Tài liệu Hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở việt nam hiện nay

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH PHẠM ĐỨC HOÀ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ CẠNH TRANH TRONG LĨNH VỰC QUẢNG CÁO Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT HÀ NỘI - 2017 HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH PHẠM ĐỨC HOÀ HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ CẠNH TRANH TRONG LĨNH VỰC QUẢNG CÁO Ở VIỆT NAM HIỆN NAY LUẬN ÁN TIẾN SĨ CHUYÊN NGÀNH LÝ LUẬN VÀ LỊCH SỬ NHÀ NƯỚC VÀ PHÁP LUẬT Mã số: 62 38 01 01 NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. QUÁCH SĨ HÙNG HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi; các số liệu, tư liệu được sử dụng trong luận án là trung thực, có xuất xứ rõ ràng; những phát hiện đưa ra trong luận án là kết quả nghiên cứu của tác giả luận án. TÁC GIẢ LUẬN ÁN Phạm Đức Hoà MỤC LỤC Trang 1 MỞ ĐẦU Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU PHÁP LUẬT VỀ CẠNH TRANH TRONG LĨNH VỰC QUẢNG CÁO VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU 8 1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước 8 1.2. Tình hình nghiên cứu ngoài nước 15 1.3. Đánh giá tổng quan tình hình nghiên cứu và các vấn đề luận án kế thừa 18 1.4. Những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu 21 Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ CẠNH TRANH TRONG LĨNH VỰC QUẢNG CÁO 25 2.1. Khái niệm, đặc điểm, nội dung và vai trò của pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo 25 2.2. Các tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo 51 2.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo 58 2.4. Pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở một số nước trên thế giới và những giá trị có thể tham khảo cho Việt Nam 63 Chương 3: QUÁ TRÌNH PHÁT TRIỂN VÀ THỰC TRẠNG PHÁP LUẬT VỀ CẠNH TRANH TRONG LĨNH VỰC QUẢNG CÁO Ở VIỆT NAM HIỆN NAY 78 3.1. Quá trình phát triển của pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam 78 3.2. Thực trạng pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam hiện nay 80 Chương 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT VỀ CẠNH TRANH TRONG LĨNH VỰC QUẢNG CÁO Ở VIỆT NAM 116 4.1. Quan điểm hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam hiện nay 116 4.2. Giải pháp hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam hiện nay 124 KẾT LUẬN 146 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 149 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 150 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu Cạnh tranh là quy luật cơ bản của nền kinh tế thị trường, đồng thời là động lực quan trọng thúc đẩy nền kinh tế phát triển. Để thúc đẩy cạnh tranh, các doanh nghiệp đã áp dụng nhiều phương thức để truyền tải thông tin sản phẩm của mình đến khách hàng, trong đó, quảng cáo được xem là hình thức phổ biến hiện nay. Hoạt động quảng cáo không chỉ đơn thuần là một hành vi thương mại, mà nó cũng là một biện pháp, một phương thức cạnh tranh không thể thiếu trong kinh doanh. Những năm gần đây, quảng cáo trở nên thu hút sự quan tâm rất lớn của các doanh nghiệp và nằm trong khâu chiến lược xúc tiến hỗn hợp của marketing. Nó hỗ trợ cho hoạt động bán hàng đạt hiệu quả tốt hơn theo đúng mục tiêu. Tuy nhiên, quảng cáo như thế nào lại là một vấn đề cần được xem xét trong thời điểm hiện nay. Thực tế cho thấy, trong lĩnh vực này đã nảy sinh nhiều vấn đề phức tạp ảnh hưởng đến hoạt động cạnh tranh lành mạnh của các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế khác nhau, tác động xấu đến môi trường kinh doanh ở Việt Nam, như: Nội dung quảng cáo không trung thực, sai lệch nhiều mặt, dùng những hình ảnh, cử chỉ, lời nói gây phản cảm, vi phạm đạo đức truyền thống… Việc quảng cáo gian dối, sai sự thật, cạnh tranh không lành mạnh đã và đang diễn ra khá phổ biến và gây ra nhiều hậu quả khôn lường. Bởi vậy, để chấn chỉnh, đưa quảng cáo vào chuẩn mực, rất cần đến sự giám sát, điều chỉnh hiệu quả của pháp luật. Với tính chất phức tạp và đa dạng, các hành vi cạnh tranh, cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực quảng cáo không nằm ngoài phạm vi điều chỉnh của Luật Cạnh tranh, được Quốc hội khóa XI thông qua tại kỳ họp thứ 6 tháng 12/2004 và có hiệu lực từ ngày 01/07/2005. Cụ thể, Luật Cạnh tranh điều chỉnh các hành vi quảng cáo so sánh, quảng cáo bắt chước, quảng cáo 2 gian dối hoặc gây nhầm lẫn và các hoạt động quảng cáo bị pháp luật cấm khác. Cùng với Luật Cạnh tranh, việc điều chỉnh hoạt động quảng cáo không lành mạnh còn được thực hiện bởi Luật Thương mại, Luật Bảo vệ người tiêu dùng, Luật Quảng cáo, Luật Báo chí, Luật Xuất bản, Luật Dược, Luật Chất lượng sản phẩm, hàng hóa, Luật Kinh doanh Bảo hiểm... và các văn bản hướng dẫn thi hành. Tuy nhiên, sự trùng lặp và chồng chéo về nội dung giữa các văn bản pháp luật này đối với các hành vi quảng cáo không lành mạnh đã và đang gây khó khăn cho việc tổ chức thực thi pháp luật thống nhất trên thực tế. Trong khi đó, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của ngành quảng cáo tại Việt Nam, tình trạng quảng cáo không lành mạnh đã xuất hiện ngày càng nhiều làm tổn hại đến lợi ích của Nhà nước, của doanh nghiệp và đặc biệt là quyền lợi hợp pháp của người tiêu dùng. Cho đến nay, một số văn bản hướng dẫn thi hành Luật Cạnh tranh năm 2004 được ban hành nhưng không có văn bản nào hướng dẫn việc áp dụng pháp luật cạnh tranh về chống các hành vi cạnh tranh không lành mạnh, đặc biệt là các quy định đặc thù để xử lý các hành vi quảng cáo nhằm cạnh tranh không lành mạnh. Luật Quảng cáo năm 2012 cũng không hướng dẫn cụ thể, chi tiết về xử lý các hành vi quảng cáo có nội dung cạnh tranh không lành mạnh. Luật này chỉ quy định các hành vi bị cấm trong hoạt động quảng cáo, việc xử lý vi phạm trong hoạt động quảng cáo cũng quy định một cách chung chung. Như vậy, cần nhận định rằng, cho đến nay, chúng ta vẫn chưa có một cơ chế thống nhất, đồng bộ trong việc xử lý có hiệu quả các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực quảng cáo... Với các phân tích ở trên, việc nghiên cứu nhằm hoàn thiện pháp luật và cơ chế bảo đảm thi hành pháp luật điều chỉnh các hành vi cạnh tranh gian dối, không lành mạnh trong lĩnh vực quảng cáo có ý nghĩa quan trọng để vận dụng trong công cuộc phát triển nền kinh tế, xây dựng môi trường cạnh tranh lành mạnh trong kinh doanh ở nước ta. Đây là cơ sở để nghiên cứu sinh lựa chọn đề 3 tài “Hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam hiện nay” để nghiên cứu và làm Luận án Tiến sĩ luật học của mình tại Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài 2.1. Mục đích nghiên cứu của đề tài Mục đích nghiên cứu của luận án là phân tích, làm rõ cơ sở lý luận hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo, đánh giá thực trạng pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam và đề ra quan điểm, giải pháp hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam hiện nay. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài - Phân tích khái niệm cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo, khái niệm pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo; làm rõ những đặc điểm, vai trò và nội dung của pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo; nghiên cứu các tiêu chí để xác định mức độ hoàn thiện của pháp luật; các yếu tố ảnh hưởng đến việc hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam. Ở mức độ nhất định, luận án nghiên cứu pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở một số nước trên thế giới và rút ra những giá trị có thể tham khảo ở Việt Nam. - Nghiên cứu, phân tích, đánh giá thực trạng pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam trong giai đoạn hiện nay để khẳng định những bước phát triển, những ưu điểm cần phát huy, đồng thời tìm ra những hạn chế và nguyên nhân dẫn đến thực trạng đó. - Đề xuất quan điểm và những giải pháp hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam hiện nay. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của đề tài 3.1. Đối tượng nghiên cứu 4 Đối tượng nghiên cứu của luận án là những vấn đề lý luận và thực tiễn của pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam hiện nay. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Về nội dung: Theo kinh nghiệm pháp luật của một số quốc gia trên thế giới cũng như thực tiễn pháp luật Việt Nam, pháp luật cạnh tranh như tên gọi hiện nay bao gồm hai chế định chủ yếu là: (i) Pháp luật chống hạn chế cạnh tranh, kiểm soát độc quyền; và (ii) Pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh. Điều chỉnh pháp luật cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo chủ yếu là nhằm hướng tới mục tiêu chống lại các hành vi quảng cáo nhằm cạnh tranh không lành mạnh và thuộc phạm vi của chế định pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh, bởi vậy, để làm sâu sắc hơn nội hàm đề tài nghiên cứu, trong phạm vi luận án này, tác giả luận án tập trung nghiên cứu về chế định pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực quảng cáo để đề xuất quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam hiện nay nhằm điều chỉnh và kiểm soát hiệu quả các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực quảng cáo. Về không gian và thời gian: Luận án nghiên cứu pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam chủ yếu từ khi Luật Cạnh tranh năm 2004 được ban hành cho tới nay. 4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Cơ sở lý luận của đề tài luận án Cơ sở lý luận của luận án là lý thuyết về kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước; đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước về xây dựng và hoàn thiện thể chế kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, thể hiện trong văn kiện của Đảng Cộng sản Việt Nam qua các kỳ đại hội, đặc biệt là đường lối, chính sách về phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, xây dựng môi trường kinh doanh lành mạnh, bình đẳng trong điều kiện hội nhập kinh tế quốc tế; Chiến lược xây dựng và hoàn thiện hệ thống 5 pháp luật Việt Nam đến năm 2010, định hướng đến năm 2020 theo Nghị quyết số 48-NQ/TW ngày 24/5/2005 của Bộ Chính trị. 4.2. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu Thực hiện luận án này, tác giả vận dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử của triết học Mác – Lênin. Bên cạnh đó, tác giả luận án còn sử dụng những phương pháp nghiên cứu cụ thể sau đây: - Phương pháp phân tích và tổng hợp được sử dụng trong các chương 2, 3 và 4 để làm rõ cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng và đề xuất quan điểm, giải pháp hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo; - Phương pháp tiếp cận hệ thống được sử dụng trong các chương 2, 3 và 4 để làm rõ nội dung, vai trò, các tiêu chí đánh giá mức độ hoàn thiện của pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo, các yếu tố ảnh hưởng và các điều kiện bảo đảm hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam. - Phương pháp kết hợp lý luận với thực tiễn, phương pháp lô gíc được sử dụng ở các chương 2, 3, 4: Luận án nghiên cứu từng vấn đề trong mối quan hệ chặt chẽ giữa lý luận với thực tiễn, giữa quan điểm, đường lối của Đảng, pháp luật của Nhà nước với thực tiễn thực hiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo. Ba chương của luận án được nghiên cứu trong mối quan hệ lôgíc xuyên suốt từ cơ sở lý luận đến thực trạng và quan điểm, giải pháp hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam hiện nay. - Phương pháp so sánh được sử dụng trong chương 1 để làm rõ tình hình nghiên cứu, chỉ ra những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu. Phương pháp này cũng được sử dụng ở chương 2 để so sánh các pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo của một số nước trên thế giới nhằm rút ra các bài học kinh nghiệm vận dụng cho Việt Nam. 6 5. Những đóng góp mới về mặt khoa học của đề tài Đây là công trình nghiên cứu một cách có hệ thống và toàn diện về hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam hiện nay. Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ có những đóng góp mới về mặt khoa học như sau: - Trên cơ sở phân tích một cách toàn diện các quan điểm, quan niệm về pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo, luận án đã xây dựng khái niệm khoa học pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo, chỉ ra đặc điểm, vai trò và nội dung của pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo, đồng thời, xây dựng các tiêu chí về nội dung và hình thức để xác định mức độ hoàn thiện của pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo; phân tích làm rõ các yếu tố ảnh hưởng đến việc hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam hiện nay. - Phân tích, đánh giá tổng quát thực trạng các quy định pháp luật và thực trạng áp dụng pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam, chỉ ra những điểm còn hạn chế, bất cập của pháp luật cũng như trong cơ chế áp dụng pháp luật và nguyên nhân. - Từ các nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận án đã đưa ra các quan điểm và kiến nghị những giải pháp cụ thể nhằm hoàn thiện pháp luật và cơ chế bảo đảm thi hành pháp luật cạnh trạnh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam. 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài - Về mặt khoa học, luận án góp phần làm sáng tỏ thêm các vấn đề lý luận của pháp luật cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo phù hợp với điều kiện thực tiễn của Việt Nam và yêu cầu hội nhập kinh tế quốc tế. Những nghiên cứu, đề xuất của luận án góp phần đáng kể vào việc hoàn thiện các quy định của pháp luật canh tranh cũng như cơ chế bảo đảm thi hành pháp luật cạnh trạnh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam. 7 - Về mặt thực tiễn, kết quả nghiên cứu của luận án sẽ là tài liệu tham khảo có giá trị trong công tác nghiên cứu lập pháp cũng như thực tiễn thi hành pháp luật về cạnh trạnh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam hiện nay. Luận án cũng có thể là tài liệu giảng dạy và học tập trong các cơ sở đào tạo pháp luật về cạnh trạnh trong lĩnh vực quảng cáo. 7. Bố cục của luận án Ngoài lời mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, luận án được kết cấu bốn chương: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu. Chương 2: Cơ sở lý luận của việc hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo. Chương 3: Quá trình phát triển và thực trạng pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam hiện nay. Chương 4: Quan điểm và giải pháp hoàn thiện pháp luật về cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam. 8 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU PHÁP LUẬT VỀ CẠNH TRANH TRONG LĨNH VỰC QUẢNG CÁO VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU 1.1. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU TRONG NƯỚC 1.1.1. Nhóm công trình nghiên cứu về xây dựng và hoàn thiện pháp luật cạnh tranh Ở Việt Nam, trong quá trình nghiên cứu, xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm đảm bảo để nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường phát triển, đã có một số công trình nghiên cứu bước đầu về pháp luật cạnh tranh, chống cạnh tranh không lành mạnh, như: “Chuyên đề về cạnh tranh, chống cạnh tranh bất hợp pháp và kiểm soát độc quyền” của tác giả Đặng Vũ Huân - Thông tin Khoa học pháp lý của Viện Nghiên cứu khoa học pháp lý, Bộ Tư pháp, tháng 11/1996 và “Pháp luật về kiểm soát độc quyền và chống cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam” sách tham khảo của TS. Đặng Vũ Huân, Nxb. Chính trị Quốc gia năm 2004. Ở hai công trình này, tác giả đã làm rõ các khái niệm về cạnh tranh, phân loại các hành vi cạnh tranh, nhận diện các hành vi cạnh tranh bất hợp pháp và xu thế cạnh tranh dẫn đến độc quyền; chỉ ra các yêu cầu, định hướng cũng như mô hình xây dựng pháp luật về chống cạnh tranh không lành mạnh và kiểm soát độc quyền ở Việt Nam; “Cạnh tranh và xây dựng pháp luật cạnh tranh ở Việt Nam hiện nay” sách do PGS.TS. Nguyễn Như Phát và PGS.TS. Trần Đình Hảo làm chủ biên, Nxb. Công an nhân dân năm 2001. Đây là công trình tập hợp các bài viết của nhiều tác giả khảo cứu về kinh nghiệm xây dựng và thi hành pháp luật cạnh tranh ở một số quốc gia trên thế giới; bàn luận về các chế định pháp luật cạnh tranh như pháp luật về chống hạn chế cạnh tranh, pháp luật chống cạnh tranh 9 không lành mạnh, thiết chế quản lý nhà nước về cạnh tranh… đồng thời gợi mở một số vấn đề về xây dựng pháp luật cạnh tranh ở Việt Nam; Bên cạnh đó, cũng nhằm nhận diện và góp phần vào việc xây dựng pháp luật về cạnh tranh ở Việt Nam, còn có một số công trình khác như: “Xây dựng pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam hiện nay”, Luận văn Thạc sĩ luật học của tác giả Nguyễn Thị Thu Hiền, Đại học Luật Hà Nội, năm 2003; “Pháp luật và thiết chế chống cạnh tranh không lành mạnh” - Chương 25 “Chuyên khảo Luật Kinh tế” của tác giả TS. Phạm Duy Nghĩa (2004), Nxb. Đại học Quốc gia Hà Nội, (tr. 865 - tr. 883); “Pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực sở hữu công nghiệp ở Việt Nam Lý luận và thực tiễn”, Luận văn Thạc sĩ luật học của tác giả Nguyễn Vũ Quỳnh Lâm, năm 2004…; Sau khi Luật Cạnh tranh của Việt Nam được Quốc hội khóa XI thông qua tại kỳ họp thứ 6 tháng 12/2004 và có hiệu lực từ ngày 01/07/2005, đã có thêm nhiều công trình nghiên cứu về vấn đề này nhằm bàn luận thêm về các chế định của Luật Cạnh tranh và đặt ra các vấn đề cần quan tâm để đưa Luật này vào cuộc sống như: “Pháp luật cạnh tranh tại Việt Nam”, sách tham khảo của các tác giả Lê Danh Vĩnh, Hoàng Xuân Bắc, Nguyễn Ngọc Sơn, Nxb. Tư pháp, Hà Nội, năm 2006; “Đưa pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh vào cuộc sống” của PGS.TS. Nguyễn Như Phát, Tạp chí Luật học số 6/2006 (tr. 29 – tr. 35)…; Nhằm phục vụ việc giảng dạy về Luật Cạnh tranh trong các cơ sở giáo dục đại học, một số giáo trình về pháp luật cạnh tranh cũng được biên soạn như: “Giáo trình Luật cạnh tranh” của TS. Tăng Văn Nghĩa, Đại học Ngoại thương Hà Nội, Nxb. Giáo dục, năm 2009; “Giáo trình Luật cạnh tranh” của Đại học Kinh tế - Luật do PGS – TS Lê Danh Vĩnh chủ biên ấn hành năm 2010; “Giáo trình Luật Cạnh tranh” của Đại học Luật Hà Nội, Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, năm 2012… 10 “Pháp luật về chống cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam”, Luận án Tiến sĩ luật học của tác giả Lê Anh Tuấn, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2008. Đây là công trình nghiên cứu khá toàn diện và sâu sắc về chế định pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh và đề xuất một số giải pháp để thực thi chế định này trong bối cảnh Việt Nam chưa có văn bản pháp luật nào hướng dẫn về thực thi chế định pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh. Tuy nhiên, các đề xuất của công trình này vẫn là các giải pháp chung, trong khi đó, cạnh tranh không lành mạnh xuất hiện ở tất cả các lĩnh vực của nền kinh tế và cho đến nay, tình trạng thiếu văn bản hướng dẫn vẫn đang tồn tại, gây khó khăn và rất nhiều vướng mắc trong quá