Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Hiệu quả can thiệp truyền thông và bổ sung canxi , vitamin d, kẽm cho học sinh t...

Tài liệu Hiệu quả can thiệp truyền thông và bổ sung canxi , vitamin d, kẽm cho học sinh trung học cơ sở độ tuổi dậy thì thị trấn củ chi năm học 2012 – 2013

.PDF
229
354
82

Mô tả:

BỘ  GIÁO  DỤC  VÀ ĐÀO  TẠO BỘ  Y  TẾ VIỆN  DINH  DƯỠNG ĐÀO  THỊ  YẾN  PHI   HIỆU  QUẢ CAN  THIỆP TRUYỀN  THÔNG  VÀ   BỔ  SUNG  CANXI,  VITAMIN  D,  KẼM CHO HỌC  SINH  TRUNG  HỌC  CƠ  SỞ  ĐỘ  TUỔI  DẬY  THÌ   THỊ  TRẤN  CỦ  CHI  - NĂM  HỌC 2012-2013 LUẬN  ÁN  TIẾN  SĨ DINH  DƯỠNG   HÀ  NỘI,  2017 BỘ  GIÁO  DỤC  VÀ ĐÀO  TẠO BỘ  Y  TẾ   VIỆN  DINH  DƯỠNG ĐÀO  THỊ  YẾN  PHI   HIỆU  QUẢ CAN  THIỆP TRUYỀN  THÔNG  VÀ   BỔ  SUNG  CANXI,  VITAMIN  D,  KẼM CHO HỌC  SINH  TRUNG  HỌC  CƠ  SỞ  ĐỘ  TUỔI  DẬY  THÌ   THỊ  TRẤN  CỦ  CHI  - NĂM  HỌC  2012-2013 Chuyên  ngành:  Dinh  dưỡng Mã  số                            :  62.73.03.03 LUẬN  ÁN  TIẾN  SỸ  DINH  DƯỠNG   Người  hướng  dẫn  khoa  học:   1. GS. TS. BS. LÊ  THỊ  HỢP 2. TS. BS. PHẠM  THUÝ  HOÀ HÀ  NỘI  – 2017 LỜI  CAM  ĐOAN   Tôi  xin  cam  đoan  đây  là  công  trình  nghiên  cứu  của  riêng  tôi,  các  kết   quả   nghiên  cứu  được  trình  bày  trong  luận  án  là  trung  thực,  khách quan và chưa  từng  để  bảo  vệ  ở  bất  kỳ  học  vị nào. Tôi  xin  cam  đoan  rằng  mọi  sự  giúp  đỡ  cho  việc  thực  hiện  luận  án  đã   được  cám  ơn  và  tất  cả các  thông  tin  trích  dẫn  trong  luận  án  này  đều  được ghi rõ  nguồn  gốc. Hà  Nội,  ngày  01 tháng 05 năm  2016 Tác  giả  luận  án ĐÀO  THỊ  YẾN  PHI   CHÂN  THÀNH  CÁM  ƠN     Tôi xin gửi lời trân trọng cảm ơn  đến  Ban  lãnh  đạo Viện  Dinh  dưỡng, Trung  tâm  đào  tạo Dinh dưỡng và Thực phẩm - Viện dinh dưỡng, Ban Giám Hiệu  trường  Đại Học Y khoa Phạm N gọc Thạch  đã  tạo mọi  điều kiện giúp đỡ tôi trong thời gian thực hiện luận án này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất với GS. TS. BS. Lê Thị Hợp và TS. BS. Phạm Thuý Hoà, những  người Thầy tận  tâm  đã  dành  thời gian và công sức  để hướng dẫn, hỗ trợ,  động viên tôi suốt quá trình làm luận án. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Phòng Giáo dục Huyện Củ Chi, Ban Giám Hiệu và các Thầy Cô tại  trường Phổ thông  Cơ  sở Thị Trấn Củ Chi  đã  tạo  điều kiện và cùng tham gia quá trình thực hiện nghiên cứu này. Tôi xin chân thành cảm ơn   các   đồng nghiệp, các em sinh viên, các chuyên  viên…  đã  tham  gia  thu  thập số liệu cho nghiên cứu và theo dõi can thiệp,   cũng   như   đã  giúp   tôi   trong   quá  trình   xử lý số liệu và kiểm   định kết quả.  Cũng  xin  gởi lời  cám  ơn  đến  các  đồng nghiệp  đang  làm  việc tại Trung tâm  đào  tạo Viện  Dinh  dưỡng  đã  giúp  tôi  hoàn  thành  mọi thủ tục cần thiết cho việc trình luận án. Tôi xin gửi lời cảm ơn  đặc biệt tới tất cả các em học sinh của trường Phổ thông  Cơ  sở Thị trấn Củ Chi  năm  học 2012-2013 và quý vị phụ huynh đã  tham  gia  cuộc nghiên cứu. Cuối cùng, tôi xin gửi  lòng  tri  ân  đến  hai  đấng  sinh  thành  và  gia  đình,   người thân, tất cả những bạn  bè  thân  quý  đã  luôn  bên  tôi  để động viên, hỗ trợ trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu của tôi. Hà  Nội, ngày 01 tháng 05 năm  2016 Tác  giả  luận  án ĐÀO  THỊ  YẾN  PHI MỤC  LỤC LỜI  CAM  ĐOAN  ........................................................................................ i LỜI  CÁM  ƠN  ............................................................................................. ii MỤC  LỤC  ................................................................................................... iii Danh  mục  các  chữ  viết  tắt  ............................................................................ x Danh  mục  các  bảng  .....................................................................................  xii   Danh  mục  các  hình  và  biểu  đồ  .................................................................. xvii ĐẶT  VẤN  ĐỀ  .............................................................................................. 1 Mục  tiêu  nghiên  cứu  ...................................................................................... 4 Chương  1: TỔNG  QUAN  TÀI  LIỆU 1.1.  Các  điểm mốc  trong  độ tuổi dậy  thì  và  các  đặc  điểm về chiều cao, cân nặng, thành phần  cơ  thể trong  các  giai  đoạn dậy thì ….…………. 5 1.1.1.  Các  giai  đoạn  dậy  thì  và  các  chỉ  số  quan  trọng   ……..……………..  5 1.1.1.1.  Các  giai  đoạn  của  quá  trình  dậy  thì  ……………………………….. 5 1.1.1.2. Các mốc  thời  điểm  quan  trọng  của  quá  trình  dậy  thì …..………….  7 1.1.2.  Sự phát  triển  thể  chất  trong  độ  tuổi  dậy  thì  ……………………….12   1.1.2.1.  Sự  phát  triển  chiều  cao  …………………………………………...  12 1.1.2.2.  Sự  phát  triển  cân  nặng  …………………………………………… 14 1.1.2.3.  Sự  thay  đổi  thành  phần  cơ  thể  …………………………………… 15 1.1.3.  Sự  phát  triển  các  đặc  tính  sinh  dục  thứ  phát  ……………………..  17 1.2.   Các   yếu   tố   ảnh   hưởng lên tăng   trưởng   và   vai   trò   quan   trọng   của   dinh  dưỡng  giai  đoạn  dậy  thì    ……………..………………..…………..    17   1.2.1.  Ảnh  hưởng  của  di  truyền  lên  tiềm  năng  về  tầm  vóc    ……………...18 1.2.2.  Vai  trò  quan  trọng  của  dinh  dưỡng  với  tăng  trưởng   ……………    19 1.2.2.1.  Thiếu  dinh  dưỡng  và  ảnh  hưởng  đến  tăng  trưởng  ……….………    19 1.2.2.2.  Thừa  dinh  dưỡng  và những  ảnh  hưởng  trên  tuổi  dậy  thì  .…......… 21 1.2.2.3.   Các   chất   dinh   dưỡng   cần   cho   tăng   trưởng   và   các   nghiên   cứu   can   thiệp  bổ  sung  dưỡng  chất  ………………………………………….……... 23 1.2.3.  Các  yếu  tố  môi  trường  khác  ảnh  hưởng  trên  tăng  trưởng  ……….  28 1.2.3.1.  Giấc  ngủ …………………………………………………..……..    28 1.2.3.2. Hoạt  động thể lực …………………………………..…………….  30 1.2.3,.3. Các chất hoá học  trong  môi  trường ……………………………...  30     1.2.3.4. Bệnh  lý  ………………………………………………..…..……..    33   1.2.4.  Vai  trò  của  các  chương  trình  hoạt  động  dinh  dưỡng  với  tăng  trưởng   trong  giai  đoạn  tiền  dậy  thì  – dậy  thì  của  học  sinh ………………...…..    34   1.2.4.1.     Xây   dựng   và   triển   khai   Kế   hoạch   Hành   động   Quốc   gia   về   Dinh   dưỡng,  trong  đó  có  mục  tiêu  quan  trọng  liên  quan  đến  sự  phát  triển  thể  chất   của  trẻ  em  và  tầm  vóc  dân  tộc  ………………………………...………….. 34 1.2.4.2. Các hoạt  động truyền  thông  ……………..……………………….. 36 1.2.4.3. Các can thiệo bổ sung chất  dinh  dưỡng  ………………………….  37 Chương  2:  ĐỐI  TƯỢNG  VÀ  PHƯƠNG  PHÁP  NGHIÊN  CỨU     2.1.  Đối  tượng  nghiên  cứu  ......................................................................... 40 2.2.  Thời  gian  nghiên  cứu  .......................................................................... 40 2.3.  Địa  điểm  nghiên  cứu  ........................................................................... 41 2.4.  Thiết  kế  nghiên  cứu  ............................................................................ 43 2.5.  