Tài liệu Hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở hà tĩnh từ năm 2005 – nay

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ------------------------------------- ĐÀO THỊ ANH NGA HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN KINH TẾ Ở HÀ TĨNH TỪ NĂM 2005 ĐẾN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ Chuyên ngành Chính trị học Hà Nội – 2013 i ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---------------------------------- ĐÀO THỊ ANH NGA HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN KINH TẾ Ở HÀ TĨNH TỪ NĂM 2005 ĐẾN NAY Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Chính trị học Mã số: 60 31 02 01 Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Nguyễn Văn Kim Hà Nội – 2013 ii MỤC LỤC Trang Mở đầu 1 1 Tính cấp thiết của đề tài 1 2 Tình hình nghiên cứu đề tài 5 3 Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 7 4 Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 8 5 Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu 8 6 Đóng góp của luận văn 9 7 Kết cấu của luận văn 9 Chương 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG ĐỐI 10 NGOẠI VÀ HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN KINH TẾ Khái niệm về hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế 10 1.1.1. Hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế 10 1.1.2. Hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế nhìn từ mục tiêu của 10 1.1 chính sách đối ngoại 1.1.3. Hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế tiếp cận từ khía cạnh 11 công cụ của chính sách đối ngoại 1.2. Chủ trương của Đảng Cộng sản Việt Nam về hoạt động đối ngoại 14 phục vụ phát triển kinh tế 1.2.1. Tư duy đối ngoại đổi mới của Đảng Cộng sản Việt Nam 14 1.2.2. Quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về hoạt động đối ngoại 16 phục vụ phát triển kinh tế 1.2.3. Về hoạt động ngoại giao phục vụ phát triển kinh tế ở nước ta 27 1.2.4. Mục tiêu, yêu cầu của hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế 33 ở nước ta 1.2.5 Những nội dung cụ thể của hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển 35 kinh tế ở nước ta 1.3. Quan điểm của Đảng bộ Hà Tĩnh về hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế iii 39 Chương 2: THỰC TRẠNG HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI PHỤC VỤ 46 PHÁT TRIỂN KINH TẾ Ở HÀ TĨNH TỪ NĂM 2005 ĐẾN NAY 2.1. Tổng quan về tình hình kinh tế - xã hội của tỉnh Hà Tĩnh từ năm 46 2005 - nay 2.1.1. Vị trí, vai trò của hoạt động đối ngoại và kinh tế đối ngoại với sự 49 phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh Hà Tĩnh trong giai đoạn hiện nay 2.1.2. Cơ sở pháp lý về hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế - xã 50 hội ở Hà Tĩnh 2.1.3. Tiềm năng, lợi thế của tỉnh có điều kiện để thúc đẩy các hoạt động 53 đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế - xã hội 2.2. Kết quả hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh từ 54 năm 2005 - nay 2.2.1. Những thành tựu đạt được 54 2.2.2. Những hạn chế 62 2.2.3. Nguyên nhân những hạn chế 65 Chương 3: MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ 68 HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN KINH TẾ Ở HÀ TĨNH TRONG THỜI GIAN TỚI Định hướng phát triển kinh tế xã hội của Hà Tĩnh đến năm 2020 68 3.1.1. Quan điểm phát triển 68 3.1.2. Mục tiêu tổng quát 69 3.1.3. Mục tiêu cụ thể 69 3.1.4. Định hướng các ngành, lĩnh vực 70 Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động đối ngoại phục 79 3.1. 3.2. vụ phát triển kinh tế - xã hội 3.2.1. Dự báo tác động của bối cảnh trong nước và quốc tế tới phát triển 79 kinh tế - xã hội Hà Tĩnh trong tương lai 3.2.2. Những giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động đối ngoại phục 80 vụ phát triển kinh tế - xã hội ở Hà Tĩnh thời gian tới Kết luận 91 Danh mục các tài liệu tham khảo 93 iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ASEAN: Association of Southeast Asian Nations, Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á AFTA: ASEAN Free Trade Area, Khu vực Mậu dịch Tự do EU: European Union, Liên minh Châu Âu ASEM: The Asia-Europe Meeting, Diễn đàn hợp tác Á - Âu APEC (Asia-Pacific Economic Cooperation) : diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á Thái Bình Dương WTO: World Trade Organization: Tổ chức thương mại Thế giới IMF: International monetary Fund, Quỹ tiền tệ quốc tế WB: World Bank: Ngân hàng thế giới ADB: Asean development Bank: Ngân hàng phát triển châu Á ODA: Official Development Assistant, Viện trợ phát triển chính thức FDI: Foreign Direct Investment, Vốn đầu tư trực tiếp từ nước ngoài USD: United States Dollars: đô la Mỹ BT: Built -Transfer, Xây dựng - Chuyển giao (là hình thức đầu tư được ký giữa cơ quan nhà nước có thẩm quyền và nhà đầu tư để xây dựng công trình kết cấu hạ tầng; sau khi xây dựng xong, nhà đầu tư chuyển giao công trình đó cho Nhà nước Việt Nam; Chính phủ tạo điều kiện cho nhà đầu tư thực hiện dự án khác để thu hồi vốn đầu tư và lợi nhuận hoặc thanh toán cho nhà đầu tư theo thoả thuận trong hợp đồng BT.) BOT: Built-Operation-Transfer, Xây dựng-Vận hành-Chuyển giao (Chính phủ có thể kêu gọi các công ty bỏ vốn xây dựng trước (Built) thông qua đấu thầu, sau đó khai thác vận hành một thời gian (Operation) và sau cùng là chuyển giao (Transfer) lại cho nhà nước sở tại. Hợp đồng xây dựng-chuyển giao-kinh doanh (BTO). BTO: Built-Operation-Transfer Xây dựng - chuyển giao - kinh doanh (là hình thức đầu tư được ký giữa cơ quan nhà nước có thẩm quyền và nhà đầu tư để xây dựng công trình kết cấu hạ tầng; sau khi xây dựng xong, nhà đầu tư chuyển giao công trình đó cho Nhà nước Việt Nam; Chính phủ dành cho nhà đầu tư quyền kinh doanh công trình đó trong một thời hạn nhất định để thu hồi vốn đầu tư và lợi nhuận) v BOO: Build Own Operate, Xây dựng - Sở hữu - Kinh doanh (doanh nghiệp được nhà nước giao đất, cho thuê đất để thực hiện dự án. Doanh nghiệp này sẽ thực hiện kinh doanh trên dự án để thu hồi vốn và tạo lợi nhuận nhưng không kèm theo điều kiện là sau 1 thời gian phải hoàn trả lại cho nhà nước. Doanh nghiệp chính là chủ sở hữu đối với các lợi ích mang lại từ dự án. Nên tại thời điểm lúc đầu khi xây dựng dự án, Doanh nghiệp phải bỏ tiền ra để mua lại quyền sử dụng đất, thuê đất 50 năm và thực hiện các dự án) PPP: Public-Private Partnership – Quan hệ đối tác công tư. (Đây là các mối quan hệ giữa các tổ chức nhà nước và tổ chức tư nhân liên quan đến lĩnh vực cơ sở hạ tầng và các lĩnh vực dịch vụ khác.) GDP: Gross Domestic Product , là tổng sản phẩm nội địa, tức tổng sản phẩm quốc nội hay (là giá trị tính bằng tiền của tất cả sản phẩm và dịch vụ cuối cùng được sản xuất ra trong phạm vi một lãnh thổ trong một khoảng thời gian nhất định, thường là một năm. Khi áp dụng cho phạm vi toàn quốc gia, nó còn được gọi là tổng sản phẩm quốc nội.) PCI: Provincial Competitiveness Index, Năng lực cạnh tranh cấp tỉnh PAPI: Public Administration Performance Index, Chỉ số hiệu quả quản trị và hành chính công cấp tỉnh IFAD: International Fund for Agricultural Development, Quỹ phát triển nông nghiệp Quốc tế UNIDO: United Nations Industrial Development Organization, Tổ chức Phát triển Công nghiệp của Liên hợp quốc OPEC: Organization of the Petroleum Exporting Countries : tổ chức các nước xuất khẩu dầu lửa SPIR: Samaritan's Purse International Relief, Tổ chức cứu trợ nhân đạo Quốc tế MSI - Marie Stopes International, Tổ chức Marie Stopes SIDA: Swedish International Development Cooperation Agency, Tổ chức hợp tác phát triển quốc tế Thụy Điển CIDA: Canadian Internation Development Agency ,Tổ chức Hợp tác phát triển Quốc tế Canada AC: Adoptions Centrum, Tổ chức bảo trợ trẻ mồ côi Thụy Điển vi MSAVLC: Medical and Scientific Aid for Vietnam , Laos and Cambodia Hiệp hội Viện trợ Y tế và Khoa học cho Việt Nam, Lào và Campuchia ADDA: Agricultural Development Denmark Asia, Tổ chức Phát triển Nông nghiệp Châu Á Đan Mạch GMS - CBTA: Greater Mekong Sub-region - Cross Border Transport Agreement, hiệp định tạo thuận lợi cho vận tải người và hàng hoá qua lại biên giới giữa các nước tiểu vùng sông Mê kông mở rộng. G77: Group 77 (Nhóm 77): Ra đời năm 1964, không phải là cơ quan hay tổ chức liên chính phủ mà là cơ chế tập hợp lực lượng, đại diện cho quyền lợi của các nước đang phát triển tại các diễn đàn kinh tế của Liên hợp quốc. MDGs: Millennium Development Goals, Mục tiêu Phát triển Thiên niên kỷ, còn gọi là Mục tiêu Thiên niên kỷ là 8 mục tiêu được 189 quốc gia thành viên Liên hợp quốc nhất trí phấn đấu đạt được vào năm 2015. Những mục tiêu này được ghi trong bản Tuyên ngôn Thiên niên kỷ của Liên hợp quốc tại Hội nghị thượng đỉnh Thiên niên kỷ diễn ra từ ngày 6 đến ngày 8 tháng 9 năm 2000 tại trụ sở Đại hội đồng Liên hợp quốc ở New York, Mỹ. XHCN: Xã hội chủ nghĩa CHDCND: Cộng hòa dân chủ nhân dân UBND: Ủy ban nhân dân vii MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong hơn 20 năm