trình áp dụng. Sau 10 năm thực thi Luật Cạnh tranh năm 2004, Cục Quản lý cạnh tranh, Bộ Công Thương đã thực hiện “Báo cáo rà soát các quy định của Luật Cạnh tranh Việt Nam” và phối hợp với Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản thực hiện “Báo cáo rà soát Luật Cạnh tranh với pháp luật chuyên ngành”. Qua hai báo cáo này cho thấy, Luật Cạnh tranh của Việt Nam đã trải qua 10 năm thực tiễn áp dụng, bước đầu đã có những chuyển biến trong việc tạo ra môi trường pháp lý cạnh tranh bình đẳng, ngăn ngừa các hành vi thỏa thuận hạn chế cạnh tranh, các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trên thương trường. Tuy nhiên, Luật Cạnh tranh cũng đang bộc lộ rất nhiều bất cập trong nhiều quy định pháp luật, đặc biệt là trong mối quan hệ với các Luật chuyên ngành. Các báo cáo đã chỉ ra nhiều cơ sở thực tiễn để nghiên cứu nhằm hoàn thiện các quy định pháp luật cạnh tranh ở Việt Nam hiện nay Được đánh giá là “Hiến pháp của nền kinh tế thị trường”, nên Luật Cạnh tranh phải được xem là luật gốc, điều chỉnh các hành vi hạn chế cạnh tranh và cạnh tranh không lành mạnh của doanh nghiệp trong mọi lĩnh vực của nền kinh tế. Khoản 1 Điều 5 Luật Cạnh tranh quy định, trường hợp có sự khác nhau giữa quy định của Luật Cạnh tranh với quy định của Luật khác về hành vi hạn chế cạnh tranh, cạnh tranh không lành mạnh thì áp dụng quy định 11 của Luật Cạnh tranh. Quy định này là nền tảng pháp lý giúp đảm bảo sự tương thích, phù hợp và thống nhất của cả hệ thống pháp luật liên quan đến vấn đề cạnh tranh. Căn cứ trên quy định này, sẽ rất hợp lý và đảm bảo sự phù hợp, tính thống nhất cao trong cả hệ thống pháp luật nếu những văn bản pháp luật (kể cả các luật sửa đổi, bổ sung) được ban hành sau khi Luật Cạnh tranh có quy định dẫn chiếu đến pháp luật cạnh tranh nhằm điều chỉnh các hành vi hạn chế cạnh tranh hoặc cạnh tranh không lành mạnh trong các ngành, lĩnh vực cụ thể đó. Hoặc nếu có xây dựng các điều khoản cụ thể trong pháp luật chuyên ngành nhằm quy định điều chỉnh các hành vi hạn chế cạnh tranh, hành vi cạnh tranh không lành mạnh thì cần tham khảo các quy định về hành vi, về hình thức và mức độ xử lý, về thẩm quyền và quy trình xử lý trong pháp luật cạnh tranh để việc quy định không bị mâu thuẫn, chồng chéo, không có sự khác biệt. Nếu điều đó được thực hiện, thì không chỉ giữa pháp luật cạnh tranh và các pháp luật chuyên ngành có sự phù hợp, tương thích mà thông qua đó đảm bảo sự thống nhất của toàn bộ hệ thống pháp luật, tạo nên một môi trường pháp lý thống nhất giúp tăng cường và đảm bảo hiệu quả kinh doanh của các chủ thể trên thị trường. Có thể nói, thông qua các nghiên cứu lý luận và thực tiễn về pháp luật cạnh tranh, chống cạnh tranh không lành mạnh đã công bố trong những năm qua cho thấy, các vấn đề lý luận cơ bản của pháp luật cạnh tranh, chống cạnh tranh không lành mạnh đã được các tác giả nghiên cứu một cách tương đối có hệ thống, bắt đầu từ các hành vi hạn chế cạnh tranh, các hành vi cạnh tranh không lành mạnh, nhu cầu điều chỉnh pháp luật đối với vấn đề cạnh tranh. Ở các mức độ khác nhau, các công trình nghiên cứu đều thể hiện sự cần thiết phải có sự can thiệp của Nhà nước đối với hành vi cạnh tranh nói chung và hành vi cạnh tranh không lành mạnh nói riêng. Sự can thiệp của Nhà nước bằng pháp luật cần phải điều chỉnh hiệu quả các hành vi cạnh tranh không lành mạnh để bảo vệ người tiêu dùng, doanh nghiệp và đảm bảo sự công bằng 12 trong nền kinh tế. Từ các nghiên cứu lý luận và thực tiễn, cũng như học hỏi kinh nghiệm pháp luật quốc tế, các công trình nghiên cứu trên đã xây dựng và tạo lập được cơ sở lý luận về pháp luật cạnh tranh, chống cạnh tranh không lành mạnh trong nền kinh tế thị trường ở Việt Nam làm cơ sở cho các công trình nghiên cứu về sau, cũng như góp phần vào việc nghiên cứu các luận cứ khoa học để hoàn thiện hệ thống pháp luật về cạnh tranh trong điều kiện nền kinh tế thị trường ở Việt Nam. 1.1.2. Nhóm công trình nghiên cứu về xây dựng và hoàn thiện pháp luật cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo Các nghiên cứu về điều chỉnh pháp luật đối với các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong hoạt động quảng cáo cũng đã có nhiều luận văn, luận án và các bài viết nghiên cứu đề cập như: “Pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực quảng cáo” Luận văn Thạc sĩ của tác giả Vũ Vân Anh, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2004; và “Điều chỉnh hoạt động quảng cáo trong khuôn khổ pháp luật cạnh tranh tại Việt Nam”, Luận văn Thạc sĩ luật học của tác giả Đoàn Tử Tích Phước, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2007; “Quảng cáo nhằm cạnh tranh không lành mạnh theo Luật Cạnh tranh năm 2004” của tác giả Phùng Bích Ngọc đăng trên Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 6/2013, (tr. 54 đến tr. 60)… Ở các công trình nghiên cứu trên, dựa trên các quy định của Luật Cạnh tranh, các tác giả đã tập trung làm rõ các vấn đề lý luận về cạnh tranh trong hoạt động quảng cáo, pháp luật cạnh tranh điều chỉnh quảng cáo trong nền kinh tế thị trường; đánh giá hiện trạng hoạt động quảng cáo tại Việt Nam; luận giải về vấn đề điều chỉnh pháp luật đối với các hành vi quảng cáo nhằm cạnh tranh không lành mạnh, từ đó đề xuất các giải pháp thi hành hiệu quả pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực quảng cáo, như điều chỉnh khái niệm cạnh tranh không lành mạnh, hoàn thiện 13 thủ tục và trình tự xử lý các vụ việc cạnh tranh, điều chỉnh chức năng nhiệm vụ của cơ quan cạnh tranh và một số giải pháp khác… “Pháp luật về chống quảng cáo không trung thực ở Việt Nam và một số nước trên thế giới” của PGS. TS. Nguyễn Bá Diến, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số tháng 10/1997. Bài viết này tác giả đã khái quát về thực trạng quảng cáo không trung thực ở Việt Nam; kinh nghiệm chống quảng cáo không trung thực ở một số nước trên thế giới và rút ra bài học trong chống quảng cáo không trung thực cho Việt Nam. “Pháp luật về kiểm soát hành vi quảng cáo gây nhầm lẫn tại Việt Nam”, Luận văn Thạc sĩ luật học của Nguyễn Phương Anh, Khoa Luật Đại học Quốc gia Hà Nội, năm 2012. Ở Luận văn này, tác giả trình bày một số vấn đề lý luận của pháp luật về kiểm soát hành vi quảng cáo gây nhầm lẫn; phân tích thực trạng pháp luật về kiểm soát hành vi quảng cáo gây nhầm lẫn và thực tiễn áp dụng ở Việt Nam; thiết chế thi hành pháp luật về cạnh tranh và pháp luật về kiểm soát hành vi quảng cáo gây nhầm lẫn; từ đó, đề xuất một số giải pháp nhằm tăng cường hiệu lực thi hành pháp luật kiểm soát hành vi quảng cáo gây nhầm lẫn ở Việt Nam. “Áp dụng các quy định của Luật Cạnh tranh về quảng cáo so sánh và một số vấn đề phát sinh trong thực tiễn” của ThS. Nguyễn Thị Trâm, Tạp chí Kiểm sát, số 9, tháng 05/2007; “Quảng cáo so sánh trong pháp luật cạnh tranh – một nghiên cứu so sánh luật” của TS. Phan Huy Hồng, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số tháng 01/2007; “Quảng cáo dưới góc độ cạnh tranh”, Cục Quản lý cạnh tranh (Bộ Công thương, NXB. Lao động – Xã hội, Hà Nội, năm 2008; “Một số vần đề về hành vi quảng cáo so sánh theo pháp luật Việt Nam hiện nay” của tác giả Trương Hồng Quang, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật số tháng 08/2010… Các công trình nghiên cứu trên tập trung nghiên cứu để nhận diện và phân loại các hành vi quảng cáo so sánh và phương thức điều chỉnh của pháp 14 luật cạnh tranh đối với các loại quảng cáo này. Theo các tác giả, một quảng cáo so sánh cho dù có trung thực, khách quan và đúng đắn đến mức độ nào đi nữa thì cũng là một hành vi cạnh tranh không lành mạnh và cần được ngăn cấm bởi pháp luật cạnh tranh. Bởi lẽ, sự