Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Hiện thực và huyền thoại trong tác phẩm franz kafka...

Tài liệu Hiện thực và huyền thoại trong tác phẩm franz kafka

.PDF
154
838
108

Mô tả:

LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, ngoài sự nỗ lực của bản thân, người viết còn nhận được sự động viên giúp đỡ của rất nhiều người. Người viết xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới TS. Nguyễn Thị Anh Thảo Giảng viên chính Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh. Cô đã tận tình giups đỡ người viết giải quyết các vấn đề vạch ra trong đề tài, cũng như tận tình hướng dẫn người viết trong suốt quá trình làm luận văn. Xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong Ban chủ nhiệm Khoa Ngữ văn, Phòng SĐH Trường ĐHSP Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện cho người viết hoàn thành luận văn này. Xin cảm ơn BGH, Khoa Sư phạm Trường Đại học Tây Nguyên đã tạo mọi điều kiện thuận lợi trong công tác để người viết hoàn thành luận văn. Xin cảm ơn đồng nghiệp và bạn bè đã động viên, khích lệ người viết trong suốt quá trình thực hiện luận văn. TP. Hồ Chí Minh, tháng 8 năm 2007 Người viết 3 MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN ...........................................................................................................3 MỤC LỤC .................................................................................................................4 MỞ ĐẦU ...................................................................................................................7 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................................ 7 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ............................................................................. 8 2.1.Đối tượng ......................................................................................................................... 8 2.2.Phạm vi nghiên cứu ......................................................................................................... 8 3. Lịch sử vấn đề............................................................................................................. 9 3.1. Trên thế giới ................................................................................................................. 10 3.2. Ở Việt Nam ................................................................................................................... 15 4. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 22 5. Phương pháp nghiên cứu ........................................................................................ 22 6. Đóng góp của luận văn ............................................................................................ 23 7. Bố cục luận văn ........................................................................................................ 23 Chương 1: HUYỀN THOẠI NHƯ MỘT PHƯƠNG THỨC NGHỆ THUẬT ĐỘC ĐÁO TRONG SÁNG TÁC CỦA FRANZ KAFKfA ................................24 1.1. Về huyền thoại và huyền thoại hóa trong văn học .............................................. 24 1. 2. Những phương thức xây dựng huyền thoại và sự đổi mới nghệ thuật văn xuôi của F. Kafka ................................................................................................................. 30 1.2.1. Phương thức xây dựng huyền thoại bằng những yếu tô siêu thực, phi lý như một phương diện đổi mới nghệ thuật văn xuôi Kafka ................................................................ 30 1.2.1.1. Huyền thoại được xây dựng từ những yếu tố kỳ ảo, hoang đường ......... 30 4 1.2.1.2. Huyền thoại được xây dựng từ những yếu tố hiện thực đẩy sang phạm vi của cái siêu thực, phi lí. ........................................................................................ 37 1.2.2. Xây dựng huyền thoại từ những motif - biểu tượng trong kho tàng văn hóa, văn học truyền thống phương Tây và vấn đề kết cấu trong tác phẩm Kafka .................................... 41 1.2.2.1. Motif ........................................................................................................ 41 1.2.2.2. Biểu tượng ............................................................................................... 52 1.2.3. Một số phương thức xây dựng huyền thoại khác ....................................................... 61 1.2.3.1. Hình tượng ngụ ngôn............................................................................... 61 1.2.3.2. Nhại truyền thuyết như một phương thức tạo dựng huyền thoại ............ 63 1.3. Quan hệ giữa các phương thức xây dựng huyền thoại ....................................... 65 Chương 2: HIỆN THỰC QUA PHƯƠNG THỨC HUYỀN THOẠI TRONG TÁC PHẨM FRANZ KAFKA ..............................................................................67 2.1. Hiện thực xã hội Châu Âu qua những ẩn dụ kỳ vĩ ............................................. 67 2.1.1. Chế độ xã hội với bộ máy hành chính quan liêu chuyên quyền, độc đoán................ 67 2.1.2. Quyền lực tối thượng chi phối số phận con người .................................................... 