qua, tình hình thế giới, khu vực cũng như ở trong nước đã có những chuyển biến rất to lớn và sâu sắc, tác động nhiều chiều đến việc hoạch định chính sách và triển khai hoạt động đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta. Đảng ta đã tiến hành công cuộc đổi mới toàn diện trên tất cả các lĩnh vực với nhiệm vụ đưa đất nước bị tàn phá nặng nề sau chiến tranh và bị bao vây cấm vận trong suốt một thời gian dài bước vào hòa nhập với thế giới, hoạt động đối ngoại đóng vai trò đi đầu trong việc tạo dựng môi trường hòa bình và ổn định, tranh thủ tối đa các nguồn lực bên ngoài để phục vụ công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Cùng với quá trình đổi mới của đất nước, tư duy đối ngoại đã được thay đổi về căn bản, phản ánh yêu cầu phát triển của đất nước và phù hợp với xu thế lớn của thời đại. Từ nữa sau những năm 80, tình hình thế giới đang có những biến động to lớn và toàn diện, đặc biệt trong lĩnh vực quan hệ chính trị quốc tế. Xu thế thế giới thời gian này là chuyển từ đối đầu sang đối thoại, coi trọng lợi ích quốc gia, dân tộc. Tại thời điểm này, vấn đề đặt ra đối với đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta là phá bỏ bao vây, cấm vận, tạo điều kiện quốc tế thuận lợi cho công cuộc đổi mới kinh tế, phát triển đất nước, cải thiện đời sống nhân dân, nâng cao vị thế của đất nước trên trường quốc tế. Đảng ta từ đó đã kịp thời điều chỉnh chiến lược đối ngoại thích ứng với xu thế quốc tế và yêu cầu, nhiệm vụ của đất nước. Đảng ta đã đề ra đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, đa dạng hóa, đa phương hóa quan hệ đối ngoại với tinh thần “Việt Nam sẵn sàng làm bạn với tất cả các nước trong cộng đồng quốc tế, phấn đấu vì hòa bình, độc lập và phát triển”. Sau Đại hội Đảng VI (tháng 12-1986) Đảng ta đề ra chủ trương đổi mới toàn diện, trước hết là đổi mới tư duy kinh tế, Bộ Chính trị ra Nghị quyết số 13 ngày 20-5-1988 về nhiệm vụ và chính sách đối ngoại trong tình hình mới. Nghị quyết đã đánh dấu bước phát triển hết sức quan trọng trong đổi mới tư duy nhận thức về các vấn đề quốc tế và đối ngoại của Đảng, đồng thời 1 giải đáp kịp thời một loạt quan điểm về chiến tranh và hòa bình, an ninh và phát triển, về mối quan hệ giữa kinh tế với quốc phòng và mở rộng hợp tác quốc tế, giữa yếu tố dân tộc và yếu tố quốc tế; đánh dấu bước chuyển biến có ý nghĩa chiến lược đường lối chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước Việt Nam; đặt cơ sở cho đổi mới công tác đối ngoại và hoạt động của ngành ngoại giao trong tình hình mới. Ngoại giao từ đó đã có bước chuyển biến quan trọng. Ngoại giao là phục vụ ổn định chính trị, ưu tiên phát triển kinh tế là hàng đầu, đồng thời bảo vệ Tổ quốc. Đổi mới hoạt động đối ngoại trước hết tạo đột phá từ chính tư duy ngoại giao kinh tế, đưa ngoại giao kinh tế - một trong ba trụ cột chính của ngoại giao Việt Nam lên một tầm cao mới. Những điểm nhấn đánh dấu bước chuyển về chất trong công tác ngoại giao kinh tế là sự triển khai rộng khắp các hoạt động ngoại giao kinh tế trên khắp các châu lục; “hàm lượng” kinh tế trong các hoạt động đối ngoại cấp cao cũng ngày càng được chú trọng và nâng cao, không chỉ chỉ tạo đột phá trong phát triển quan hệ kinh tế song phương mà còn đạt nhiều nội dung kinh tế thực chất. Sự chuyển biến về chất trong công tác ngoại giao kinh tế đã mang lại những kết quả tích cực. Hoạt động đối ngoại đã có sự gắn kết ngày càng chặt chẽ kinh tế đối ngoại với chính trị đối ngoại, tạo môi trường quốc tế thuận lợi cho phát triển kinh tế đối ngoại nói riêng và phát triển kinh tế Việt Nam nói chung. Chính kinh tế là sợi dây ràng buộc quan hệ, là thước đo chiều sâu và tầm cao của quan hệ chính trị, tư duy chiến lược. Trong bối cảnh các nước cạnh tranh gay gắt, việc đề ra một chính sách đối ngoại phù hợp và thực hiện công tác đối ngoại mềm dẻo, linh hoạt đã thực sự góp phần tạo điều kiện thuận lợi để Việt Nam tranh thủ được các nguồn lực bên ngoài cho phát triển kinh tế. Hiện nay, Việt Nam có quan hệ ngoại giao với 180, trong 193 quốc gia là thành viên Liên Hợp Quốc; có quan hệ thương mại với gần 230 quốc gia và vùng lãnh thổ; là thành viên tích cực của trên 70 tổ chức khu vực và quốc tế; có 98 cơ quan đại diện tại các quốc gia và vùng lãnh thổ khắp 5 châu lục trên thế giới. Việt Nam đã trở thành thành viên chính thức của 2 tổ chức ASEAN vào năm 1995 và tham gia các định chế kinh tế tài chính thương mại của ASEAN như khu vực mậu dịch tự do ASEAN (AFTA), khu vực