Cỡ  mẫu  và  kỹ  thuật  chọn  mẫu .......................................................... 43 2.6.  Các  biến  số  chính  trong  nghiên  cứu    ................................................ 50 2.7.  Phương  pháp  và  kỹ  thuật  thu  thập  số  liệu  ....................................... 60 2.8.  Các  biện  pháp  khống  chế  sai  số  ......................................................... 66 2.9.  Xử  lý  số  liệu,  phân  tích  và  kiểm  định  ................................................ 68 2.10.  Vấn  đề  đạo  đức  trong  nghiên  cứu  ................................................... 69 Chương  3:  KẾT  QUẢ  NGHIÊN  CỨU   3.1.  Đặc  điểm  phân  bố  mẫu  và  tình  trạng  dinh  dưỡng  chung  ............... 70 3.2.  Tuổi  dậy  thì  trung  bình  và  các  đặc  điểm  về  chiều  cao,  cân  nặng  và   thành  phần  cơ  thể  ...................................................................................... 71 3.2.1. Tỉ lệ dậy thì ở các  giai  đoạn theo Tanner ....................................... 71 3.2.2. Tuổi trung bình của các mốc thời  điểm dậy thì …………………..  74 3.2.3. Chiều cao, cân nặng, thành phần  cơ  thể ở các  giai  đoạn dậy thì .. 78 3.2.4. Tầm vóc ở các nhóm trẻ đã  và  chưa  có  biểu hiện xuất tinh lần  đầu hoặc hành kinh lần  đầu …………………………..…………………………... 86 3.2.5. Các biểu hiện thứ phát của dậy  thì  ngoài  cơ  quan  sinh  dục …….   87 3.3. Hiệu quả can thiệp truyền thông lên kiến thức,  thái  độ, thực hành và bổ sung canxi, vitamin D, kẽm  lên  tăng  trưởng trong thời gian dậy thì ………………………………………………………………………....  88 3.3.1.  Đánh  giá  hiệu qủa can thiệp truyền thông lên kiến thức, thái  độ, thực hành liên  quan  đến dậy thì ………………………………………...  88 3.3.1.1. Kiến thức,  thái  độ, thực hành tại thời  điểm  điều  tra  ban  đầu  …….  88 3.3.1.2. Sự thay  đổi kiến thức, thái  độ, thực hành ở học sinh sau can thiệp truyền  thông    ………………………………………………..………..…… 95 3.3.2.  Đánh  giá  hiệu quả can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm lên sự thay  đổi chiều cao, cân nặng, thành phần  cơ  thể ……………………  101       3.3.2.1. Hiệu quả của can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm lên sự thay đổi chiều cao, cân nặng và thành phần  cơ  thể ……………………………102 3.3.2.2. Các  đỉnh  tăng  trưởng chiều cao (PHV), cân nặng (PWV) và mối liên quan  đến can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm ……………………..    110   Chương 4: BÀN LUẬN 4.1. Tuổi dậy   thì   trung   bình   và   đặc   điểm về chiều cao, cân nặng và thành phần  cơ  thể trong  các  giai  đoạn dậy thì ………………………..  113 4.1.1. Phân bố tình trạng dậy thì trong nhóm trẻ nghiên cứu ...……....  113 4.1.2. Tuổi trung bình của các mốc thời  điểm trong dậy thì …...……...  113     4.1.3.  Các  đặc  điểm về chiều cao, cân nặng, thành phần  cơ  thể giai  đoạn tiền dậy thì – dậy thì ……………………………………………………    122 4.1.4.  Đặc  điểm  về  biểu  hiện  sinh  dục  thứ  phát  ngoài  hệ  sinh  dục ……  132 4.2.  Hiệu  quả  can  thiệp  truyền  thông  lên  kiến  thức,  thái  độ,  thực  hành   và  bổ  sung  canxi,  vitamin  D,   kẽm  lên  tăng  trưởng  trong  thời  gian  dậy   thì ……………………………………………………………………….  132   4.2.1. Đánh   giá   hiệu   quả   can   thiệp   truyền   thông   lên   kiến   thức, thái   độ, thực  hành  liên quan  đến  dậy  thì ............................................................. 132 4.2.2. Đánh  giá  hiệu   quả bổ  sung  canxi,  vitamin  D,  kẽm   lên sự   thay  đổi   chiều  cao,  cân  nặng  và  thành  phần  cơ  thể  ............................................. 