75 2.1.3. Tình trạng tha hóa của con người ............................................................................. 78 2.2. Hiện thực tâm lý .................................................................................................... 84 2.2.1. Kafka trước những biến động của cuộc sống và xã hội ............................................ 84 2.2.2. Bức tranh tâm lý của con người thế kỷ XX ................................................................ 89 2.2.2.1. Nỗi ám ánh sinh tồn................................................................................. 89 2.2.2.2. Trạng thái tâm lý nguôi người qua hình ảnh loài vật .............................. 92 2.2.2.3. Khất vọng tìm kiếm, khát vọng hòa hợp ................................................. 95 2.2.2.4. Tâm trạng hoài nghi của con nguời ....................................................... 101 2.3. Thân phận rối của con người ............................................................................. 104 5 Chương 3: MỐI QUAN HỆ GIỮA HIỆN THỰC VÀ HUYỀN THOẠI TRONG TÁC PHẨM FRANZ KAFKA ............................................................110 3.1. Bức tranh nghệ thuật của F. Kafka qua mối quan hệ giữa hiện thực và huyền thoại ............................................................................................................................ 110 3.2. Nghệ thuật trộn lẫn giữa thực và ảo .................................................................. 112 3.2.1. Kết hợp giữa cái phi lý và cái thường nhật ............................................................. 112 3.2.2. Cách thể hiện phản ứng của nhân vật trước hiện tượng bất thường ...................... 114 3.2.3. Xóa nhòa ranh giới giữa giấc mơ - hiện thực ......................................................... 115 3.2.4. Mờ hóa không gian, thời gian ................................................................................. 118 3.2.5. Mờ hóa nhân vật ...................................................................................................... 121 3.2.6. Nghệ thuật kể chuyện............................................................................................... 123 3.3. Hiện thực và huyền thoại trong tác phẩm F. Kafka nhìn ở góc độ chức năng 131 KẾT LUẬN ...........................................................................................................138 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................143 PHỤ LỤC ..............................................................................................................151 6 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài F. Kafka (1883 - 1924) là nhà văn Tiệp Khắc, gốc Do Thái, sáng tác bằng tiếng Đức - một trong những người được mệnh danh là “người đã đưa độc giả lạc vào mê cung” và là nhà cách tân lớn nhất trong tất cả những vị cách tân văn xuôi phương Tây đầu thế kỷ XX, bên cạnh M. Proust, J. Joyce, w. Faulkner... Sáng tác của Ông đã có những đóng góp lớn cho nghệ thuật tiểu thuyết phương Tây hiện đại và thế giới. Trên mặt trận cách tân nghệ thuật, Kafka đã có những thành công ở các bình diện: nghệ thuật xây dựng nhân vật, kết cấu - cốt truyện và điểm nhìn trần thuật. Ở khía cạnh nội dung tư tưởng, tác phẩm Kafka biểu hiện sâu sắc những vấn đề nổi bật của thời đại, đặc biệt là các chủ đề phi lý, tha hóa, cô đơn, lo âu... của con người. Trên chặng đường nghệ thuật của mình, khi còn sống Kafka không may mắn nhận được sự ái mộ của độc giả, chỉ sau khi ông mất, khi những gì ông để lại đã ứng nghiệm với thực tại xã hội thì tiếng tăm về ông mới được bừng rộ. Thông thường ở những nhà văn lớn, những phát biểu của họ về văn chương có thể trở thành phương châm sáng tác. Cùng nói về những quan điểm nghệ thuật của mình, ở thế kỷ XIX, Honoré de Balzac - bậc thầy vĩ đại của chủ nghĩa hiên thực - đã từng lên tiếng: “Trao cho nhà văn tất cả mọi hình thức của sáng tạo! Trao cho họ tên nỏ của sự mỉa mai, trao cho họ những lời ngọt ngào, âu yếm, mềm mại như những bông tuyết rơi phủ quả đồi. Trao cho họ các nhân vật của sân khấu; trao cho họ đôi cánh huyền thoại khổng lồ và hoang tưởng, trao cho họ mọi loài hoa và cả những cành gai nữa”. [19, tr.1314]. Ở thế kỷ XX, Kafka không lên tiếng nói về một nguyên lý hay phương pháp sáng tác nào mà trong một bức thư gửi cho người bạn (1902), Kafka viết: “Tại sao mình lại viết cho cậu như vậy? Là để cậu biết là mình đang bám sát cuộc sống đến mức nào, cuộc sống đang trượt ngã ở bên ngoài trên các vỉa hè” [94, tr.23]. Nhưng cái hiện thực cuộc sống mà Kafka tặng cho đời đã gây không ít tranh luận cho giới bạn đọc và phê bình. Đã từ lâu người ta nói đến một chủ nghĩa huyền thoại trong 7 sáng tác của Kafka và nghiên cứu tác phẩm của Kafka theo xu hướng phê bình Huyền thoại học đã được thực hiện. Song mọi hiểu biết về Kafka và tác phẩm của ông chưa bao giờ dừng lại ở một cách hiểu nào. Quả thật, thế giới nghệ thuật của Kafka cho đến nay vẫn còn nhiều điều bí ẩn, nhất là vấn đề quan hệ giữa hiện thực và huyền thoại. Nhiều câu hỏi được đặt ra cho vấn đề này: Thế giới Kafka là thế giới nửa thực nửa hư? Thế giới của mộng mị, ảo giác? Hiện thực của Kafka có phải chỉ là hiện thực đơn thuần? Sáng tạo huyền thoại của Kafka có tính tự phát hay nhằm mô hình hoa thế giới bằng motif huyền thoại truyền thống?... Xuất phát từ những lí do trên, chúng tôi chọn đề tài Hiện thực và huyền thoại trong tác phẩm Franz Kafka làm đối tượng cho luận văn tốt nghiệp. Với đề tài này, người viết được thỏa niềm say mê nghiên cứu, có điều kiện đi sâu khám phá một vấn đề không mới nhưng chưa hẳn thống nhất, góp phần mở rộng cánh cửa vào lâu đài nghệ thuật đầy bí ẩn của Kafka cũng như góp phần vào việc nghiên cứu, giảng dạy tác phẩm Kafka trong nhà trường. 