đầu tư ASEAN (AIA), ký hiệp định khung với EU (1995), diễn đàn hợp tác Á ÂU (ASEM) năm 1996, Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương (APEC) năm 1998, ký Hiệp định Thương mại với Hoa Kỳ năm 2000 và sau 11 năm kiên trì, nỗ lực đàm phán, Việt Nam đã trở thành thành viên thứ 150 của Tổ chức Thương mại thế giới WTO vào năm 2007. Sự kiện này đánh dấu một mốc quan trọng trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế của nước ta, mở ra một giai đoạn mới, nền kinh tế nước ta hội nhập sâu và toàn diện hơn vào nền kinh tế thế giới và có những biến đổi nhanh, sâu sắc. Việc trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới đã nâng cao vị thế của Việt Nam trên trường quốc tế, tạo ra những cơ hội mới để nước ta phát triển nhanh hơn, toàn diện hơn, sớm thoát khỏi tình trạng kém phát triển. Tuy nhiên, trong bối cảnh tình hình thế giới và khu vực đang có nhiều chuyển biến nhanh chóng, phức tạp và khó lường, đòi hỏi hoạt động đối ngoại phải hết sức nhạy bén vừa đảm bảo hòa bình, ổn định vừa tạo môi trường quốc tế thuận lợi để đẩy mạnh phát triển kinh tế tránh nguy cơ tụt hậu xa hơn về trình độ phát triển so với nhiều nước khác. Đảng và Nhà nước ta đã nhiều lần nhấn mạnh yêu cầu gắn kết chính trị đối ngoại với kinh tế đối ngoại, gắn hoạt động đối ngoại với kinh tế. Hà Tĩnh là một tỉnh thuộc khu vực Bắc Trung bộ với khí hậu khắc nghiệt, thường xuyên phải đương đầu với thiên tai bão lũ và hiện nay vẫn được xem là một trong những tỉnh nghèo của cả nước. Trong những năm qua Đảng bộ, chính quyền và nhân dân Hà Tĩnh đã tập trung mọi nguồn lực phục vụ nhiệm vụ phát triển kinh tế và đã đạt được nhiều thành tựu đáng kể: mức sống của nhân dân từng bước được cải thiện, hạ tầng cơ sở, bộ mặt đô thị phát triển mạnh mẽ, nhiều công trình, dự án lớn đang được triển khai trên địa bàn. Để đạt được những kết quả đó, Đảng bộ và nhân dân Hà Tĩnh đã không ngừng phấn đấu, khắc phục khó khăn, phát huy tối đa lợi thế, huy động mọi nguồn lực để phục vụ phát triển kinh 3 tế. Một trong những nhân tố góp phần không nhỏ vào sự phát triển kinh tế của Hà Tĩnh là thông qua các hoạt động đối ngoại để thu hút nguồn lực bên ngoài. Nhận thức rõ được tầm quan trọng của công tác đối ngoại với sự phát triển kinh tế - xã hội trong tình hình hiện nay, ngày 24 tháng 5 năm 2005, Ủy ban nhân dân tỉnh Hà Tĩnh đã có Quyết định số 22/QĐ-UBND về việc thành lập Sở Ngoại vụ Hà Tĩnh. Từ đó đến nay, thực hiện đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước, trên cơ sở tình hình thực tế của địa phương, Sở Ngoại vụ Hà Tĩnh đã giữ vai trò tham mưu với Tỉnh ủy, Ủy ban nhân dân tỉnh các chương trình hoạt động đối ngoại phù hợp, hiệu quả góp phần không nhỏ vào thực hiện thành công mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội của tỉnh. Tuy nhiên, hiện nay vẫn chưa có công trình nào nghiên cứu một cách bài bản, công phu, có hệ thống nhằm đánh giá một cách toàn diện thực trạng của hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh kể từ khi thành lập Sở Ngoại vụ đến nay để từ đó tăng cường phát huy những mặt được, khắc phục những hạn chế, yếu kém và đưa ra một số khuyến nghị để hoạt động đối ngoại trên địa bàn tỉnh ngày càng phát huy hiệu quả đáp ứng yêu cầu hội nhập góp phần tích cực vào phục vụ phát triển kinh tế của tỉnh. Xuất phát từ thực tế đó, tác giả chọn đề tài “Hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh từ năm 2005 - đến nay” làm đề tài luận văn Thạc sỹ. Thông qua luận văn, tác giả hy vọng sẽ giúp độc giả quan tâm đến lĩnh vực này có cách nhìn tổng thể về đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước ta về hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế của Việt Nam và thực trạng hoạt động đối ngoại phục vụ triển kinh tế - xã hội ở Hà Tĩnh từ năm 2005 - đến nay. Đề tài “Hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh từ năm 2005 - đến nay” sẽ được nghiên cứu dựa trên những vấn đề lý luận tổng hợp về quan điểm, chính sách, đường lối đối ngoại của Đảng và Nhà nước phục vụ phát triển kinh tế xã hội ở Việt Nam nói chung và chủ trương cụ thể của Đảng bộ và chính quyền Hà Tĩnh về công tác đối ngoại trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế. Ngoài ra, trong đề tài này tác giả sẽ đi sâu nghiên cứu, phân tích 4 một cách có hệ thống các quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng bộ và chính quyền Hà Tĩnh về công tác đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế và thực trạng hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh từ năm 2005 đến nay, để từ đó đưa ra một số khuyến nghị về hoạt động đối ngoại góp phần thúc đẩy sự phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh trong thời gian tới. 2.Tình hình nghiên cứu đề tài Như đã nêu trên, hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế - xã hội không phải là vấn đề mới mà đã được triển khai trong thực tiễn hoạt động đối ngoại của Đảng và Nhà nước ta từ khá lâu. Do vậy, việc nghiên cứu vấn đề này cũng đã được các nhà nghiên cứu quan tâm chú ý. Trong nhiều công trình nghiên cứu về đường lối, chính sách đối ngoại của Đảng và Nhà nước Việt Nam, nội dung hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế được dành một dung lượng khá thỏa đáng. Có thể thấy điều đó qua một số công trình sau: Võ Văn Kiệt, Nền ngoại giao đổi mới, Tuần báo Quan hệ quốc tế, 1994; Võ Văn Đức, Kinh tế đối ngoại của nước ta trong chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2001 - 2010, Tạp chí Ngân hàng, số 8/2002; Trình Mưu, Nguyễn Thế Lực, Nguyễn Hoàng Giáp (chủ biên), quá trình triển khai chính sách đối ngoại của Đại hội IX Đảng Cộng sản Việt Nam, Nxb Lý luận chính trị, Hà Nội 2005; Phí Như Chanh, Phạm Xuân Thâu, Phạm Văn Linh (chủ biên), Đối ngoại Việt Nam thời kỳ đổi mới, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005; Vũ Dũng, Hội nhập kinh tế quốc tế - tác động và giải pháp, Tạp chí nghệ thuật quân sự Việt Nam, số 6/2005; Vũ Dương Ninh, Quan hệ đối ngoại Việt Nam trên chặng đường 60 năm (1945 - 2005), Tạp chí Lịch sử Đảng, số 8/2005; Nguyễn Mạnh Cầm, Ngoại giao thời kỳ đổi mới - giai đoạn mới của nền ngoại giao hiện đại, Tạp chí Cộng sản tháng 10/2005; Vũ Khoan, thành tựu trong lĩnh vực đối ngoại qua 20 năm đổi mới, báo nhân dân ngày 14/11/2005; Vũ Khoan, Đại hội X của Đảng và đường lối đối ngoại, báo Nhân Dân ngày 24/8/2006; Nguyễn Mạnh Hùng,Thực hiện nhất quán đường lối đối ngoại độc lập, tự chủ, hòa bình, hợp tác và phát triển, Tạp chí Cộng sản tháng 9/2006; Nguyễn Văn Hoài, Đôi nét về đường lối 5 đối ngoại, hội nhập của Đảng Cộng sản Việt Nam trong thời kỳ đổi mới 1986 2005, Tạp chí Thông tin Khoa học xã hội, số 11/2006; Hà Đăng, Hội nhập kinh tế và vai trò lãnh đạo của Đảng ta, Tạp chí Cộng sản số 123 (tháng 2/2007); Phạm Gia Khiêm, Đẩy mạnh triển khai thực hiện thắng lợi đường lối đối ngoại Đại hội X của Đảng, Tạp chí Cộng sản điện tử, số 13 (133) năm 2007; báo cáo ”Tác động của hội nhập kinh tế quốc tế đối với nền kinh tế sau ba năm Việt Nam gia nhập WTO” do Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương chủ trì biên soạn năm 2010 v.v Bên cạnh đó đề tài Hoạt động đối ngoại với sự phát triển kinh tế - xã hội đã được một số nhà nghiên cứu quan tâm. Tuy nhiên số lượng công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài chưa nhiều, có thể kể tới một số đề tài đã được nghiên cứu như sau: Đề tài nghiên cứu khoa học trọng điểm cấp Bộ: “Tổng kết chính sách đối ngoại và quan hệ quốc tế của Đảng và Nhà nước ta qua 20 năm đổi mới” do đồng chí Trần Đức Mậu, Vụ trưởng Vụ Chính sách đối ngoại, Bộ Ngoại giao làm chủ nhiệm, bảo vệ năm 2004. Đề tài trọng điểm cấp Bộ: “Việt Nam gia nhập WTO và vai trò của ngành Ngoại giao trong giai đoạn hiện nay” do Thạc sỹ Trương Triều Dương, nguyên Quyền Vụ trưởng Vụ Hợp tác kinh tế đa phương , Vụ Trưởng - Trưởng Ban ASEM - Bộ Ngoại giao làm chủ nhiệm đề tài,bảo vệ 2007. Luận văn: ” Hoạt động ngoại giao phục vụ phát triển kinh tế của Việt Nam từ năm 2001 đến nay”. Người thực hiện: Đinh Thị Xuân Tươi, năm bảo vệ: 2010. Luận văn ” Vai trò của Ngoại giao đối với phát triển kinh tế của Việt Nam từ năm 1995 đến nay”. Người thực hiện: Trịnh Duy Mạnh, năm bảo vệ: 2012. Nhìn chung, trong các công trình nghiên cứu trên, các tác giả đã đề cập đến quan điểm của Đảng và Nhà nước Việt Nam về Ngoại giao phục vụ phát triển kinh tế; chính sách đối ngoại và hoạt động quốc tế của Đảng và Nhà nước ta qua 20 năm đổi mới, những bài học kinh nghiệm và một số kiến nghị chính 6 sách đối ngoại trong thời gian tới; những cam kết của Việt Nam khi gia nhập WTO, tác động của việc gia nhập WTO và khuyến nghị chính sách đối với phát triển bền vững của đất nước và vai trò của ngành ngoại giao trong giai đoạn hậu gia nhập WTO; vai trò của hoạt động đối ngoại, sự thu hút nguồn lực bên ngoài đối với sự phát triển kinh tế - xã hội ở việt Nam, hoạt động đối ngoại trong thời kỳ hội nhập kinh tế quốc tế, ngoại giao phục vụ phát triển kinh tế của Việt Nam; công tác xúc tiến đầu tư trực tiếp nước ngoài phục vụ phát triển kinh tế. Các đề tài cũng đã có đánh giá về thực trạng hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế của đất nước từ năm 2001 đến nay và đưa ra các phương hướng, giải pháp thúc đẩy hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế của Việt Nam thời gian tới. Tuy vậy, cho đến nay tác giả vẫn chưa tìm thấy đề tài nào nghiên cứu hoàn thiện về hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở một tỉnh thành cụ thể và đặc biệt là chưa có tác giả nào nghiên cứu và công bố đề tài về Hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh. Hơn nữa trên cơ sở đường lối đối ngoại chung của Đảng và Nhà nước thì mỗi địa phương có một đặc điểm khác nhau và việc vận dụng đường lối đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở mỗi địa phương cũng khác nhau và ở mỗi thời điểm đều khác nhau do đó nếu có công trình nào nghiên cứu về lĩnh vực này ở một địa phương nào đó thì cũng không thể phù hợp với thực tế ở Hà Tĩnh. Do vậy, tác giả chọn đề tài hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh từ năm 2005 đến nay làm đề tài luận văn tốt nghiệp và tác giả nhận thấy các công trình nghiên cứu của các tác giả trên là nguồn tài liệu tham khảo có giá trị khi nghiên cứu đề tài này. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu * Mục đích nghiên cứu: Là hệ thống hóa và làm rõ thêm một số cơ sở lý luận về hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Việt Nam, các chủ trương, chính sách của Đảng bộ và chính quyền Hà Tĩnh về hoạt động đối ngoại hoạt phục vụ phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh từ năm 2005 đến nay và thực trạng triển khai các hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh từ năm 2005 đến nay. Trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp nhằm thúc đẩy các hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế trong thời gian tới ở điạ phương. 7 * Nhiệm vụ nghiên cứu: Để thực hiện mục đích đó, đề tài có nhiệm vụ: - Phân tích và làm rõ thêm một số vấn đề lý luận , quan điể m của Đảng và chính sách của nhà nước về hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế. - Hệ thống hóa các quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng bộ và chính quyền Hà Tĩnh về hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh, tổng hợp, phân tích và đánh giá thực trạng hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh từ năm 2005 - nay. - Một số khuyến nghị nhằm thúc đẩy hoạt động đối ngoại trong thời gian tới góp phần phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh trong thời gian tới. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng của đề tài là nghiên cứu các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước ta về hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Việt Nam nói chung, quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng bộ và chính quyền Hà Tĩnh về hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh nói riêng và thực trạng của hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh từ năm 2005 đến nay. - Phạm vi nghiên cứu của đề tài là nghiên cứu các vấn đề lý luận về hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế. Đồng thời, đề tài có sự tổng hợp, đánh giá kết quả hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh. 5. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu - Cơ sở lý luận của luận văn được dựa trên quan điểm, thế giới quan và phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh và đường lối đối ngoại của Đảng Cộng sản Việt Nam. - Luận văn chủ yếu vận dụng phương pháp tổng hợp, phân tích, lịch sử, logic, phương pháp nghiên cứu liên ngành... mọi nhận định, đánh giá trong đề tài đều được xây dựng trên cơ sở tổng hợp, phân tích, khái quát hóa những dữ kiện thực tế các số liệu, báo cáo kết quả của các công trình khoa học đã công bố liên quan đến đề tài. 8 Ngoài các phương pháp cơ bản thường được sử dụng trong nghiên cứu khoa học xã hội, đề tài còn sử dụng các phương pháp tổng hợp, phân tích, đánh giá, so sánh, thống kê ... 6. Đóng góp của luận văn Luận văn hướng tới góp phần cung cấp các luận cứ khoa học để làm sáng tỏ hơn các vấn đề lý luận về hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở nước ta hiện nay. Trên cơ sở đó có tổng hợp, đánh giá hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh từ năm 2005 - nay, để từ đó rút ra những vấn đề lý luận, thực tiễn trong hoạt động đối ngoại ở địa phương và đề xuất một số giải pháp trong triển khai các hoạt động đối ngoại góp phần thúc đẩy phát triển kinh tế ở Hà Tĩnh trong thời gian tới. Đề tài còn có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu các vấn đề liên quan đến công tác đối ngoại nói chung và hoạt động đối ngoại ở Hà Tĩnh nói riêng. 