so sánh đã đi ngược lại với bản chất của quảng cáo lành mạnh. Kinh tế học và pháp luật về quảng cáo đều khẳng định những thông tin đưa ra cho khách hàng trong sản phẩm quảng cáo phải là những thông tin về hàng hóa, dịch vụ của doanh nghiệp thực hiện quảng cáo. Mọi hành vi dùng thông tin về sản phẩm cùng loại của người khác để tạo ấn tượng hoặc để đề cao sản phẩm của mình đều đi ngược lại bản chất của quảng cáo. Hơn nữa, sự so sánh thể hiện tính chất hoặc mong muốn dựa dẫm vào sản phẩm của của người khác, nhất là những sản phẩm nổi tiếng. Ví dụ, quảng cáo cho rằng sản phẩm được quảng cáo có chất lượng không thua gì một sản phẩm quen thuộc đối với người tiêu dùng hoặc một sản phẩm rất nổi tiếng trên thị trường. Đồng thời, quảng cáo so sánh còn có thể nhằm đến mục tiêu hạ thấp uy tín của sản phẩm cùng loại của doanh nghiệp khác trên thị trường liên quan hòng đề cao vị thế của mình. Vì vậy, pháp luật về cạnh tranh cần phải xử lý có hiệu quả các hành vi quảng cáo so sánh nhằm bảo đảm môi trường kinh doanh bình đẳng và lành mạnh… Sau khi khảo cứu các công trình khoa học đã công bố về xây dựng và hoàn thiện pháp luật cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo ở Việt Nam thời gian qua cho thấy, các công trình này đã tiếp cận nghiên cứu về các hành vi quảng cáo nhằm cạnh tranh không lành mạnh, bước đầu làm rõ một số vấn đề lý luận về pháp luật cạnh tranh, chống cạnh tranh không lành mạnh trong lĩnh vực quảng cáo, đồng thời cũng đã tìm hiểu thực trạng pháp luật và đề ra phương hướng, quan điểm để hoàn thiện pháp luật trong lĩnh vực này; tăng cường hiệu lực thi hành pháp luật để kiểm soát hành vi quảng cáo nhằm cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam. Tuy nhiên, việc nghiên cứu mới chỉ tập trung vào việc điều chỉnh pháp luật đối với từng hành vi như quảng cáo so 15 sánh hoặc kiểm soát quảng cáo gây nhầm lẫn… chưa làm rõ bản chất và tính đặc thù của hoạt động cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo. 1.2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU NGOÀI NƯỚC Theo pháp luật của các quốc gia và khu vực trên thế giới, vấn đề cạnh tranh trong lĩnh vực quảng cáo được quan tâm là việc chống lại các hành vi quảng cáo nhằm cạnh tranh không lành mạnh như quảng cáo so sánh, quảng cáo gian dối, quảng cáo gây nhầm lẫn nhằm cạnh tranh không lành mạnh. Pháp luật các nước cũng đã nghiên cứu và thực hiện điều chỉnh đối với các hành vi này từ rất lâu thông qua các hiệp định, hiệp ước có tính khu vực và được nội luật hóa trong pháp luật quốc gia. Hiện nay, hành vi quảng cáo nhằm cạnh tranh không lành mạnh được Liên minh châu Âu điều chỉnh chính thức bởi các văn bản: Chỉ thị số 84/450/EEC của Hội đồng Liên minh châu Âu ngày 10/09/1984 về hài hòa các quy phạm pháp luật và quy định hành chính của các nước thành viên về quảng cáo nhầm lẫn (từ đây gọi tắt là Chỉ thị 84/450/EEC); Chỉ thị số 97/55/EC của Nghị viện châu Âu và Hội đồng Liên minh châu Âu ngày 06/10/1997 sửa đổi Chỉ thị 84/450/EEC nhằm bổ sung quy định về quảng cáo so sánh (từ đây gọi tắt là Chỉ thị 97/55/EC); Chỉ thị 2002/65/EC và Chỉ thị 2005/29/EC sửa đổi hai Chỉ thị 84/450/EEC và Chỉ thị 95/77/EC; gần đây nhất là Chỉ thị 2006/114/EC ngày 12/12/2006 của Nghị viện Châu Âu và Hội đồng Châu Âu hợp nhất các quy định đã được ban hành và chỉnh sửa rải rác trong các văn bản trước. Đến nay các quốc gia thành viên châu Âu đều đã nội luật hóa các quy định của hai Chỉ thị nêu trên vào hệ thống pháp luật của từng quốc gia. Riêng quy định điều chỉnh các hành vi quảng cáo so sánh đã được pháp luật các quốc gia tiếp nhận gần như nguyên văn. Ở Hoa Kỳ, các hành vi quảng cáo so sánh, gian dối hoặc gây nhầm lẫn thuộc sự điều chỉnh của Đạo luật Lanham. Các hành vi quảng cáo hoặc marketing thông thường gian dối hoặc gây nhầm lẫn gây thiệt hại cho tiêu