2. Đối tượng và phạm vỉ nghiên cứu 2. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 2.1.Đối tượng Chúng tôi xác định những phương thức huyền thoại, khả năng phản ánh hiện thực và mối quan hệ giữa hiện thực và huyền thoại trong tác phẩm của Kafka là đối tượng chính của đề tài. 2.2.Phạm vi nghiên cứu - Về đề tài: Đề tài Hiện thực và huyền thoại trong tác phẩm Kafka là một đề tài khá rộng. Nhưng trong khuôn khổ một luận văn Thạc sĩ, chúng tôi xoáy sâu vào nghiên cứu mối quan hệ giữa hiện thực và huyền thoại, coi đó là cốt lõi của đề tài (chứ không tham vọng khảo sát toàn bộ những vấn đề đặt ra trong tác phẩm Kafka). Khi khảo sát và phân tích hiện thực và huyền thoại, chúng tôi luôn đặt chúng trong quan hệ biện chứng. Mặt khác, khảo sát, lý giải vấn đề hiện thực và huyền thoại trong tác phẩm Kafka, chúng tôi không thể không lưu ý (trong chừng mực cho phép) đến các vấn đề như hoàn 8 cảnh lịch sử - xã hội, gia đình, đất nước con người, tôn giáo và triết học, đặc biệt là những dòng triết học và tôn giáo mà Kafka chịu ảnh hưởng. Những vấn đề chúng tôi đưa ra trong bài viết đều ít nhiều có liên quan đến nội dung cốt lõi của đề tài - Về tác phẩm: Do điều kiện khách quan (Tiểu thuyết Nước Mĩ và một số truyện ngắn của Kafka chưa được dịch ra tiếng Việt) cũng như điều kiện chủ quan (hạn chế về ngoại ngữ), chúng tôi sẽ tiến hành khảo sát, lý giải đề tài Hiện thực và huyền thoại trong tác phẩm Kafka ở những tác phẩm sau: Hai tiểu thuyết Vụ án và Lâu đài cùng với phần lớn truyện ngắn Kafka được dịch ra tiếng Việt in trong cuốn Franz Kafka, Tuyển tập tác phẩm, Nxb Hội nhà văn - Trung tâm văn hóa Ngôn ngữ Đông Tây, Hà Nội, 2003 do các dịch giả: Lê Huy Bắc, Nguyên Văn Dân, Trương Đăng Dung, Đặng Anh Đào, Đào Thu Hằng, Nguyễn Văn Qua, Đức Tài, Phùng Văn Tửu dịch. Bên cạnh đó chúng tôi còn khảo sát một số truyện ngắn được Lê Huy Bắc dịch in trong cuốn Nghệ thuật Phran-dơ Káp- ka, Nxb Giáo dục, 2006. Đó là các truyện ngắn: Du ngoạn trên núi, Nhìn qua cửa sổ lơ đãng, Sự từ chối, Khát vọng làm người da đỏ, Cây, Nỗi ưu tư của một người đàn ông có gia đình, Báo cáo gửi Viện hàn lâm, Thiên thần, Cây cầu, Thanh gươm cổ, Tạp chủng, Con thú tuyệt vời, Người canh gác, Sự thật về Sancho Pansa, Prometheus, Sự im lặng của Sireriy Poseidon, Tình bằng hữu, Con kền kền, Cái vụ, Ngụ ngôn nhỏ, Isabeỉỉa, Khới hành, Về dụ ngôn. 3. Lịch sử vấn đề Kafka là một hiện tượng văn học đặc biệt mà tác phẩm và danh tiếng của nhà văn không ít thăng trầm, vì thế nghiên cứu về ông đã từ lâu không còn là vấn đề mới mẻ đối với các nhà nghiên cứu trên thế giới và cả Việt Nam. Tài liệu nghiên cứu về Kafka vô cùng phong phú, song chúng tôi chỉ xin điểm qua một số tài liệu nghiên cứu quen thuộc, đáng tin cậy về Kafka mà chúng tôi tiếp cận được, có liên quan đến đề tài. Chúng tôi xin trình bày lịch sử nghiên cứu - phê bình về Kafka ở phạm vi trên thế giới và ở Việt Nam theo trình tự thời gian. 9 3.1. Trên thế giới Do điều kiện khách quan cũng như chủ quan, chúng tôi chỉ tiếp cận mảng nghiên cứu về Kafka trên thế giới chủ yếu thông qua những bản dịch tiếng Việt. Có những nhà văn ngay từ những tác phẩm đầu tay đã gặt hái được vinh quang và danh tiếng, Kafka là nhà văn không may mắn có được hạnh phúc đó, ông âm thầm lặng lẽ đến với văn đàn và ra đi cũng trong lặng lẽ. Bởi sinh thời ông vốn là nhà văn ít cởi mở, tác phẩm được in rất ít, lại chủ yếu là truyện ngắn. Hơn nữa nhiều tác phẩm khi sáng tác ra bị nhà văn tự tay đốt, xé. Cho nên không phải ngẫu nhiên mà ông được coi là “thiên tài của những kiệt tác chưa hề được biết đến”. Dầu sinh thời F. Kafka chưa tạo được ấn tượng và sự thu hút mạnh đối với giới nghiên cứu - phê bình phương Tây và Tiệp khắc nhưng từ năm 1924, khi qua đời, ông cũng đã được đánh giá rất cao. Báo Quyền lợi Đỏ của Đảng cộng sản Tiệp Khắc đã dành cho ông những dòng đầy ưu ái: “Một nhà văn tiếng Đức đã từ giã chúng ta, một trí tuệ tinh tế và trong sạch, từng ghê tởm cái thế giới này và mổ xẻ nó bằng con dao không thương xót của lẽ phải. Kafka thâm nhập vào cơ chế xã hội, ông thấy nỗi đau của kẻ này, quyền lực và giàu sang của kẻ khác. Trong những bài viết của mình, ông tấn công vào kẻ mạnh của thế giới này bằng phương tiện trào phúng và bằng một hình thức chứa chất đầy hình ảnh” [31, tr.654]. Nhà văn, nhà báo, dịch giả những tác phẩm của Kafka- Melena Jesenska cũng có vài dòng đăng trên