Tài liệu Giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở từ thực tiễn quận lê chân, thành phố hải phòng

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN THÙY DƢƠNG GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG YÊU NƢỚC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ TỪ THỰC TIỄN QUẬN LÊ CHÂN THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG Chuyên ngành: Chính trị học Mã số: 60 31 02 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. NGUYỄN NGHỊ THANH HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình do tôi nghiên cứu. Thông tin, các trích dẫn và số liệu trong luận văn rõ ràng và trung thực. Các kết luận trong luận văn này chưa từng được công bố trong các công trình khác. Học viên Trần Thùy Dƣơng DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT THCS Trung học cơ sở GD&ĐT Giáo dục và đào tạo GDCD Giáo dục công dân HCM Hồ Chí Minh XHCN Xã hội chủ nghĩa CNH-HĐH Công nghiệp hóa-hiện đại hóa MỤC LỤC MỞ ĐẦU: ............................................................................................................. 1 Chƣơng 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ GIÁO TRUYỀN THỐNG YÊU NƢỚC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ ................................. 12 1.1. Khái niệm giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở .. 12 1.2. Vai trò của giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở . 13 1.3. Nội dung, hình thức, phương pháp và phương tiện giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở ............................................................... 21 Chƣơng 2: THỰC TRẠNG GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG YÊU NƢỚC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ TỪ THỰC TIỄN QUẬN LÊ CHÂN- THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG .............................................................. 36 2.1. Những yếu tố tác động đến giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở quận Lê Chân - thành phố Hải Phòng . ..................................... 36 2.2. Thực trạng dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở ở quận Lê Chân- thành phố Hải Phòng .................................................................. 45 Chƣơng 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP VÀ KIẾN NGHỊ NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG GIÁO DỤC TRUYỀN THỐNG YÊU NƢỚC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ QUẬN LÊ CHÂN-THÀNH PHỐ HẢI PHÒNG .............................................................................................................. 61 3.1. Một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao chất lượng giáodục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở ............................................................... 61 3.2. Một sô kiến nghị nhằm nâng cao chất lượng giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở...................................................................... 73 KẾT LUẬN ....................................................................................................... 76 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................ 79 PHỤ LỤC ........................................................................................................... 83 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Lòng yêu nước là tài sản, là truyền thống quý báu mà cha ông ta trao lại, là sợi chỉ đỏ xuyên suốt tiến trình lịch sử, là giá trị cao quý luôn được Đảng, Nhà nước và nhân dân ta trân trọng, giữ gìn. Những giá trị tinh thần vô cùng quý báu của dân tộc được hình thành từ buổi đầu sơ khai dựng nước, được kết tinh từ nền văn minh độc đáo của người Việt được nuôi dưỡng và phát triển trong các thế hệ trở thành một truyền thống quý báu thấm sâu vào lòng đồng bào, làm nên sức mạnh dân tộc Việt Nam. Khái quát vai trò của lòng yêu nước, Hồ Chí Minh cho rằng: “Tinh thần yêu nước cũng như các thứ của quý. Có khi được trưng bày trong tủ kính, trong bình pha lê, rõ ràng, dễ thấy. Nhưng cũng có khi cất giấu kín đáo trong rương, trong hòm. Bổn phận của chúng ta là làm cho những của quý, kín đáo ấy đều được đưa ra trưng bày. Nghĩa là phải ra sức giải thích, tuyên truyền, tổ chức lãnh đạo, làm cho tinh thần yêu nước của tất cả mọi người đều được thực hành vào công việc yêu nước, công việc kháng chiến” [33, tr.171-172]. Lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc ta đã chứng minh : „„Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là một truyền thống quý báu của ta....‟‟ [49, tr 25]. Niềm tự hào luôn cháy trong tim của hơn 90 triệu đồng bào Việt Nam ở trong nước và hơn 4 triệu kiều bào ta ở nước ngoài. Giáo dục lòng yêu nước là một trong những nhiệm vụ hết sức quan trọng của nước ta trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ Quốc Việt Nam XHCN. Mục đích là nhằm nâng cao hơn nữa tinh thần yêu nước, yêu chế độ CNXH, tinh thần bất khuất, kiên cường trong chống giặc ngoại xâm cũng như tinh thần hiếu học, cần cù sáng tạo trong lao động. Trong sự nghiệp cách mạng, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm đến công tác truyền thống yêu nước cho thanh niên, học sinh nhằm giáo dục lý tưởng cách mạng, nâng cao bản lĩnh chính trị, xây dựng những lớp người kế 1 tục trung thành với lý tưởng của Đảng và của cách mạng Việt Nam : “Độc lập dân tộc gắn liền với chủ nghĩa xã hội”. Báo cáo chính trị tại Đại hội X của Đảng khẳng định: “Coi trọng bồi dưỡng cho học sinh khát vọng mãnh liệt xây dựng đất nước giàu mạnh, gắn liền lập nghiệp bản thân với tương lai của cộng đồng, của dân tộc, trau dồi cho học sinh bản lĩnh, phẩm chất và lối sống của thế hệ trẻ Việt Nam hiện đại” [6]. Để tăng cường hơn nữa công tác giáo dục lòng yêu nước cho học sinh, sinh viên, năm 2014, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo yêu cầu các cơ sở giáo dục mầm non, phổ thông; các ĐH, học viện, trường ĐH, CĐ và TCCN dạy nghề triển khai thực hiện nghiêm túc việc hát Quốc ca tại lễ chào cờ, đảm bảo 100% học sinh, sinh viên hát đúng nhạc và lời Quốc ca, tạo điều kiện cho trẻ mầm non được nghe Quốc ca thường xuyên nhằm giáo dục tinh thần yêu nước, lòng tự hào dân tộc. Trong giáo dục phổ thông trung học, giáo dục truyền thống yêu nước là một phần không thể thiếu để hình thành và phát triển đạo đức, nhân cách của học sinh và được diễn ra dưới nhiều hình thức tổ chức giáo dục như: tổ chức các buổi nói chuyện chuyên đề cho học sinh, tổ chức các buổi thăm qua di tích lịch sử, viện bảo tàng, các buổi gặp gỡ bà mẹ Việt Nam anh hùng, các cựu chiến binh...Thông qua các buổi sinh hoạt ngoại khóa, đã trang bị thêm cho học sinh kiến thức về chủ nghĩa yêu nước Việt Nam và đạo đức cách mạng trong tình hình mới, giúp học sinh nhận thức đầy đủ hơn về truyền thống yêu nước nồng nàn của dân tộc Việt Nam trong thời chiến cũng như thời bình, tinh thần đoàn kết, thương yêu giúp đỡ lẫn nhau trong bất cứ hoàn cảnh nào. Từ đó giúp học sinh luôn gìn giữ và phát huy giá trị chủ nghĩa yêu nước, ra sức phấn đấu học tập, rèn đức luyện tài cống hiến trí tuệ, sức lực xây dựng quê hương, đất nước giàu mạnh hơn trong thời đại mới. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, để góp một phần nhỏ vào việc giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở, nhằm đáp 2 ứng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Trong các trường trung học cơ sở cần có nhiều biện pháp, cách thức để giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh. Là một giáo viên đang giảng dạy môn GDCD tại trường trung học cơ sở, tôi đã tìm hiểu thực trạng và nguyên nhân, từ đó trăn trở để tìm ra những giải pháp nâng cao hiệu quả công tác trong nhà trường, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay do đó tôi đã chọn đề tài: “Giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở từ thực tiễn quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình. 2.Tình hình nghiên cứu của đề tài 2.1 Một số công trình lí luận về giáo dục truyền thống yêu nước Giáo dục truyền thống yêu nước là một vấn đề luôn được Đảng, Nhà nước, toàn dân ta đặc biệt quan tâm trong bất kì giai đoạn, thời điểm nào. Trong những năm gần đây đã có rất nhiều công trình khoa học tập trung nghiên cứu trên nhiều góc độ của truyền thống yêu nước và được công bố rộng rãi cụ thể như: Cuốn “Đại thắng lừng danh đất Việt” của tác giả Đặng Duy Phúc - Nxb Văn học 2013 và cuốn “Lược sử Việt Nam” của Trần Hồng Đức - Nxb Văn hóa thông tin 2012 đã cung cấp nhiều tư liệu quan trọng về quá trình phát triển lịch sử Việt Nam từ buổi bình minh đến tận ngày nay qua những chặng đường dựng nước và giữ nước khi gian nan, lúc hào hùng của dân tộc Việt Nam. Cả hai cuốn sách này là nguồn tư liệu quý giá trong việc giáo dục truyền thống yêu nước cho người dân Việt Nam nói chung và học sinh, sinh viên nói riêng. Nó mang tính tuyên truyền, phổ biến lịch sử dân tộc một cách ngắn gọn, rõ ràng theo diễn biến thời gian, xuyên qua các thời kỳ lịch sử. Đặc biệt trong cuốn “Đại thắng lừng danh đất Việt”, tác giả đã khẳng định: Dù đất nước khi mạnh, khi yếu, nhưng lòng yêu nước, ý chí kiên cường, bất khuất của nhân dân thì không bao giờ yếu, nhân dân không bao giờ muốn cam chịu 3 làm thân phận nô lệ, không bao giờ muốn để cho dân tộc mình phải nhục nhã, khuất phục ngoại bang. Lòng yêu nước của nhân dân là vô biên, ý chí kiên cường, quật khởi, bất khuất của dân tộc là bất tận. Cuốn sách tư tưởng "Hồ Chí Minh về giáo dục và vận dụng vào đào tạo đại học hiện nay" của tác giả Hoàng Anh, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội (2013). Tác giả phân tích nội dung giáo dục toàn diện theo tư tưởng Hồ Chí Minh, những nội dung giáo dục này là: giáo dục chính trị tư tưởng, theo Người: chính trị là linh hồn, chuyên môn là cái xác. Có chuyên môn mà không có chính trị thì chỉ có cái xác không hồn. Phải có chính trị trước rồi mới có chuyên môn; nội dung tiếp theo là giáo dục đạo đức cách mạng, giáo dục văn hóa trình độ chuyên môn. Trong tác phẩm " Xây dựng ý thức và tình cảm dân tộc chân chính cho giai cấp công nhân Việt Nam trong giai đoạn hiện nay" Nxb Lao động, Hà Nội, 2005 của tác giả Nguyễn Thị Ngân. Cuốn sách tác giả đã phân tích sự hình thành, phát triển nội dung cơ bản của ý thức và tình cảm dân tộc ở người Việt Nam, Chủ tịch Hồ Chí Minh –sự kết tinh cao nhất của ý thức và tình cảm dân tộc Việt Nam đưa ra nhận định, phân tích ý thức và tình cảm dân tộc Việt Nam trước những thách thức của thời đại, biểu hiện của ý thức và tình cảm dân tộc ở giai cấp công nhân Việt Nam trong giai đoạn hiện nay, dự báo xu hướng phát triển ý thức và tình cảm dân tộc trong giai cấp công nhân Việt Nam những năm tới và đưa ra những giải pháp hết sức cụ thể. Trong cuốn sách tác giả phân tích và chỉ rõ chủ nghĩa yêu nước luôn là động lực nội sinh lớn nhất để xây dựng xã hội chủ nghĩa và bảo vệ Tổ Quốc. Với đề tài khoa học cấp bộ tác giả Bùi Đình Phong với tác phẩm Chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh trong thời kì mở cửa hội nhập quốc tế Hà Nội, năm 2008. Trong đề tài đề cập, nghiên cứu làm rõ nội dung chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh và phát huy chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh trong xây dựng nền kinh tế thị trường định XHCN ở Việt Nam hiện nay, phát huy chủ 4 nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh nhằm giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc và xây dựng nền văn hóa mới trong giao lưu văn hóa ; phát huy chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh trong nhiệm vụ xây dựng nguồn lực. Cuốn sách „„Từ chủ nghĩa yêu nước truyền thống đến chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh’’ do tác giả Nguyễn Hùng Hậu chủ biên đã khẳng định: Chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh là sự kế thừa, phát triển tất cả mọi truyền thống tốt đẹp của dân tộc, trong đó chủ nghĩa yêu nước là lòng cốt. Bên cạnh đó, chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh còn là kết quả của sự tiếp thu tinh hoa văn hóa của nhân loại và dân tộc, sự vận dụng sáng tạo và phát triển sáng tạo chủ nghĩa Mác- Lênin vào hoàn cảnh cụ thể của Việt Nam. Trong các yếu tố đó thì chủ nghĩa yêu nước truyền thống là cơ sở trực tiếp nhất, cốt lõi nhất. Trần Doãn Tiến, "Phê phán các quan điểm sai trái về tư tưởng chính trị trên mạng Internet góp phần bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa ở nước ta hiện nay", Luận án tiến sĩ triết học, Học viện chính trị - Hành chính Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội (2010). Tác giả luận án phân tích khá rõ những khái niệm về tư tưởng chính trị, quan điểm sai trái về tư tưởng chính trị và phê phán các quan điểm sai trái về tư tưởng chính trị, nhận diện các quan điểm sai trái về tư tưởng chính trị trên mạng, tính đặc thù của việc phê phán các quan điểm sai trái về tư tưởng chính trị trên mạng. 2.2. Một số công trình nghiên cứu về thực tiễn giáo dục truyền thống yêu nước Đề tài “Vấn đề giáo dục giá trị đạo đức truyền thống cho sinh viên Việt Nam hiện nay” - Luận văn thạc sĩ triết học của tác giả Doãn Thị Chín - Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh - năm 2004 cũng đã bàn đến vấn đề giáo dục truyền thống yêu nước: Người Việt Nam vốn có lòng yêu nước thiết tha, có tinh thần dân chủ, bình đẳng trong quan hệ giữa người với người. “Thương nước - thương nhà - thương người - thương mình” là truyền thống quý báu của nhân dân ta. Nhờ có tinh thần yêu nước và dân chủ ấy mà trong suốt quá trình lịch sử hàng ngàn năm, dân tộc ta đã làm nên những chiến công oanh 5 liệt. Từ ngày có Đảng, dưới ngọn cờ độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, truyền thống yêu nước và dân chủ của nhân dân ta được nâng lên một trình độ mới và phát huy mạnh mẽ hơn bao giờ hết. Trong đề tài “Giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở huyện Kiên Lương tỉnh Kiên Giang qua môn lịch sử” - Luận văn thạc sĩ Khoa học giáo dục của tác giả Nguyễn Ngọc Định - trường Đại học Sư phạm Hà Nội, tác giả đã đề xuất các biện pháp giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh, đặc biệt nhấn mạnh: giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh phải bắt đầu từ việc giáo dục cho các em nhận thức được tình yêu quê hương, đất nước, với ý thức xã hội chủ nghĩa tạo nên sức mạnh của con người Việt Nam trong thời đại mới. Đề tài „„Giáo dục chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh cho thế hệ trẻ tỉnh Hà Nam hiện nay‟‟ – Luận văn thạc sĩ khoa học triết học của tác giả Đặng Thị Thanh Tâm - trường Đại học Sư phạm Hà Nội đề cập tới vấn đề công cuộc đổi mới do Đảng ta khởi xướng và lãnh đạo đã và đang đem lại những kết quả to lớn trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội. Hiện nay, đất nước ta đang hội nhập với khu vực và thế giới. Bên cạnh những thời cơ, thuận lợi lớn thì khó khăn và thách thức cũng không nhỏ. Chủ nghĩa yêu nước Hồ Chí Minh càng đóng vai trò quan trọng trong thời kỳ mới. Bên cạnh đó, trong những năm gần đây, do nhận thức rõ tính cấp thiết về vai trò của việc giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh nên đã có nhiều nhà khoa học, nhiều tác giả quan tâm nghiên cứu vấn đề này. Những bài viết, những công trình nghiên cứu khoa học đó đã được đăng trên các sách, báo, tạp chí, trang website, đó là những bài viết về: “Giáo dục truyền thống và bản sắc văn hóa dân tộc trong các trường đại học” của tác giả Lê Đình Viên - hiệu trưởng trường Đại học Kinh tế công nghiệp Long An, tác giả cũng đã khẳng định rằng: Lòng yêu đồng bào, đất nước là truyền thống cực kỳ quý báu của dân tộc Việt Nam. Đức tính này đã chảy xuyên suốt 6 trong dòng máu của từng người Việt. Lòng yêu nước cũng là một nét văn hóa tiêu biểu của dân tộc Việt Nam, thể hiện ở tinh thần “giặc đến nhà đàn bà cũng đánh”. Hay trong bài phát biểu của chủ tịch nước Trương Tấn Sang trước gần 200 đại biểu nguyên là cán bộ chủ chốt phong trào đấu tranh yêu nước của thanh niên, học sinh, sinh viên, trí thức, văn nghệ sĩ ở các đô thị miền Nam (đăng trên báo điện tử ngày 14/1/2013) cũng đã đề cập: Việc giáo dục thế hệ trẻ lòng yêu nước, trách nhiệm tiếp bước cha ông trong công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc đang đặt lên vai mỗi chúng ta. Dù còn nhiều điều trăn trở, hãy giữ vững niềm tin và truyền lửa cho thế hệ trẻ hôm nay và mai sau. Trong bài viết “Bàn về lòng yêu nước chân chính”của Nam Hoàng tác giả đã đưa ra giải pháp: mỗi người dân Việt Nam ta, đặc biệt là thế hệ trẻ chúng ta hãy cùng suy ngẫm và bằng sự hiểu biết của mình để xác định đâu là đúng, đâu là sai và tự trang bị cho mình một “vacxin đề kháng” đó là nhận thức đúng đắn về “lòng yêu nước chân chính”. Khi đã có nhận thức đúng đắn thì mỗi cá nhân hãy lên tiếng để phản bác lại luận điệu tuyên truyền sai trái của bọn phản động bán nước, để không có thêm một bạn trẻ nào nữa bị lầm đường lạc lối, tự mình bán rẻ danh dự và tiền đồ của mình. Và hơn hết chúng ta cần biến truyền thống tốt đẹp đó, cùng nhau xây dựng đất nước Việt Nam ngày càng giàu mạnh, đập tan mọi âm mưu chống phá cách mạng ta của các thế lực thù địch [13]. Ngày 10/8/2013 tại Hà Nội, Bộ GD&ĐT đã khai mạc Hội thảo quốc gia về giáo dục đạo đức công dân trong giáo dục phổ thông Việt Nam. Hội thảo nhằm mục đích góp phần đánh giá những kết quả nghiên cứu lý luận, thực tiễn giảng dạy học tập giáo dục đạo đức công dân ở trường phổ thông, công tác đào tạo giáo viên đạo đức giáo dục công dân trong những năm đầu của thế kỷ 21, đề xuất định hướng đổi mới chương trình, nội dung phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá đạo đức giáo dục công dân ở trường phổ thông trong thời gian tới, phục vụ việc đổi mới chương trình giáo dục phổ thông sau 2015. 7 2.3. Một số công trình nghiên cứu về giải pháp giáo dục truyền thống yêu nước “Nhiệm vụ cơ bản của thanh niên Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”, tác giả Đoàn Văn Thái, Nxb Thanh niên, Hà Nội, 2004. Ông đã đi sâu nghiên cứu và cung cấp những thông tin cơ bản về tình hình thanh niên, yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và kinh tế tri thức đối với thanh niên. Tác giả cũng đã tổng hợp một cách có hệ thống những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam về vai trò của thanh niên trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và đề xuất các giải pháp giúp thanh niên thực hiện được các nhiệm vụ cơ bản của mình. “Vai trò của giáo dục đạo đức trong xây dựng nhân cách sinh viên hiện nay”, tác giả Nguyễn Thế Kiệt đã dựa trên kiến thức liên ngành triết học, tâm lý học, đạo đức học, xã hội học, tác giả đã đi sâu nghiên cứu, phân tích và làm rõ phạm trù nhân cách, giáo dục và đạo đức, từ đó nêu bật lên vai trò và tầm quan trọng của công tác giáo dục đạo đức và xây dựng nhân cách cho sinh viên hiện nay với mục đích xây dựng đội ngũ trí thức tương lai vừa “hồng” vừa “chuyên”, kế tục các thế hệ cha anh trong sự nghiệp cách mạng mới[25]. “Giáo dục bản lĩnh chính trị Hồ Chí Minh cho thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kỳ hội nhập”, tác giả Bùi Thị Cần đã đi sâu nghiên cứu và nêu bật được sự cần thiết và tầm quan trọng của việc giáo dục bản lĩnh chính trị Hồ Chí Minh cho thế hệ trẻ trong thời kỳ hội nhập. Qua nghiên cứu các tác phẩm và tư tưởng của Người, tác giả cũng đã nêu ra 3 nội dung quan trọng trong công tác giáo dục bản lĩnh chính trị Hồ Chí Minh cho thế hệ trẻ Việt Nam, góp phần xây dựng một thế hệ trí tuệ, bản lĩnh với tinh thần không sợ khó khăn, gian khổ, không sợ bất cứ một kẻ thù nào; trước khó khăn không lùi 8 bước, trước thắng lợi không kiêu ngạo, trước cám dỗ không lay chuyển và khuất phục để tự tin hội nhập sâu rộng hơn với bạn bè năm châu [4]. “Nâng cao nhận thức chính trị, lý tưởng sống đúng đắn, ý thức trách nhiệm với cộng đồng trong thanh niên, xứng đáng truyền thống tự hào của cha anh”, tác giả Nguyễn Đắc Vinh, Tạp chí Cộng sản, số tháng 12/2015. Trong nghiên cứu này, tác giả Nguyễn Đắc Vinh đã khái quát truyền thống vẻ vang của thế hệ trẻ Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử, từ đó nêu bật tầm quan trọng của của đối tượng này đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tác giả cũng chỉ rõ những khó khăn, thách thức mà thế hệ trẻ Việt Nam đang phải đối mặt bên cạnh những thành tích đã đạt được. Trên cơ sở lý luận và thực tiễn, tác giả đã nêu ra 4 giải pháp nhằm nâng cao nhận thức chính trị, lý tưởng sống đúng đắn, ý thức trách nhiệm với cộng đồng trong thanh niên nhằm xây dựng một lớp thanh niên “ vừa hồng”, “ vừa chuyên”, đủ sức gánh vác những nhiệm vụ lớn lao của quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xứng đáng với truyền thống tự hào của cha anh. Trong các tác phẩm và công trình nghiên cứu nêu trên, các tác giả đã đề cập đến thực trạng và công tác giáo dục tư tưởng, truyền thống yêu nước, giáo dục đạo đức, nhân cách cho thế hệ thanh niên, sinh viên Việt Nam. Thông qua đó cũng đề ra một số giải pháp để tăng cường công tác giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng ý thức chính trị cho thanh niên, sinh viên; góp phần nâng cao tinh thần đoàn kết, yêu nước chân chính cho thế hệ trẻ Việt Nam. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và tổng kết thực tiễn công tác giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở những năm gần đây, đề tài đề xuất nội dung về giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở ở quận Lê Chân – thành phố Hải Phòng nhằm góp phần tạo ra một 9 thế hệ học sinh vừa hồng vừa chuyên, đáp ứng nhu cầu thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa, phát triển kinh tế tri thức, tích cực, chủ động trong hội nhập quốc tế. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Nghiên cứu và hệ thống hoá và phát triển một số vấn đề lý luận. - Phân tích thực trạng giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở ở quận Lê Chân – thành phố Hải Phòng hiện nay. - Đề xuất một số giải pháp về giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở ở quận Lê Chân – thành phố Hải Phòng trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu các yếu tố trong hệ thống giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở hiện nay: chủ thể giáo dục, mục tiêu, chương trình, nội dung, phương pháp, hình thức, phương tiện giáo dục và đối tượng giáo dục đó là học sinh trung học cơ sở, chủ yếu ở độ tuổi 11- 15. 4.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu nâng cao hiệu quả giáo dục của truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở từ thực tiễn quận Lê Chân – thành phố Hải Phòng trong giai đoạn từ 2015-2020. 5. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài dựa vào phương pháp luận chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, tư tưởng Hồ Chí Minh, những quan điểm của Đảng và Nhà nước ta về giáo dục truyền thống yêu nước nói chung, giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở nói riêng. 10 5.2. Phương pháp nghiên cứu Đề tài sử dụng các phương pháp nghiên cứu khoa học cụ thể như: logic – lịch sử, phân tích - tổng hợp, quy nạp - diễn dịch, điều tra xã hội học... nhằm thực hiện mục đích, nhiệm vụ đã đặt ra. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận: Những luận điểm và kết luận của đề tài sẽ góp phần làm sáng tỏ và cung cấp luận cứ khoa học cho việc xác định các quan điểm về giáo dục truyền thống yêu nước nói chung, giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở nói riêng. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn: - Đề tài góp thêm kinh nghiệm cho giáo viên giảng dạy môn GDCD, Lịch sử, các nhà quản lý, lãnh đạo của ngành GD&ĐT và những ai quan tâm đến công tác giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở hiện nay. - Đề tài đề xuất một số giải pháp góp phần nâng cao chất lượng giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở hiện nay. 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, tổng quan đề tài được kết cấu thành 3 chương: Chương 1: Một số vấn đề lí luận về giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở . Chương 2: Thực trạng giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở từ thực tiễn quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng hiện nay. Chương 3: Một số giải pháp nhằm nâng cao chất lượng giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở quận Lê Chân, thành phố Hải Phòng. 11 Chƣơng 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÍ LUẬN VỀ GIÁO TRUYỀN THỐNGYÊU NƢỚC CHO HỌC SINH TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Khái niệm giáo dục truyền thống yêu nƣớc cho học sinh trung học cơ sở 1.1.1. Khái niệm truyền thống Có nhiều quan niệm khác nhau về khái niệm truyền thống. Theo Từ điển Triết học của Liên Xô cũ, khái niệm truyền thống có nguồn gốc từ tiếng Latinh là traditio - sự chuyển giao, lưu truyền lại, đó là các giá trị tinh hoa văn hóa được lưu truyền từ những thế hệ trước và nó được gìn giữ ở các xã hội, giai cấp hay nhóm xã hội nhất định. Trong cuốn Giá trị truyền thống trước những thách thức của toàn cầu hóa có đoạn viết:“Từ đây, cái được gọi là truyền thống chỉ khi nào nó trở thành một bộ phận thiết yếu của cuộc sống chúng ta và chỉ khi nào nó có khả năng phát triển cuộc sống của chúng ta” [10, tr. 23]. Truyền thống bao gồm những đức tính, thói quen, những phong tục tập quán xã hội của các thế hệ nối tiếp nhau, có các đặc trưng : tính cộng đồng, bình ổn, lưu truyền.“Nói đến truyền thống là nói đến phức hợp những tư tưởng, tình cảm, tập quán, thói quen, những phong tục, lối sống, cách ứng xử, ý chí... của một cộng đồng người đã hình thành trong lịch sử, đã trở nên ổn định và được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác ” [10, tr.16- 19]. Theo giáo sư Phan Huy Lê :“Truyền thống là tập hợp những tư tưởng , tình cảm, những thói quen tư duy, trong lối sống và ứng xử của một cộng đồng người nhất định được hình thành trong lịch sử, đã trở nên ổn định, được lưu truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác” [2,3 - 4]. Truyền thống không phải là tất cả những gì diễn ra trong lịch sử mà chỉ là yếu tố di tồn, truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác, từ đời này sang đời khác chi phối hành vi xã hội của cộng đồng người. C.Mác và Ph.Ăng ghen đã nói rõ trong tác phẩm Hệ tư tưởng Đức:“Lịch sử chẳng qua chỉ là sự nối tiếp 12 của những thế hệ riêng rẽ trong đó mỗi thế hệ đều khai thác những vật liệu, những tư bản, những lực lượng sản xuất do tất cả các thế hệ trước đó để lại, do đó, mỗi thế hệ một mặt tiếp tục cái hoạt động truyền lại, trong những hoàn cảnh đã hoàn toàn thay đổi và mặt khác lại biến đổi những hoàn cảnh cũ bằng một hoạt động hoàn toàn thay đổi”[44 ,65]. 1.1.2. Khái niệm yêu nước Từ điển Tiếng Việt, Nxb Đà Nẵng (2011) định nghĩa:“Yêu nước là một trong những tình cảm sâu sắc nhất, đã được củng cố qua hàng trăm năm, hàng nghìn năm tồn tại của các quốc gia biệt lập”[31, tr.226]. Tinh thần yêu nước của người Việt hình thành và biểu hiện rõ nhất trong đấu tranh chống kẻ thù xâm lược. Thật hiếm thấy dân tộc nào trên thế giới lại có quá trình chống ngoại xâm kiên cường bền bỉ như dân tộc ta mà kẻ thù là những đế chế hoặc đế quốc vào loại hùng mạnh bậc nhất thế giới. Trước cuộc chiến đấu không cân sức như vậy thì con đường sống còn chiến thắng là phải biết huy động sức mạnh tổng hợp cả vật chất lẫn tinh thần của toàn dân. Hoàn cảnh ấy đã tác động sâu sắc đến sự hình thành và phát triển của truyền thống yêu nước, ý chí quật cường bất khuất và niềm tự tôn dân tộc. Chủ tịch Hồ Chí Minh đã viết: “Dân ta có một lòng nồng nàn yêu nước. Đó là truyền thống quý báu của ta. Từ xưa đến nay, mỗi khi Tổ Quốc bị xâm lăng thì tinh thần ấy lại sôi nổi, nó kết thành một làn sóng vô cùng mạnh mẽ, to lớn nó lướt qua mọi sự nguy hiểm, khó khăn, nó nhấn chìm tất cả lũ bán nước và cướp nước” [32, tr 171]. 1.1.3. Khái niệm giáo dục và giáo dục truyền thống yêu nước “Giáo dục” có nguồn gốc từ tiếng Latinh là “Educare” (tiếng Anh là Education) có nghĩa là “làm bộc lộ ra”. Theo nghĩa chung nhất là hình thức học tập theo đó kiến thức, kỹ năng, thói quen của một nhóm người được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua giảng dạy, đào tạo hay nghiên 13 cứu. Giáo dục thường diễn ra dưới sự hướng dẫn của người khác nhưng cũng có thể thông qua tự học. Theo từ điển Tiếng Việt, giáo dục:“là hoạt động nhằm tác động một cách có hệ thống đến sự phát triển tinh thần, thể chất của một đối tượng nào đó, làm cho đối tượng ấy dần dần có được những phẩm chất và năng lực như yêu cầu đặt ra”. Dưới góc độ triết học, giáo dục được xem là một quá trình hai mặt: một mặt đó là sự tác động từ bên ngoài vào đối tượng giáo dục (sự tác động của tri thức, văn hóa nhân loại thông qua nhà sư phạm đến đối tượng học sinh, sinh viên; mặt khác (chủ yếu hơn) là thông qua sự tác động này mà làm cho đối tượng tự biến đổi bản thân mình, tự hoàn thiện, tự nâng mình lên thông qua giáo dục. Một qua điểm khác về giáo dục: giáo dục hiểu theo nghĩa rộng là hoạt động (hay quá trình) chuyển giao hệ thống tri thức, kinh nghiệm xã hội của thế hệ này cho các thế hệ kế tiếp nhằm hình thành và phát triển nhân cách, đáp ứng nhu cầu tồn tại và phát triển của đời sống xã hội trong những giai đoạn lịch sử. Theo nghĩa hẹp, giáo dục gắn với quá trình hình thành và phát triển hệ thống nhà trường (giáo dục nhà trường) là các hoạt động giáo dục có mục đích và có nội dung chính xác cho từng bậc học và loại hình trường, được thực hiện một cách có kế hoạch, có hệ thống trong khuôn khổ nhà trường. Ngày nay, giáo dục được coi là một yếu tố giải phóng tiềm năng của con người, được coi như một lực lượng sản xuất thúc đẩy trực tiếp sự phát triển kinh tế xã hội, đào tạo lớp người có khả năng giải quyết các mâu thuẫn của thời đại. Phát triển giáo dục trở thành đòn bẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Giáo dục có nội dung rất phong phú bao gồm giáo dục đạo đức, giáo dục thẩm mỹ, lao động, kinh tế, quốc phòng, an ninh, chính trị, tư tưởng… Trong đó chính trị - tư tưởng được xác định là một nội dung chủ đạo và có vị 14 trí đặc biệt trong việc rèn luyện, xây dựng các tri thức chính trị, hình thành nhân cách, củng cố niềm tin, quy định bản chất xã hội, bản chất giai cấp cho đối tượng giáo dục. Giáo dục truyền thống yêu nước là giáo dục cho học sinh sống có lý tưởng và trung thành với lý tưởng cách mạng. Đồng thời cũng chính là thực hiện mục tiêu của giáo dục: “Đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc và CNXH; hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” [điều 2, Luật Giáo dục, Nxb CTQG, Hà Nội 2005]. Hiện nay, giáo dục truyền thống yêu nướcđược coi là hoạt động có mục đích của Đảng Cộng sản, Nhà nước và các đoàn thể chính trị - xã hội nhằm hình thành ở học sinh, thanh niên thế giới quan khoa học, rèn luyện bản lĩnh chính trị vững vàng, niềm tin vào sự nghiệp cách mạng do Đảng khởi xướng, lãnh đạo, khắc phục thói thụ động và thờ ơ chính trị, hình thành thái độ đấu tranh không khoan nhượng đối với các tư tưởng phản tiến bộ, thúc đẩy tính tích cực, tự giác, sáng tạo tham gia vào các phong trào cách mạng. Ngày nay, trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, hội nhập và phát triển với thế giới, nội dung trọng tâm của giáo dụctruyền thống yêu nướclà tuyên truyền, giáo dục chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, cung cấp thông tin chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội cho nhân dân.Giáo dục truyền thống yêu nướcđược thực hiện thường xuyên, liên tục, rộng khắp bằng những hình thức, phương pháp đa dạng và phong phú. 15 1.2. Vai trò của giáo dục truyền thống yêu nƣớc cho học sinh trung học cơ sở 1.2.1. Giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh trung học cơ sở góp phần phát triển con người toàn diện Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ:“Muốn xây dựng CNXH phải có con người XHCN” [36, tr.448]. Đức và tài là hai mặt của cùng một nhân cách con người, là những nội dung không thể thiếu trong giáo dục con người toàn diện. Mục đích cuối cùng của giáo dục toàn diện nhằm tạo ra lớp người có năng lực và phẩm chất đáp ứng yêu cầu thời đại. Hồ Chí Minh xác định: “Trong việc giáo dục và học tập, phải chú trọng đủ các mặt: đạo đức cách mạng, giác ngộ XHCN, văn hoá, kĩ thuật, lao động và sản xuất” [37, tr.190]. Giáo dục truyền thống yêu nước cho học sinh là một trong những nội dung quan trọng trong công tác giáo dục toàn diện bởi ngoài kiến thức chuyên môn, văn hóa, người học sinh rất cần được trau dồi tư tưởng, đạo đức, lối sống, bồi dưỡng lòng yêu nước, sự quan tâm tới cộng đồng...Luật Giáo dục nước ta chỉ rõ: “Mục tiêu giáo dục là đào tạo người học có phẩm chất chính trị, đạo đức, có ý thức phục vụ nhân dân, có kiến thức và năng lực thực hành nghề nghiệp tương xứng với trình độ đào tạo, có sức khoẻ để đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc” [33, tr.30-31]. Bởi vậy, giáo dục truyền thống yêu nướcvới mục đích trang bị thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cộng sản và phương pháp luận biện chứng chính là góp phần hình thành nhân cách toàn diện cho học sinh. Đó là quá trình tác động đến thế hệ trẻ, giúp họ có nhận thức đầy đủ về lịch sử dân tộc, hình thành tình cảm yêu quê hương, đất nước, niềm tự hào với truyền thống đấu tranh dựng nước và giữ nước của cha ông, để từ đó hình thành nghĩa vụ công dân xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Việc giáo dục truyền thống yêu nước với mục đích giúp họ hiểu biết sâu sắc quá khứ gian khổ, đau thương nhưng anh dũng và vinh quang của dân 16