Tài liệu Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự ở việt nam hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA ............................ NGUYỄN THANH TUẤN GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG LĨNH VỰC THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI - NĂM 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA ................................. NGUYỄN THANH TUẤN GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG LĨNH VỰC THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY Chuyên ngành: Luật Hiến Pháp và Luật Hành Chính Mã số: 60 38 01 02 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN QUANG THÁI HÀ NỘI - NĂM 2016 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu được nêu trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, xác thực và luận văn này chưa được ai công bố trong bất kỳ một công trình nghiên cứu nào Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan của mình trước nhà trường và những qui định pháp luật. Hà Nội, ngày 25 tháng 11 năm 2016 Tác giả Nguyễn Thanh Tuấn ii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN..............................................................................................i MỤC LỤC.........................................................................................................ii MỞ ĐẦU...........................................................................................................1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG LĨNH VỰC THI HÀNH ÁN DÂN SỰ..............................................7 1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự...................................................................................7 1.1.1. Khái niệm giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự ....................................................................................................................7 1.1.2. Đặc điểm của giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự ..................................................................................................................12 1.1.3. Vai trò của giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự ..................................................................................................................18 1.2. Các bước giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự.......................20 1.2.1. Các bước giải quyết khiếu nại lần đầu...........................................21 1.2.2. Các bước giải quyết khiếu nại lần hai............................................26 1.2.3. Giải quyết khiếu nại trong trường hợp đặc biệt..............................26 1.3. Các yếu tố tác động đến giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự......................................................................................................27 1.3.1. Yếu tố về chính trị..........................................................................27 1.3.2. Yếu tố về pháp luật.........................................................................28 1.3.3. Yếu tố về kinh tế.............................................................................29 1.3.4. Về văn hóa......................................................................................29 Kết luận chương 1........................................................................................32 Chương 2: THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG LĨNH VỰC THI HÀNH ÁN DÂN SỰ Ở NƯỚC TA HIỆN NAY...........................33 2.1. Tình hình khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự trong những năm gần đây.................................................................................................33 iii 2.2. Ưu điểm, hạn chế bất cập của giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự.............................................................................................36 2.2.1. Ưu điểm..........................................................................................36 2.2.2. Hạn chế trong công tác giải quyết khiếu nại..................................37 2.3. Nguyên nhân hạn chế của giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự.............................................................................................51 2.3.1. Nguyên nhân khách quan...............................................................51 2.3.2. Nguyên nhân chủ quan...................................................................61 Kết luận chương 2........................................................................................68 Chương 3: QUAN ĐIỂM VÀ CÁC GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG LĨNH VỰC THI HÀNH ÁN DÂN SỰ....................................................................................................................70 3.1. Quan điểm.............................................................................................70 3.1.1. Tiếp tục tuyên truyền pháp luật về giải quyết khiếu nại.................70 3.1.2. Tiếp tục hoàn thiện cơ chế, chính sách pháp luật liên quan đến thi hành án dân sự.....................................................................................71 3.1.3. Yêu cầu về tính khách quan............................................................71 3.1.4. Yêu cầu về tính công khai, minh bạch............................................72 3.1.5. Đảm bảo yêu cầu về thời hạn.........................................................72 3.2. Các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự..........................................................................73 3.2.1. Giải pháp chung..............................................................................73 3.2.2. Giải pháp cụ thể..............................................................................85 Kết luận chương 3........................................................................................94 KẾT LUẬN.....................................................................................................96 TÀI LIỆU THAM KHẢO...............................................................................98 iv 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thi hành án dân sự là công tác phức tạp, liên quan đến nhiều lĩnh vực trong đời sống xã hội, trực tiếp ảnh hưởng đến quyền cơ bản của con người (quyền về tài sản, nhân thân của các bên đương sự và những người có liên quan). Việc tổ chức thi hành bản án, quyết định của Tòa án sẽ làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền và nghĩa vụ của các bên có liên quan theo bản án, quyết định của Tòa án và theo quy định của pháp luật. Do tính chất phức tạp như vậy, nên việc khiếu nại trong quá trình tổ chức thi hành án dân sự là điều khó tránh khỏi. Hoạt động thi hành án là hoạt động diễn ra sau khi kết thúc quá trình tố tụng của các cơ quan tiến hành tố tụng, nhằm đưa bản án, quyết định của Tòa án ra thi hành trên thực tế, khôi phục lại tình trạng ban đầu của các quan hệ pháp luật bị xâm hại trước đó. Chất lượng và hiệu quả của việc thi hành án dân sự phụ thuộc rất lớn vào hoạt động tố tụng của các cơ quan tiến hành tố tụng trước đó. Trong các giai đoạn tố tụng, nếu các cơ quan tiến hành tố tụng tiến hành điều tra, truy tố và xét xử công minh, khách quan, đúng pháp luật, kịp thời ngăn chặn việc tẩu tán tài sản của đương sự, thì quá trình thi hành án sẽ thuận lợi, hạn chế được rất nhiều việc khiếu nại của các bên đương sự và người có liên quan. Thực tiễn cho thấy, nhiều đương sự có điều kiện thi hành án nhưng vẫn cố tình chây ỳ, không tự nguyện thi hành án, thậm chí có trường hợp còn chống đối quyết liệt, nhiều trường hợp không hiểu trình tự thủ tục thi hành án hoặc lợi dụng quyền tư do dân chủ của công dân làm đơn khiếu nại không đúng, nhằm để trì hoãn việc thi hành án. Nhiều trường hợp khiếu nại, cơ quan thi hành án dân sự đã giải quyết khiếu nại hết thẩm quyền nhưng các đương sự vẫn tiếp tục khiếu nại gửi đến nhiều ngành, nhiều cấp, nhiều đồng chí lãnh đạo Đảng và nhà nước, thậm chí có trường hợp còn tổ chức tụ tập đông người, kéo đến các cơ quan Đảng, nhà nước, gây rối trật tự, làm ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của cơ quan, đơn vị 2 hoặc ảnh hưởng đến an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội ở địa phương. Bên cạnh đó, vẫn còn có những trường hợp không quan tâm, chú trọng đến công tác giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự, dẫn đến ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của các bên. Xuất phát từ vị, vai trò, tầm quan trọng của công tác giải quyết khiếu nại nên thời gian qua, Bộ Tư pháp, Tổng cục Thi hảnh án dân sự, các cơ quan thi hành án dân sự địa phương đã quan tâm, chú trọng đối với việc giải quyết khiếu nại thi hành án, xem công tác giải quyết khiếu nại là một nhiệm vụ trọng tâm của công tác thi hành án dân sự. Từ đó, đã tăng cường, tập trung giải quyết và chỉ đạo giải quyết những vụ việc khiếu nại, tố cáo nhất là các vụ việc tồn đọng, bức xúc, kéo dài, hạn chế phát sinh mới, chú trọng tiến độ, thời hạn, chất lượng giải quyết, tăng cường đối thoại, giải thích, giáo dục, thuyết phục, kết hợp với đi xác minh thực tế, tập hợp đầy đủ các thông tin, diễn biến của vụ việc, kể cả tâm tư nguyện vọng của đương sự, qua đó căn cứ vào qui định của pháp luật ra quyết định giải quyết phù hợp. Nhờ đó, mà trong những năm gần đây, việc khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vưc thi hành án dân sự đã giảm đi đáng kể. Tuy nhiên, so với yêu cầu thì công tác giải quyết khiếu nại vẫn còn có những hạn chế, bất cập, chưa đáp ứng được đòi hỏi của công tác thi hành án dân sự trong tình hình mới, một số cơ quan thi hành án dân sự chưa coi trọng công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo, còn đùn đẩy né tránh; việc phân công, bố trí người làm công tác tham mưu giải quyết khiếu nại còn chưa tương xứng; có nơi việc giải quyết khiếu nại chậm, thiếu chặt chẽ làm cho đương sự bức xúc khiếu nại nhiều lần, vượt cấp. Có nhiều nguyên nhân dẫn đến tình trạng trên, trong đó có nguyên nhân là do lượng việc thi hành án hàng năm phát sinh ngày càng nhiều, năm sau bao giờ cũng cao hơn năm trước, tính chất ngày càng đa dạng, phức tạp; có trường hợp do các cơ quan hữu quan thiếu sự phối hợp thi hành án, có nhiều 3 vụ việc còn đùn đẩy, né tránh làm cho việc thi hành án dân sự ở từng lúc, từng nơi gặp nhiều trở ngại; nhận thức của xã hội về vị trí, vai trò của cơ quan thi hành án, Chấp hành viên chưa thật sự đầy đủ, chưa đúng với chức năng, nhiệm vụ được giao; thể chế về thi hành án dân sự (nhất là thể chế về giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự) còn bất cập, không phù hợp, thậm chí mâu thuẫn chồng chéo giữa các văn bản luật; có trường hợp bản án, quyết định của Tòa án đã được tổ chức thi hành án xong, lại bị Tòa án, Viện kiểm sát nhân dân cấp trên kháng nghị yêu cầu xét xử lại theo thủ tục giám đốc thẩm hoặc tái thẩm; có trường hợp do các cơ quan thi hành án dân sự chưa nhận thức đầy đủ về tầm quan trọng của công tác giải quyết khiếu nại, tố cáo; nhiều trường hợp để đương sự yêu cầu nhiều lần nhưng không có biện pháp giải quyết thoả đáng, kịp thời hoặc không giải thích cụ thể để đương sự hiểu và thực hiện quyền, nghĩa vụ của mình. Tất cả những vấn đề nêu trên cho thấy cần phải nghiên cứu một cách toàn diện cả về lý luận và thực tiễn công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự là rất cần thiết. Qua đó, thấy được cơ sở lý luận, thực trạng tình hình giải quyết khiếu nại thời gian qua với những bất cập, hạn chế, từ đó đưa ra những giải pháp để điều chỉnh cho phù hợp. Đó chính là lý do để tác giả chọn làm đề tài“ Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự ở Việt Nam hiện nay” làm luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Liên quan đến chủ đề khiếu nại và giải quyết khiếu nại cũng đã có một số công trình nghiên cứu như: - Luận văn thạc sĩ “Nâng cao hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại tại Tổng cục Thi hành án dân sự” của tác giả Lê Thị Kim Dung, năm 2009. - Luận văn thạc sĩ “Khiếu nại và giải quyết khiếu nại thuộc thẩm quyền của Cục trưởng Cục Thi hành án dân sự” của tác giả Nguyễn Công Toàn, năm 2012. 