báo Nhân dân vào tháng 6 năm đó: “Những cuốn sách của ông đã để lại một ấn tượng về thế giới hoàn chỉnh đến nỗi người ta không thể thêm vào đó một chữ nào” [31, tr.654]. Những lời nhận xét trên tuy ngắn gọn nhưng cho thấy niềm trân trọng và khả năng phán đoán đúng đắn về tư tưởng và thế giới nghệ thuật của nhà văn Kafka. Sang những năm 30 của thế kỷ XX, khi tác phẩm của Kafka được dịch và giới thiệu rộng rãi ở nước ngoài thì làn sóng nghiên cứu - phê bình về Kafka bắt đầu bừng dậy, nhiều nhà nghiên cứu nhận xét “thế giới bắt đầu giống thế giới của Kafka”, tác phẩm Kafka từ đó được dịch thuật và tái bản dồn dập, đặt biệt những tác phẩm, tài liệu của 10 Kafka để lại được xuất bản một cách có hệ thống. Điều này chứng tỏ vị trí quan trọng của tác phẩm Kafka trên văn đàn phương Tây và thế giới. Làn sóng phê bình Kafka chiếm lĩnh văn đàn thế giới đặc biệt là từ sau chiến tranh thế giới thứ II. Theo thống kê của các nhà nghiên cứu, trong những năm 60 đã có hai cuộc hội nghị bàn về Kafka mang tầm quốc tế: Hội thảo Liblice 1963, Hội thảo Tây Berlin 2/1966. Theo tổng kết của Y.Gilli (năm 1981) thì đến năm 1964, ước lượng trên thế giới đã có 5000 bài báo, tiểu luận, sách nói về Kafka, 26 tác phẩm lớn, 214 tiểu luận, 10 luận án tiến sĩ nghiên cứu về Kafka. Và chắc chắn cho đến nay con số đó đã tăng lên rất nhiều. Các nhà nghiên cứu từ nhiều hướng tiếp cận khác nhau lần lượt đưa ra nhưng “ấn tượng” của mình về tác phẩm Kafka. Những người theo phái Thần học (cả người bạn thân thiết của Kafka - Max Brod) thì coi tác phẩm Kafka thấm nhuần tinh thần Do thái giáo. Dưới góc độ Tâm phân học, Kafka lại được giải thích như “thiên tài của thác loạn”, những nhân vật của Kafka là “những người bị ám ảnh, thần kinh rối loạn, sống triền miên trong những giấc mơ, với những ẩn ức, trong một thế giới vô thức” [48, tr.22]. Các nhà triết học Hiện sinh lại cho sáng tác của Kaíka là biểu hiện của thuyết Hiện sinh chủ nghĩa. Cũng như các nhà Hiện sinh, những nhà Biểu hiện chủ nghĩa, Kịch phi lý tôn Kafka là chủ soái của trào lưu mình. Các nhà Chủ nghĩa hiện thực Huyền ảo không ngần ngại khẳng định những dấu ấn của Kafka trong sáng tác của mình. Còn tiểu thuyết Mới thì lại cho rằng: “Cùng với Proust và Jame Joyce, Kafka là người đã “khai tử” cho “tiểu thuyết bô lão” kiểu Balzac...”. Với Kafka, bắt đầu thời đại của “tiểu thuyết lạnh”... [48, tr.8586]. Chưa hết, những nhà phê bình thuần mỹ học thì khẳng định tác phẩm Kafka là những “văn bản đầy tính thơ ca”... Đáng chú ý nhất là hai cuốn Vì một chủ nghĩa hiện thực không bờ bến (1963) và Vì một chủ nghĩa hiện thực của thế kỷ XX (1968) của nhà nghiên cứu văn học Pháp - Roger Garaudy (hai công trình này đã được Lê Xuân Ninh lược dịch ra tiếng Việt ở dạng tài liệu đánh máy lưu hành nội bộ ở Viện văn học, do điều kiện chúng tôi chưa được tiếp xúc), chúng tôi chỉ được tiếp nhận những nhận định, đánh giá của nhà lí luận - nghiên cứu văn 11 học này về Kafka qua những công trình nghiên cứu ở Việt Nam như: F. Kafka, và vấn đề “huyền thoại” trong văn học (1970); Phương tây - văn học và con người (1999) của Hoàng Trinh; Phê phán văn học hiện sinh chủ nghĩa (1978) của Đỗ Đức Hiểu; Tiểu thuyết Pháp hiện đại - những tìm tòi đổi mới (2002) của Phùng Văn Tửu. Trong những công trình của mình, nhằm phê phán lối nhìn đơn điệu của “chủ nghĩa hiện thực cũ”, R. Garaudy đã ca ngợi và nâng Kafka lên “thành mẫu mực của chủ nghĩa hiện thực (mới) thế kỷ XX”, vì “chủ nghĩa hiện thực trong thời đại chúng tạ là công việc sáng tạo ra những huyền thoại, là chủ nghĩa hiện thực có tính anh Hùng ca, chủ nghĩa hiện thực có tầm Prométheus”; “Kafka sáng tạo một thế giới riêng - thế giới huyền thoại. [94, tr.99]. Hay: “Sứ mệnh của tác phẩm nghệ thuật không phải là tái hiện thế giới mà là biểu hiện những hoài bão của con người” [97, tr.45]. Những kết luận về sáng tác của Kafka của nhà nghiên cứu Garaudy không phải là không có căn cứ nhưng cách đánh giá của ông lại quá nghiêng về huyền thoại nên vô hình trung đã biến sáng tác của Kafka thành mục đích sáng tạo huyền thoại. Còn Alain Robbe Grillet trong tập tiểu luận Vì một tiểu thuyết mới của mình, đã phát hiện ra “những câu chuyện của Kafka chỉ là những phúng dụ” (allegories) [38, tr.205]. Và khi thuyết minh cho tính chất tương phản của thủ pháp “miêu tả hiện thực tuyệt đối của các sự việc” và “hiệu quả ảo giác” xuất phát từ thế giới thực ấy, ông khẳng định: “không có gì hư ảo hơn sự chính xác” [38, tr.206]. Bước đầu A. Grillet đề cập đến mối quan hệ giữa hiện thực và hư ảo trong tác phẩm Kafka, nhưng do mục đích của công trình nghiên cứu, ông mới chỉ đề cập ở dạng nhận định. Trong tập tiểu luận hai phần: Nghệ thuật tiểu thuyết và Những di chúc bị phản bội (Nguyên Ngọc dịch), nhà lí luận - nhà văn Tiệp Khắc - Milan Kundera đã thâm nhập khá sâu vào thế giới nghệ thuật của F. Kafka; đặt Kafka trong hành trình phát triển của tiểu thuyết Châu Âu, ông khám phá ra tiểu thuyết của Kafka là tiếng gọi của giấc mơ. “Kafka đã thình lình đánh thức dậy sự tưởng tượng bị ngủ quên trong thế kỷ XIX và ông đã thành công trong cái việc mà những nhà siêu thực sau ông đã cố sức nhưng không thật sự làm được: trộn lẫn cái mơ và cái thật”. Nhận xét này cho thấy M. Kundera đã đề cao nghệ 12 thuật phản ánh hiện thực của Kafka nhưng theo quan niệm của ông, khi ông nhấn mạnh tiểu thuyết làm nhiệm vụ khám phá những giấc mơ, thì vô hình trung ông nghiêng về coi sáng tác của Kafka là sự sáng tạo của những giấc mơ. M. Kundera còn đưa ra những nhận định về các tiểu thuyết của Kafka, đó là: “sự hợp nhất không có kẽ hở giữa giấc mơ và thực tại; vừa là cái nhìn sáng suốt nhất về thế giới hiện đại vừa là sự tưởng tượng dữ dội nhất; Kafka, ấy trước hết là một cuộc cách mạng mỹ học mênh mông; một kỳ diệu nghệ thuật” [62, tr.85]. Ông chỉ ra những phương diện của tính chất Kafka, đó là: “một mê cung bất tận” [62,tr.103]; “các tiểu thuyết Kafka là một ngụ ngôn tôn giáo” xét về phương diện thần học; “lôgic bị đảo ngược”; “sự trừng phạt đi tìm tội lỗi”; “chuyện đùa, gây cười, khôi hài” [62,tr.104-105 -106]. Đây là những nhận định đáng quý có ý nghĩa mở đường cho chúng tôi trong quá trình nghiên cứu đề tài. Ngoài ra trong một số bài nghiên cứu, phê bình của các học giả phương Tây khác được dịch sang tiếng Việt cũng ít nhiều bàn về tác phẩm Kafka. Nhà nghiên cứu Umbecto Eco phát hiện ra tính chất mở trong tác phẩm Kafka: “Tác phẩm Kafka tiêu biểu cho loại tác phẩm mở: vụ án, lâu đài, chờ đợi, kết án, tra tấn không thể được hiểu theo nghĩa đen” [30, tr. 88]. Dorothy Brewster & Min Angus Burrell với bài Franz Kafka (in trong cuốn tiểu thuyết hiện đại, Người dịch: Dương Thanh Bình, NXB Lao động, Hà Nội, 2003) đã đưa ra những kiến giải về thế giới kì lạ của Kafka: “Đó là một thế giới có hàng rào vây kín, thiếu không khí, âm thầm, nham hiểm... Những truyện của Kafka đều nghẹt thở và vô lý như những cơn ác mộng. Đôi khi chúng có giọng hài hước bí hiểm của mộng mị...”[16, tr.215]. Ông coi “truyện Kafka thường được xếp vào loại truyện có ngụ ý, một loại tục ngữ khác lão thành và khả kính”; khẳng định “truyện Kafka nhiều ý nghĩa”; thế giới của Kafka là một thế giới khủng khiếp như một cơn ác mộng của Kafka...”. Nhà nghiên cứu Dorothy Brewster quả đã có cái nhìn một cách tổng quát về sáng tác của Kafka nhưng ông lại quá đề cao chất mộng ảo, tâm linh trong tác phẩm của nhà văn Tiệp Khắc này. A. Karelski trong bài viết Về sáng tác của Franz Kafka lại quan tâm hơn đến khía cạnh cách tân ngôn ngữ của Kafka, ông nhận xét: “Cuộc cách mạng thầm lặng của Kafka, 13 trước hết ở chỗ trong khi vẫn giữ được toàn bộ cấu trúc truyền thống của giao tiếp ngôn ngữ, tính mạch lạc và logic cú pháp - ngữ pháp, tính mạch lạc của hình thức ngôn ngữ của nó, ông đã đưa vào hệ thống đó tính phi logic, tính rời rạc, tính phi lý quá quắt, đầy phẫn kích của nội dung” [57, tr.187]. Tạp chí văn học Nước ngoài, số 6- 2003, nhân kỷ niệm 120 năm sinh F. Kafka (1883- 2003) đã đăng bài viết của nhà nghiên cứu người Áo - E. Fischer, bài viết này được đọc tại Hội nghị Quốc tế về Kafka được tổ chức tháng 5 năm 1963 tại Liblice (Tiệp Khắc trước đây), do Trương Đăng Dung dịch. Ở bài nghiên cứu này, sau khi đặt câu hỏi Kafka có phải là nhà văn hiện thực, xác định lại vấn đề hiện thực trong văn học, Rscher đã phê phán những cách hiểu không khách quan về sáng tác của Kafka; kêu gọi hãy trả lại giá trị đích thực cho tác phẩm Kafka; ông khẳng định hiện thực của Kafka là “hiện thực chưa xảy ra, hiện thực chưa được phát hiện”. “Kafka đã nhìn ra trước, phát hiện ra trong các chi tiết ngày hôm nay cái địa ngục của ngày hôm mai, ông làm cho hiện thực trở thành khả năng chín muồi và ngày mai trở thành cơn ác mộng được dự báo’ [36,tr. 184]. Fischer cũng đề cập đến phương pháp của Kafka là “sự châm biếm kỳ quặc, sự bóp méo các sự việc làm cho chúng trở nên vô lý một cách có ý thức. Người đọc qua sự vô lí quá đáng mà nhận ra cái thế giới anh ta đang sống, cái thế giới méo mó không thể chấp nhận được” [36, tr.185]. Đặc biệt trong cuốn Thi pháp của huyền thoại của E. M. Melentinsky, tác giả cuốn sách đã dành nhiều trang viết về “Chủ nghĩa huyền thoại của F. Kafka”. Ở công trình này, Melentinsky đã khảo sát những cách lý giải khác nhau của các nhà nghiên cứu về biểu tượng Kafka, chỉ ra những ưu điểm và hạn chế của các cách giải thích khác nhau về huyền thoại Kafka. Đồng thời ông đưa ra cách nhìn về tính chất của sự sáng tạo huyền thoại trong tưởng tượng nghệ thuật của Kafka. Ông khẳng định: “sự tưởng tượng sáng tạo huyền thoại của Kafka có tính chất tự phát, trực giác và không khái niệm hóa thế giới xung quanh nhờ các motif huyền thoại truyền thống, nó thể hiện chính xác hơn và thỏa đáng hơn trạng thái “hiên đại” của ý thức và trạng thái của “thế giới” đương thời Kafka đang bao quanh ông...”. Chính cách hiểu này mà có thể thấy được điểm khác nhau giữa 14 thi pháp huyền thoại hóa ở thế kỷ XX so với huyền thoại cổ đại đích thực. Ông còn nhấn mạnh: “chỉ có thể nói về sáng tạo huyền thoại của Kafka với một giới hạn nhất định và trong phạm vi ẩn dụ nào đó” [71, tr.472]. Ông cũng đã phân tích một số tác phẩm (Vụ án, Hóa thân) và nhận xét rằng chính nhờ việc sáng tạo nên những biểu tượng huyền thoại mà tác phẩm Kafka đã phản ánh sâu sắc hơn đời sống hiện thực. Nhìn chung, sáng tác của Kafka đã được đông đảo giới nghiên cứu phê bình quan tâm và từ nhiều góc độ, quan điểm khác nhau họ đã có những phát hiện mới mẻ về sáng tác Kafka. Trên đây là những tư liệu đáng quý có tính chất gợi mở và định hướng cho chúng tôi đi sâu nghiên cứu đề tài. 3.2. Ở Việt Nam F. Kafka đi vào Việt Nam không ồn ào như ở thế giới, mãi cho đến những năm 70 của thế kỷ XX, bạn đọc Việt Nam mới bắt đầu biết đến tác phẩm của Kafka với những bài nghiên cứu của ba tác giả Đỗ Đức Hiểu, Hoàng Trinh và Phạm Văn Sĩ. Đầu tiên là công trình nghiên cứu của Hoàng Trinh có tựa đề Franz Kafka và vấn đề “huyền thoại” trong văn học, đăng trên Tạp chí văn học (số 5 năm 1970 sau in lại trong cuốn Phương Tây - văn học và con người). Với một cái nhìn thiện cảm và cẩn trọng, nhà nghiên cứu Hoàng Trinh đã phân tích những mặt tích cực và tiêu cực của sáng tác Kafka. Một mặt, ông phân tích và đánh giá cao khía cạnh hiện thực trong tác phẩm Kafka: “toàn bộ tác phẩm Kafka trước hết là những tư liệu hiện thực”, “là một bức tranh về con người và cuộc sống”; mặt khác khi đề cập đến phương pháp huyền thoại của Kafka thì ông tỏ thái độ phủ nhận đóng góp của nhà văn về phương diện nghệ thuật: “Các nhà hiện thực dùng thủ pháp huyền thoại để phán ánh những vấn đề của cuộc sống. Kafka thì đi từ những sự kiện rất thực tế nhưng xây dựng một thế giới huyền bí có tính chất mập mờ hai mặt theo kiểu của ông... đối với Kafka phương tiện đã trở thành mục đích, thủ đoạn đã trở thành cứu cánh, hiện thực đã được cất lên thành siêu thực”. “Nhược điểm của phương pháp huyền thoại kiểu Kafka là làm cho ý đồ của Kafka trở nên mơ hồ, những vấn đề ông đề cập tới thành ra mờ tối. Tác dụng tích cực của nó bị hạn chế, tác dụng tiêu cực của nó rõ ràng là mạnh hơn”. [94, tr.35]. 15 Sau công trình nghiên cứu này là bài viết của Đỗ Đức Hiểu với tựa đề Tiếng vọng từ Phương Tây (Mấy suy nghĩ về Phương Tây văn học và con người, Tập 2 của Hoàng Trinh) đăng trên Tạp chí văn học số 2/ 1972. Tại đây, Đỗ Đức Hiểu đã phê phán Hoàng Trinh khi tác giả bài viết trên ghi nhận phương diện chất liệu hiện thực trong sáng tác của Kafka, và ông khẳng định: tác phẩm Kafka trước sau để lại cho người đọc “một cảm tưởng hư vô, phi lý, cảm tưởng của sự trống rỗng, của một giấc mộng triền miên bao trùm trong khủng khiếp... Kafka đã gây cho người đọc một cảm giác bi đát về loài người...” [47,tr.135]. Ông còn cho rằng: “Huyền thoại, tha hóa là những hòn đá tảng của văn học suy đồi phương Tây hiện đại” [47, tr.136]. Vài năm sau đó, trong công trình Phê phán văn học Hiện sinh chủ nghĩa (1978), Nxb Văn học, Hà Nội), nhà nghiên cứu Đỗ Đức Hiểu lại coi Kafka là “bậc tiền bối” của văn học Hiện sinh - một trào lưu văn học suy đồi, phi thực và ông nhận định về sáng tác Kafka như sau: “Thế giới Kafka là một thế giới đầy lo âu - một thứ lo âu siêu hình... Tính thần bí bao trùm tác phẩm Kafka... Phi lý, lo âu, cô đơn, xa lạ, tuyệt vọng, hư vô... những khái niệm ấy về con người của Kafka tìm thấy ở huyền thoại một hình thức biểu hiện rất phù hợp, Kafka đã huyền thoại hóa một thế giới bị tha hóa...”[48, tr.90]. Phạm Văn Sĩ trong cuốn Về tư tưởng và văn học phương Tây hiện đại (1986) vẫn trên quan điểm phê bình mácxít, ông gán cho Kafka là tiền bối của văn học Hiện sinh với những tác phẩm viết về thân phận con người theo phương pháp huyền thoại (còn gọi là huyền thoại hiện sinh chủ nghĩa): “Kafka muốn tạo ra một kiểu sáng tác mang huyền thoại về sự phi lý của tồn tại và của con người”. Một mặt nhà nghiên cứu Phạm Văn Sĩ ghi nhận một số yếu tố hiện thực trong tác phẩm Kafka, nhưng đồng thời ông cho rằng “tư tưởng siêu hình của Kafka phủ lên những yếu tố đó, cái thế giới hiện thực của con người bị bao phủ bởi lớp sương mù của thế giới huyền thoại” [79, tr.314]; ông còn nhấn mạnh mặc cảm cá nhân nhà văn chi phối đến sáng tác: “Kafka mang mặc cảm về thân phận người Do Thái và đã biến cái mặc cảm đó thành chủ đề siêu hình về thân phận làm người. Con người là cô đơn, là tội lỗi, cuộc sống là phi lý..,”[79, tr.315]. 16 Sau khi tìm hiểu xem xét các tài liệu trên chúng tôi nhận thấy rằng hầu hết nhận định của các nhà nghiên cứu Đỗ Đức Hiểu, Hoàng Trinh, Phạm Văn Sĩ giai đoạn những năm 70- 80 của thế kỷ XX về Kafka (do tình hình xã hội chi phối) đều theo xu hướng phê phán phủ nhận những thể nghiệm mang màu sắc Hiện sinh. Mặc dù đã chỉ ra và lý giải những chủ đề nổi bật trong tác phẩm Kafka, phát hiện ra thủ pháp huyền thoại là một trong những phương thức hữu hiệu để Kafka “phủ nhận toàn bộ thực tại xã hội đương thời”; nhưng tựu chung họ đều cho sáng tác của Kafka bị chi phối bởi những triết học siêu hình và tôn giáo thần bí, vì vậy tác phẩm Kafka, về mặt này đã ít nhiều tạo ra cảm giác bi quan cho con người trước cuộc sống. Xem xét tác phẩm Kafka như thế là vô hình trung đã bỏ qua những đóng góp về mặt nghệ thuật của nhà văn. Sang những năm 90 trở lại đây, giới nghiên cứu - phê bình về Kafka đã vận động theo chiều hướng ghi nhận những đóng góp của Kafka đối với sự nghiệp đổi mới nghệ thuật văn xuôi hiện đại thế giới. Các nhà nghiên cứu đã khai thác thế giới nghệ thuật Kafka dưới nhiều góc độ và khẳng định sáng tạo độc đáo của Kafka là nghệ thuật tạo dựng huyền thoại. Khảo sát tài liệu về Kafka ở Việt Nam giai đoạn này, chúng tôi thấy nhiều nhất vẫn là các bài viết giới thiệu tác phẩm, các bài viết đăng trên các sách, báo, tạp chí - nghiên cứu văn học. Mở đầu cho xu hướng nghiên cứu này là lời giới thiệu cuốn Vụ án, Hóa thân do Phùng Văn Tửu dịch và giới thiệu năm 1989. Ở bài viết ngắn này, Phùng Văn Tửu đã có những nhận xét xác đáng về thủ pháp huyền thoại của Kafka trong tiểu thuyết Vụ án: “Nhà văn sử dụng chất liệu hiện thực... không có chất liệu hoang đường như kiểu người biến thành gián trong Hóa thân. Nhưng hiện thực này được nhà văn làm biến dạng đi, tổ chức lại theo một cách riêng, khác hẳn với kiểu cách vốn có của đời sống thực”... tạo nên khung cảnh thực mà hư, hư mà thực. Trong khung cảnh đó sự việc của nhân vật J. K “diễn ra cũng không theo nếp thông thường”. “Toàn bộ tác phẩm là một huyền thoại có thể giải mã theo nhiều cách khác nhau” [54,tr.l0-li]. 17 Năm 1995 xuất hiện bài viết của Đỗ Ngoạn F. Kafka và thân phận cô đơn của con người (Tạp chí văn học, số 8). Ở bài viết này, Đỗ Ngoạn với cái nhìn khá khách quan nhưng cũng chưa hoàn toàn thoát khỏi cách đánh giá truyền thống, ông ghi nhận mặt hiện thực trong tác phẩm Kafka: “Kafka đã phê phán xã hội Đế quốc quan liêu đương thời”, “đã phủ nhận xã hội tư sản hiện đại”, “bày tỏ mối thiện cảm đối với những người nghèo khổ trong xã hội nhưng mối thiện cảm ấy đậm vẻ thương hại”. Ông nhận định nội dung chủ yếu mà Kafka quan tâm là vấn đề thân phận con người: “Kafka muốn dựng lên những nhân vật với tư cách là con người bé nhỏ, tha hóa, không có chút quan hệ nào với xã hội... họ hoàn toàn đơn độc”. Đồng thời ông chỉ ra đặc điểm nhân vật của Kafka: nhân vật bị hắt hủi, tẩy chay, luôn mang một nỗi đau, cảm giác bị đe dọa, cầm chắc kết thúc bi đát; tác phẩm chỉ có một nhân vật chính, nhân vật trung tâm là nhân vật duy nhất có ý nghĩa; nhân vật không có bạn chỉ có thù; hành động của tác phẩm chỉ tập trung xoay quanh nhân vật trung tâm, nhân vật không phát triển, không biến đổi, không hành động mà bị hành động... Một mặt ông chỉ ra những ưu điểm của Kafka: “có đóng góp đáng kể vào nghệ thuật khắc họa tính cách con người trong xã hội công nghiệp hiện đại... Cái ảo quyện với cái thực đã làm tăng thêm tính nghệ thuật độc đáo của truyện Kafka...” ; mặt khác ông cũng chỉ ra hạn chế của nhà văn này: “không hiểu nguồn gốc của tình trạng tha hóa, coi nó như một định mệnh” [73, tr.38 -39]. Tiếp đến là những phân tích sâu sắc và đầy tâm huyết của nhà nghiên cứu Nguyễn Văn Dân trong bài Kafka và cuộc chiến chống phi lý đăng trên Tạp chí Văn học Nước ngoài, số 4, 1996). Tác giả bài báo đã khẳng định Kafka là một trong những “hiện tượng tới hạn không thể lặp lại”, “hiện tượng bộc phát đặc biệt”, là người đầu tiên đưa cái phi lý, bất an vào văn học hiện đại. Nhà nghiên cứu này đã nói đến cái đã làm cho Kafka trở thành một hiện tượng đặc biệt là đã “sáng tạo ra một nghệ thuật mô tả cái vắng mặt, nghệ thuật thông báo cái không thể thông báo, diễn đạt cái không thể diễn đạt. Chính nghệ thuật mô tả cái vắng mặt ấy đã làm cho tác phẩm Kafka thu được hiệu ứng thầm mĩ rất mạnh mẽ, làm cho ông trở thành một hiện tượng cách tân trong lịch sử văn học thế giới”. 18 Ông phát hiện mê cung vừa là một chủ đề chủ chốt của Kafka vừa là một thủ pháp nghệ thuật quan trọng của Kafka trong việc diễn đạt cái phi lý. Trương Đăng Dung trong bài viết Thế giới nghệ thuật của F. Kafka (đăng trên Tạp chí văn học, số 1, 1998 và cũng là lời giới thiệu tác phẩm Lâu đài của Kafka) cho rằng thế giới nghệ thuật của Kafka là một trong những hiện tượng độc đáo của văn học thế giới thế kỷ XX. “Đọc tác phẩm Kafka, người đọc có cảm giác bấp bênh giữa thực và hư. Cái thế giới có trong tác phẩm vừa giống lại vừa không giống hiện thực bên ngoài, nó vừa có thể xảy ra lại vừa không thể hình dung được” [26, tr.63]. Và “đối với Kafka, hiện thực, về mặt tổ chức của nó, là hình ảnh, là hiện thực - hình ảnh... Nhưng đó là hình ảnh của một hiện thực hai mặt” [26, tr.64]. Ở bài viết này, Trương Đăng Dung đã bắt đầu chạm đến mối quan hệ giữa thực và ảo, nhưng tiếc là phạm vi đề cập của ông mới chỉ ở tiểu thuyết Lâu đài. Nhà nghiên cứu Đặng Anh Đào trong nhiều công trình của mình cũng đã quan tâm rất nhiều đến sáng tác của Kafka. Ở cuốn Văn học Phương Tây (NXBGD, 1998), tác giả bài viết đã khảo sát các tác phẩm tiểu biểu của Kafka làm nổi bật những chủ đề cơ bản của thế giới Kafka đồng thời chỉ ra một số phương thức xây dựng huyền thoại của Kafka, phần nào đề cập đến mối quan hệ giữa cái bình thường - dị thường, hiện thực - huyền thoại: huyền thoại của Kafka không chỉ là cái quái dị nằm ở vỏ vật chất mà còn ở cái phi lý, giữa ranh giới giữa cái phỉ lý - cái có thực, bình thường - không bình thường; việc lạ hoa ngôn ngữ và xây dựng nhân vật không xác định (trừu tượng) cũng gợi lên không khí huyền thoại. Khi viết về những Đổi mới nghệ thuật tiểu thuyết phương Tây hiện đại, Bà ghi nhận vai trò tiên phong của Kafka trong việc mở ra con đường đi mới cho tiểu thuyết. Trong cuốn Tài năng và người thưởng thức, Đặng Anh Đào lại khẳng định Kafka là nhà văn viết huyền thoại về thân phận con người. Đáng chú ý là bài viết Trên hành trình chân lý Kafka của nhà nghiên cứu Lê Huy Bắc in trong F. Kafka- Tuyển tập tác phẩm, NXB Hội nhà văn - Trung tâm văn hóa ngôn ngữ Đông Tây, 2003. Bài viết này được tác giả in lại trong cuốn Truyện ngắn: lí luận tác giả và tác phẩm, Tập 2, Nxb Giáo dục, 2004 và trong cuốn chuyên luận Nghệ Thuật 19 Fran- dơ Ráp- ka, Nxb Giáo dục, 2006). Qua việc phân tích và lý giải, Lê Huy Bắc đã nhận định Kafka là bậc thầy vĩ đại sử dụng “nghệ thuật gián tiếp: gợi nhiều hơn bình luận, trưng ra nhiều hơn mô tả... tất cả đều được hiểu theo nghĩa bóng, nghĩa hàm ẩn ở độ sâu vi diệu của ngôn từ. Cách viết này trước đây là đặc quyền của ngụ ngôn và dụ ngôn trong Kinh thánh. Vì thế nên nhiều nhà nghiên cứu khẳng định Kafka là người viết Kinh thánh hiện đại, ngụ ngôn hiện đại” [56, tr.952]. Khi bàn về nghệ thuật gián tiếp, Lê Huy Bắc cũng đi vào giải quyết một số khía cạnh có liên quan đến huyền thoại Kafka, coi đó như là yếu tố làm cho nghệ thuật gián tiếp đạt hiệu quả cao. Theo tác giả bài viết, huyền thoại của Kafka có hai loại: loại được “xây dựng dựa trên những yếu tố không có gì là hoang đường” và loại thứ hai là những tác phẩm “ngay từ đầu đã sử dụng yếu tố phi thực để dựng huyền thoại”. Gần đây, báo Nghiên cứu văn học số 3 -2006 có đăng bài viết Thân phận con người trong sáng tác của Franz Kafka của Lê Thanh Nga. Thông qua việc phân tích một số tác phẩm của Kafka, tác giả bài viết đã khẳng định tác phẩm Kafka trước hết “là những day dứt, trăn trở về thân phận con người với ý nghĩa là sự tồn tại trong thế giới; trong thế giới này “con người đã trở thành nạn nhân của xã hội toàn trị... nhân vật của Kafka không ngừng khao khát tìm kiếm”. Tác giả bài viết cũng đã đề cập đến nghệ thuật phi logic hóa, phương thức huyền thoại hóa để khái quát hiện thực xã hội... ông cũng đề cập đến hai dạng huyền thoại của Kafka: một là sử dụng đứt đoạn những huyền thoại cổ, hai là huyền thoại do nhà văn sáng tạo ra từ những chất liệu đời thường. Đặc biệt nghiên cứu về Kafka, đã có một chuyên luận mang tựa đề Nghệ thuật Phran-dơ Káp- ka (xuất bản vào tháng 5 năm 2006) của nhà nghiên cứu Lê Huy Bắc cũng là dịch giả nhiều truyện ngắn Kafka sang tiếng Việt, tác giả đã dành nhiều chương (chương 3, 4, 6, 7 - một số phần trong các chương này in lại bài viết Trên hành trình chân lý Kafka in trong Franz Kafka - Tuyển tập tác phẩm nên chúng tôi không nhắc lại) để nói về những vấn đề Kafka như: ngôn ngữ, logic tư duy, nghệ thuật gián tiếp, những biểu tượng trong tác phẩm Kafka. Ông khẳng định: Kafka là nhà cách tân ngôn ngữ “đã tạo được cuộc cách mạng và sự thống trị trên tiến trình tự sự như Bocaccio từng làm với 20 truyện ngắn vào thế kỷ XIV” [12, tr.78 -79]; “Kafka đặt ra vấn đề hoài nghi khả năng ngôn ngữ; đã đề xuất một cách cảm nhận, một cách nhìn ngôn ngữ từ góc độ khác” [12, tr.80]. Lê Huy Bắc bằng cách lập luận rằng Kafka với “lối tư duy ngược’, “tư duy đa chiều”, “lối tư duy huyền thoại” thì “tiêu chí giống như thật bị phá sản”, “Kafka trở thành “một trong số ít những người tẩy não cừ khôi của nhân loại”. Và vì điều này ông cho rằng Kafka là “người khai sinh hiện thực” (theo nghĩa Kafka là nhà tiên tri những bình diện hiện thực tương lai). Có lẽ vì tính chất mơ hồ đa nghĩa do huyền thoại tạo nên, tác phẩm Kafka không ngừng thu hút giới bạn đọc nghiên cứu khám phá. Cho đến nay, ở Việt Nam nghiên cứu về Kafka dường như vẫn chưa có điểm dừng. Từ việc tìm hiếu, tiếp cận với những cổng trình và những bài viết của các nhà nghiên cứu ở nước ngoài và trong nước về Kafka, chúng tôi nhận thấy: 1. Bức tranh nghiên cứu về Kafka vô cùng phong phú. Qua từng thời kỳ, nhận thức về Kafka và sáng tác của nhà văn này có sự vận động theo xu hướng ngày càng ghi nhận những đóng góp độc đáo của Kafka trong nền văn học hiện đại thế giới. 2. Lịch sử nghiên cứu - phê bình Kafka cho chúng ta thấy hầu hết các công trình nghiên cứu chủ yếu quy tụ ở những vấn đề sau: phủ nhận những thể nghiệm mang màu sắc Hiện sinh chủ nghĩa, phát lộ và ghi nhận những đóng góp của Kafka về nội dung cũng như nghệ thuật đối với nền văn học hiện đại. 3. Các công trình nghiên cứu trên, từ góc độ này hay góc độ khác đã đề cập nhiều đến yếu tố hiện thực và huyền thoại trong tác phẩm Kafka, bởi lẽ hiện thực và huyền thoại là vấn đề bao trùm trong sáng tác của Kafka. Và như thế, vấn đề hiện thực - huyền thoại trong tác phẩm Kafka dĩ nhiên đã trở nên lỗi thời đối với giới nghiên cứu, phê bình. Dầu thế, chúng tôi vẫn thấy rằng các công trình, các bài viết về sáng tác của Kafka mới chỉ dừng lại ở việc khai thác hoặc phương diện nội dung thông qua những thủ pháp nghệ thuật, hoặc xác nhận những đóng góp về hình thức nghệ thuật; nhưng về vấn đề huyền thoại, đặc biệt là mối quan hệ giữa hiện thực và huyền thoại còn sơ lược, nghiêng nhiều 21
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan