Ban Quản lý đào tạo, Bộ
môn Phân tích định lượng, Khoa Kinh tế và Phát triển nông thôn - Học viện Nông
nghiệp Việt Nam; Ban Lãnh đạo Khoa Kinh tế Tài nguyên và Môi trường, Ban giám
hiệu - Trường Đại học Tài nguyên và Môi trường Hà Nội đã tận tình giúp đỡ tôi trong
quá trình học tập, thực hiện đề tài và hoàn thành luận án.
Tôi xin chân thành cảm ơn tập thể lãnh đạo, cán bộ viên chức của các cơ quan ban
ngành của thành phố Hà Nội đặc biệt là Chi cục bảo vệ môi trường Hà Nội - Sở Tài
nguyên và Môi trường Hà Nội và Sở công thương Hà Nội, các phòng ban chức năng của
các huyện Thanh Trì, Đông Anh, Hoài Đức, Thạch Thất, Thường Tín; Ủy ban nhân dân
các xã Tân Triều (Thanh Trì), Vân Hà (Đông Anh), Minh Khai (Hoài Đức), Phùng Xá
(Thạch Thất), Thụy Ứng (Thường Tín) và các hộ gia đình, các cơ sở sản xuất tại làng
nghề đã giúp đỡ và tạo điều kiện cho tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài.
Xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân, bạn bè, đồng nghiệp đã tạo mọi điều
kiện thuận lợi và giúp đỡ tôi về mọi mặt, động viên khuyến khích tôi hoàn thành luận án./.
Hà Nội, ngày ... tháng ... năm 2017
Nghiên cứu sinh
Đỗ Thị Dinh
i
MỤC LỤC
Lời cam đoan ..................................................................................................................... i
Lời cảm ơn ......................................................................................................................... i
Mục lục ............................................................................................................................. ii
Danh mục các chữ viết tắt................................................................................................. v
Danh mục các bảng .......................................................................................................... vi
Danh mục đồ thị ............................................................................................................. viii
Danh mục sơ đồ ............................................................................................................. viii
Trích yếu luận án ............................................................................................................. ix
Thesis abstract.................................................................................................................. xi
Phần 1. Mở đầu ............................................................................................................... 1
1.1.
Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................ 1
1.2.
Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................................. 3
1.2.1. Mục tiêu chung ..................................................................................................... 3
1.2.2. Mục tiêu cụ thể ..................................................................................................... 3
1.3.
Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu ...................................................... 4
1.3.1. Đối tượng nghiên cứu ........................................................................................... 4
1.3.2. Phạm vi nghiên cứu .............................................................................................. 4
1.4.
Những đóng góp mới của đề tài ............................................................................ 4
1.5.
Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài .............................................................. 5
Phần 2. Cơ sở lý luận, kinh nghiệm thực tiễn về giải pháp kinh tế và quản lý
giảm thiểu ô nhiễm môi trường làng nghề ........................................................ 6
2.1.
Cơ sở lý luận về giải pháp kinh tế và quản lý nhằm giảm thiểu ô nhiễm
môi trường làng nghề ............................................................................................ 6
2.1.1. Các khái niệm ....................................................................................................... 6
2.1.2. Sự cần thiết có các giải pháp kinh tế và quản lý nhằm giảm thiểu ô nhiễm
môi trường làng nghề .......................................................................................... 12
2.1.3. Nội dung của giải pháp kinh tế và quản lý giảm thiểu ô nhiễm môi trường
làng nghề ............................................................................................................. 15
2.1.4. Các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện giải pháp kinh tế và quản lý nhằm
giảm thiểu ô nhiễm môi trường làng nghề .......................................................... 21
2.1.5. Tiêu chí đánh giá giải pháp ................................................................................. 24
ii
2.2.
Kinh nghiệm thực tiễn về giải pháp kinh tế và quản lý nhằm giảm thiểu ô
nhiễm môi trường làng nghề ............................................................................... 26
2.2.1. Kinh nghiệm quốc tế ........................................................................................... 26
2.2.2. Kinh nghiệm trong nước ..................................................................................... 29
2.2.3. Bài học kinh nghiệm về áp dụng giải pháp kinh tế, quản lý nhằm giảm
thiểu ô nhiễm môi trường làng nghề cho thành phố Hà Nội .............................. 36
2.3.
Một số công trình nghiên cứu có liên quan......................................................... 37
Tóm tắt phần 2 ................................................................................................................ 41
Phần 3. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................... 42
3.1.
Đặc điểm của địa bàn nghiên cứu ....................................................................... 42
3.1.1. Đặc điểm cơ bản của thành phố Hà Nội ............................................................. 42
3.1.2. Đặc điểm cơ bản các làng nghề điều tra ............................................................. 46
3.2.
Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 48
3.2.1. Phương pháp tiếp cận và khung phân tích .......................................................... 48
3.2.2. Chọn điểm khảo sát............................................................................................. 49
3.2.3. Thu thập dữ liệu .................................................................................................. 51
3.2.4. Xử lý và tổng hợp dữ liệu ................................................................................... 53
3.2.5. Phân tích thông tin .............................................................................................. 53
3.2.6. Hệ thống các chỉ tiêu nghiên cứu ........................................................................ 54
Tóm tắt phần 3 ................................................................................................................ 56
Phần 4. Thực trạng thực hiện các giải pháp kinh tế và quản lý giảm thiểu ô
nhiễm môi trường tại các làng nghề ngoại thành Hà Nội ............................. 57
4.1.