140 4.3. Bàn luận  về  phương  pháp  nghiên  cứu  ……………………………  150 KẾT  LUẬN  .............................................................................................. 152 KHUYẾN  NGHỊ    ..................................................................................... 154 NHỮNG  ĐÓNG  GÓP  MỚI  CỦA  LUẬN  ÁN   CÁC  HẠN  CHẾ  CỦA  ĐỀ  TÀI  NGHIÊN  CỨU   DANH  MỤC  CÔNG  TRÌNH  ĐÃ  CÔNG  BỐ   TÀI  LIỆU  THAM  KHẢO PHỤ  LỤC     Phụ  lục  1:  Danh  sách  biến  số  và  định  nghĩa  biến  số  (chi  tiết) Phụ  lục  2:  Bảng  câu  hỏi  1  (cho  trẻ  trai  và  trẻ  gái)     Phụ  lục  3:  Bảng  câu  hỏi  2   Phụ  lục  4:  Hình  ảnh  mẫu  khám  dậy  thì  theo  Tanner   Phụ   lục   5:   Kết   quả   phân   tích   thành   phần   cơ   thể   (bằng   cân   kháng   trở   sinh  học  điện  tử  Tanita) Phụ  lục  6:  Tài  liệu  truyền  thông   Phụ  lục  7:  Mẫu  thư  ngỏ  gởi  phụ  huynh  học  sinh   Phụ  lục  8: Thông  tin  sản  phẩm  bổ  sung  và  nhà  sản  xuất   Phụ  lục  9:  Biểu  mẫu  theo  dõi  nhận  thuốc  bổ  sung   Phụ  lục  10:  Biểu  mẫu  theo  dõi  tham  dự  truyền  thông  và  nhận  quà       Phụ  lục  11:  Bản  đồ  địa  giới  huyện  Củ  Chi   MỘT  SỐ  HÌNH  ẢNH  CỦA  CUỘC  ĐIỀU  TRA   DANH  MỤC  CÁC  CHỮ  VIẾT  TẮT Danh  mục   Diễn  giải   Tiếng  Việt   BPSD Bộ  phận  sinh  dục   CC Chiều  cao   NLKP Năng  lượng  khẩu  phần   GTSH Giá  trị  sinh  học   SDD Suy  dinh  dưỡng   TB Trung bình TLTK Tài  liệu  tham  khảo   TTDD Tình  trạng  dinh  dưỡng   Tiếng  Anh   AAP B1 BF % BMI DDE DEHP American  Academic  of  Pediatrics  (Hiệp  hội  Nhi  Khoa   Hàn  lâm  Mỹ)   Breast  stage  1  (Phát  triển  tuyến  vú  ở  giai  đoạn  1  theo   phân  giai  đoạn  dậy  thì  của  tác  giả  Tanner)   Body  Fat  %  (Tỉ  lệ  phần  trăm  của  trọng  lượng  mỡ  cơ  thể   so  với  thể  trọng)   Body  Mass  Index  (Chỉ  số  khối  cơ  thể)     Dichlorodiphenyldichloroethylen  (Hợp  chất  hoá  học  có   trong  thuốc  trừ  sâu  có  thể  gây  ảnh  hưởng  trên  dây  thì)   DiEthylHexyl  Phthalate  (Một  hợp  chất  hoá  học  phụ  gia   trong  nhựa  có  thể  ảnh  hưởng  trên  dậy  thì)   DNA Desoxy-Ribonucleic  Acid    (Đơn  vị  giữ  mã  di  truyền)   EEG ElectroEncephaloGraph  (Điện  não  đồ)   FM Fat  Mass  (Trọng  lượng  khối  mỡ  của  cơ  thể) FFM Free  Fat  Mass  (Trọng  lượng  khối  không  mỡ  của  cơ  thể)   G1 GH GMP GnRH HIV IGFs MEHP MEDLINE Genitalia  stage  1  (Phát  triển  tinh  hoàn  ở  giai  đoạn  1  theo   phân  giai  đoạn  dậy  thì  của  tác  giả  Tanner)   Growth  Hormone  (Nội  tiết  tố  tăng  trưởng)   Good  Manufacturing  Practice  (Thực  hành  sản  xuất  dược   phẩm  tốt)   Gonadotropin  Realesing  Hormone  (Nội  tiết  tố  hướng   sinh  dục  tiết  từ  tuyến  yên) Human  Immunodeficiency  Virus  (Siêu  vi  gây  hội  chứng   suy  giảm  miễn  dịch  ở  người)   Insulin-Like  Growth  Factors  (Các  yếu  tố  tăng  trưởng  có   tác  dụng  tương  tự  nội  tiết  tố  Insulin)   DiEthylHexyl Phthalate National Library Medicine  (Một  hợp  chất  hoá  học  phụ   gia  trong  nhựa  có  thể  ảnh  hưởng  trên  dậy  thì) Meat,  Fish,  Poultry  factors  (Các  yếu  tố  có  trong  thịt,  cá,   MFP factors gia  cầm  có  ảnh  hưởng  trên  hấp  thu  chất  dinh  dưỡng  tại  tế   bào  niêm  mạc  ruột)   MM NHANES Muscle  Mass  (Trọng  lượng  khối  cơ)   National Health and Nutrition Examination Survey (Khảo  sát  về  dinh  dưỡng  và  sức  khoẻ  quốc  gia  – Mỹ) NCHS PBA PBBs PCBs PBD PH National  Center  