7. Kết cấu của luận văn Kết cấu của luận văn gồm phần mở đầu, 03 chương, phần kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục. 9 Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI VÀ HOẠT ĐỘNG ĐỐI NGOẠI PHỤC VỤ PHÁT TRIỂN KINH TẾ 1.1. Khái niệm về hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế 1.1.1. Hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế Từ lâu, nhiều quốc gia trên thế giới đã coi việc theo đuổi các lợi ích kinh tế là mục tiêu cốt lõi trong hoạt động đối ngoại. Hoạt động đối ngoại vì mục tiêu kinh tế đã ra đời từ rất sớm. Hầu như không có hoạt động đối ngoại nào là không gắn liền với mục tiêu, lợi ích kinh tế. Trên thế giới các khái niệm về Ngoại giao kinh tế (Economic Diplomancy), Ngoại giao thương mại (Commercial Diplomancy), Ngoại giao phát triển (Development Diplomancy) v.v ngày càng trở nên phổ biến. Nội hàm của Ngoại giao kinh tế cũng rất đa dạng và phụ thuộc vào tiềm lực kinh tế, trình độ phát triển, bộ máy tổ chức và từng giai đoạn phát triển khác nhau của một quốc gia. Nhìn chung, hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế cần được hiểu theo nghĩa rộng, tức là phát huy những thế mạnh của đất nước để tranh thủ những điều kiện quốc tế thuận lợi phục vụ phát triển đất nước, đồng thời sử dụng các công cụ kinh tế để tác động vào chính sách đối ngoại của nước khác và qua đó thực hiện được mục tiêu chính sách đối ngoại của đất nước. 1.1.2. Hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế nhìn từ mục tiêu của chính sách đối ngoại Hoạt động đối ngoại của bất kỳ nước nào từ xưa đến nay bao giờ cũng nhằm ba mục tiêu cơ bản đó là: góp phần bảo vệ độc lập, chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ quốc gia; tranh thủ và tạo những điều kiện quốc tế thuận lợi để phát triển đất nước và nâng cao vị thế, mở rộng ảnh hưởng trên trường quốc tế. Có thể nói, ba mục tiêu trên là không thay đổi, song nội dung cụ thể và phương pháp tiến hành thay đổi theo thời kỳ lịch sử, hoàn cảnh và điều kiện cụ thể của mỗi quốc gia. 10 Ba mục tiêu này, liên quan mật thiết với nhau, tác động qua lại, tạo ra một thể thống nhất để phát triển đất nước, trong đó tranh thủ và tạo mọi điều kiện quốc tế thuận lợi để phát triển đất nước đóng một vai trò cực kỳ quan trọng. Hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế là nhằm thực hiện sứ mệnh này. Kể từ sau khi Chiến tranh lạnh kết thúc vào đầu năm 1990 đã mở ra thời kỳ mới để các nước trên thế giới tập trung sức người, sức của cho phát triển kinh tế trong nước và mở rộng quan hệ kinh tế quốc tế. Việc tham gia mở rộng kinh tế đối ngoại không chỉ dừng lại ở mức độ tham gia kiến tạo chính sách kinh tế đối ngoại, tạo môi trường thuận lợi, tham gia giải quyết những khúc mắc, khó khăn… mà còn đi vào những vấn đề rất cụ thể như xúc tiến thương mại, du lịch, đầu tư, thu hút viện trợ nước ngoài và môi giới những hợp đồng kinh tế lớn. Nhiều nước như Anh, Canada, Thuỵ Điển, Hàn Quốc, Hà Lan kết hợp chặt chẽ về tổ chức giữa ngoại giao và thương mại. Philippines coi ngoại giao kinh tế là một trong ba trụ cột chính của chính sách đối ngoại. Hội đồng kinh tế đối ngoại của philipppines do Bộ Trưởng Bộ Ngoại giao và Bộ Trưởng Công thương làm đồng chủ tịch. Bruney đặt yêu cầu ngoại giao phục vụ phát triển kinh tế, đa dạng hoá cơ cấu nền kinh tế, giảm phụ thuộc vào xuất khẩu dầu lửa. Bộ Trưởng Ngoại giao Bruney là Chủ tịch Hội đồng kinh tế. Tại Ấn Độ, Bộ Ngoại giao là cơ quan thường trực của Uỷ ban hỗn hợp về hợp tác kinh tế với các nước… Bộ Ngoại giao và cơ quan đại diện ngoại giao của các nước ở nước ngoài đều tập trung dành thích đáng thời gian và nguồn lực, kể cả tài chính cho công tác kinh tế. 1.1.3. Hoạt động đối ngoại phục vụ phát triển kinh tế tiếp cận từ khía cạnh công cụ của chính sách đối ngoại Việc hoạch định và triển khai chính sách đối ngoại có một số điểm khác với lĩnh vực đối nội. Giới hạn quyền lực của Nhà nước bên ngoài phạm vi lãnh thổ của một quốc gia là một điểm làm cho chính sách đối ngoại khác với chính sách đối nội. Trong phạm vi chủ quyền của mình, một nhà nước có thể ra luật và có các biện pháp chế tài để yêu cầu các cấp