Hiện trạng làng nghề và ô nhiễm môi trường tại các làng nghề ngoại
thành Hà Nội ....................................................................................................... 57
4.1.1. Hiện trạng phát triển các làng nghề .................................................................... 57
4.1.2. Hiện trạng ô nhiễm môi trường làng nghề .......................................................... 61
4.2.
Thực trạng áp dụng các giải pháp kinh tế & quản lý nhằm giảm thiểu ô
nhiễm môi trường ở ngoại thành Hà Nội ............................................................ 74
4.2.1. Thực trạng áp dụng giải pháp kinh tế ................................................................. 74
4.2.2. Thực trạng áp dụng giải pháp quản lý ................................................................ 88
4.3.
Đánh giá kết quả, hạn chế và các yếu tố ảnh hưởng đến thực thi các giải
pháp kinh tế và quản lý giảm thiểu ô nhiễm môi trường làng nghề ngoại
thành Hà Nội ..................................................................................................... 110
iii
4.3.1. Đánh giá kết quả, hạn chế trong thực thi các giải pháp kinh tế và quản lý
giảm thiểu ô nhiễm môi trường......................................................................... 110
4.3.2. Yếu tố ảnh hưởng đến các giải pháp kinh tế và quản lý giảm thiểu ô
nhiễm môi trường làng nghề ngoại thành Hà Nội ............................................ 116
Tóm tắt phần 4 .............................................................................................................. 122
Phần 5. Hoàn thiện và tiếp tục thực thi giải pháp kinh tế và quản lý nhằm
giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng nghề ngoại thành Hà Nội ..... 124
5.1.
Căn cứ hoàn thiện ............................................................................................. 124
5.2.
Định hướng hoàn thiện và tiếp tục thực thi giải pháp kinh tế và quản lý
giảm thiểu ô nhiễm môi trường làng nghề đến năm 2025 ................................ 126
5.3.
Hoàn thiện và tiếp tục thực thi giải pháp kinh tế và quản lý giảm thiểu ô
nhiễm môi trường làng nghề ngoại thành Hà Nội đến năm 2025 ..................... 127
5.3.1. Đẩy mạnh thực hiện Quy hoạch cho các làng nghề .......................................... 127
5.3.2. Hoàn thiện bộ máy và cơ chế quản lý môi trường làng nghề tại cấp xã ........... 128
5.3.3. Tăng cường giáo dục bảo vệ môi trường .......................................................... 131
5.3.4. Chuyển giao áp dụng khoa học công nghệ tiên tiến trong sản xuất & xử lý
chất thải làng nghề ............................................................................................ 131
5.3.5. Tăng cường thực thi các công cụ quản lý môi trường làng nghề ..................... 133
5.3.6. Nghiên cứu, tư vấn cụ thể hóa các biện pháp kinh tế trong bảo vệ môi
trường làng nghề ............................................................................................... 136
5.3.7. Hoàn thiện cơ chế thực thi các văn bản pháp lý và chính sách hỗ trợ bảo
vệ môi trường làng nghề ................................................................................... 137
Tóm tắt phần 5 .............................................................................................................. 139
Phần 6. Kết luận và kiến nghị .................................................................................... 140
6.1.
Kết luận ............................................................................................................. 140
6.2.
Kiến nghị........................................................................................................... 142
6.2.1. Đối với Nhà nước ............................................................................................. 142
6.2.2. Đối với các nhà nghiên cứu .............................................................................. 142
Danh mục các công trình công bố có liên quan đến luận án ........................................ 143
Tài liệu tham khảo ........................................................................................................ 144
Phụ lục .......................................................................................................................... 151
iv
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Từ viết tắt
Nghĩa tiếng Việt
BCH TW
Ban chấp hành Trung ương Đảng
BNN
Bộ Nông nghiệp và PTNT
BTC
Bộ Tài chính
BTNMT
Bộ Tài nguyên và Môi trường
BVMT
Bảo vệ môi trường
CBNSTP
Chế biến nông sản thực phẩm
CP
Chính phủ
ĐBSH
Đồng bằng sông Hồng
ĐGTĐMT
Đánh giá tác động môi trường
ĐVT
Đơn vị tính
KLNT
Khối lượng nước thải
NĐ
Nghị định
NSX
Năng suất xanh
SX
Sản xuất
TCVN
Tiêu chuẩn Việt Nam
TN&MT
Tài nguyên và Môi trường
Trđ
Triệu đồng
TT
Thông tư
TTCN
Tiểu thủ công nghiệp
UBND
Ủy ban nhân dân
VPC
Trung tâm Năng suất Việt Nam
VSMT
Vệ sinh môi trường
THT
Tổ hợp tác
v
DANH MỤC CÁC BẢNG
STT
Tên bảng
Trang
3.1.
Diện tích, dân số của thành phố Hà Nội năm 2010, 2013, 2016 ...................... 43
3.2.