4 - Luận văn thạc sĩ “Tổ chức và hoạt động của cơ quan thi hành án cấp tỉnh (thực tiễn từ TPHCM)” của tác giả Nguyễn Thị Quỳnh Phượng. Ngoài ra còn nhiều nghiên cứu khác được đăng tải trên các phương tiện thông tin, báo, tạp chí khoa học đã phần nào đó đề cập tới các nội dung liên quan tới khiếu nại và giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự như “Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự” của tác giả Hoàng Quốc Hùng - Thanh tra Bộ tư pháp; bài viết của tác giả Lương Thanh Tùng đăng trên trang thông tin điện tử của Bộ Tư Pháp “Những điểm kế thừa và điểm mới của Luật thi hành án dân sự 2008 so với pháp lệnh thi hành án dân sự 2004 và Luật khiếu nại sửa đổi năm 2005 về giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự”. Các công trình nghiên cứu đó đã ít nhiều làm sáng tỏ những vấn đề lý luận và thực tiễn của tình hình khiếu nại, giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự, nhưng chưa có công trình nghiên cứu nào nghiên cứu một cách đầy đủ và toàn diện hệ thống những vấn đề lý luận, thực tiễn về giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự hiện nay. Tuy vậy, đây vẫn là những tài liệu nghiên cứu quan trọng được tác giả lựa chọn tham khảo khi thực hiện đề tài của mình. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Mục đích nghiên cứu của luận văn là làm rõ một số vấn đề lý luận về giải quyết khiếu nại trong thi hành án; nhận diện được những hạn chế và các tồn tại, vướng mắc trong hệ thống pháp luật cũng như thực tiễn giải quyết khiếu nại đối với những quyết định, hành vi của các chủ thể bị khiếu nại. Từ đó, tìm ra một số giải pháp nhằm khắc phục những tồn tại, vướng mắc, hạn chế, bất cập, góp phần giải quyết các khó khăn, vướng mắc trong công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự hiện nay, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người dân và tăng cường trách nhiệm của Nhà nước trong hoạt động quản lý nhà nước và trách nhiệm trước nhân dân. 5 Để đạt được những mục đích trên đây, các nhiệm vụ đặt ra khi nghiên cứu đề tài là: - Nghiên cứu những vấn đề lý luận về giải quyết khiếu nại nói chung, giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự nói riêng; - Đánh giá thực trạng pháp luật và thực tiễn giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự hiện nay; - Đề xuất các giải pháp, kiến nghị nhằm hoàn thiện hệ thống pháp luật và nâng cao hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài Đề tài tập trung nghiên cứu lý luận và các quy định của pháp luật về giải quyết khiếu nại theo thẩm quyền giải quyết lần một, lần hai và lần ba theo quy định của Luật Thi hành án dân sự và các văn bản hướng dẫn thi hành. Không nghiên cứu vấn đề khiếu nại và giải quyết khiếu nại trong hoạt động tổ chức điều hành nội bộ của hệ thống cơ quan thi hành án dân sự. 5. Phương pháp nghiên cứu đề tài Luận văn được thực hiện trên cơ sở quan điểm của Chủ nghĩa MácLênin, phương pháp duy vật biện chứng, duy vật lịch sử, quan điểm của Đảng, Nhà nước và tư tưởng Hồ Chí Minh về nhà nước và pháp luật. Đồng thời, trong quá trình nghiên cứu, tác giả còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học truyền thống như phương pháp phân tích, phương pháp so sánh, phương pháp tổng hợp và phương pháp thực tiễn. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Đề tài mong muốn làm sáng tỏ giữa lý luận và thực tiễn nhằm tăng cường và nâng cao hiệu quả đối với việc giải quyết khiếu nại, phát huy tính tích cực của đội ngũ cán bộ làm công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự. Kết quả nghiên cứu luận văn cũng có thể là tài liệu tham khảo phục vụ cho việc hoàn thiện pháp luật và nâng cao chất lượng giải quyết khiếu nại 6 trong lĩnh vực thi hành án dân sự và sử dụng là tài liệu phục vụ cho cán bộ, công chức ngành thi hành án dân sự trong công tác giải quyết khiếu nại. Đồng thời qua kết quả nghiên cứu, tác giả cũng mong muốn góp phần vào hệ thống các tài liệu để tham khảo, hướng dẫn, chỉ đạo trong toàn ngành thi hành án dân sự về việc áp dụng các quy định của pháp luật về giải quyết khiếu nại và có cơ sở để chấm dứt giải quyết đối với các khiếu nại kéo dài. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung của luận văn gồm 3 chương: Chương 1. Những vấn đề lý luận về giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự. Chương 2. Thực trạng giải quyết giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự ở nước ta hiện nay; Chương 3. Quan điểm và các giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự. CHƯƠNG 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI TRONG LĨNH VỰC THI HÀNH ÁN DÂN SỰ 1.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự 1.1.1. Khái niệm giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự Để làm rõ khái niệm giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự, trước hết cần phải làm rõ khái niệm khiếu nại. Liên quan đến nội dung này, đã có nhiều nhà khoa học, các tài liệu bàn 7 về khái niệm khiếu nại. Có quan điểm cho rằng, khiếu nại là hoạt động diễn ra khá thường xuyên và phổ biến, do đó cụm từ khiếu nại được sử dụng rộng rãi trong đời sống xã hội. Khiếu nại theo gốc tiếng Latinh: "Complant" có nghĩa là sự phàn nàn, phản ứng, bất bình của người nào đó về vấn đề có liên quan đến lợi ích của mình1. Theo Đại Từ điển tiếng Việt, khiếu nại là thắc mắc, đề nghị xem xét lại những kết luận, quyết định do cấp có thẩm quyền đã làm.2 Theo khoản 1 điều 2 Luật khiếu nại năm 2011 quy định: “ Khiếu nại là việc công dân, cơ quan , tổ chức hoặc cán bộ công chức theo thủ tục do Luật này quy định đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính hoặc quyết định kỷ luật cán bộ, công chức khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình”. Như vậy, khiếu nại là đề nghị của cá nhân, cơ quan, tổ chức bị tác động trực tiếp bởi quyết định hành chính hay hành vi hành chính hoặc đề nghị của cán bộ công chức chụi tác động trực tiếp của quyết định kỷ luật đối với cơ quan, tổ chức hoặc người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại. Đề nghị này xuất phát từ nhận thức chủ quan của người khiếu nại cho rằng quyền và lợi ích chính đáng của mình bị xâm phạm. Cơ quan có thẩm quyền chỉ có thể kết luận có vi phạm hay không sau khi đã xem xét một cách khách quan và thận trọng nội dung vụ việc với điều kiện được cung cấp đầy đủ tài liệu có liên quan. Như vậy, một mặt khiếu nại là hình thức phản ứng tích cực của công dân, cơ quan, tổ chức với nhũng hiện tượng vi phạm các quyền và lợi ích được pháp luật bảo vệ; mặt khác, khiếu nại là biện pháp ngăn chặn và loại từ vi phạm. Chủ thể của quyền khiếu nại là mọi công dân Việt Nam không phân Từ điển Anh - Việt (1990), Nxb Đồng Nai, tr.205 2 Nguyễn Như Ý (1998), Đại từ điển Tiềng Việt, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội, tr.904 1 2 8 biệt dân tộc, giơi tính, nghề nghiệp, tôn giáo… có thế là người nước ngoài, người không có quốc tịch sinh sống, lao đọng, học tập, công tác trên lãnh thổ Việt Nam hoặc mọi cơ quan, tổ chức. Khách thể của khiếu nại là những quyết định hoặc việc làm trái quyết định thuộc phạm vi quản lí hành chính xâm phạm tới quyền, lợi ích hợp pháp của người khiếu nại hoặc của người do mình bảo hộ. Việc khiếu nại trực tiếp đến khiếu nại hoặc gửi đơn khiếu nại đến cơ quan có thẩm quyền khiếu nại, trong nhiều trường hợp, có nghĩa là người đó tin chắc rằng quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm hại và đòi hỏi loại trừ vi phạm này hay vi phạm khác theo trình tự pháp luật quy định. Mục đích của khiếu nại là bảo vệ và khôi phục những quyền và lợi ích hợp pháp của mình bị xâm hại bởi quyết định hành chính hay hành vi của cơ quan hoặc người có thẩm quyền. Tóm lại, khiếu nại là công cụ bảo vệ và khôi phục các quyền và lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức. 9 Về giải quyết khiếu nại: Liên quan đến nội dung này, theo Luật khiếu nại 2011 thì: “Giải quyết khiếu nại là việc thụ lý, xác minh, kết luận và ra quyết định giải quyết khiếu nại”. Người giải quyết khiếu nại là cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết khiếu nại. Thẩm quyền giải quyết khiếu nại được Luật khiếu nại năm 2011 tại mục 1 chương III giải quyết khiếu nại và điều 51 tại Luật này. Quá trình xem xét và giải quyết khiếu nại là một quá trình phức tạp và phải được tiến hành theo thủ tục pháp luật quy định. Đối với người khiếu nại, khi quyết định giải quyết khiếu nại được thực hiện đầy đủ thì quan hệ pháp luật giữa người khiếu nại và cơ quan có thẩm quyền giải quyết khiếu nại chấm dứt. nhưng đối với cơ quan có thẩm quyền giải quyết khiếu nại thì hoạt động liên quan đến khiếu nại không ngừng tại đây mà bắt đầu một bước mới: tổng hợp tình hình khiếu nại và tổng kết công tác giải quyết khiếu nại. Khiếu nại không chỉ thể hiện yêu cầu, đòi hỏi của cá nhân mà còn thể hiện tính tích cực công dân của người khiếu nại. Khiếu nại tăng cường sự kiểm tra của nhân dân đối với hoạt động của bộ máy nhà nước, đấu tranh với những biểu hiện quan liêu, cửa quyền, tham nhũng và những biểu hiện tiêu cực khác trong hoạt động của cơ quan nhà nước. Khi nhận được khiếu nại, cơ quan nhà nước có thẩm quyền phải đề nghị người khiếu nại cung cấp cho cơ quan nhà nước có thẩm quyền các tài liệu, chứng cứ về sự vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân từ phía các cơ quan nhà nước, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền giải quyết khiếu nại một mặt sử dụng những tài liệu, chứng cứ tiếp nhận từ người khiếu nại; mặt khác thu thập, xác minh thêm thông tin, tài liệu từ những nguồn khác để làm căn cứ cho việc giải quyết khiếu nại, và người có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nước chỉ có thể kết luận là có sự vi phạm hay không, việc khiếu nại là đúng hay sai sau khi đã xem xét một cách khách quan và thận trọng nội dung vụ việc cùng những tài liệu và chứng cứ có liên quan. Giải 10 quyết khiếu nại được thực hiện theo trình tự, cách thức do pháp luật quy định và qua nhiều bước khác nhau từ việc đưa vụ việc ra để giải quyết khiếu nại theo thủ tục thụ lý, sau đó phải thực hiện việc xác minh, đánh giá tính chất của khiếu nại, đánh giá chứng cứ cũng như các tài liệu để từ đó ra quyết định về chấp nhận hoặc không chấp nhận nội dung đơn khiếu nại. Như vậy, giải quyết khiếu nại là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước của người có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước tiến hành tiếp nhận, thụ lý, kiểm tra, xác minh, kết luận, đưa ra các phán quyết và tổ chức thực hiện các phán quyết có hiệu lực pháp luật để giải quyết các khiếu nại của cá nhân, đơn vị, tổ chức phát sinh trong quá trình quản lý, điều hành của các cơ quan nhà nước theo trình tự, thủ tục do pháp luật quy định. Về giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự: Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự không phải là vấn đề mới mà ngay từ thời điểm, công tác thi hành án dân sự vẫn đang nằm trong hệ thống của Tòa án thì công tác này đã được các nhà làm luật đưa vào trong hệ thống các quy phạm pháp luật về thi hành án dân sự. Đặc biệt, từ thời điểm hệ thống thi hành án dân sự được chuyển giao độc lập, vấn đề này càng được quan tâm, thể hiện rõ hơn trong các văn bản pháp luật qua các thời kỳ như: Pháp lệnh Thi hành án dân sự năm 1989 (Điều 38), Pháp lệnh Thi hành án dân sự năm 1993 (Điều 44), Pháp lệnh Thi hành án dân sự năm 2004 (từ Điều 59 đến Điều 62), Luật Thi hành án dân sự năm 2008 và Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Thi hành án dân sự năm 2014, Nghị định số 62/2015/NĐ-CP ngày 18/7/2015 của Chính phủ quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành một số điều của Luật Thi hành án dân sự, Thông tư số 02/2016/TT-BTP ngày 01/02/2016 của Bộ Tư pháp quy định quy trình giải quyết đơn khiếu nại, đề nghị, kiến nghị, phản ánh trong thi hành án dân sự. Hệ thống các quy phạm pháp luật điều chỉnh nội dung khiếu nại và giải quyết khiếu nại dần hoàn thiện đã quy định ngày càng cụ thể về quyền, nghĩa vụ của người khiếu nại; đối 11 tượng bị khiếu nại; thời hiệu khiếu nại; thẩm quyền giải quyết khiếu nại và trình tự, thủ tục giải quyết đơn khiếu nại trong thi hành án dân sự. Qua nghiên cứu cho thấy, Pháp lệnh thi hành án dân sự 2004 quy định: “Người được thi hành án, người phải thi hành án, người có quyền, nghĩa vụ liên quan đến việc thi hành án có quyền khiếu nại đối với các quyết định, hành vi của Thủ trưởng Cơ quan thi hành án dân sự, Chấp hành viên, nếu có căn cứ cho rằng các quyết định hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của họ”( Điều 59). Luật Thi hành án dân sự không đưa ra khái niệm cụ thể về khiếu nại, tuy nhiên, tại khoản 1 Điều 140 Luật Thi hành án dân sự có nêu: “đương sự, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan có quyền khiếu nại đối với quyết định, hành vi của Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự, Chấp hành viên nếu có căn cứ cho rằng quyết định, hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình”. Từ quy định này có thể hiểu, khiếu nại về thi hành án dân sự là đề nghị của cá nhân, cơ quan, tổ chức chịu tác động trực tiếp của quyết định, hành vi của Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự, Chấp hành viên vì cho rằng quyết định, hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình. Chủ thể của quyền khiếu nại trong thi hành án dân sự gồm đương sự và người có quyền và lợi ích liên quan. Người có quyền và lợi ích liên quan là người đã được xác định trong bản án hoặc người chịu sự tác động trực tiếp bởi các quyết định, hành vi trong thi hành án dân sự. Do vậy, những người không có liên quan đến việc thi hành bản án không có quyền khiếu nại. Từ đó, có thể rút ra khái niệm giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự: “Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước của người có thẩm quyền trong cơ quan nhà nước tiến hành tiếp nhận, thụ lý, kiểm tra, xác minh, kết luận, đưa ra các phán quyết và tổ chức thực hiện các phán quyết có hiệu lực pháp luật 12 để giải quyết các khiếu nại của cá nhân, đơn vị, tổ chức đối với các quyết định, hành vi của Thủ trưởng Chấp hành viên cơ quan thi hành án dân sự phát sinh trong quá trình thực hiện công vụ theo trình tự, thủ tục mà pháp luật quy định”. 1.1.2. Đặc điểm của giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự 1.1.2.1. Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự mang những nét đặc thủ riêng biệt của công tác thi hành án dân sự Thi hành án dân sự là khâu cuối cùng đảm bảo cho bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực pháp luật hoặc quyết định của các cơ quan có thẩm quyền được thực thi một cách nghiêm minh, hay nói cách khác thì thi hành án dân sự là hoạt động hành chính - tư pháp đảm bảo cho bản án, quyết định của Tòa án đã có hiệu lực được thực thi trong thực tiễn. Đây là hoạt động hết sức nhạy cảm, ảnh hưởng trực tiếp tới quyền lợi, nghĩa vụ của đương sự (bao gồm người được thi hành án và người phải thi hành án), nhất là trực tiếp ảnh hưởng tới quyền, lợi ích vật chất, tài sản của họ. Qua thực tế công tác trong ngành thi hành án và trực tiếp làm chuyên môn về công tác giải quyết khiếu nại trong thi hành án dân sự từ khía cạnh thực, tác giả nhận thấy công tác thi hành án dân sự là một hoạt động đặc thù có tính chất phức tạp, liên quan đến nhiều lĩnh vực của đời sống xã hội, trực tiếp ảnh hưởng đến quyền về tài sản, nhân thân của các bên đương sự. Việc tổ chức thi hành bản án, quyết định của Toà án sẽ làm phát sinh, thay đổi hoặc chấm dứt quyền và nghĩa vụ về tài sản của nhiều bên đương sự trên thực tế. Chính vì vậy, nhiều trường hợp, đương sự luôn cảm thấy bức xúc trước những quyết định, hành vi của Thủ trưởng, Chấp hành viên thi hành án khi họ thực thi công vụ. Mọi thủ tục của cơ quan thi hành án dân sự tổ chức thực hiện đều có thể bị khiếu nại. Từ nhận đơn yêu cầu thi hành án, ra quyết định, thông báo, xác minh, cưỡng chế thi hành án, thậm chí đến giai đoạn kết thúc thi hành án vẫn có thể bị khiếu nại như thu phí thi hành án, ra quyết định trả đơn 13 yêu cầu thi hành án hoặc đình chỉ thi hành án…. Từ tính chất công việc phức tạp như vậy, việc khiếu nại trong quá trình tổ chức thi hành án dân sự là điều khó tránh khỏi. Khiếu nại về thi hành án dân sự là khiếu nại hành chính nhưng nội dung liên quan đến vấn đề tư pháp. Trong giới khoa học, các nhà nghiên cứu cũng xác nhận tính chất hành chính của loại khiếu nại nêu trên. Theo giáo sư, viện sĩ Nguyễn Duy Quý và Phó giáo sư, tiến sĩ Nguyễn Tất Viễn thì “cơ quan Thi hành án dân sự cần xác định rõ là cơ quan hành chính - tư pháp (tác giả nhấn mạnh), hướng là phải tập trung nhiệm vụ thống nhất quản lý nhà nước về công tác thi hành án vào một đầu mối...” 3. Chính vì vậy mà khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự có những đặc điểm khác biệt so với khiếu nại hành chính theo qui định của luật Khiếu nại, điều này có thể nhận diện khiếu nại trong thi hành án dân sự qua những đặc điểm sau đây: Một là, giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự là hoạt động mang tính quyền lực nhà nước. Hoạt động giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự cũng chỉ được tiến hành bởi chủ thể là cơ quan nhà nước và những người có thẩm quyền được pháp luật quy định cụ thể trong các văn bản pháp luật về thi hành án dân sự. Hai là, giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự mang tính mệnh lệnh hành chính. Tính mệnh lệnh hành chính thể hiện ở chỗ, các quyết định giải quyết khiếu nại của cơ quan thi hành án dân sự cấp trên hoặc của người có thẩm quyền giải quyết cao hơn có hiệu lực buộc Chấp hành viên hoặc cơ quan Thi hành án dân sự cấp dưới phải thi hành. Đồng thời, điểm khác biệt so với các quy định giải quyết khiếu nại khác là người có thẩm quyền giải quyết khiếu nại có quyền tạm dừng việc thực hiện quyết định, hành vi bị khiếu nại hoặc yêu cầu cơ quan thi hành án dân sự tạm ngừng việc thi hành án trong thời hạn giải quyết khiếu nại theo Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân – lý luận và thực tiễn (2010), Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, tr.310 3 14 quy định của Luật này, nếu xét thấy việc thi hành án sẽ ảnh hưởng đến quyền, lợi ích hợp pháp của đương sự hoặc ảnh hưởng đến việc giải quyết khiếu nại. Ba là, trình tự, thủ tục giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự được quy định chặt chẽ đối với thẩm quyền từng cấp giải quyết, theo quy định của pháp luật về thi hành án dân sự, gồm có thẩm quyền của Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự cấp huyện; Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự cấp tỉnh; Thủ trưởng cơ quan quản lý thi hành án dân sự thuộc Bộ Tư pháp và thẩm quyền của Bộ trưởng Bộ Tư pháp. Bốn là, việc xem xét giải quyết trong trường hợp đặc biệt, khác với quy định của Luật khiếu nại là việc giải quyết chỉ được xem xét giải quyết hai cấp, nhưng Luật Thi hành án dân sự đã quy định Bộ trưởng Bộ Tư pháp có quyền xem xét lại quyết định giải quyết khiếu nại đã có hiệu lực thi hành của Thủ trưởng cơ quan thi hành án dân sự cấp tỉnh và Thủ trưởng cơ quan quản lý thi hành án. Quy định này nhằm đảm bảo các sai lầm trong việc giải quyết được khắc phục kịp thời, đảm bảo tính khách quan trong quá trình xem xét giải quyết khiếu nại, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của đương sự, vì giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực thi hành án dân sự là hoạt động mang tính chất quyền lực nhà nước, ảnh hưởng trực tiếp đến quyền và lợi ích của nhân dân. Năm là, thụ lý và thời hạn giải quyết khiếu nại Đối với các quyết định, hành vi khác nhau thì thời hạn giải quyết khiếu nại cũng khác nhau, thời hạn giải quyết khiếu nại lần đầu là từ 15 ngày đến 30 ngày, lần hai là từ 30 ngày đến 45 ngày, kể từ ngày thụ lý đơn khiếu nại. Đối với quyết định về áp dụng biện pháp phong tỏa tài khoản và áp dụng biện pháp bảo đảm khác thì thời hạn giải quyết khiếu nại là 05 ngày làm việc, kể từ ngày thụ lý đơn khiếu nại. Thời hạn giải quyết khiếu nại đối với những trường hợp ở vùng sâu, vùng xa, đường xá xa xôi, đi lại khó khăn, vụ việc có tính chất phức tạp thì thời hạn giải quyết khiếu nại có thể kéo dài nhưng không quá 30 ngày, kể từ ngày hết thời hạn giải quyết khiếu nại.