Tài liệu Giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị từ thực tiễn quận thanh xuân, thành phố hà nội

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN XUÂN TRƢỜNG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI Ở ĐÔ THỊ TỪ THỰC TIỄN QUẬN THANH XUÂN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HIẾN PHÁP VÀ LUẬT HÀNH CHÍNH HÀ NỘI - 2016 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ NỘI VỤ HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA NGUYỄN XUÂN TRƢỜNG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI Ở ĐÔ THỊ TỪ THỰC TIỄN QUẬN THANH XUÂN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Luật Hiến pháp và Luật hành chính Mã số: 60 38 01 02 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN BÁ CHIẾN HÀ NỘI - 2016 LỜI CAM ĐOAN Đề tài “Giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị từ thực tiễn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội” là luận văn tốt nghiệp thạc sĩ chuyên ngành Luật hiến pháp và Luật Hành chính của tôi trƣờng Học viện Hành chính Quốc gia. Tôi xin cam đoan đây là công trình của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chƣa đƣợc công bố trong các công trình nghiên cứu khác. TÁC GIẢ Nguyễn Xuân Trƣờng LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn chân thành đến quý thầy, cô hiện đang làm việc tại Học viện Hành chính Quốc gia và các thầy, cô giảng dạy lớp LH1B1 đã tạo điều kiện tốt nhất cho tôi trong thời gian học tập và nghiên cứu tại trƣờng. Xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến TS.Nguyễn Bá Chiến, ngƣời thầy kính mến đã hết lòng quan tâm, giúp đỡ tận tình, hƣớng dẫn nghiên cứu tạo điều kiện giúp tôi hoàn thành luận văn. Xin đƣợc cảm ơn các anh chị là cán bộ, công chức hiện đang làm việc tại UBND quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội và công dân hiện đang sinh sống hoặc làm việc trên địa bàn quận đã tạo điều kiện cho tôi trong quá trình khảo sát thực trạng và góp ý về giải pháp của đề tài. Xin phép gửi lời cảm ơn đến Ban lãnh đạo khoa Sau đại học đã tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình vừa công tác vừa học tập và nghiên cứu để hoàn thành luận văn này. MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài .................................................... 3 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn.............................................................. 4 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn ........................................... 5 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn....................... 5 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn ..................................................... 6 7. Kết cấu của luận văn ..................................................................................... 6 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI Ở ĐÔ THỊ ................................................................................ 7 1.1. Khái niệm, đặc điểm, nội dung khiếu nại về đất đai ở đô thị .............. 7 1.1.1. Khái niệm khiếu nại về đất đai ở đô thị .................................................. 7 1.1.2. Đặc điểm khiếu nại về đất đai ở đô thị ................................................. 10 1.1.3. Nội dung khiếu nại về đất đai ở đô thị .................................................. 11 1.2. Khái niệm, đặc điểm giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị ............ 15 1.2.1. Khái niệm giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị ............................... 15 1.2.2. Đặc điểm giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị ................................ 16 1.3. Nguyên tắc, thẩm quyền, thủ tục giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị .................................................................................................................... 