Tình hình sử dụng đất đai ngoại thành Hà Nội năm 2016 ................................ 43
3.3.
Cơ cấu giá trị tổng sản phẩm thành phố Hà Nội năm 2010-2016 .................... 44
3.4.
Tình hình chung của các xã có làng nghề nghiên cứu ...................................... 46
3.5.
Thống kê các loại tài liệu thứ cấp thu thập ....................................................... 51
3.6.
Số mẫu chọn khảo sát ở 5 huyện đại diện thành phố Hà Nội ........................... 52
3.7.
Hệ thống chỉ tiêu phân tích theo tiêu chí đánh giá giải pháp............................ 55
4.1.
Số làng nghề, số hộ, lao động làm nghề và giá trị sản xuất của các ngành
nghề trên địa bàn ngoại thành Hà Nội .............................................................. 57
4.2.
Các chỉ tiêu thể hiện thực trạng SX KD ở các làng nghề điều tra .................... 59
4.3.
Khối lượng nước thải tại các làng nghề bình quân/ ngày ................................. 64
4.4.
Tổng lượng chất thải rắn các làng nghề bình quân một ngày ........................... 65
4.5.
Kết quả phân tích mẫu nước thải làng nghề Minh Khai ................................... 66
4.6.
Kết quả phân tích mẫu nước tại một số điểm của làng nghề lược sừng
Thụy Ứng .......................................................................................................... 68
4.7.
Kết quả phân tích mẫu không khí tại làng nghề Thụy Ứng .............................. 69
4.8.
Các chỉ tiêu phân tích mẫu đất và một số chỉ tiêu phân tích vi lượng
(mg/kg) môi trường đất tại Phùng Xá ............................................................... 70
4.9.
Kết quả phân tích nước thải tại Phùng Xá ........................................................ 71
4.10.
Chất lượng môi trường không khí tại Phùng Xá .............................................. 72
4.11.
Quy định thu phí bảo vệ môi trường đối với chất thải ở các làng nghề
ngoại thành Hà Nội ........................................................................................... 77
4.12.
Mức phí đóng góp cho bảo vệ môi trường của các hộ/ cơ sở sản xuất
trong làng nghề ngoại thành Hà Nội ................................................................. 79
4.13.
Tình hình thực hiện phí vệ sinh môi trường, phí bảo vệ môi trường tại
làng nghề điều tra ............................................................................................. 80
4.14.
Nguồn vốn của Quỹ bảo vệ môi trường Hà Nội năm 2012-2014..................... 85
4.15.
Kết quả hỗ trợ tài chính cho các dự án bảo vệ môi trường năm 2012-2014 ......... 86
vi
4.16.
Các dự án bảo vệ môi trường được vay vốn với lãi suất ưu đãi từ Quỹ
bảo vệ môi trường Hà Nội 2012-2014 .............................................................. 87
4.17.
Ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý các cấp và người dân về các công cụ
kinh tế trong quản lý giảm thiểu ô nhiễm môi trường làng nghề ở ngoại
thành Hà Nội ..................................................................................................... 88
4.18.
Số lượng các văn bản pháp lý về bảo vệ môi trường làng nghề ở ngoại
thành Hà Nội ..................................................................................................... 92
4.19.
Ý kiến đánh giá của các bộ quản lý các cấp về các hạn chế của hệ thống
văn bản pháp lý trong bảo vệ môi trường làng nghề ở ngoại thành Hà Nội ....... 97
4.20.
Quan điểm, chỉ tiêu thực hiện và giải pháp bảo vệ môi trường trong quy
hoạch phát triển làng nghề đến năm 2030 của thành phố Hà Nội .................... 99
4.21.
Kế hoạch bảo vệ môi trường làng nghề trên địa bàn thành phố Hà Nội
đến năm 2020.................................................................................................. 100
4.22.
Tổng hợp ý kiến của cán bộ, người dân ở các huyện và địa bàn về quy
hoạch và kế hoạch bảo vệ môi trường làng nghề ........................................... 103
4.23.
Tình hình thực hiện các quy hoạch, kế hoạch BVMT ở các làng nghề
khảo sát ........................................................................................................... 104
4.24.
Ý kiến của CBQL và người dân về triển khai quy hoạch và kế hoạch
thực hiện BVMT các làng nghề khảo sát........................................................ 106
4.25.
Tình hình thực hiện các biện pháp tuyên truyền, tập huấn về BVMT ở
các làng nghề khảo sát .................................................................................... 108
4.26.
Tình hình thực hiện công tác kiểm tra, giám sát BVMT tại các làng
nghề khảo sát .................................................................................................. 110
4.27.
Ý kiến đánh giá của cán bộ quản lý các cấp về kết quả và các hạn chế
trong thực hiện các công cụ quản lý giảm thiểu ô nhiễm môi trường làng
nghề tại điểm khảo sát .................................................................................... 111
4.28.
Tổng hợp kết quả và hạn chế trong quá trình thực thi các giải pháp kinh
tế và quản lý tại các điểm khảo sát ................................................................. 115
4.29.
Số lượng đội ngũ công chức quản lý môi trường ở thành phố Hà Nội ......... 117
4.30.
Năng lực của chủ hộ/ cơ sở nghề tại các xã điều tra....................................... 120
5.1.
Ma trận phân tích SԜOT trong thực hiện các giải pháp kinh tế & quản
lý giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng nghề ngoại thành Hà Nội ...... 124
vii
DANH MỤC ĐỒ THỊ
STT
4.1.
Tên biểu đồ
Trang
Cơ cấu phát thải mùn cưa và dăm bào .............................................................. 73
DANH MỤC SƠ ĐỒ
STT
Tên bảng
3.1.
Khung phân tích giải pháp kinh tế, quản lý giảm thiểu ô nhiễm môi
Trang
trường làng nghề ngoại thành Hà Nội .............................................................. 50
4.1.
Bộ máy quản lý ô nhiễm môi trường làng nghề ............................................... 89
5.1.
Cơ cấu tổ chức quản lý BVMT cấp xã ........................................................... 129
viii
TRÍCH YẾU LUẬN ÁN
Tên tác giả:
Đỗ Thị Dinh
Tên Luận án: Giải pháp kinh tế và quản lý giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng
nghề ngoại thành Hà Nội
Chuyên ngành: Kinh tế phát triể n
Mã số: 62 31 01 05
Tên cơ sở đào tạo: Học viện Nông nghiệp Việt Nam
Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện các giải
pháp kinh tế và quản lý giảm thiểu ô nhiễm môi trường mà tiếp tục đề xuất hoàn thiện
các giải pháp kinh tế và quản lý giảm thiểu ô nhiễm môi trường nhằm phát triển làng
nghề ngoại thành Hà Nội theo hướng bền vững.
Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp tiếp cận: Tiếp cận chính sách; Tiếp cận có sự tham gia của người
dân; Tiếp cận theo nhóm ngành nghề; và tiếp cận định tính.
- Phương pháp chọn điểm nghiên cứu: Chọn 5 làng nghề ô nhiễm môi trường
nặng thuộc 5 huyện ngoại thành Hà Nội: Làng nghề chế biến nông sản thực phẩm xã
Minh Khai thuộc huyện Hoài Đức; Làng nghề tái chế nhựa Triều Khúc xã Tân Triều
thuộc huyện Thanh Trì; Làng nghề lược sừng Thụy Ứng xã Hòa Bình thuộc huyện
Thường Tín; Làng nghề cơ kim khí Phùng Xá thuộc huyện Thạch Thất và làng nghề gỗ
mỹ nghệ xã Vân Hà thuộc huyện Đông Anh.
- Phương pháp thu thập dữ liệu
Dữ liê ̣u thứ cấ p: đươ ̣c thu thâ ̣p từ các văn bản của Chính phủ và của Bộ Tài
nguyên và Môi trường, Bộ Nông nghiê ̣p và PTNT, Bô ̣ tà i chinh, ban ngà nh củ a thành
́
phố Hà Nội, các huyê ̣n điề u tra. Các bài nghiên cứu về ô nhiễm môi trường làng nghề từ
các bộ, ngành, của các nhà khoa học, các địa phương cũng được thu thập để phân tích.
Dữ liê ̣u sơ cấ p: được thu thập thông qua điều tra hộ; hội thảo có sự tham gia của
người dân; phỏng vấn chuyên sâu cán bộ quản lý; lấ y ý kiế n tham vấ n củ a mô ̣t số
chuyên gia, các nhà quản lý và quan sát thực tế.
- Xử lý và tổng hợp dữ liệu: Phân tổ thống kê với sự trợ giúp của phần mềm excel
- Phân tích thông tin: (i) Thống kê mô tả; (ii) Phương pháp so sánh; (iii) Phương
pháp phân tích điểm mạnh, yếu, cơ hội và thách thức; (iv) Phương pháp phân tích xã
hội học.
Kết quả chính và kết luận
Luâ ̣n án đã luâ ̣n giả i và là m rõ lý luận và thực tiễn về giải pháp kinh tế và quản lý
giảm thiểu ô nhiễm môi trường làng nghề thông qua các khái niệm, phân loại, sự cần
thiết, các công cụ, các tiêu chí đánh giá và các yếu tố ảnh hưởng …
ix
Đánh giá hiện trạng làng nghề và mức độ ô nhiễm môi trường tại các làng nghề
ngoại thành Hà Nội dựa trên khối lượng chất thải và kết quả phân tích chất lượng môi
trường đất, nước…
- Phân tích thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến áp dụng các giải pháp kinh
tế và quản lý nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng nghề ngoại thành Hà
Nội những năm qua. Giải pháp kinh tế được áp dụng đối với các làng nghề ngoại
thành Hà Nội là phí, lệ phí BVMT đối với nước thải và chất thải rắn, trong đó, cơ bản
mới thực hiện việc thu phí tại các làng nghề. Kết quả nghiên cứu cho thấy: Trên 50%
ý kiến được phỏng vấn cho rằng cần phải bổ sung thêm một số công cụ kinh tế đối với
quản lý giảm thiểu ô nhiễm môi trường làng nghề tại địa phương. 59,67% ý kiến là
cần bổ sung thêm việc thu thuế BVMT, 57,33% ý kiến cho rằng cần có quy định về
phí BVMT đối với khí thải và tiếng ồn, 67,67% ý kiến bổ sung thêm việc áp dụng
biện pháp thưởng, phạt môi trường.
