Tài liệu Giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên từ thực tiễn học viện hành chính quốc gia

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI TRẦN TOÀN TRUNG GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN TỪ THỰC TIỄN HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA Chuyên ngành: Chính trị học Mã số: 60 31 02 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CHÍNH TRỊ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. PHAN HẢI HỒ Hà Nội, 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình do tôi nghiên cứu. Thông tin, các trích dẫn và số liệu trong luận văn rõ ràng và trung thực. Các kết luận trong luận văn này chưa từng được công bố trong các công trình khác. Tác giả luận văn Trần Toàn Trung MỤC LỤC MỞ ĐẦU…………………………………………………………………….. 1 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN........................................................................................... 11 1.1. Khái niệm ý thức chính trị cho sinh viên………………………………... 11 1.2. Vai trò và đặc trưng của giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên……….. 17 1.3. Nội dung và phương thức giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên………....................................................................................................... 25 Chương 2. THỰC TRẠNG GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN CỦA HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA……………………………....................................................................... 31 2.1. Tổng quan về Học viện Hành chính Quốc gia và sinh viên Học viện Hành chính Quốc gia………………………………………………………… 31 2.2. Những yếu tố tác động tới việc giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Học viện Hành chính Quốc gia……………………………………................ 36 2.3. Thực trạng giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên của Học viện Hành chính Quốc gia hiện nay……………………………………………………... 46 Chương 3. QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP CƠ BẢN NHẰM NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN HỌC VIỆN HÀNH CHÍNH QUỐC GIA THỜI GIAN TỚI…………………………………………………………………………... 59 3.1. Quan điểm cơ bản đối với việc giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Học viện Hành chính Quốc gia thời gian tới……………………………….. 59 3.2. Giải pháp cơ bản nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Học viện Hành chính Quốc gia……………………………….. 61 KẾT LUẬN…………………………………………………………………. 72 TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………………………….. 74 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Sinh viên là những thanh niên tạo nguồn cho đội ngũ trí thức, là rường cột, là chủ nhân tương lai quan trọng của nước nhà. Họ rất cần được quan tâm đào tạo, giáo dục, bồi dưỡng về mọi mặt và tạo điều kiện để trở thành những người tiêu biểu cho thế hệ con người mới Việt Nam. Trong sự nghiệp cách mạng, Đảng ta luôn đánh giá cao vai trò của thanh niên nói chung, sinh viên nói riêng. Nghị quyết Trung ương 7 (Khóa X) của Đảng tiếp tục khẳng định vai trò to lớn đó: “Thanh niên là lực lượng xã hội to lớn, một trong những nhân tố quan trọng quyết định tương lai, vận mệnh dân tộc…công tác thanh niên là vấn đề sống còn của dân tộc”. Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm đến công tác giáo dục ý thức chính trị cho thanh niên nhằm giáo dục lý tưởng cách mạng, nâng cao bản lĩnh chính trị, xây dựng những lớp người kế tục trung thành với lý tưởng của Đảng và của cách mạng Việt Nam. Báo cáo chính trị tại Đại hội X của Đảng khẳng định: “Coi trọng bồi dưỡng cho học sinh, sinh viên khát vọng mãnh liệt xây dựng đất nước giàu mạnh, gắn liền lập nghiệp bản thân với tương lai của cộng đồng, của dân tộc, trau dồi cho học sinh, sinh viên bản lĩnh, phẩm chất và lối sống của thế hệ trẻ Việt Nam hiện đại”[6]. Việt Nam đang trong quá trình hội nhập quốc tế, công tác tư tưởng, lý luận luôn được Đảng quan tâm và coi trọng, nhất là việc giáo dục tư tưởng, giáo dục ý thức chính trị cho thế hệ trẻ, sinh viên, đoàn viên, thanh niên. Trên thực tế, giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên ở các trường đại học, học viện, cao đẳng ở nước ta trong thời gian qua bên cạnh những mặt tích cực đã đạt được thì vẫn còn một số hạn chế nhất định. Cơ chế thị trường tạo điều kiện cho sự năng động, sáng tạo của sinh viên được phát huy nhưng tính chất cạnh tranh khốc liệt của nó lại sinh ra tâm lý sùng bái đồng tiền, bất chấp đạo lý, coi thường các giá trị nhân văn. Mở rộng giao lưu hội nhập quốc tế đón được “gió lành” nhưng cũng không tránh khỏi “gió độc” lọt vào, nhất là sự lợi dụng