17 1.3.1. Nguyên tắc giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị .............................. 17 1.3.2. Thẩm quyền giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị ............................ 19 1.3.3. Thủ tục giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị .................................... 21 1.4. Yếu tố ảnh hƣởng đến giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị ......... 24 1.4.1. Sự hoàn thiện pháp luật ........................................................................ 24 1.4.2. Sự phát triển kinh tế và giá trị của đất đai ở đô thị .............................. 25 1.4.3. Năng lực và ý thức trách nhiệm của cán bộ, công chức giải quyết khiếu nại về đất đai ................................................................................................... 25 1.4.4. Nhận thức của người dân ở đô thị ........................................................ 27 1.4.5. Các yếu tố khác ..................................................................................... 27 TIỂU KẾT CHƢƠNG 1.................................................................................. 29 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI ĐÔ THỊ Ở QUẬN THANH XUÂN, THÀNH PHỐ HÀ NỘI .................. 30 2.1.Khái quát về điều kiện địa lý, tình hình kinh tế- xã hội ảnh hƣởng đến giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị ở quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội ................................................................................................................... 30 2.2. Tình hình, đặc điểm khiếu nại về đất đai đô thị ở quận Thanh Xuân 33 2.2.1. Tình hình khiếu nại về đất đai đô thị ở quận Thanh Xuân.................... 33 2.2.2. Đặc điểm khiếu nại về đất đai đô thị ở quận Thanh Xuân.................... 40 2.3. Tình hình giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị ở quận Thanh Xuân 42 2.3.1. Kết quả giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị ở quận Thanh Xuân..... 42 2.3.2. Đánh giá tình hình giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị ở quận Thanh Xuân................................................................................................................. 45 2.3. 3. Hạn chế và nguyên nhân trong giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị ở quận Thanh Xuân ............................................................................................ 47 2.4. Bài học kinh nghiệm rút ra ................................................................... 54 TIỂU KẾT CHƢƠNG 2.................................................................................. 56 Chƣơng 3. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI ĐÔ THỊ Ở VIỆT NAM HIỆN NAY TỪ THỰC TIỄN QUẬN THANH XUÂN ......................................................... 57 3.1. Quan điểm nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị từ thực tiễn quận Thanh Xuân………………………………………….. 57 3.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị từ thực tiễn quận Thanh Xuân ......................................................................... 60 3.2.1. Tiếp tục hoàn thiện pháp luật về Luật đất đai và Luật khiếu nại ......... 60 3.2.2. Kiện toàn tổ chức bộ máy, nâng cao năng lực và trách nhiệm của cán bộ, công chức giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị ................................... 63 3.2.3. Nâng cao hiệu quả hoạt động phổ biến, giáo dục pháp luật về đất đai đô thị, khiếu nại ............................................................................................... 65 3.2.4. Tổ chức tốt công tác tiếp công dân ....................................................... 68 3.2.5. Huy động sự tham gia của cả hệ thống chính trị và toàn xã hội vào công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai ...................................... 70 3.2.6. Tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra trách nhiệm giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị...................................................................................... 72 3.2.7. Chuẩn bị tốt các điều kiện khác ............................................................ 74 TIỂU KẾT CHƢƠNG 3.................................................................................. 76 KẾT LUẬN .................................................................................................... 77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 79 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT CNQSD: Chứng nhận quyền sử dụng GPMB: Giải phóng mặt bằng UBND: Ủy ban nhân dân DANH MỤC BẢNG BIỂU Biểu đồ 2.1: Tình hình tiếp công dân trên địa bàn quận giai đoạn 2011-201534 Biểu đồ 2.2: Tình hình tiếp nhận đơn, vụ việc khiếu nại về đất đai ở đô thị trên địa bàn quậngiai đoạn 2011– 2015 .......................................................... 34 Biểu đồ 2.3: Tỷ lệ vụ việc khiếu nại đất đai ở đô thị trong tổng số vụ việc khiếu nại hành chính thuộc thẩm quyền giai đoạn 2011-2015 ....................... 35 Biểu đồ 2.4: Nội dung khiếu nại về đất đai ở đô thị trên địa bàn quận .......... 42 Bảng 2.1: Tổng hợp kết quả giải quyết đơn thƣ khiếu nại về đất đai ở đô thị trên địa bàn quận Thanh Xuân, giai đoạn 2011-2015 ..................................... 44 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Đất đai là tài sản quốc gia có giá trị lớn, có vị trí đặc biệt quan trọng đối với đời sống của từng hộ gia đình, cá nhân, là tƣ liệu sản xuất đặc biệt, là điều kiện tối thiểu đảm bảo cho quá trình tái sản xuất giúp xã hội không ngừng phát triển. Trong quá trình đổi mới nền kinh tế - xã hội ở nƣớc ta, cơ chế kinh tế thị trƣờng đã từng bƣớc đƣợc hình thành, các thành phần kinh tế phát triển mạnh mẽ và một xu hƣớng tất yếu về nguồn lực đầu vào cho sản xuất và sản phẩm đầu ra đều phải trở thành hàng hoá, trong đó đất đai cũng không phải là ngoại lệ. Nƣớc ta đang trong thời kỳ thực hiện công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nƣớc, nhiều dự án nhƣ các khu công nghiệp, nhà máy, các khu đô thị mới, khu dân cƣ đang đƣợc triển khai xây dựng một cách mạnh mẽ. Để thực hiện đƣợc các nhiệm vụ trên và mang tính khả thi thì mặt bằng đất đai là một trong những nhân tố quan trọng, nó quyết định đến hiệu quả của các nhà đầu tƣ trong và ngoài nƣớc, ảnh hƣởng đến cả tiến trình công nghiệp hoá, hiện đại hoá của đất nƣớc. Tuy nhiên, trong quá trình sử dụng cũng nhƣ quá trình thực hiện các quan hệ về đất đai vẫn luôn xảy ra những biến động, mâu thuẫn, bất đồng làm cho những chính sách, quyết định của cơ quan nhà nƣớc không đƣợc thực thi hoặc thực thi không đầy đủ. Đây cũng là một trong những nguyên nhân dẫn đến các khiếu nại về đất đai nảy sinh, ngày càng trở nên bức xúc và gia tăng cả về số lƣợng lẫn tính chất phức tạp. Vì vậy, giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị đã trở thành một trong những nội dung quản lý hết sức quan trọng của công tác quản lý nhà nƣớc về đất đai nói chung. Giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị nhằm giải quyết các mâu thuẫn trong quan hệ đất đai đô thị, nó liên quan đến nhiều vấn đề phức 1 tạp thuộc về pháp luật và những quan hệ xã hội khác, ảnh hƣởng trực tiếp đến quyền lợi thiết thực của các tổ chức, cá nhân. Để giải quyết một vụ việc khiếu nại về đất đai đô thị không gây bức xúc trong quần chúng nhân dân, đạt đƣợc mục tiêu "thấu tình, đạt lý", đảm bảo đƣợc tính khả thi trong thực tiễn; đòi hỏi tổng hợp nhiều yếu tố: đó là xử lý nghiêm các trƣờng hợp cố tình trì hoãn việc giải quyết khiếu nại về đất đai; đó là tuyên truyền sâu rộng, đúng trọng tâm các quy định của pháp luật về khiếu nại, pháp luật về đất đai; đó là hoàn thiện các quy định liên quan đến nội dung, quy trình giải quyết khiếu nại về đất đai. Tuy vậy, có thể nhận thấy rằng trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội, công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai đô thị vẫn còn tồn tại những hạn chế nhƣ: một số vụ việc chƣa đƣợc giải quyết kịp thời hoặc đƣợc giải quyết nhƣng chƣa đúng quy định của pháp luật; tinh thần trách nhiệm của một bộ phận cán bộ, công chức trong thực hiện nhiệm vụ giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai chƣa cao; việc giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị có nơi làm chƣa triệt để, còn có biểu hiện ngại khó, ngại va chạm, chƣa thực hiện tốt việc tổ chức đối thoại với ngƣời khiếu nại; một số vụ việc đã thanh tra, kiểm tra, có kết luận nhƣng chậm ban hành quyết định giải quyết khiếu nại; kiến thức, ý thức tôn trọng, chấp hành pháp luật về khiếu nại và giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai đô thị của một bộ phận cán bộ, công chức, nhân dân còn hạn chế. Chính vì vậy, việc nghiên cứu những quy định của pháp luật về khiếu nại và giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị; đánh giá tình hình khiếu nại trong lĩnh vực đất đai đô thị, kết quả thực hiện công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai đô thị từ thực tiễn quận Thanh Xuân để làm rõ những ƣu điểm, hạn chế, nguyên nhân của những hạn chế trong công tác giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị, từ đó tìm ra quan điểm, giải pháp nâng cao hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai đô thị trên địa bàn quận là vấn đề có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn. 2 Xuất phát từ mục đích và ý nghĩa đó, tác giả đã lựa chọn đề tài “Giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị từ thực tiễn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội” làm luận văn Thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Từ nhiều hƣớng và mức độ tiếp cận khác nhau, đã có rất nhiều các bài viết, công trình nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề mang tính lý luận về khiếu nại đất đai nói chung và đất đai đô thị nói riêng, thực trạng quy định của pháp luật khiếu nại về đất đai, thực trạng công tác giải quyết khiếu nại đất đai, từ đó đƣa ra những giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật về khiếu nại về đất đai, cũng nhƣ những giải pháp nâng cao chất lƣợng, hiệu quả công tác giải quyết khiếu nại về đất đai. Những công trình có liên quan đến đề tài: - Tài liệu “Tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về đất đai và giải quyết tranh chấp, khiếu nại, tố cáo về đất đai” của Vụ phổ biến, tuyên truyền pháp luật Bộ tƣ pháp(2009). Tài liệu này nhằm cung cấp cho đội ngũ báo cáo viên, tuyên truyền viên và cán bộ, nhân dân một số hiểu biết cơ bản về thực trạng tranh chấp đất đai, khiếu nại, tố cáo và giải quyết khiếu nại, tố cáo về đất đai theo quy định của pháp luật hiện hành, qua đó tạo điều kiện tốt hơn cho việc tuyên truyền, phổ biến và vận động cán bộ, nhân dân chấp hành pháp luật về lĩnh vực này [13] - “Pháp luật về đất đai” đặc san tuyên truyền pháp luật số 3 - Hội đồng phối hợp công tác phổ biến, giáo dục pháp luật của Chính phủ (2005) [3] - Lê Văn Thành (2012), “Áp dụng pháp luật trong quản lý nhà nước về đất đai của Ủy ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh hiện nay”, Luận án Tiến sĩ Luật học. Luận án tập trung nghiên cứu cơ sở lý luận của việc áp dụng pháp luật trong quản lý nhà nƣớc về đất đai của UBND. Đánh giá thực trạng áp dụng pháp luật trong quản lý nhà nƣớc về đất đai của UBND Tp.HCM, trên cơ sở đó đƣa ra những quan điểm và giải pháp nhằm đảm bảo áp dụng pháp luật trong quản lý nhà nƣớc về đất đai của UBND Tp.HCM [15] 3 - Nguyễn Thị Thu Hằng (2011), “Giải quyết khiếu nại về đất đai tại các khu công nghiệp của các cơ quan hành chính nhà nước ở tỉnh Bắc Giang hiện nay”, Luận văn Thạc sĩ Luật học. Luận văn nghiên cứu, làm sáng tỏ những vấn đề khiếu nại, thực trạng giải quyết khiếu nại về đất đai tại các khu công nghiệp của cơ quan hành chính nhà nƣớc ở tỉnh Bắc Giang hiện nay, phƣơng hƣớng giải pháp nâng cao hiệu lực, hiệu quả giải quyết khiếu nại hành chính về đất đai tại các khu công nghiệp ở nƣớc ta hiện nay [5] - Nguyễn Thị Lệ Hằng (2010), “Giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực quản lý đất đai của Ủy ban nhân dân cấp huyện tỉnh Khánh Hòa”; Luận văn Thạc sĩ Quản lý công. Luận văn đã nêu rõ nhƣng vấn đề chung về khiếu nại, phân tích, đánh giá thực trạng khiếu nại và giải quyết khiếu nại về đất đai của UBND cấp huyện tỉnh Khánh Hòa; qua đó đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về đất đai, pháp luật khiếu nại về đất đai và bài học kinh nghiệm, phƣơng pháp thẩm tra, xác minh để giải quyết có hiệu quả hơn các khiếu nại về đất đai [4] - Đinh Ngọc Thức (2014), “Giải quyết khiếu nại về đất đai tại huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội”, Luận văn Thạc sĩ Quản lý công. Luận văn đã nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực trạng giải quyết khiếu nại về đất đai, qua đó đề xuất các giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý nhà nƣớc về đất đai tại huyện Mê Linh, thành phố Hà Nội [17] Tuy nhiên, cho đến nay, chƣa có công trình nghiên cứu chuyên sâu về giải quyết khiếu nại về lĩnh vực đất đai đô thị nói chung và trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội nói riêng. Do đó, việc nghiên cứu đề tài “Giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị từ thực tiễn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội” vừa có ý nghĩa thực tiễn vừa có giá trị nhất định về lý luận. 3. Mục đích và nhiệm vụ của luận văn 3.1. Mục đích của luận văn Trên cơ sở trình bày những vấn đề chung về khiếu nại, giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị; phân tích, đánh giá thực trạng khiếu nại và giải quyết 4 khiếu nại về đất đai đô thị trên địa bàn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội, luận văn đề xuất các giải pháp hoàn thiện pháp luật về đất đai đô thị, pháp luật khiếu nại về đất đai đô thị và bài học kinh nghiệm, phƣơng pháp thẩm tra, xác minh để giải quyết có hiệu quả hơn các khiếu nại về đất đai đô thị. 3.2. Nhiệm vụ của luận văn Để đạt đƣợc mục đích này, luận văn có nhiệm vụ nghiên cứu những quy định của pháp luật về đất đai đô thị, pháp luật khiếu nại, thực trạng giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị từ thực tiễn quận Thanh Xuân. Trên cơ sở đó chỉ ra những thiếu sót, tồn tại của pháp luật về đất đai đô thị, pháp luật về khiếu nại hiện hành và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện pháp luật khiếu nại về đất đai đô thị, nâng cao hiệu quả của công tác giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị, góp phần hoàn thiện lý luận và thực tiễn trong xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền xã hội chủ nghĩa. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận văn 4.1. Đối tượng nghiên cứu Giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị từ thực tiễn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Về nội dung: giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị theo thủ tục hành chính - Về không gian: từ thực tiễn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội - Về thời gian: từ năm 2011-2015 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận văn 5.1. Phương pháp luận Luận văn sử dụng phƣơng pháp luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, tƣ tƣởng Hồ Chí Minh và các quan điểm, đƣờng lối, chủ trƣơng, chính sách của Đảng và Nhà nƣớc về giải quyết khiếu nại lĩnh vực đất đai. Kế thừa và sử dụng kết quả nghiên cứu của các tác giả đi trƣớc. 5 5.2. Phương pháp nghiên cứu - Để giải quyết các vấn đề do đề tài đặt ra, luận văn sử dụng phƣơng pháp lịch sử, phƣơng pháp thống kê, phƣơng pháp phân tích tổng hợp, trao đổi chuyên gia. - So sánh giữa lý luận và thực tiễn tình hình giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị ở địa phƣơng với pháp luật đất đai đô thị, pháp luật về khiếu nại của Nhà nƣớc. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Luận văn là nguồn tƣ liệu tổng hợp về thực trạng giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai đô thị từ thực tiễn quận Thanh Xuân. Cung cấp thêm các luận cứ khoa học trong công tác giải quyết khiếu nại về đất đai đô thị tại địa phƣơng trong thời gian tới. - Luận văn có giá trị tham khảo đối với sinh viên đại học, cao học luật và hành chính, hoặc làm tài liệu tham khảo cho những ai quan tâm đến vấn đề này. - Từ các đề xuất tại luận văn có thể là những gợi ý để tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về khiếu nại, giải quyết khiếu nại trong lĩnh vực đất đai đô thị trên địa bàn quận Thanh Xuân nói riêng và cả nƣớc nói chung, góp phần nâng cao nhận thức, ý thức trách nhiệm của các cơ quan, tổ chức, cá nhân trong thực hiện quyền khiếu nại và giải quyết khiếu nại. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận văn gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị Chƣơng 2: Thực trạng giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị từ thực tiễn quận Thanh Xuân, thành phố Hà Nội Chƣơng 3: Quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu nại về đất đai ở đô thị từ thực tiễn quận Thanh Xuân. 6 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ GIẢI QUYẾT KHIẾU NẠI VỀ ĐẤT ĐAI Ở ĐÔ THỊ 1.1. Khái niệm, đặc điểm, nội dung khiếu nại về đất đai ở đô thị 1.1.1. Khái niệm khiếu nại về đất đai ở đô thị  Khiếu nại Điều 30 Hiến pháp 2013 quy định: “Mọi ngƣời có quyền khiếu nại, tố cáo với cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền về những việc làm trái pháp luật của cơ quan, tổ chức, cá nhân” [8] Khiếu nại là một hiện tƣợng xã hội, do đó có nhiều quan niệm và cách hiểu khác nhau về khiếu nại. Khiếu nại theo gốc tiếng Latinh: "Complant", nghĩa là sự phàn nàn, phản ứng, bất bình của ngƣời nào đó về vấn đề có liên quan [18]. Theo Thuật ngữ pháp lý phổ thông thì khiếu nại là "việc yêu cầu cơ quan nhà nƣớc, tổ chức xã hội hoặc ngƣời có chức vụ giải quyết việc vi phạm các quyền và lợi ích hợp pháp của bản thân ngƣời khiếu nại" [16]. Theo Đại Từ điển tiếng Việt: "khiếu nại: thắc mắc, đề nghị xem xét lại những kết luận, quyết định do cấp có thẩm quyền đã làm" [23]. Nhƣ vậy, khiếu nại theo nghĩa chung là việc cá nhân hay tổ chức yêu cầu cơ quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm sửa chữa một việc làm mà họ cho là không đúng đắn, gây thiệt hại đến quyền, lợi ích chính đáng của họ và đòi bồi thƣờng thiệt hại do việc làm không đúng gây ra. Và theo quy định tại điều 2, Luật khiếu nại năm 2011: “Khiếu nại là việc công dân, cơ quan, tổ chức hoặc cán bộ, công chức theo thủ tục do Luật này quy định, đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính của cơ quan hành chính nhà nƣớc, của ngƣời có thẩm quyền trong cơ quan hành chính nhà nƣớc hoặc quyết định kỷ luật cán bộ, công chức khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp luật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình” [6] 7 Từ những khái niệm trên cho thấy, khiếu nại là đề nghị của cá nhân, cơ quan, tổ chức chịu tác động trực tiếp của quyết định hành chính hay hành vi hành chính. Xét về bản chất, đây là thể hiện mối quan hệ giữa Nhà nƣớc và công dân mà trong đó bên đi khiếu nại đề nghị cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của chính bản thân ngƣời đi khiếu nại. Đề nghị này xuất phát từ nhận thức chủ quan của ngƣời khiếu nại khi họ cho rằng quyền và lợi ích chính đáng của mình bị xâm phạm bởi quyết định hành chính, hành vi hành chính. Cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền chỉ có thể kết luận là có sự vi phạm hay không sau khi đã xem xét, giải quyết theo đúng trình tự, thủ tục một cách khách quan cùng những tài liệu và chứng cứ có liên quan đến nội dung khiếu nại.  Đất đai ở đô thị Đất đô thị gắn liền với đất đai toàn quốc, đƣợc xác định bằng giới hạn địa giới hành chính đô thị. Tính chất sử dụng đất đô thị mang tính chuyên dùng đa dạng, tập trung, hiệu quả khai thác sử dụng không chỉ theo chiều rộng, mà còn cả chiều sâu và chiều cao; làm cho đất đô thị ngoài giá trị tài nguyên còn có giá trị tài sản theo từng vị trí của thửa đất hay khu đất. Sự phân loại đất theo luật pháp hiện hành (Luật đất đai 2013) không có quy định riêng loại đất đô thị.Với quan niệm cho rằng tuy số lƣợng sử dụng đất ở đô thị tập trung hơn, nhiều hơn, giá trị cao hơn, nhƣng tính chất về sử dụng đất chuyên dùng nhƣ xây dựng nhà ở, cơ quan, cơ sở sản xuất kinh doanh, cơ sở hạ tầng phục vụ lợi ích công cộng, quốc phòng, an ninh… ở đô thị cũng nhƣ nhiều nơi khác. Do đó, đất sử dụng trong đô thị đƣợc xếp vào nhóm đất phi nông nghiệp (theo điều 10 Luật Đất đai 2013). Đất đai đô thị không cố định, mà luôn thay đổi theo sự phát triển đô thị do quyết định thành lập đô thị mới hoặc quyết định điều chỉnh địa giới hành chính mở rộng đô thị của cơ quan có thẩm quyền. 8  Khiếu nại đất đai ở đô thị Hiện nay, trong hệ thống quy định pháp luật không có một quy định chung mang tính thống nhất về thuật ngữ khiếu nại về đất đai ở đô thị. Trên cơ sở, khoản 1 điều 204 Luật đất đai 2013 quy định: “Ngƣời sử dụng đất, ngƣời có quyền lợi và nghĩa vụ liên quan đến sử dụng đất có quyền khiếu nại, khởi kiện quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính về quản lý đất đai” và Luật khiếu nại 2011, khái niệm khiếu nại đất đai ở đô thị đƣợc hiểu nhƣ sau: Khiếu nại về đất đai ở đô thị là việc công dân, cơ quan, tổ chức theo trình tự, thủ tục khiếu nại và giải quyết khiếu nại do Luật đất đai và Luật khiếu nại quy định đề nghị cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền xem xét lại quyết định hành chính, hành vi hành chính trong lĩnh vực quản lý đất đai ở đô thị khi có căn cứ cho rằng quyết định hoặc hành vi đó là trái pháp lật, xâm phạm quyền, lợi ích hợp pháp của mình Nhƣ vậy, khiếu nại về đất đai ở đô thị là một dạng khiếu nại hành chính, đó là việc “ngƣời sử dụng đất” khiếu nại các quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính của cơ quan quản lý đất đai ở đô thị hoặc của ngƣời có thẩm quyền trong cơ quan quản lý đất đai ở đô thị khi thi hành công vụ, xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của “ngƣời sử dụng đất” Chủ thể khiếu nại về đất đai ở đô thị là “ngƣời sử dụng đất” đƣợc quy định tại Điều 5 Luật đất đai năm 2013, ngƣời sử dụng đất có quyền khiếu nại về đất đai nói chung và đất đai ở đô thị nói riêng khi có căn cứ cho rằng quyền, lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm, khiếu nại về đất đai ở đô thị là một trong những quyền quan trọng của ngƣời sử dụng đất nhằm hƣớng tới lợi ích của họ trong lĩnh vực đất đai ở đô thị đƣợc bảo đảm bằng pháp luật. Đối tƣợng về khiếu nại đất đai ở đô thị là các quyết định hành chính hoặc hành vi hành chính về quản lý đất đai ở đô thị của cơ quan nhà nƣớc có thẩm quyền trong thực hiện quyền hạn và trách nhiệm đại diện chủ sở hữu toàn dân về đất đai ở đô thị. 9 1.1.2. Đặc điểm khiếu nại về đất đai ở đô thị Khiếu nại về đất đai ở đô thị là một trong những dạng đặc biệt của khiếu nại hành chính, nên bên cạnh những đặc điểm chung của khiếu nại hành chính, khiếu nại về đất đai ở đô thị còn mang những đặc điểm đặc trƣng riêng khác với các khiếu nại thuộc các lĩnh vực khác. Sự khác biệt đó thể hiện ở những điểm chủ yếu sau đây: Thứ nhất, chủ thể của khiếu nại về đất đai ở đô thị chỉ có thể là chủ thể của quyền quản lý và quyền sử dụng đất ở đô thị mà không phải là chủ thể của quyền sở hữu đất đai thuộc nhóm đất nào khác. Quyền sử dụng đất của các chủ thể đƣợc xác lập dựa trên quyết định giao đất, cho thuê đất của Nhà nƣớc, đƣợc Nhà nƣớc cho phép nhận chuyển nhƣợng từ các chủ thể khác hoặc đƣợc Nhà nƣớc công nhận quyền sử dụng đất hợp pháp đối với diện tích đất ở đô thị đang sử dụng. Nhƣ vậy, chủ thể của khiếu nại về đất đai ở đô thị là các tổ chức, hộ gia đình, cá nhân tham gia với tƣ cách là ngƣời quản lý hoặc ngƣời sử dụng đất ở đô thị. Thứ hai, nội dung của khiếu nại về đất đai ở đô thị rất đa dạng và phức tạp. Hoạt động quản lý và sử dụng đất ở đô thị trong nền kinh tế thị trƣờng diễn ra rất đa dạng, phong phú với việc sử dụng đất ở đô thị vào nhiều mục đích khác nhau, với diện tích, nhu cầu sử dụng khác nhau.Trong nền kinh tế thị trƣờng, việc quản lý và sử dụng đất ở đô thị không đơn thuần chỉ là việc quản lý và sử dụng một tƣ liệu sản xuất. Đất đai ở đô thị đã trở thành một loại hàng hóa đặc biệt, có giá trị thƣơng mại, giá đất lại biến động theo quy luật cung cầu trên thị trƣờng, nên việc quản lý và sử dụng nó không đơn thuần chỉ là việc khai thác giá trị sử dụng mà còn bao gồm cả giá trị sinh lời của đất (thông qua các hành vi kinh doanh quyền sử dụng đất). Tất nhiên, khi nội dung quản lý và sử dụng đất phong phú và phức tạp hơn thì những mâu thuẫn, bất đồng xung quanh việc quản lý và sử dụng đất đai ở đô thị cũng trở nên gay gắt và trầm trọng hơn. 10 Thứ ba, đối tƣợng của khiếu nại về đất đai ở đô thị là quyền quản lý và quyền sử dụng đất. Đất đai ở đô thị là loại tài sản đặc biệt không thuộc quyền sở hữu của các chủ thể quản lý, sử dụng đất, mà thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nƣớc đại diện chủ sở hữu. 1.1.3. Nội dung khiếu nại về đất đai ở đô thị Nội dung khiếu nại về đất đai ở đô thị của các tổ chức, cá nhân rất đa dạng, phức tạp, nhƣng chủ yếu tập trung vào các vấn đề sau: - Khiếu nại về thu hồi đất, bồi thƣờng giải phóng mặt bằng, bố trí tái định cƣ. Để thực hiện chính sách phát triển kinh tế, xã hội của đất nƣớc, Nhà nƣớc đã tiến hành thu hồi đất, giải phóng mặt bằng phục vụ cho các dự án. Tuy nhiên, vấn đề bồi thƣờng và hỗ trợ, tiến hành tái định cƣ cho những đối tƣợng bị thu hồi đất ở đô thị gặp không ít khó khăn, vƣớng mắc.  Sau khi có Luật Đất đai năm 2003 và hiện nay là luật đất đai 2013 và các Nghị định hƣớng dẫn thi hành Luật, chính sách bồi thƣờng khi Nhà nƣớc thu hồi đất ở đô thị đã có sự thay đổi đáng kể theo hƣớng có lợi cho ngƣời có đất bị thu hồi. Tuy nhiên, do quá trình thực hiện, nhiều địa phƣơng định giá thấp hơn nhiều so với giá thị trƣờng hoặc nhiều trƣờng hợp không vận dụng thực hiện quy định về việc thỏa thuận mức giá bồi thƣờng giữa ngƣời có đất bị thu hồi với ngƣời đƣợc giao đất mới, thậm chí có nhữngdự án thu hồi đất của ngƣời dân thấp hơn hàng trăm, hàng chục lần so với giá đất chủ đầu tƣ chuyển nhƣợng lại cho ngƣời khác nên dẫn đến phát sinh khiếu nại rất gay gắt của công dân có đất bị thu hồi. Công dân thƣờng tập trung vào việc khiếu nại yêu cầu nâng giá bồi thƣờng (đòi bồi thƣờng theo giá thị trƣờng), bồi hoàn thành quả lao động trên đất, hỗ trợ giải phóng mặt bằng, bố trí tái định cƣ, yêu cầu cấp đất sản xuất...  Khiếu nại thu hồi đất, giải phóng mặt bằng và đòi đƣợc bồi thƣờng theo chính sách mới. Tại thời điểm các hộ nhận tiền và bàn giao đất không khiếu nại, nhƣng nay so với chính sách mới hoặc thấy đất bị thu hồi nhƣng không sử dụng hoặc sử dụng không đúng mục đích, nên phát sinh khiếu nại đòi lại đất, đòi đƣợc bồi thƣờng theo chính sách mới. 11