Các giải pháp quản lý được áp dụng đó là hoàn chỉnh bộ máy tổ chức, ban hành
hệ thống văn bản pháp quy về bảo vệ môi trường làng nghề. Các văn bản đã được tăng
cường, tuy nhiên vẫn chưa đầy đủ và hoàn thiện, đặc biệt là chưa cụ thể hóa chi tiết cho
đặc thù của từng loại làng nghề. Thành phố Hà Nội đã có quy hoạch phát triển làng
nghề gắn với BVMT. Công tác thanh tra kiểm tra chưa được thường xuyên liên tục.
Việc tuyên truyền phổ biến pháp luật về BVMT làng nghề còn hạn chế.
Các yếu tố ảnh hưởng đến việc thực hiện các giải pháp kinh tế và quản lý giảm
thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng nghề ngoại thành Hà Nội bao gồm: Các yếu tố
thuộc về cơ quan quản lý như số lượng và chất lượng cán bộ, sự phối hợp giữa các cơ
quan; Các yếu tố thuộc về cơ chế chính sách: Sự chồng chéo của các văn bản chính sách
giữa các bộ ngành trong việc triển khai thực hiện giải pháp BVMT đối với làng nghề
cũng là yếu tố cản trở đáng kể; Các yếu tố thuộc về người dân như nhận thức của hộ/cơ
sở sản xuất nghề, nguồn lực của hộ/cơ sở làm nghề, vai trò của người dân- cộng đồng
trong việc bảo vệ môi trường làng nghề.
Từ kết quả đánh giá thực trạng thực hiện các giải pháp kinh tế và quản lý giảm
thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng nghề ngoại thành Hà Nội và chủ trương phát triển
làng nghề của Hà Nội, tác giả đề xuất tiếp tục hoàn thiện và thực thi các giải pháp kinh
tế và quản lý nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng nghề ngoại thành Hà
Nội trong các năm tiếp theo như sau: 1- Đẩy mạnh việc thực hiện Quy hoạch cho các
làng nghề; 2- Hoàn thiện bộ máy và cơ chế quản lý môi trường tại cấp xã; 3- Tăng
cường giáo dục bảo vệ môi trường; 4- Chuyển giao áp dụng khoa học công nghệ tiên
tiến trong sản xuất & xử lý chất thải làng nghề; 5- Tăng cường thực thi các công cụ
quản lý BVMT làng nghề; 6- Nghiên cứu, tư vấn cụ thể hóa các biện pháp kinh tế trong
BVMT làng nghề; 7- Hoàn thiện cơ chế thực thi các văn bản pháp lý và chính sách hỗ
trợ bảo vệ môi trường làng nghề.
x
THESIS ABSTRACT
PhD candidate: Do Thi Dinh
Thesis title: Economic and managerial solutions to reduce environmental pollution at
craft villages on the outskirts of Hanoi.
Major: Development Economics
Code: 62 31 01 05
Educational organization: Vietnam National University of Agriculture (VNUA)
Research Objectives:
On basis of assessing the current situation of implementation and factors affecting
the implementation of economic and managerial solutions to reduce environmental
pollution, proposing the improvement of economic and managerial solutions to reduce
environmental pollution to develop craft villages on the outskirts of Hanoi towards
sustainability.
Materials and methods
- Approach method: Policy approach; approach with residents’ participation;
Sector-based approach; and qualitative approach.
- Method of selecting study points: Selecting 5 environment-heavily polluted craft
villages in 5 suburban districts of Ha Noi: agricultural product and food processing craft
village at Minh Khai commune, Hoai Duc district; Trieu Khuc plastic recycling craft villag
at Tan Trieu commune, Thanh Tri district; Thuy Ung horn comb craft village at Hoa Binh
commune, Thuong Tin district; Phung Xa metal and mechanic craft village in Thach That
district and fine art wood craft village at Van Ha commune in Dong Anh district.
- Information collection method:
Secondary data: collected from documents by the Government, Ministry of
Natural Resources and Environment, Ministry of Agriculture and Rural Development,
Ministry of Finance, Departments of Hanoi city, surveyed districts. Written researches
on environmental pollution at craft villages from ministries, sectors, scientists and
localities were also collected for analysis.
Primary data: collected from household survey, seminars with residents’
participation, in-depth interview with managers; (iv) advice of some experts, managers
and actual observations.
- Data processing and analysis: Statistical collation with excel software support
Analytical method: (i) Descriptive statistics; (ii) Comparison method; (iii) Method
of strength, weakness, opportunity and challenge analysis; (iv) Sociological analysis method.
Main findings and conclusions
The thesis has interpreted and clarified the theory and practice of economic and
managerial solutions to reduce environmental pollution at craft villages through
concepts, classification, necessity, tools, review criteria and influence factors...
Assessing current situation of craft village and level of environmental pollution at
craft villages on the outskirts of Hanoi based on waste volume and analysis results of
soil and water environment.
xi
- Analysing the current situation and factors affecting the application of economic
and managerial solutions to reduce environmental pollution at craft villages on the
outskirts of Hanoi in the past years. The economic solution applied for the craft villages
on the outskirts of Hanoi is the environmental protection fee and charge for wastewater
and solid waste, in which, fees are basically collected at craft villages. The study results
show that more than 50% of interviewed opinion indicates that it is necessary to add
some economic instruments for management to reduce environmental pollution at local
craft villages. 59,67% of opinion is to supplement the collection of environmental
protection tax, 57,33% of opinion determines that there should be regulations on
environmental protection fee for emission and noise, 67,67% of opinion is to
supplement the use environmental punishment and reward measures.
Management solutions applied are to complete the organizational apparatus and
issue a legal document system on environmental protection at craft villages. The
documents have been strengthened, but still are not sufficient and complete, especially
not materializing characteristics of each type of craft village. Hanoi city has planned to
develop craft villages associated with environmental protection. The inspection and
examination have not been regular and continuous. The dissemination of legislation on
environmental protection at craft villages remains limited.
Factors affecting the implementation of economic and managerial solutions to reduce
environmental pollution at craft villages include factors of management agencies such as
quantity and quality of official, the coordination among agencies; Elements of mechanisms
and policies: The overlapping of documents and policies among ministries and sectors in
implementing environmental protection solutions for craft villages is also a significant
obstacle; Elements of the residents such as the perception of households/professional
production establishments, the resources of households/production establishments, the
role of residents - community in protecting the environment of the village.
Based on the results of assessing current situation of implementing economic
solutions and the management to reduce environmental pollution at craft villages on the
outskirts of Hanoi and the development schedule of craft villages in Hanoi, the author
proposes to continue the improvement and application of economic and managerial
measures to reduce environmental pollution at craft villages in the suburbs of Hanoi in
the next years as follows: 1- Promoting the implementation of craft village planning; 2Improving the apparatus and mechanisms of environmental management at commune
level; 3- Strengthening environmental protection education; 4- Transferring and
applying advanced science and technology in production and waste treatment of craft
villages; 5- Strengthening the application of management instruments of environmental
protection at craft villages; 6- Researching, consulting and concretizing economic
methods in environmental protection at craft village; 7- Improving the mechanism of
implementing the legal documents and support policies to protect the environment at
craft villages.
xii
PHẦN 1. MỞ ĐẦU
1.1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI
Làng nghề có vai trò quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội ở nông thôn.
Làng nghề thu hút nhiều thành phần kinh tế tham gia: kinh tế cá thể chiếm 72%,
kinh tế tập thể chiếm 18%, doanh nghiệp tư nhân 10%; thu hút tới 11 triệu lao
động, chiếm khoảng 30% lực lượng lao động nông thôn; mức thu nhập của người
lao động ngành nghề cao gấp từ 3 đến 4 lần so với người lao động thuần nông
(Bộ Tài nguyên và Môi trường, 2008).
Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của các làng nghề thì vấn đề ô nhiễm môi
trường ngày càng gia tăng gây ra tác hại rất lớn đến sức khỏe cộng đồng dân cư.
Ở mỗi nhóm làng nghề lại có nguy cơ ô nhiễm môi trường đặc trưng nên sự ảnh
hưởng của các hoạt động làng nghề đến sức khỏe người dân cũng khác nhau. Bên
cạnh đó, ô nhiễm môi trường làng nghề còn làm tăng chi phí khám, chữa bệnh,
làm giảm năng suất lao động khi sức khỏe suy giảm (Nguyễn Hằng, 2011).
Kết quả khảo sát 52 làng nghề điển hình trong cả nước của Đề tài KC
08.09 cho thấy, có đến 46% làng nghề có môi trường bị ô nhiễm nặng, 27% ô
nhiễm vừa và 27% ô nhiễm nhẹ. Hoạt động làng nghề tác động xấu đến cả môi
trường không khí, nước, đất và sức khỏe con người.
Hiện nay, Hà Nội có 1.350 làng có nghề chiếm 58,8% tổng số làng của toàn
Thành phố. Giá trị sản xuất ở các làng nghề chiếm 26% giá trị sản xuất công
nghiệp ngoài quốc doanh và 8,4% giá trị sản xuất công nghiệp của Thành phố.
Trong các làng có nghề số lao động tham gia sản xuất công nghiệp - TTCN là
gần 1 triệu lao động chiếm hơn 42% tổng số lao động sản xuất công nghiệp TTCN của Thành phố (Sở Công thương Hà Nội, 2015).
Sự phát triển của các làng nghề đã góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế địa
phương, giải quyết việc làm và nâng cao thu nhập cho người dân Hà Nội. Bên
cạnh tác động tích cực của sự phát triển đó là vấn đề bức xúc về môi trường đang
nổi lên gây sự bất bình trong dân cư. Hầu hết các làng nghề đang trong tình trạng
bị ô nhiễm môi trường, trong đó hầu hết các làng nghề chế biến nông sản thực
phẩm, cơ kim khí, nhuộm, điêu khắc xương sừng, điêu khắc đá đang bị ô nhiễm
1
môi trường nghiêm trọng, như ô nhiễm về nước thải, khí thải khi sản xuất, đặc
biệt là các làng nghề: Chế biến nông sản thực phẩm xã Minh Khai, xã Cát Quế,
xã Dương Liễu (huyện Hoài Đức); Cơ kim khí xã Phùng Xá (huyện Thạch Thất),
cơ kim khí xã Thanh Thuỳ (huyện Thanh Oai), lược sừng Thuỵ Ứng (huyện
Thường Tín); Dệt nhuộm Dương Nội (quận Hà Đông)… Chẳng hạn, tại làng
nghề sản xuất lược sừng Thụy Ứng huyện Thường Tín có hơn 50 cơ sở thu mua
da, xương trâu, bò từ nhiều nơi. Bình quân mỗi năm các cơ sở này sử dụng 04 tấn
muối ướp da cùng với việc sử dụng hàng trăm m3 nước thải. Toàn bộ nước thải
nhiễm muối và các chất hữu cơ được phân hủy từ da, xương, mỡ động vật …
đang được xả thẳng vào hệ thống công rãnh chảy xung quanh làng nghề, theo đó
là mùi thối nồng nặc lan tỏa khắp vùng và các xã lân cận.
Năm 2009, Công ty CP đầu tư và phát triển Cao Minh Quân đã tiến hành
phân tích mẫu nước của các hộ gần cơ sở sản xuất cho thấy, hàm lượng BOD5
gấp từ 8 – 11 lần, COD gấp từ 5 – 6 lần so với tiêu chuẩn cho phép.
Để giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng nghề, UBND thành phố Hà
Nội đã ban hành nhiều văn bản pháp lý và các giải pháp bảo tồn, phát triển làng
nghề, chiến lược đến năm 2020. Trong đó chú trọng đến giải pháp khắc phục ô
nhiễm và cải thiện môi trường đối với các làng nghề đang bị ô nhiễm đặc biệt
nghiêm trọng. Tuy nhiên, trong quá trình thực hiện vẫn còn những khó khăn
nhất định cũng như chế tài chưa đủ mạnh nên hiệu quả chưa cao. Vấn đề ô
nhiễm môi trường làng nghề vẫn là vấn đề nhức nhối cần quan tâm, cần hoàn
thiện và nghiên cứu các giải pháp thích hợp nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi
trường làng nghề.
Các nghiên cứu trước đây có liên quan đến giảm thiểu ô nhiễm môi trường
làng nghề đã có như Đặng Kim Chi (2005) về cơ sở khoa học và thực tiễn cho
việc xây dựng các chính sách và biện pháp giải quyết vấn đề môi trường làng
nghề Việt Nam; Chu Thái Thành (2009) về làng nghề và bảo vệ môi trường làng
nghề theo hướng phát triển bền vững; Tạ Hoàng Tùng Bắc, Phạm Phương Hạnh
(2014) về hiện trạng và các giải pháp bảo vệ môi trường làng nghề trên địa bàn
tỉnh Thanh Hóa; Nguyễn Hải (2013) Nghiên cứu khảo sát thực trạng và kiến nghị
giải pháp nâng cao năng lực quản lý nhà nước trong lĩnh vực ô nhiễm môi trường
làng nghề ở Việt Nam; Trần Văn Thể (2015) về đánh giá thiệt hại kinh tế do chất
thải phát sinh từ hoạt động sản xuất tại làng nghề chế biến nông sản vùng ĐBSH;
2
v.v... Nhưng các nghiên cứu này được tiến hành nghiên cứu ở các địa điểm khác
và ở các nội dung khác nhau. Nghiên cứu về giải pháp kinh tế và quản lý giảm
thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng nghề trên địa bàn ngoại thành Hà Nội hầu
như chưa được đề cập.
Trước thực trạng ô nhiễm môi trường ở các làng nghề của Hà Nội, nghiên
cứu này rất cần thiết nhằm tìm nguyên nhân và tiếp tục hoàn thiện các giải pháp
để giảm thiểu ô nhiễm môi trường đến mức thấp nhất nhằm khai thác lợi thế để
phát triển bền vững làng nghề nói riêng, phát triển kinh tế xã hội nói chung. Các
câu hỏi nghiên cứu luận án đặt ra là:
(1). Quá trình triển khai và thực hiện các giải pháp kinh tế và quản lý giảm
thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng nghề ngoại thành Hà Nội như thế nào ?
(2). Những vướng mắc và các yếu tố nào ảnh hưởng đến thực hiện các giải
pháp kinh tế và quản lý giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng nghề ngoại
thành Hà Nội là gì ?
(3). Cần hoàn thiện các giải pháp kinh tế và quản lý như thế nào nhằm
giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng nghề ngoại thành Hà Nội trong các
năm tới ?
1.2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU
1.2.1. Mục tiêu chung
Trên cơ sở đánh giá thực trạng và các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện các
giải pháp kinh tế và quản lý giảm thiểu ô nhiễm môi trường mà tiếp tục đề xuất
hoàn thiện các giải pháp kinh tế và quản lý giảm thiểu ô nhiễm môi trường nhằm
phát triển làng nghề ngoại thành Hà Nội theo hướng bền vững.
1.2.2. Mục tiêu cụ thể
- Hệ thống hóa và làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn về giải pháp kinh tế và
quản lý giảm thiểu ô nhiễm môi trường làng nghề;
- Đánh giá thực trạng và phân tích các yếu tố ảnh hưởng đến thực hiện các
giải pháp kinh tế và quản lý giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng nghề
ngoại thành Hà Nội những năm qua;
- Đề xuất tiếp tục hoàn thiện các giải pháp kinh tế và quản lý giảm thiểu ô
nhiễm môi trường tại các làng nghề ngoại thành Hà Nội trong các năm tiếp theo.
3
1.3. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU
1.3.1. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là những lý luận và thực tiễn về thực hiện
giải pháp kinh tế và quản lý nhằm giảm thiểu ô nhiễm môi trường tại các làng
nghề. Các đối tượng khảo sát nhằm phục vụ cho đối tượng nghiên cứu gồm:
+ Các loại Làng nghề có môi trường bị ô nhiễm nghiêm trọng: Chế biến
nông sản (Minh Khai – Hoài Đức), cơ kim khí (Phùng Xá - Thạch Thất), tái chế
(Tân Triều-Thanh Trì), lược sừng (Thụy Ứng – Thường Tín), gỗ mỹ nghệ (Vân
Hà- Đông Anh);
+ Các nhóm cộng đồng dân cư: các hộ gia đình, các cơ sở sản xuất, các cán
bộ quản lý (các cấp);
+ Các cơ quan quản lý Nhà nước trong lĩnh vực làng nghề và môi trường;
+ Hệ thống cơ chế, chính sách của Nhà nước và của thành phố Hà Nội có
liên quan.
1.3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Về nội dung: Tập trung nghiên cứu thực trạng ô nhiễm môi trường, các
giải pháp kinh tế chủ yếu là thuế, phí, lệ phí và các biện pháp tài chính. Các giải
pháp quản lý chủ yếu là triển khai thực thi văn bản pháp lý, quy hoạch; Tổ chức
bộ máy; Thanh kiểm tra. Các giải pháp được đề cập trong nghiên cứu này ở cấp
độ quản lý nhà nước.
- Về không gian: Đề tài nghiên cứu điểm tại một số huyện ngoại thành Hà
Nội: Thạch Thất, Hoài Đức, Thường Tín, Thanh Trì, Đông Anh, với các làng
nghề bị ô nhiễm nghiêm trọng.
- Về thời gian:
+ Dữ liệu thứ cấp phục vụ cho nghiên cứu thực trạng được thu thập từ năm
2008 - 2016. Các dữ liệu sơ cấp được khảo sát lặp lại từ năm 2012, 2013, 2014.
+ Định hướng và giải pháp đề xuất tiếp tục đến năm 2025.
1.4. NHỮNG ĐÓNG GÓP MỚI CỦA ĐỀ TÀI
Về lý luận: Làm rõ thêm khung lý luận về giải pháp kinh tế như thuế, phí,
Quỹ môi trường, các biện pháp tài chính; Các giải pháp quản lý như ban hành các
4
văn bản pháp lý; quy hoạch, tổ chức bộ máy; thanh kiểm tra. Các tiêu chí và
phương pháp đánh giá về thực thi các giải pháp kinh tế và quản lý nhằm giảm
thiểu ô nhiễm môi trường làng nghề mà trước đó còn ít tài liệu đề cập.
Về thực tiễn: Đã tổng kết 5 năm bài học kinh nghiêm về thực hiện giải pháp
kinh tế, quản lý trong bảo vệ môi trường. Cung cấp tài liệu, dữ liệu tin cậy cho
các nhà quản lý, hoạch định chính sách tham khảo trong bảo vệ môi trường làng
nghề. Đề tài cũng cung cấp cơ sở dữ liệu, làm tư liệu phục vụ giảng dạy cũng
như nghiên cứu khoa học.
1.5. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
Ý nghĩa khoa học: Luận án chọn hướng nghiên cứu mới, chọn giải pháp
kinh tế và quản lý là đối tượng nghiên cứu nên đã là rõ thêm, bổ sung thêm các
khái niệm, tiêu chí đánh giá thực hiện các giải pháp kinh tế, quản lý nhằm giảm
thiểu ô nhiễm môi trường làng nghề; Vận dụng các công cụ kinh tế, pháp luật và
hành chính Nhà nước để quản lý, bảo vệ môi trường. Đây là những lý luận có ý
nghĩa khoa học trong giảng dạy, nghiên cứu khoa học và hoạch định chính sách.
Giá trị thực tiễn: Luận án phát hiện các vấn đề ô nhiễm môi trường làng
nghề. Chỉ rõ mức độ thực thi, sự không phù hợp, không khả thi, chưa hiệu quả
và bền vững của các giải pháp kinh tế và quản lý. Các yếu tố ảnh hưởng đến
thực thi các giải pháp này. Nội dung hoàn thiện các giải pháp kinh tế và quản lý
đều khả thi. Những phát hiện này là căn cứ khoa học quan trọng, có giá trị tham
khảo cho các nhà quản lý các cấp trong chỉ đạo sản xuất và bảo vệ môi trường.
5
- Xem thêm -