chính quyền thấp hơn và nhân dân phải theo luật đó. Nhưng hệ thống luật pháp của một nước không có giá trị bắt 11 buộc đối với chính phủ và nhân dân của các nước khác vì các nước khác cũng thực hành chủ quyền trên phạm vi lãnh thổ nước mình. Do đó, trong khi không có một trật tự luật pháp nào điều chỉnh quan hệ giữa các nước, quan hệ đối ngoại chủ yếu hoạt động theo một hình thức gián tiếp: chính phủ các nước hành động để làm sao cho chính phủ nước đối tác ra những luật lệ có lợi cho mình. Điều đó có nghĩa rằng chính sách đối ngoại của một nước (nước A) chỉ có thể thành công khi mà nó có quan hệ (nước B) thông qua hệ thống luật pháp của nước B đưa ra một hoặc nhiều đạo luật có lợi cho việc thực hiện lợi ích của nước A. Nhìn lại con đường phát triển của các quốc gia Đông Nam Á thời kỳ Văn minh đế chế, chúng ta thấy: Ở Đông Á, trong tiến trình hình thành và xác lập vị thế chính trị, kinh tế…ở những thế kỹ đầu sau Công nguyên đến khoảng thế kỷ IX, mỗi quốc gia hay trung tâm văn minh luôn cần một không gian (space), môi trường (environment) rộng lớn cho sự phát triển. Các thể chế chính trị khu vực Đông Á lúc bấy giờ luôn coi trọng nông nghiệp - nông dân - nông thôn. Nhưng bên cạnh đó, những người đem các giá trị văn hóa của dân tộc mình hay khu vực đến một dân tộc khác, một cách vô thức, đã để lại cho thế hệ sau những hệ quả văn hóa, xã hội nằm ngoài ý thức hành vi truyền bá văn hóa [39, tr 54]. Nền kinh tế nông nghiệp cũng như du mục hay nói rộng ra là các thể chế nông nghiệp (Agricultural polities), cùng bản chất phát triển của các nền văn minh nông nghiệp đã quy định nên đặc tính đó. Các thể chế nông nghiệp luôn cần những châu thổ rộng lớn để tạo nguồn lương thực, tăng cường quốc khố và phát triển binh lực. Trong một ý nghĩa rộng lớn hơn, vị trí địa lý của một vùng đất, một quốc gia cũng phải được coi là nguồn tài nguyên giá trị. Trên phương diện kinh tế, ngay cả các quốc gia có phạm vi lãnh thổ rộng lớn (đặc biệt là các đế chế) như Trung Hoa ở Đông Á, Ấn Độ ở Nam Á, Lưỡng Hà ở Tây Á hay Ai Cập ở châu Phi… dường như có đầy đủ, phong phú các nguồn tài nguyên nhưng trên thực tế nhu cầu phát triển tự thân của một đế chế luôn phải được bổ sung các nguồn tài nguyên hiếm hoặc bị thiếu hụt từ bên ngoài. Con đường để có được các nguồn tài nguyên đó có nhiều cách khác nhau nhưng thông thường các 12 cường quốc và đế chế thường hay tiến hành chiến tranh để cướp đoạt; ngoại giao để chinh phục, thâu nạp; và xác lập quan hệ giao thương để trao đổi, mua bán sản phẩm. Các đế chế thường áp dụng chính sách của kẻ mạnh tức là luôn muốn và có thể tương đối dễ dàng thực thi một trong ba hay đồng thời cả ba biện pháp trên. Nhưng, đối với các quốc gia trung bình và nhỏ thì nhìn chung chỉ có thể và có khả năng thực hiện chính sách bang giao hữu nghị đồng thời tìm mọi biện pháp để sinh tồn, phát triển bên cạnh “bóng đen của các đế chế vĩ đại” [40; tr 27]. Do có khả năng chiếm đoạt, mở rộng phạm vi lãnh thổ, xác lập được quyền lực của mình với các nước láng giềng, quốc gia nhỏ yếu khác nên trong không ít trường hợp nhiều quốc gia đã trở thành cường quốc khu vực. Trong quá trình phát triển, các cường quốc thường thể hiện tư duy “phi biên giới” (borderless) về phạm vi ảnh hưởng và quyền lực nên thường thực thi các chính sách đối ngoại mạnh mẽ để mở rộng lãnh thổ và xác lập quyền uy của mình. Như vậy, bằng nhiều cách và con đường khác nhau, một số cường quốc đã thực sự trở thành các đế chế (empire) khu vực. Điều đó có nghĩa là cho đến nay mục tiêu, chính sách đối ngoại của một nước được thực hiện thông qua đàm phán, thuyết phục, thoả hiệp, thậm chí đe doạ và cưỡng bức để làm cho các nước khác trong quan hệ với nước đó thoã mãn quyền lợi của nước mình [38; tr329]. Các chức năng này có thể thực hiện qua việc sử dụng các công cụ ngoại giao, kinh tế và sức mạnh quân sự. Việc sử dụng công cụ kinh tế để thực hiện mục tiêu đối ngoại cũng được coi là một hình thức hoạt động ngoại giao kinh tế. Một nước có thể dùng lợi ích kinh tế tác động vào chính sách đối ngoại của nước khác và qua đó thực hiện được mục tiêu chính sách đối ngoại của mình. Thông thường, một nước nhiều tiềm năng kinh tế có thể sử dụng các hình thức đòn bẩy kinh tế liên quan đến tài chính, thương mại, viện trợ, thế mạnh đàm phán (trong các tổ chức kinh tế quốc tế)… để gây ảnh hưởng chính sách đối với các nước khác. Hình thức sử dụng các đòn bẩy bao gồm hai dạng: trừng phạt kinh tế và ưu đãi kinh tế. Trừng phạt 13