of  Health  Statictics  (Trung  tâm  quốc  gia   về  các  số  liệu  thống  kê  sức  khoẻ  - Mỹ)     Bisphenol A (Một  hợp  chất  hoá  học  phụ  gia  trong  nhựa   có  thể  ảnh  hưởng  trên  dậy  thì) PolyBrominated Biphenyls (Một  hợp  chất  hoá  học  phụ   gia  trong  nhựa  có  thể  ảnh  hưởng  trên  dậy  thì) PolyChlorinated Biphenyls (Một  hợp  chất  hoá  học  phụ   gia  trong  nhựa  có  thể  ảnh  hưởng  trên  dậy  thì) Peak  Bone  Density  (Mật  độ  xương  đỉnh  – Mật  độ  xương   cao  nhất  trong  suốt  đời  người)   Public  Hair    (Lông  mao  ở  vùng  kín)   Peak  Height  Velocity  (Tốc  độ  tăng  trưởng  chiều  cao  đỉnh   PHV – Tốc  độ  tăng  chiều  cao  trong  1  năm  nhiều  nhất  trong   suốt  thời  gian  dậy  thì)   Peak  Weigh  Velocity  (Tốc  độ  tăng  trưởng  cân  nặng  đỉnh   PWV – Tốc  độ  tăng  cân  nặng  trong  một  năm  nhiều  nhất  trong   suốt  thời  gian  dậy  thì)     REM Rapid  Eye  Movement  (Giai  đoạn  lay  động  nhãn  cầu   nhanh  của  giấc  ngủ)   SD Standard Devation  (Độ  lệch  chuẩn)   TBF Total  Body  Fat  (Tổng  trọng  lượng  khối  mỡ  của  cơ  thể)   TBW WHO Total  Body  Water  (Tổng  trọng  lượng  khối  nước  của  cơ   thể) World  Health  Organization  (Tổ  chức  Y  tế  Thế  giới)     DANH  MỤC  CÁC  BẢNG   Bảng Nội  dung   Trang 1.1. Các giai  đoạn dậy thì theo tiêu chuẩn Tanner 6 1.2. Tuổi  bắt  đầu  dậy  thì  theo  một  số  nghiên  cứu  ở  nước  ngoài 7 1.3. Tuổi  hành  kinh  lần  đầu  ở  một  số  quốc  gia     8 1.4. Tuổi  hành  kinh  lần  đầu  ở  Việt  Nam   9 1.5. Tốc  độ  tăng  chiều  cao  trung  bình  trong các  giai  đoạn  dậy  thì   11 1.6. Đỉnh  tăng  trưởng  cân  nặng   14 1.7. Các  nghiên  cứu  về  tỉ  lệ  ảnh  hưởng  của  di  truyền  lên  tầm  vóc   17 1.8. Mối   liên   quan   giữa   các   chỉ   số   của   dậy   thì   với   chế   độ   ăn,   22 chiều   cao   và   tình   trạng   dinh   dưỡng,   Havard   Longitudinal Sdudies  của  Khoa  Sức  khoẻ  Trẻ  em  Đại  Học  Harvard     1.9. Tính  khả  dụng  sinh  học  của  một  số  thực  phẩm  giàu  canxi 24 1.10. Tỉ  lệ  canxi  nguyên  tố,    khả  năng  hấp  thu  và  giá  thành  của  các   25 loại  muối  canxi  dùng  trong  chế  phẩm  bổ  sung  canxi 1.11. Ảnh  hưởng  của  các  yếu  tố  hoá  học  đến  dậy  thì  và/hoặc  tăng   32 trưởng  qua  một  số  nghiên  cứu  trên  thế  giới 3.1. Phân  bố  mẫu  nghiên  cứu  theo  tuổi  và  giới   70 3.2. Phân  loại  và  so  sánh  tình  trạng  dinh  dưỡng  theo  giới 71 3.3. Phân  bố  các  giai  đoạn  dậy  thì  ở  học  sinh  nam  và  nữ 72 3.4 Phân  bố  giai  đoạn  dậy  thì  2  theo  tuổi  và  giới   74 3.5. Tuổi  trung  bình  của  các  giai  đoạn  dậy  thì   75 3.6. Phân  bố  xuất  tinh  lần  đầu  ở  nam  và  hành  kinh  lần  đầu  ở  nữ   76 theo  giai  đoạn  dậy  thì   3.7. Tuổi   trung   bình   của   thời   điểm   xuất   tinh   lần   đầu   ở   nam   và   76 hành  kinh  lần  đầu  ở  nữ 3.8. Tuổi   khởi   phát   dậy   thì   trung   bình   theo   giới   liên   quan   đến   77 tình  trạng  dinh  dưỡng   3.9. Tuổi  xuất  tinh  lần  đầu  ở  nam  và  hành  kinh  lần  đầu  ở  nữ  liên   quan  đến  tình  trạng  dinh  dưỡng  hiện 78 3.10. Chiều  cao  trung  bình  theo  giới  ở  các  giai  đoạn  dậy  thì   79 3.11. Cân  nặng  trung  bình  theo  giới ở  các  giai  đoạn  dậy  thì   80 3.12. Tỉ   lệ   mỡ   cơ   thể   trung  bình   ở   các  giai  đoạn  dậy   thì   so  sánh   81 theo  tình  trạng  dinh  dưỡng     3.13. Trọng  lượng  khối  mỡ  trung  bình  ở  các  giai  đoạn  dậy  thì  so   