của kẻ địch để thực hiện âm mưu “diễn biến hòa bình” mà đối tượng chính là thế hệ trẻ trong đó có sinh viên. Dưới tác động tiêu cực của 1 cơ chế thị trường, của hội nhập với thế giới, của âm mưu “diễn biến hòa bình”…một bộ phận sinh viên đã xa rời lý tưởng cách mạng, giảm sút tình cảm, đạo đức cách mạng. Một bộ phận sinh viên chưa xác định được lý tưởng, sống thiếu hoài bão, chưa xác định được chí hướng cho mình. Một bộ phận sinh viên do thiếu bản lĩnh, kinh nghiệm trong cuộc sống lại gặp phải tác động từ những thông tin xấu, độc hại lan truyền trên internet, những âm mưu và hành động chống phá quyết liệt của các thế lực thù địch đã mất phương hướng chính trị, mờ nhạt về lý tưởng cách mạng. Nguy hiểm hơn, do sự tiếp xúc với một số quan điểm, tư tưởng, văn hóa, nghệ thuật, lối sống không phù hợp từ bên ngoài, một bộ phận sinh viên đã dao động về lập trường, ảo tưởng về nền dân chủ phương Tây với chủ trương đa nguyên, đa đảng. Đảng ta nhận định trong Hội nghị Trung ương 2 (Khóa VIII): “Đặc biệt đáng lo ngại là trong một bộ phận học sinh, sinh viên có tình trạng suy thoái, mờ nhạt về lý tưởng, theo lối sống thực dụng, thiếu hoài bão lập thân, lập nghiệp”. Sinh viên Học viện Hành chính Quốc gia ngoài những đặc điểm chung của sinh viên cả nước còn có những nét riêng đặc thù, đó là môi trường làm việc sau này đòi hỏi phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, tác phong, kỷ luật chặt chẽ, không hoang mang dao động trước những tác động tiêu cực của kinh tế thị trường, trước những cám dỗ của cuộc sống. Họ có nhiệm vụ cao cả sau khi ra trường là đội ngũ “công bộc phục vụ nhân dân”, tham gia trực tiếp vào nền công vụ, công chức để quản lý hành chính nhà nước, góp phần thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển. Hiện nay, đại đa số sinh viên Học viện Hành chính Quốc gia có ý thức chính trị tốt, có quan điểm, lập trường tư tưởng vững vàng, ít bị dao động trước những tác động từ nhiều phía của văn hóa, tư tưởng phương Tây, sự lôi kéo của các thế lực phản cách mạng và các thế lực tôn giáo…Tuy nhiên, trước những yêu cầu khách quan của sự nghiệp phát triển đất nước theo định hướng xã hội chủ nghĩa, việc giáo dục ý thức chính trị cho những cán bộ, công chức, viên chức tương lai ngay từ trong ghế nhà trường là nội dung quan trọng và là sự chuẩn bị vô cùng cần thiết giúp họ bước vào đời, lập thân, lập nghiệp. 2 Với ý nghĩa và tầm quan trọng như trên, có thể thấy công tác giáo dục ý thức chính trị nói chung luôn được Đảng, Nhà nước ta quan tâm, chú trọng, nhất là đối với sinh viên Học viện Hành chính Quốc gia thì việc giáo dục ý thức chính trị này còn có ý nghĩa lớn lao hơn. Xuất phát từ những vấn đề mang tính lý luận và thực tiễn nêu trên, tác giả đã chọn đề tài “Giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên từ thực tiễn Học viện Hành chính Quốc gia” làm đề tài luận văn thạc sĩ của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Vấn đề giáo dục, nâng cao ý thức chính trị cho sinh viên là một vấn đề được nhiều nhà khoa học quan tâm nghiên cứu. Đặc biệt là khi bước vào giai đoạn đổi mới đất nước, vấn đề đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, nâng cao ý thức chính trị cho thế hệ trẻ luôn được Đảng và Nhà nước quan tâm. Nhiều công trình đã được xuất bản và phổ biến trong xã hội, tiêu biểu như sau: 2.1. Các công trình liên quan đến giáo dục ý thức chính trị và công tác tư tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam - Một số vấn đề về công tác tư tưởng của Đảng Cộng sản Việt Nam, PGS.TS. Đào Duy Quát, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2001 Trong công trình này, PGS.TS. Đào Duy Quát đã nghiên cứu và khái quát toàn bộ quá trình hình thành và phát triển công tác lý luận, tư tưởng của Đảng trong 70 năm trên hai phương diện lý luận và thực tiễn. Tác giả nhấn mạnh tới việc phát triển tập trung đổi mới công tác tư tưởng của Đảng trong thế kỷ mới, đặc biệt là công tác định hướng dư luận, định hướng thông tin đáp ứng cho sự phát triển chung của phát triển kinh tế - xã hội. Thông qua những bài học trong công tác tư tưởng, tác giả đã đề xuất những giải pháp khoa học nhằm nâng cao chất lượng, hiệu quả của công tác tư tưởng trong tình hình mới. - Đổi mới công tác giáo dục chính trị - tư tưởng cho cán bộ, đảng viên ở cơ sở trong giai đoạn hiện nay, TS. Vũ Ngọc Am, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2003 3 Trong công trình này, tác giả đã làm rõ và phân biệt khái niệm giáo dục chính trị - tư tưởng trong công tác giáo dục chính trị, giáo dục tư tưởng của Đảng ta. Tác giả nêu rõ, bước vào giai đoạn đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước trong tình hình mới, Đảng cần phải đổi mới toàn diện công tác giáo dục chính trị - tư tưởng cho cán bộ, Đảng viên nhất là ở cơ sở. Trên cơ sở đánh giá thực trạng công tác giáo dục chính trị tư tưởng, tác giả đã đề xuất một nhóm các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả công tác giáo dục chính trị - tư tưởng cho cán bộ Đảng viên. - Công tác tư tưởng trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, Trần Thị Anh Đào, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2009 Trong công trình này, tác giả đã làm rõ vị trí, vai trò của công tác tư tưởng đối với đời sống xã hội, nhất là trong giai đoạn hiện nay. Trên cơ sở phân tích những yếu tố tác động đến công tác tư tưởng của Đảng ta, tâm lý và dư luận xã hội, tác giả đã đưa ra một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả công tác tư tưởng của Đảng. 2.2. Các công trình liên quan đến công tác giáo dục ý thức chính trị cho thanh niên, sinh viên - Định hướng giá trị của thanh niên sinh viên hiện nay, Đỗ Ngọc Hà, Luận án tiến sĩ tâm lý học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, 2002 Công trình khoa học đã khái quát và hệ thống hóa cơ sở lý luận tâm lý học về giá trị, định hướng giá trị của thanh niên, sinh viên. Theo tác giả, trong những công trình bàn về định hướng giá trị trên thế giới có 7 hướng nghiên cứu chính và phạm trù giá trị được khai thác dưới góc độ tâm lý học và xã hội học có điều chỉnh cho phù hợp với tình hình thực tiễn của Việt Nam. - Nhiệm vụ cơ bản của thanh niên Việt Nam trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện dại hóa đất nước, ThS. Đoàn Văn Thái, Nxb Thanh niên, Hà Nội, 2004 Tác giả cuốn sách đã đi sâu nghiên cứu và cung cấp những thông tin cơ bản về tình hình thanh niên, yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và kinh tế tri thức đối với thanh niên. Tác giả cũng đã tổng hợp một cách có 4 hệ thống những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam về vai trò của thanh niên trong thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và đề xuất các giải pháp giúp thanh niên thực hiện được các nhiệm vụ cơ bản của mình. - Công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên Việt Nam hiện nay, Trần Thị Anh Đào (chủ biên), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2010 Cuốn sách gồm 3 chương. Chương 1 tác giả đề cập đến những vấn đề chung nhất về giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên Việt Nam hiện nay. Chương 2 tác giả đánh giá thực trạng công tác giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên Việt Nam. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, tác giả đã tìm ra những giải pháp khả thi để góp phần hữu hiệu vào việc nâng cao chất lượng giáo dục lý luận chính trị cho sinh viên, đáp ứng như cầu càng tốt trong việc nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. - Tăng cường giáo dục nâng cao bản lĩnh chính trị cho sinh viên hiện nay, TS. Trần Thị Thu Hằng, Tạp chí Quốc phòng toàn dân điện tử, http://tapchiqptd.vn/vi/nghien-cuu-trao-doi/tang-cuong-giao-duc-nang-cao-banlinh-chinh-tri-cho-sinh-vien-hien-nay/5749.html Tác giả đã nghiên cứu và chỉ ra những đặc trưng cơ bản thể hiện vai trò quan trọng của sinh viên đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc như: nguồn nhân lực trẻ, năng động, sáng tạo, có tri thức, sức khỏe…đồng thời, đánh giá những tác động tiêu cực của đời sống xã hội đến sinh viên Việt Nam. Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn, tác giả đã đề xuất 3 nhóm giải pháp nhằm tăng cường giáo dục nâng cao bản lĩnh chính trị cho sinh viên trong giai đoạn hiện nay. - Giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên Thủ đô cần đồng bộ các giải pháp, ThS. Phạm Đình Khuê, Tạp chí Cộng sản điện tử, http://www.tapchicongsan.org.vn/Home/Tri-thuc-viet-nam/Trithuc/2012/17281/Giao-duc-chinh-tri-tu-tuong-cho-sinh-vien-Thu-do-can.aspx Tác giả đã đi sâu nghiên cứu và làm nổi bật được vai trò quan trọng của sinh viên trên địa bàn thành phố Hà Nội đối với việc xây dựng và phát triển Thủ đô trong 5 thời gian qua. Bên cạnh đó, tác giả cũng chỉ rõ những biến động phức tạp, những yếu tố tác động tiêu cực đến tư tưởng chính trị của sinh viên Thủ đô. Dựa trên những quan điểm cơ bản của Đảng Cộng sản Việt Nam và thông qua nghiên cứu thực tiễn, tác giả đã đề xuất 5 nhóm giải pháp theo hướng đồng bộ để tăng cường, nâng cao công tác giáo dục chính trị, tư tưởng cho sinh viên Thủ đô. - Coi trọng giáo dục chính trị, tư tưởng trong đoàn viên, thanh niên, Bùi Văn Huân, Tạp chí Xây dựng Đảng điện tử, http://www.xaydungdang.org.vn/Home/Daihoi-dang/2014/7694/Coi-trong-giao-duc-chinh-tri-tu-tuong-trong-doan-vienthanh.aspx Tác giả đã đi sâu nghiên cứu công tác giáo dục chính trị, tư tưởng trong đoàn viên, thanh niên từ thực tiễn Trường Đại học Nông Lâm Bắc Giang với những mặt đạt được và hạn chế còn tồn tại. Từ cơ sở lý luận và thực tiễn, tác giả đã đề xuất 4 giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả công tác giáo dục chính trị, tư tưởng trong đoàn viên, thanh niên của đơn vị. - Vấn đề xây dựng văn hóa chính trị cho sinh viên hiện nay, Trần Thúy Vân, Báo An ninh Thủ đô điện tử, http://anninhthudo.vn/giao-duc/van-de-xay-dung-vanhoa-chinh-tri-cho-sinh-vien-hien-nay/634458.antd Dựa trên cơ sở khoa học của chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam, tri thức khoa học chính trị, tác giả đã đi sâu phân tích và làm rõ được phạm trù văn hóa chính trị của sinh viên và thực tiễn văn hóa chính trị của sinh viên Việt Nam hiện nay trên 3 khía cạnh: tri thức chính trị, niềm tin chính trị và hành vi chính trị. Tác giả cũng đã chỉ rõ một số hạn chế trong văn hóa chính trị của sinh viên Việt Nam, từ đó đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao trình độ văn hóa chính trị của thế hệ rường cột nước nhà. - Vai trò của giáo dục đạo đức trong xây dựng nhân cách sinh viên hiện nay, PGS.TS. Nguyễn Thế Kiệt, Tạp chí Lý luận chính trị điện tử, http://lyluanchinhtri.vn/home/index.php/dao-tao-boi-duong/item/1373-vai-tro-cuagiao-duc-dao-duc-trong-xay-dung-nhan-cach-sinh-vien-hien-nay.html 6 Dựa trên kiến thức liên ngành triết học, tâm lý học, đạo đức học, xã hội học, tác giả đã đi sâu nghiên cứu, phân tích và làm rõ phạm trù nhân cách, giáo dục và đạo đức, từ đó nêu bật lên vai trò và tầm quan trọng của công tác giáo dục đạo đức và xây dựng nhân cách cho sinh viên hiện nay với mục dích xây dựng đội ngũ trí thức tương lai vừa “hồng” vừa “chuyên”, kế tục các thế hệ cha anh trong sự nghiệp cách mạng mới. - Giáo dục bản lĩnh chính trị Hồ Chí Minh cho thế hệ trẻ Việt Nam trong thời kỳ hội nhập, ThS. Bùi Thị Cần, Tạp chí Lý luận chính trị điện tử, http://lyluanchinhtri.vn/home/index.php/dao-tao-boi-duong/item/598-giao-duc-banlinh-chinh-tri-ho-chi-minh-cho-the-he-tre-viet-nam-trong-thoi-ky-hoi-nhap.html Tác giả đã đi sâu nghiên cứu và nêu bật được sự cần thiết và tầm quan trọng của việc giáo dục bản lĩnh chính trị Hồ Chí Minh cho thế hệ trẻ trong thời kỳ hội nhập. Qua nghiên cứu các tác phẩm và tư tưởng của Người, tác giả cũng đã nêu ra 3 nội dung quan trọng trong công tác giáo dục bản lĩnh chính trị Hồ Chí Minh cho thế hệ trẻ Việt Nam, góp phần xây dựng một thế hệ trí tuệ, bản lĩnh với tinh thần không sợ khó khăn, gian khổ, không sợ bất cứ một kẻ thù nào; trước khó khăn không lùi bước, trước thắng lợi không kiêu ngạo, trước cám dỗ không lay chuyển và khuất phục để tự tin hội nhập sâu rộng hơn với bạn bè năm châu. - Nâng cao nhận thức chính trị, lý tưởng sống đúng đắn, ý thức trách nhiệm với cộng đồng trong thanh niên, xứng đáng truyền thống tự hào của cha anh, Nguyễn Đắc Vinh, Tạp chí Cộng sản, số tháng 12/2015 Trong nghiên cứu này, PGS.TS. Nguyễn Đắc Vinh đã khái quát truyền thống vẻ vang của thế hệ trẻ Việt Nam qua các giai đoạn lịch sử, từ đó nêu bật tầm quan trọng của của đối tượng này đối với sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Tác giả cũng chỉ rõ những khó khăn, thách thức mà thế hệ trẻ Việt Nam đang phải đối mặt bên cạnh những thành tích đã đạt được. Trên cơ sở lý luận và thực tiễn, tác giả đã nêu ra 4 giải pháp nhằm nâng cao nhận thức chính trị, lý tưởng sống đúng đắn, ý thức trách nhiệm với cộng đồng trong thanh niên nhằm xây dựng một lớp thanh niên “ vừa hồng”, “ vừa chuyên”, đủ sức gánh vác những nhiệm vụ lớn lao của quá 7 trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước, xứng đáng với truyền thống tự hào của cha anh. Trong các tác phẩm và công trình nghiên cứu nêu trên, các tác giả đã đề cập đến thực trạng và công tác giáo dục tư tưởng, truyền thống yêu nước, giáo dục đạo đức, nhân cách cho thế hệ thanh niên, sinh viên Việt Nam. Cũng có tác phẩm đề cập đến việc phải đổi mới phương pháp giảng dạy các môn lý luận Mác – Lênin – đây là một trong những yếu tố góp phần giáo dục lý tưởng, ý thức chính trị cho sinh viên. Thông qua đó cũng đề ra một số giải pháp để tăng cường công tác giáo dục, đào tạo, bồi dưỡng ý thức chính trị cho thanh niên, sinh viên; góp phần nâng cao ý thức chính trị, tinh thần đoàn kết, yêu nước chân chính cho thế hệ trẻ Việt Nam. Tuy vậy, vẫn chưa có một cuốn sách hay luận án nào đề cập một cách đầy đủ, trực tiếp về việc giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên của Học viện Hành chính Quốc gia trong quá trình xây dựng đất nước hiện nay. Đó là lý do khiến tác giả muốn đi sâu tìm hiểu vấn đề này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích thực trạng và những vấn đề đặt ra trong công tác giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Học viện Hành chính Quốc gia, luận văn đề xuất quan điểm và giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên nói chung và sinh viên Học viện Hành chính Quốc gia nói riêng trong thời gian tới. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích trên, đề tài giải quyết các nhiệm vụ sau: - Một là, làm rõ những vấn đề cơ bản về giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên; các đặc điểm của sinh viên nói chung và sinh viên Học viện Hành chính Quốc gia nói riêng. - Hai là, trình bày các yếu tố tác động đến công tác giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Học viện Hành chính Quốc gia. Phân tích, đánh giá thực trạng giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Học viện Hành chính Quốc gia hiện nay. 8 - Ba là, đề xuất một hệ thống giải pháp có tính định hướng nhằm nâng cao chất lượng giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Học viện Hành chính Quốc gia. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu: Vấn đề giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Học viện Hành chính Quốc gia trong giai đoạn hiện nay ở Việt Nam 4.2. Phạm vi nghiên cứu – Không gian nghiên cứu: Sinh viên hệ chính quy đang học tập tại Hà Nội và Cơ sở TP. Hồ Chí Minh – Thời gian nghiên cứu: từ năm 2012 đến nay. 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Luận văn được triển khai trên cơ sở những lý luận cơ bản của Chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và Đảng Cộng sản Việt Nam, của Bộ Giáo dục và Đào tạo, Đoàn TNCS Hồ Chí Minh, Hội Sinh viên Việt Nam về vấn đề giáo dục ý thức chính trị; giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên. Luận văn cũng tham khảo và kế thừa các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học có liên quan. 5.2. Phương pháp nghiên cứu Luận văn sử dụng phương pháp duy vật biện chứng của Chủ nghĩa Mác – Lênin, kết hợp với sử dụng các phương pháp khác như: khảo sát, điều tra xã hội học, phân tích, tổng hợp… 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn - Luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo phục vụ cho nghiên cứu, giảng dạy bộ môn Mác – Lênin và Chính trị học của Học viện Hành chính Quốc gia. - Những kết quả đạt được của luận văn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo đối với các cấp lãnh đạo trong quá trình hoạch định chủ trương, chính sách giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên nói chung và sinh viên Học viện Hành chính Quốc gia nói riêng. 9 7. Cơ cấu của Luận văn Luận văn bao gồm phần mở đầu, nội dung, phần kết luận, phụ lục và danh mục tài liệu tham khảo. Nội dung của Luận văn được kết cấu thành 3 chương, 8 tiết. 10 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ GIÁO DỤC Ý THỨC CHÍNH TRỊ CHO SINH VIÊN 1.1. Khái niệm giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Để nghiên cứu, đưa ra được khái niệm giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên. Trước hết, cần nghiên cứu những khái niệm cơ bản có liên quan sau đây: * Khái niệm ý thức chính trị Ý thức chính trị là một trong những hình thái của ý thức xã hội, xuất hiện khi xã hội có giai cấp và nhà nước, nó phản ánh đời sống chính trị của xã hội, trong đó cốt lõi là mối quan hệ giữa các giai cấp. Ý thức chính trị là một lĩnh vực rộng lớn, phức tạp, nhạy cảm và có vai trò quan trọng trong đời sống xã hội có giai cấp. Nó được biểu hiện qua hai cấp độ là tâm lý chính trị và hệ tư tưởng chính trị. Để hiểu được ý thức chính trị thì cần phải tìm hiểu từ khái niệm “chính trị” và “ý thức”. Theo Lênin, “chính trị là sự tham gia vào công việc của nhà nước, là việc vạch hướng đi cho nhà nước”. Cái quan trọng nhất trong chính trị là “tổ chức chính quyền nhà nước”, chính trị là mối quan hệ giữa các giai cấp, các cộng đồng xã hội về vấn đề nhà nước, là sự tham gia của nhân dân vào công việc của nhà nước, là tổng hợp những phương hướng, những mục tiêu quy định bởi giai cấp, dân tộc, là hoạt động thực tiễn của các giai cấp, các đảng phái, nhà nước để thực hiện đường lối đã được lựa chọn nhằm đạt được mục tiêu đã đặt ra. “Ý thức” là sự phản ánh thế giới xung quanh vào bộ não của con người, là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan. Sự phản ánh ý thức là hình ảnh chủ quan vì nó không có tính vật chất, nó là hình ảnh của tinh thần nhưng không phải là sự phản ánh thụ động giản đơn, mà là phản ánh sáng tạo hiện thực khách quan. Như vậy, có thể hiểu, ý thức chính trị là sự hiểu biết, quan tâm đến những vấn đề liên quan tới chính trị, nhà nước. Cụ thể hơn, ý thức chính trị là thái độ đối với các thể chế chính trị (nhà nước, đảng phái); là nhận thức về những nội dung chính trị quan trọng (chế độ chính trị, đường lối chính trị, quyết sách chính trị…); là sự hiểu biết 11 của cá nhân với tính cách là một giai cấp trong mối quan hệ với các giai cấp – tầng lớp cơ bản (kẻ thù, bạn đồng minh,,,), dân tộc…nảy sinh từ quá trình xây dựng chế độ chính trị của một quốc gia. Theo Lênin, ý thức chính trị bao gồm những mối quan hệ giữa tất cả các giai cấp, tầng lớp với nhà nước và chính phủ. Ý thức chính trị có hai cấp độ chính trị là cấp độ thực tiễn – đời thường và cấp độ tư tưởng – lý luận. Cấp độ tư tưởng – đời thường là biểu hiện của các dạng tâm lý, cảm xúc, ước muốn…nảy sinh tự phát trong hoạt động thực tiễn, kinh nghiệm, xã hội của con người, từ môi trường xung quanh và từ ảnh hưởng chính trị trực tiếp nào đó. Ý thức chính trị thực tiễn – đời thường là kho tàng để ý thức chính trị có tính lý luận tìm kiếm và khái quát thành nội dung của mình. Ý thức chính trị rất phong phú nhưng cái cốt lõi của nó là sự hiểu biết, nhận thức của một giai cấp về địa vị lịch sử. Do vậy, ở cấp độ thứ hai, ý thức chính trị tư tưởng – lý luận được biểu hiện là những quan điểm chính trị đã được hệ thống hóa thành một chỉnh thể mang tính hợp lý, tính khoa học, phản ánh được mối quan hệ bản chất, tất yếu, phổ biến của các hiện tượng trong đời sống chính trị, được diễn tả dưới dạng các khái niệm khoa học và đỉnh cao là các học thuyết chính trị và hệ tư tưởng chính trị. Hệ tư tưởng chính trị của giai cấp phản ánh trực tiếp và tập trung nhất lợi ích giai cấp của giai cấp đó. Hệ tư tưởng chính trị là hệ thống những quan điểm, tư tưởng thể hiện lợi ích căn bản của một giai cấp nhất định, được cụ thể hóa và biểu hiện trong đường lối, cương lĩnh chính trị của Đảng, trong luật pháp, chính sách của Nhà nước. Hệ tư tưởng chính trị được hình thành một cách tự giác, được các nhà tư tưởng của giai cấp xây dựng và truyền bá. Hệ tư tưởng chính trị thường gắn với các tổ chức và các cơ quan chính trị, thông qua các tổ chức chính trị mà một giai cấp nào đó tiến hành cuộc đấu tranh về ý thức hệ vì lợi ích của giai cấp mình. Ý thức chính trị nói chung và hệ tư tưởng chính trị nói riêng có tác động tích cực hoặc tiêu cực tới đời sống xã hội phụ thuộc vào tính chất tiến bộ hay lạc hậu, cách mạng hay phản cách mạng của giai cấp mang hệ tư tưởng đó. Điều đó tùy thuộc vào vai trò lịch sử của giai cấp cầm quyền quyết định. 12 Việt Nam hiện nay đang tiến lên theo con đường xã hội chủ nghĩa. Mặc dù trong xã hội vẫn có đối kháng giai cấp, vẫn còn nhiều hệ tư tưởng chính trị tồn tại, tuy nhiên hệ tư tưởng chính trị của giai cấp công nhân (hệ tư tưởng của chủ nghĩa Mác – Lênin) là hệ tư tưởng chính trị giữ vị trí thống trị, chủ đạo trong xã hội. Đây là hệ tư tưởng chính trị tiến bộ, cách mạng và khoa học, phản ánh được nhu cầu, quyền lợi, lợi ích của toàn thể nhân dân lao động. Hệ tư tưởng chính trị này đối lập với hệ tư tưởng chính trị của những giai cấp bóc lột, tư hữu trong xã hội, định hướng đúng đắn cho giai cấp công nhân và nhân dân lao động tiến hành cuộc đấu tranh một cách tự giác để xóa bỏ chế độ người áp bức bóc lột người, xây dựng một xã hội mới tốt đẹp, công bằng, phù hợp với quy luật phát triển của lịch sử. * Khái niệm giáo dục “Giáo dục” có nguồn gốc từ tiếng Latinh là “Educare” (tiếng Anh là Education) có nghĩa là “làm bộc lộ ra”. Theo nghĩa chung nhất là hình thức học tập theo đó kiến thức, kỹ năng, thói quen của một nhóm người được trao truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác thông qua giảng dạy, đào tạo hay nghiên cứu. Giáo dục thường diễn ra dưới sự hướng dẫn của người khác, nhưng cũng có thể thông qua tự học. Về khái niệm “giáo dục”, hiện có nhiều quan niệm khác nhau do xuất phát từ các cách tiếp cận khác nhau. Đây là một hiện tượng xã hội đặc biệt mà bản chất của nó là truyền đạt, lĩnh hội những kiến thức và kinh nghiệm của các thế hệ loài người. Nhờ đó, các thế hệ nối tiếp nhau kế thừa, bổ sung, phát huy những kiến thức và kinh nghiệm của thế hệ trước, trên cơ sở đó mà nhân loại ngày càng phát triển. Theo từ điển Tiếng Việt, khi coi giáo dục là một hoạt động thì nó được hiểu “là hoạt động nhằm tác động một cách có hệ thống đến sự phát triển tinh thần, thể chất của một đói tượng nào đó, làm cho đối tượng ấy dần dần có được những phẩm chất và năng lực như yêu cầu đặt ra”; khi coi giáo dục là một danh từ thì nó được hiểu “là hệ thống các biện pháp và các cơ quan giảng dạy – giáo dục của một nước”. Dưới góc độ triết học, giáo dục được xem là một quá trình hai mặt: một mặt đó là sự tác động từ bên ngoài vào đối tượng giáo dục (sự tác động của tri thức, văn 13 hóa nhân loại thông qua nhà sư phạm đến đối tượng học sinh, sinh viên; mặt khác (chủ yếu hơn) là thông qua sự tác động này mà làm cho đối tượng tự biến đổi bản thân mình, tự hoàn thiện, tự nâng mình lên thông qua giáo dục. Một qua điểm khác về giáo dục: giáo dục hiểu theo nghĩa rộng là hoạt động (hay quá trình) chuyển giao hệ thống tri thức, kinh nghiệm xã hội của thế hệ này cho các thế hệ kế tiếp nhằm hình thành và phát triển nhân cách, đáp ứng nhu cầu tồn tại và phát triển của đời sống xã hội trong những giai đoạn lịch sử. Theo nghĩa hẹp, giáo dục gắn với quá trình hình thành và phát triển hệ thống nhà trường (giáo dục nhà trường) là các hoạt động giáo dục có mục đích và có nội dung chính xác cho từng bậc học và loại hình trường, được thực hiện một cách có kế hoạch, có hệ thống trong khuôn khổ nhà trường. Ngày nay, giáo dục được coi là một yếu tố giải phóng tiềm năng của con người, được coi như một lực lượng sản xuất thúc đẩy trực tiếp sự phát triển kinh tế xã hội, đào tạo lớp người có khả năng giải quyết các mâu thuẫn của thời đại. Phát triển giáo dục trở thành đòn bẩy phát triển kinh tế - xã hội bền vững. Giáo dục có nội dung rất phong phú bao gồm giáo dục đạo đức, giáo dục thẩm mỹ, lao động, kinh tế, quốc phòng, an ninh, chính trị, tư tưởng…Trong đó chính trị - tư tưởng được xác định là một nội dung chủ đạo và có vị trí đặc biệt trong việc rèn luyện, xây dựng các tri thức chính trị, hình thành nhân cách, củng cố niềm tin, quy định bản chất xã hội, bản chất giai cấp cho đối tượng giáo dục. * Khái niệm giáo dục ý thức chính trị Quá trình giáo dục ý thức chính trị là một bộ phận hợp thành của công tác tư tưởng và bao hàm trong đó nhiều hoạt động khác nhau. Tính đặc thù của quá trình này là phải diễn ra trong nhà trường và các cơ sở, trung tâm đào tạo, bồi dưỡng, thể hiện rõ nét thông qua sự tương tác giữa hoạt động dạy của giảng viên và hoạt động học của học viên. Như vậy, giáo dục ý thức chính trị được hiểu là hoạt động giáo dục trên lĩnh vực tư tưởng. Nó định tính và khu biệt về mặt nội dung của hoạt động giáo dục tư tưởng này với các hoạt động giáo dục tư tưởng khác như: thẩm mỹ, đạo đức, pháp 14 luật…Bên cạnh đó mặt chính trị ở đây cần được hiểu bao gồm hai góc độ: góc độ tư tưởng và góc độ hoạt động. Điều đó có nghĩa là giáo dục ý thức chính trị không dừng lại ở mục đích hình thành tư tưởng chính trị mà còn hướng tới mục tiêu cổ vũ hành động chính trị tích cực của đối tượng. Theo TS. Vũ Ngọc Am: “Bản chất của công tác giáo dục chính trị - tư tưởng là quá trình tác động có mục đích, có hệ thống của một Đảng, một giai cấp, một tổ chức vào quần chúng nhằm giác ngộ, nâng cao nhận thức tư tưởng của họ về quan điểm, đường lối chính trị để quy tụ, tập hợp quần chúng tham gia vào quá trình đấu tranh giành và bảo vệ thực thi quyền lực chính trị, bảo vệ lợi ích của giai cấp”. Hiện nay, giáo dục ý thức chính trị được coi là một bộ phận của công tác tư tưởng, là hoạt động có mục đích của Đảng Cộng sản, Nhà nước và các đoàn thể chính trị - xã hội nhằm hình thành ở cán bộ, đảng viên, quần chúng nhân dân thế giới quan khoa học, rèn luyện bản lĩnh chính trị vững vàng, niềm tin vào sự nghiệp cách mạng do Đảng khởi xướng, lãnh đạo, khắc phục thói thụ động và thờ ơ chính trị, hình thành thái độ đấu tranh không khoan nhượng đối với các tư tưởng phản tiến bộ, thúc đẩy tính tích cực, tự giác, sáng tạo tham gia vào các phong trào cách mạng. Ngày nay, trong sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc, hội nhập và phát triển với thế giới, nội dung trọng tâm của giáo dục ý thức chính trị là tuyên truyền, giáo dục chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước, cung cấp thông tin chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội cho quần chúng nhân dân. Mặt khác, nội dung giáo dục ý thức chính trị còn bao gồm: lý tưởng cách mạng do Đảng lãnh đạo, tính tích cực chính trị - xã hội, đấu tranh khắc phục sự mơ hồ về chính trị, phai nhạt về lý tưởng, những thông tin cập nhật về tình hình kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội trong nước và quốc tế. Từ những trình bày và phân tích ở trên, có thể coi giáo dục ý thức chính trị là hoạt động truyên truyền và phổ biến hệ tư tưởng chính trị của chủ nghĩa Mác – Lênin đối với quần chúng nhân dân; đồng thời định hướng các giá trị chính trị, lý tưởng chính trị, cung cấp thông tin thời sự tổng hợp nhằm nâng cao nhận thức 15 chính trị, hình thành tri thức chính trị, văn hóa chính trị, củng cố niềm tin, bản lĩnh chính trị và thúc đẩy tính tích cực, tự giác, sáng tạo của quần chúng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Giáo dục ý thức chính trị được thực hiện thường xuyên, liên tục, rộng khắp bằng những hình thức, phương pháp đa dạng và phong phú. Là một nội dung của công tác tư tưởng, giáo dục ý thức chính trị cũng sử dụng tất cả các hình thức, phương pháp, phương tiện của công tác tư tưởng. Những hình thức tuyên truyền, giáo dục, cổ động chứa đựng nội dung chính trị - tư tưởng cũng được coi là hình thức của công tác giáo dục chính trị - tư tưởng. * Khái niệm giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Giáo dục ý thức chính trị là một hoạt động nâng cao giác ngộ lý luận cộng sản, củng cố niềm tin vào tiền đồ cách mạng bằng các cơ sở khoa học, xác lập các công cụ nhận thức, nhằm giải quyết các công việc do thực tiễn cuộc sống thường xuyên biến đổi đặt ra. Nội dung của giáo dục ý thức chính trị rất rộng, bao gồm những nguyên lý phổ biến của chủ nghĩa Mác – Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh; đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước về các lĩnh vực của đời sống xã hội; lịch sử Đảng, truyền thống dân tộc; những kinh nghiệm của các nước xã hội chủ nghĩa cùng với những tinh hoa tư tưởng nhân loại…Giáo dục ý thức chính trị có nhiều hình thức, đó là các lớp học tập lý luận, những đợt sinh hoạt chính trị, nghị quyết của Đảng, những buổi báo cáo các vấn đề liên quan tới chính trị - tư tưởng, các cuộc thi tìm hiểu… Công tác giáo dục ý thức chính trị là hoạt động có chủ đích của các Đảng Cộng sản nhằm xác lập thế giới quan khoa học trên lập trường của chủ nghĩa Mác – Lênin. Chủ tịch Hồ Chí Minh khẳng định, giáo dục ý thức chính trị là truyền bá chủ nghĩa Mác – Lênin, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước tới cán bộ, đảng viên và nhân dân nhằm tạo ra sự thống nhất về tư tưởng, nâng cao nhận thức chính trị, phẩm chất cách mạng và năng lực hoạt động thực tiễn của họ, hướng dẫn họ vận dụng những hiểu biết ấy vào cuộc sống. 16 Kế thừa có chọn lọc các cách tiếp cận về giáo dục ý thức chính trị, tác giả đề tài đi đến khái niệm: Giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên là hoạt động tuyên truyền, giảng dạy, lĩnh hội và vận dụng một cách sáng tạo những nguyên lý của chủ nghĩa Mác – Lênin, đường lối, quan điểm của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước cùng những tinh hoa tư tưởng chính trị của dân tộc và nhân loại nhằm hình thành thế giới quan khoa học, nhân sinh quan cách mạng, phương pháp tư duy biện chứng, phương pháp hành động khoa học, góp phần phát huy tính tích cực của sinh viên trong công cuộc xây dựng và bảo vệ tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Giáo dục ý thức chính trị là một bộ phận quan trọng của giáo dục và đào tạo ở bậc đại học, là yêu cầu khách quan nhằm hình thành và phát triển nhân cách cho sinh viên. Nó có tác động trực tiếp đến tư tưởng, tình cảm, đạo đức và khả năng thực hành công việc của mỗi sinh viên trong thực tiễn cuộc sống. Điều đó lại càng quan trọng khi tình hình trong nước và quốc tế đang có những diễn biến phức tạp, khi nhiều vấn đề của con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở nước ta cần được làm sáng tỏ về mặt lý luận. Vì vậy, việc giáo dục lý luận cách mạng cho sinh viên để phục vụ yêu cầu thực tiễn cách mạng là một yêu cầu hết sức cấp thiết hiện nay. 1.2. Vai trò và đặc trưng của giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên 1.2.1. Vai trò của giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên Thứ nhất, giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên góp phần phát triển con người toàn diện Chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ: “Muốn xây dựng chủ nghĩa xã hội phải có con người xã hội chủ nghĩa”[24,tr.448]. Đức và tài là hai mặt của cùng một nhân cách con người, là những nội dung không thể thiếu trong giáo dục con người toàn diện. Mục đích cuối cùng của giáo dục toàn diện nhằm tạo ra lớp người có năng lực và phẩm chất đáp ứng yêu cầu thời đại. Người xác định “trong việc giáo dục và học tập, phải chú trọng đủ các mặt: đạo đức cách mạng, giác ngộ xã hội chủ nghĩa, văn hóa, kỹ thuật, lao động và sản xuất”[25,tr.190]. Giáo dục ý thức chính trị cho sinh viên là một trong những nội dung quan trọng trong công tác giáo dục toàn diện bởi ngoài kiến thức chuyên môn, người sinh viên rất cần được trau dồi tư tưởng, đạo 17