82 sánh  theo  tình  trạng  dinh  dưỡng     3.14. Trọng  lượng  trung  bình  khối  không  mỡ  ở  các  giai  đoạn  dậy   84 thì  so  sánh  theo  tình  trạng  dinh  dưỡng   3.15. Trọng   lượng   trung   bình   khối   cơ   ở   các   giai   đoạn   dậy   thì   so   85 sánh  theo  tình  trạng  dinh  dưỡng   3.16. Chiều  cao  trung  bình  theo  tuổi  của  học  sinh  nam  đã  và  chưa   86 xuất  tinh  lần  đầu   3.17. Chiều  cao  trung  bình  theo  tuổi  của  học  sinh  nữ  đã  và  chưa  có   86 hành  kinh  lần  đầu   3.18. Sự   xuất   hiện   các   biểu   hiện   của   dậy   thì   ngoài   cơ   quan   sinh   87 dục  trong  các  giai  đoạn  dậy  thì   3.19 Phân  bố  tuổi  theo  giai  đoạn  dậy  thì  tại  thời  điểm  ban  đầu   89 3.20. Tỉ  lệ  học  sinh  từng  được  cung  cấp  kiến  thức  về  tuổi  dậy  thì   89 3.21. Nguồn  cung  cấp  thông  tin về  kiến  thức  tuổi  dậy  thì   89 3.22. Bảng   tổng   hợp   về   các   kiến   thức   dinh   dưỡng   liên   quan   đến   90 phát  triển  tầm  vóc   3.23. Kiến  thức  của  học  sinh  về  các  chất  dinh  dưỡng  liên  quan  đến   91 sự  phát  triển  tầm  vóc 3.24. Kiến  thức  của  học  sinh  về  các  yếu  tố  liên  quan  đến  phát  triển   91 tầm  vóc  ở  tuổi  dậy  thì   3.25. Thái  độ  của  học  sinh  đối  với  các  yếu  tố  liên  quan  đến  phát   92 triển  tầm  vóc  ở  tuổi  dậy  thì     3.26. Thực hành của học sinh về các yếu tố liên   quan   đến phát 93 triển tầm vóc ở tuổi dậy thì 3.27. Bảng   tổng   hợp   đánh   giá   chung   về   kiến   thức,   thái   độ,   thực   hành  đối  với  các  yếu  tố  liên  quan  đến  tăng  trưởng  trong  tuổi   94 dậy  thì     3.28 Phân   bố   các   mức   độ   đánh   giá   kiến   thức   dinh   dưỡng   theo   94 Kiến  thức  – Thái  độ  - Thực  hành  tốt 3.29. Phân bố mẫu theo giới tính ở hai nhóm học sinh THCS thị 95 trấn Củ Chi có và không can thiệp truyền thông 3.30. Sự  thay  đổi  Kiến  thức  sau  can  thiệp  truyền  thông     95 3.31. Hiệu   quả   can   thiệp   về   sự   thay   đổi   tỉ   lệ   học   sinh   đạt   điểm   98 “kiến  thức  tốt”  ở  yếu  tố  kiến  thức  chung  trong  độ  tuổi  dậy  thì   trước  và  sau  truyền  thông 3.32. Sự thay  đổi  Thái  độ sau can thiệp truyền thông 98 3.33. Sự thay  đổi Thực hành sau can thiệp truyền thông 100 3.34. Phân bố mẫu can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm theo 101 giới  tính  và  giai  đoạn dậy thì ở hai nhóm 3.35. Mức  độ gia  tăng  chiều  cao  trung  bình  /  năm  ở nhóm chứng 102 và nhóm can thiệp  theo  các  giai  đoạn dậy thì 3.36. Mức  độ gia  tăng  cân  nặng  trung  bình  /  năm  ở nhóm chứng và 103 nhóm can thiệp theo  các  giai  đoạn dậy thì 3.37. Sự  thay  đổi  tỉ  lệ  mỡ  cơ  thể  trung  bình  /năm  ở  nhóm  chứng  và   105 nhóm  can  thiệp  theo  các  giai  đoạn  dậy  thì 3.38. Sự   thay   đổi   trọng   lượng   khối   mỡ   trung   bình   /năm   ở   nhóm   106 chứng  và  nhóm  can  thiệp  theo  các  giai  đoạn  dậy  thì 3.39. Sự   thay   đổi   trọng   lượng   khối   cơ   trung   bình   /năm   ở   nhóm   107 chứng  và  nhóm  can  thiệp  theo  các  giai  đoạn  dậy  thì 3.40. Sự   thay   đổi  trọng   lượng   khối   không   mỡ   trung   bình   /năm   ở   108 nhóm  chứng  và  nhóm  can  thiệp  theo  các  giai  đoạn  dậy  thì 3.41. Mức   tăng   chiều   cao   trung   bình   /năm   theo   tuổi   trong   nhóm   110 chứng  và  nhóm  can  thiệp  bổ  sung  canxi,  vitamin  D,  kẽm 3.42. Mức   tăng   cân   nặng   trung   bình   /năm   theo   tuổi   trong   nhóm   chứng  và  nhóm  can  thiệp  bổ  sung  canxi,  vitamin  D,  kẽm 112 DANH  MỤC  CÁC BIỂU  ĐỒ   Biểu  đồ   Nội  dung   Trang 1.1. Chiều cao trung bình học sinh Nhật 6-15 tuổi trong thế kỷ 20 20 1.2. Chiều cao trung bình của  người Việt Nam 21 1.3. Sự thay   đổi nồng   độ GH/máu theo chu kỳ ngày đêm   29 3.1. Phân bố các  giai  đoạn dậy thì theo tuổi ở học sinh nam 73 3.2 Phân bố các  giai  đoạn dậy thì theo tuổi ở học sinh nữ 73 3.3. So sánh PHV của nhóm chứng và nhóm can thiệp bổ sung canxi, vitamin D, kẽm trên học sinh nam 111 4.1 Diễn tiến tuổi hành kinh lần   đầu ở nữ thiếu niên sống ở vùng   đô   thị theo thời gian qua một số nghiên cứu tại Việt Nam 118 4.2 Mức  tăng  cân  nặng trung bình ở các  giai  đoạn dậy thì của học sinh nam và nữ 127 4.3. So sánh trọng   lượng khối mỡ và tỉ lệ mỡ cơ   thể của nam thiếu   niên   giai   đoạn cuối dậy thì giữa nghiên cứu Củ Chi với nghiên cứu Fels 129 4.4. So sánh trọng   lượng khối mỡ và tỉ lệ mỡ cơ   thể của nữ thiếu   niên   giai   đoạn cuối dậy thì giữa nghiên cứu Củ Chi với nghiên cứu Fels 129 4.5. Đánh  giá  kiến thức về tuổi dậy thì và các yếu tố liên  quan  đến  tăng  trưởng  trong  độ tuổi dậy thì 134 4.6. Đánh  giá  thái  độ về các yếu tố liên  quan  đến  tăng   trưởng  trong  độ tuổi dậy thì 136 4.7. Đánh   giá   thực hành về các yếu tố liên   quan   đến tăng  trưởng  trong  độ tuổi dậy thì 137 DANH  MỤC  CÁC SƠ  ĐỒ   Sơ đồ   Nội  dung   Trang 2.1. Quy trình chọn mẫu và tiến hành nghiên cứu 48 2.2. Số lượng mẫu nghiên cứu dùng trong phân tích cuối cùng 49 DANH  MỤC  HÌNH  ẢNH   Hình  ảnh 1.1. Nội  dung   Các  giai  đoạn dậy thì theo tiêu chuẩn Tanner Trang 6 1 ĐẶT VẤN  ĐỀ Cải thiện và nâng cao tầm vóc thanh niên Việt Nam là một trong những mục tiêu quan trọng  được  đặt ra trong các kế hoạch  hành  động  chăm   sóc sức khoẻ của ngành Y tế nói riêng và toàn xã hội Việt Nam nói chung ở giai  đoạn  đầu của thế kỷ 21 [1], [2]. Sự chú trọng  này  được thể hiện rõ nét qua việc Chiến  lược Quốc gia về Dinh  dưỡng  trong  giai  đoạn 2010-2020 và tầm nhìn  đến  năm  2030  đã  hoạch  định  các  hành  động cụ thể nhằm  đạt  được mục tiêu của Chiến   lược   là   đến   năm   2020   chiều cao trung bình của thanh niên theo giới  tăng  1  – 1,5 cm so với  năm  2010  [3]. Theo quy luật tự nhiên, tầm vóc của   con   người chủ yếu   được quyết định  trong  giai  đoạn  tăng  trưởng, tức khoảng 15-25  năm  đầu tiên của cuộc đời, bao gồm  các  giai  đoạn  phôi,  thai,  sơ  sinh,  nhũ  nhi,  tiền học  đường, học đường, tiền dậy thì và dậy thì [4], [5],  trong  đó  các  giai  đoạn quan trọng nhất đã  được khoa học  xác  định  là  giai  đoạn  bào  thai,  dưới 2 tuổi, tiền dậy thì và dậy thì [6]. Theo kết quả của nhiều nghiên cứu trên thế giới, sự tăng  tốc về tăng  trưởng  trong  giai  đoạn dậy thì có thể đóng  góp  15-25 % chiều cao lúc trưởng thành của một cá thể [7], [8],   cũng   như  là  giai  đoạn quan trọng  để hoàn tất thành phần  cơ   thể và  các  cơ   quan  chức  năng  khác   [9], [10]. Tuổi dậy   thì   cũng   là   giai   đoạn phát triển về nhận thức   đủ để các can thiệp về truyền thông, giáo dục,  đào  tạo có thể đạt hiệu quả và có ảnh  hưởng tích cực trong việc hình thành kiến thức,  thái  độ và  hành  vi  đúng  về dinh  dưỡng, yếu tố gián tiếp quan trọng  để có những nhân tố có tầm  vóc  vượt trội trong xã hội [11]. Một  đặc  điểm quan trọng mà hầu  như  tất cả các nhà nghiên cứu  đều nhắc  đến  khi  đề cập  đến những biểu hiện  đặc  trưng  của của  giai  đoạn dậy thì là các mốc thời  điểm (milestones) và sự thay  đổi nhân trắc,  tâm  lý…  thường 2 rất  đa  dạng và có nhiều khác biệt  liên  quan  đến chủng tộc,  địa  dư,  điều kiện kinh tế,   môi   trường xã hội…[12], [13], [14]. Chính vì vậy, mỗi quốc gia, với  đặc  điểm về chủng tộc,  địa  dư,  kinh  tế…  khác  nhau,  cần phải tiến hành các nghiên cứu chuyên biệt về các  đặc  điểm của dậy thì ở đất  nước mình, từ đó  có  thể đề xuất các giải pháp can thiệp  thúc  đẩy phát triển tầm vóc cho giai đoạn này một cách hiệu quả nhất. Tại Việt Nam, do tính chất   ưu   tiên   liên   quan  đến kinh tế và mức  độ nghiêm trọng của  nguy  cơ, các nghiên cứu và can thiệp nhằm mục tiêu cải thiện  dinh  dưỡng trong thời gian qua tập trung chủ yếu vào nhóm trẻ dưới 5 tuổi và phụ nữ mang thai. Mặc dù ngay từ thập niên 60 của thế kỷ 20  cũng  đã  có  nghiên  cứu về độ tuổi dậy thì [15] và tiếp sau  đó  cũng  đã  có  một số tác giả thực hiện các nghiên cứu  có  liên  quan  đến tuổi dậy thì [16], [17], hoặc các   đặc   điểm về tuổi hành kinh lần   đầu [17], chiều cao, cân nặng… [18], [19], [20], trong   giai   đoạn dậy   thì,   nhưng   các   nghiên cứu  này  được tiến hành theo nhiều  định  hướng khác nhau tuỳ thuộc vào chuyên ngành của các tác giả,   đối   tượng   và   phương   pháp   nghiên   cứu cũng  khác  nhau,  phần nhiều là các nghiên cứu cắt  ngang  và  được tiến hành trong những  giai  đoạn kinh tế xã hội khác nhau. Những nghiên cứu  này  chưa   được lồng ghép với các nghiên cứu  dinh  dưỡng nhằm có một bức tranh toàn cảnh  rõ  ràng  và  đầy  đủ về các  đặc  điểm của sự tăng  trưởng  trong  độ tuổi dậy thì tại Việt  Nam;;  Đặc biệt là trong giai  đoạn mới hiện nay với những thay đổi sâu sắc về kinh tế, xã hội, khả năng  tiếp cận với  thông  tin  dinh  dưỡng và tiếp cận   lương   thực thực phẩm có nhiều khác biệt so với những   giai   đoạn trước  đây.   Bên cạnh  đó, nghiên cứu liên  quan  đến khẩu phần  dinh  dưỡng cũng  cho   thấy   các   nguy   cơ   về việc thiếu hụt các chất   dinh   dưỡng trong cộng   đồng cũng  rất khác nhau ở Việt Nam [21], bao gồm cả các  đối  tượng trẻ trong tuổi tiền dậy thì – dậy thì. Tuy nhiên, các nghiên cứu về hiệu quả của truyền thông hoặc hiệu quả của bổ sung các chất   dinh   dưỡng bảo vệ sức khoẻ xương   thường được tiến hành cho những đối   tượng   có   nguy   cơ   cao như   3 người cao tuổi hay trẻ nhỏ [22], [23]. Nghiên cứu can thiệp trên nhóm trẻ tuổi dậy thì hỗ trợ phát triển tối  đa  tiềm  năng  di  truyền về tầm  vóc  và  tăng   dự trữ các khối quan trọng của  cơ  thể như  khối  cơ,  khối  xương…  còn ít và chưa  có  hệ thống. Củ Chi là một huyện ngoại thành của TPHCM, nơi  trẻ em có tình trạng dinh  dưỡng ở mức trung bình, trẻ sống  trong  các  gia  đình  với mô hình kinh tế xã hội rất  đa  dạng bao gồm cả vùng  đô  thị, vùng công nghiệp hoá lẫn vùng nông   thôn   cũ. Nghiên cứu “Hiệu quả can thiệp truyền thông và bổ sung canxi, vitamin D, kẽm cho học sinh trung học cơ  sở độ tuổi dậy thì tại thị trấn Củ Chi  năm  học 2012-2013” được tiến hành nhằm thu thập bộ số liệu về sự tăng  trưởng  trong  độ tuổi dậy  thì  và  bước  đầu  đánh  giá  hiệu quả của một số can thiệp cho học sinh trung học  cơ  sở ở một khu vực  dân  cư  đang   phát triển về kinh tế - một mô hình xã hội thông dụng tại Việt Nam hiện nay. Kết quả của  đề tài có thể là  cơ  sở khoa học  để đưa  ra  các  giải pháp can thiệp hiệu quả góp phần cải thiện tầm vóc của thanh niên Việt Nam.
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan