Tài liệu Khai thác, dùng tài liệu kho lưu trữ tỉnh ủy, trung tâm lưu trữ tỉnh bắc giang phục vụ nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh hà bắc (giai đoạn 1963 – 1997)

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN =================== THÂN THỊ KIM LINH KHAI THÁC, SỬ DỤNG TÀI LIỆU KHO LƢU TRỮ TỈNH ỦY, TRUNG TÂM LƢU TRỮ TỈNH BẮC GIANG PHỤC VỤ NGHIÊN CỨU, BIÊN SOẠN LỊCH SỬ TỈNH HÀ BẮC (GIAI ĐOẠN 1963 – 1997) LUẬN VĂN THẠC SĨ LƢU TRỮ Hà Nội - 2014 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN =================== THÂN THỊ KIM LINH KHAI THÁC, SỬ DỤNG TÀI LIỆU KHO LƢU TRỮ TỈNH ỦY, TRUNG TÂM LƢU TRỮ TỈNH BẮC GIANG PHỤC VỤ NGHIÊN CỨU, BIÊN SOẠN LỊCH SỬ TỈNH HÀ BẮC (GIAI ĐOẠN 1963 – 1997) Luận văn Thạc sỹ Lưu trữ Mã số: 60 32 24 Người hướng dẫn khoa học: PGS. Nguyễn Văn Hàm Hà Nội - 2014 MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU ................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài......................................................................................................1 2. Mục tiêu của đề tài...................................................................................................4 3. Nhiệm vụ nghiên cứu ..............................................................................................4 4. Phạm vi nghiên cứu .................................................................................................5 5. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................................5 6. Phương pháp nghiên cứu.........................................................................................8 7. Tài liệu tham khảo ...................................................................................................9 8. Đóng góp của đề tài............................................................................................. 10 9. Bố cục của đề tài ................................................................................................... 11 CHƢƠNG 1. TÀI LIỆU KHO LƢU TRỮ TỈNH ỦY VÀ TRUNG TÂM LƢU TRỮ TỈNH BẮC GIANG – NGUỒN SỬ LIỆU CÓ GIÁ TRỊ ĐỂ NGHIÊN CỨU, BIÊN SOẠN LỊCH SỬ TỈNH HÀ BẮC (1963-1997) ..... 12 1. 1. Giới thiệu khái quát sự ra đời của tỉnh Hà Bắc (1963 – 1997) ...................... 12 1.2. Khối lượng, thành phần và nội dung tài liệu của các phông lưu trữ thời kỳ Hà Bắc (1963 – 1997) ở Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang.... 13 1.2.1. Khối lượng, thành phần và nội dung tài liệu của các phông lưu trữ thời kỳ Hà Bắc (1963 – 1997) ở Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang ............................................................................................ 13 1.2.2. Đặc điểm của tài liệu trong các phông lưu trữ thời kỳ Hà Bắc (1963 – 1997) tại Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang.................. 19 1.3. Vai trò của nguồn tài liệu tại Kho Lưu trữ Tỉnh ủy và Trung tâm Lưu trữ tỉnh Bắc Giang đối với việc nghiên cứu, biên soạn lịch sử Hà Bắc (1963 – 1997) ...................... 29 1.3.1. Khai thác TLLT phục vụ nghiên cứu sự thay đối địa danh, quá trình hình thành tỉnh Hà Bắc (1963 – 1997)...................................................... 22 1.3.2. Khai thác TLLT phục vụ nghiên cứu sự lãnh đạo, chỉ đạo và tổ chức thực hiện của Tỉnh ủy – HĐND – UBND tỉnh thời kỳ Hà Bắc (1963-1997) ............ 23 1.3.3. Khai thác TLLT phục vụ nghiên cứu lịch sử ngành, lĩnh vực ......... 25 1.3.4. Khai thác TLLT phục vụ nghiên cứu lịch sử theo các vấn đề, sự kiện.... 26 1.3.5.TLLT đóng vai trò quan trọng trong việc tuyên truyền, giáo dục những tri thức lịch sử địa phương, lịch sử dân tộc cho thế hệ trẻ ............ 28 1.4. Tình hình thu thập, bổ sung tài liệu và tổ chức khoa học các phông lưu trữ thuộc Kho Lưu trữ Tỉnh ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang .............. 29 1.4.1. Về thu thập, bổ sung ........................................................................ 29 1.4.2. Về chỉnh lý khoa học tài liệu lưu trữ ............................................... 30 1.4.4. Công tác tổ chức công cụ tra cứu ............................................................ 39 CHƢƠNG 2. TÌNH HÌNH KHAI THÁC, SỬ DỤNG TÀI LIỆU LƢU TRỮ TẠI KHO LƢU TRỮ TỈNH ỦY VÀ TRUNG TÂM LƢU TRỮ TỈNH BẮC GIANG PHỤC VỤ NGHIÊN CỨU, BIÊN SOẠN LỊCH SỬ TỈNH HÀ BẮC (1963 – 1997) ....................................................................... 46 2.1. Nhu cầu khai thác, sử dụng và khả năng cung cấp tài liệu của các phông lưu trữ Hà Bắc phục vụ nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc (1963 – 1997).... 46 2.2. Tình hình khai thác, sử dụng tài liệu trong các phông lưu trữ phục vụ biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc (1963 – 1997) .................................................................. 49 2.2.1. Đối tượng khai thác và sử dụng tài liệu .......................................... 49 2.2.2. Số lượng độc giả khai thác, sử dụng ............................................... 52 2.2.3. Số lượng các loại hồ sơ, tài liệu được khai thác, sử dụng .............. 54 2.3. Các hình thức khai thác, sử dụng tài liệu trong các phông lưu trữ phục vụ biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc................................................................................... 59 2.3.1. Nội dung các quy định của Kho Lưu trữ Tỉnh ủy và Trung tâm lưu trữ tỉnh về khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ ........................................... 59 2.3.2. Các hình thức tổ chức khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ phục vụ biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc ................................................................... 62 2.4. Những thuận lợi, khó khăn trong việc khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ phục vụ nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc ......................................................... 67 2.4.1. Thuận lợi: ........................................................................................ 67 2.4.2. Khó khăn: ........................................................................................ 69 2.5. Nhận xét về tình hình khai thác, sử dụng tài liệu Kho Lưu trữ Tỉnh ủy và Trung tâm Lưu trữ tỉnh phục vụ nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc (1963 – 1997) ............................................................................................ 70 2.5.1. Ưu điểm ........................................................................................... 71 2.5.2. Hạn chế............................................................................................ 73 2.5.3. Nguyên nhân hạn chế ...................................................................... 77 CHƢƠNG 3. MỘT SỐ GIẢI PHÁP NHẰM NÂNG CAO HIỆU QUẢ KHAI THÁC, SỬ DỤNG TÀI LIỆU LƢU TRỮ TẠI KHO LƢU TRỮ TỈNH ỦY VÀ TRUNG TÂM LƢU TRỮ TỈNH BẮC GIANG PHỤC VỤ NGHIÊN CỨU, BIÊN SOẠN LỊCH SỬ TỈNH HÀ BẮC (1963 – 1997) .. 81 3.1. Đối với cơ quan quản lý ngành......................................................................... 81 Ban hành các văn bản quy định, hướng dẫn, chỉ đạo liên quan đến hoạt động tổ chức khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ ....................................... 82 3.2. Đối với Phòng Lưu trữ Tỉnh ủy, Chi cục Văn thư Lưu trữ tỉnh Bắc Giang .. 84 3.2.1. Cụ thể hóa những quy định của ngành về khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ ........................................................................................................ 85 3.2.2. Cải cách thủ tục khai thác, sử dụng tài liệu .................................... 86 3.2.3. Ứng dụng công nghệ thông tin để xây dựng phần mềm ưu việt phục vụ công tác thống kê, theo dõi tình hình khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ........ 86 3.2.4. Tổ chức thường xuyên hơn các tọa đàm khoa học về khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ................................................................................... 87 3.2.5. Kết quả tổ chức khai thác, sử dụng tài liệu trong các phông lưu trữ Hà Bắc phục vụ nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc cần được tổng kết, đánh giá nghiêm túc ........................................................................... 89 3.3. Đối với Kho Lưu trữ Tỉnh ủy và Trung tâm Lưu trữ tỉnh............................... 90 3.3.1. Tổ chức khoa học tài liệu các phông lưu trữ .................................. 90 3.3.2. Hoàn thiện công cụ tra cứu tài liệu lưu trữ .................................... 91 3.3.3. Đa dạng hóa và hiện đại hóa các hình thức khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ ................................................................................................. 92 3.3.4. Nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ làm công tác tổ chức khai thác, sử dụng tài liệu ................................................................................. 93 3.4. Đối với người nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc (1963 – 1997) ..... 94 3.4.1. Người nghiên cứu cần khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ nhiều hơn trong việc nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc (1963 – 1997) ...... 94 3.4.2. Người nghiên cứu, biên soạn cần chú thích đầy đủ và chính xác nguồn tài liệu lưu trữ trong các cuốn lịch sử ............................................ 95 3.4.3. Ban biên soạn cần tăng cường hợp tác chặt chẽ hơn với các cán bộ lưu trữ trong quá trình nghiên cứu, biên soạn lịch sử, đặc biệt là biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc (1963 – 1997) ................................................... 96 3.4.4. Người tham gia nghiên cứu, biên soạn lịch sử cần được trang bị các kỹ năng về khai thác tài liệu trong các lưu trữ tỉnh Bắc Giang ......... 96 KẾT LUẬN ..................................................................................................... 98 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................... 101 PHỤ LỤC ...................................................................................................... 105 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt STT Giải nghĩa 1 HĐND Hội đồng nhân dân 2 UBND Ủy ban nhân dân 3 UBHC Ủy ban Hành chính LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Lịch sử địa phương luôn gắn liền với lịch sử dân tộc và trở thành một bộ phận của lịch sử dân tộc. Trong quá trình hình thành và phát triển, mỗi địa phương đều có những nét mang dấu ấn của vùng đất, con người địa phương ấy. Nét đặc thù được biểu hiện qua tâm lý, tính cách, qua phong tục, tập quán, ngôn ngữ thể hiện và qua hoạt động kinh tế ngành nghề. Hay nói một cách khác là nét đặc thù của mỗi địa phương được phản ánh khá sâu sắc qua đời sống vật chất và đời sống tinh thần được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Hiểu một cách đơn giản thì công tác nghiên cứu biên soạn lịch sử địa phương là việc tìm hiểu toàn diện về quá trình hình thành và phát triển của một hay nhiều nhóm cộng đồng dân cư sinh sống trên một địa bàn cụ thể, tương đối ổn định, trong phạm vi thời gian nhất định, dài hay ngắn tùy theo theo sự xuất hiện sớm hay muộn của cộng đồng dân cư ấy. Đó có thể là lịch sử của một làng, một xã, một huyện và rộng hơn là lịch sử của một tỉnh. Trong công tác nghiên cứu lịch sử nói riêng cũng như nghiên cứu các lĩnh vực thuộc khoa học xã hội nói chung, nguồn tài liệu lưu trữ chiếm vị trí quan trọng hàng đầu. Lịch sử càng lùi xa bao nhiêu thì tài liệu lưu trữ càng có ý nghĩa quan trọng bấy nhiêu. Đối với việc nghiên cứu lịch sử địa phương, người biên soạn có thể sử dụng nhiều nguồn sử liệu khác nhau như tài liệu khảo cổ học, dân tộc học, văn hóa dân gian… nhưng trong chừng mực nào đó, các tài liệu này còn mang tính suy luận, tư biện tùy theo quan điểm nhận thức, đánh giá của người nghiên cứu tài liệu đó, còn nguồn tài liệu lưu trữ được coi là căn cứ tin cậy nhất “nói có sách, mách có chứng”. Thực tế đã chứng minh rằng, một công trình nghiên cứu lịch sử có giá trị phải được biên soạn dựa trên những nguồn sử liệu chứa đựng nhiều thông tin với độ chân thực và chính xác cao. Trong số các nguồn sử liệu khác nhau, sử liệu chữ viết có ưu thế hơn cả bởi tính trực tiếp và rõ ràng của nó. Là một trong những nguồn sử liệu chữ 1 viết, tài liệu lưu trữ có giá trị đặc biệt quan trọng đối với hoạt động nghiên cứu, biên soạn lịch sử và được người biên soạn lịch sử rất chú trọng khai thác, sử dụng. Hà Bắc là miền quê có truyền thống văn hiến lâu đời. Trong lịch sử dựng nước và giữ nước của dân tộc, có biết bao địa danh thuộc vùng đất này gắn với những chiến công hiển hách chống giặc ngoại xâm: Như Nguyệt, Lãng Bạc, Xương Giang, Yên Thế…Kể từ khi có Đảng lãnh đạo, những truyền thống tốt đẹp của nhân dân các dân tộc Bắc Giang được phát huy lên gấp bội, góp phần xứng đáng vào sự nghiệp kháng chiến chống thực dân Pháp, chống đế quốc Mỹ xâm lược, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa. Việc nghiên cứu, biên soạn lịch sử địa phương nói chung, lịch sử tỉnh Hà Bắc nói riêng còn góp phần giáo dục truyền thống yêu nước và cách mạng cho cán bộ, đảng viên và nhân dân các dân tộc trong tỉnh, đặc biệt là thế hệ trẻ. Trong bộ máy nhà nước, cơ quan cấp tỉnh có vị trí đặc biệt quan trọng. Đây là cơ quan có chức năng quản lý nhà nước đối với các ngành, các lĩnh vực ở địa phương. Cho đến nay, nhiều tỉnh trong cả nước đã tiến hành triển khai nghiên cứu, biên soạn lịch sử của mình nhằm tái hiện lại quá trình hình thành và phát triển cũng như giúp xã hội có đánh giá đầy đủ và khách quan hơn về đóng góp của các địa phương trong những hoàn cảnh nhất định. Chính vì vậy, việc nghiên cứu, biên soạn lịch sử đã trở thành nhu cầu phổ biến của hầu hết các địa phương trong cả nước. Do đó, trong thời gian tới, nhu cầu khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ phục vụ nghiên cứu, biên soạn lịch sử địa phương cũng sẽ không ngừng gia tăng, trong đó có nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc (1963-1997). Lịch sử quá trình hình thành và phát triển tỉnh Hà Bắc đã sản sinh ra một khối lượng tài liệu tương đối lớn với các nội dung phong phú, đa dạng. Trong số đó có nhiều tài liệu hiện đang được bảo quản tại Kho Lưu trữ Tỉnh 2 Ủy Bắc Giang và Trung tâm Lưu trữ tỉnh Bắc Giang. Đây là nguồn sử liệu quan trọng phục vụ biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc (1963-1997). Tuy nhiên, theo khảo sát thực tế, chúng tôi thấy rằng việc tổ chức, khai thác, sử dụng tài liệu trong các phông lưu trữ tại hai cơ quan lưu trữ này bên cạnh những ưu điểm vẫn còn nhiều hạn chế như: công cụ tra cứu chưa thuận tiện, các hồ sơ được chỉnh lý chưa khoa học và hoàn chỉnh, số lượng độc giả đến khai thác còn hạn chế, số lượng tài liệu đưa ra khai thác, sử dụng còn chưa nhiều…Điều này chứng tỏ công tác tổ chức khai thác, sử dụng tài liệu trong các phông lưu trữ của hai cơ quan lưu trữ phục vụ cho hoạt động nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc chưa được tương xứng với tiềm năng vốn có. Như trên đã trình bày, trong công tác nghiên cứu lịch sử, tài liệu lưu trữ là nguồn sử liệu được đánh giá cao bởi tính chân thực và chính xác của nó. Tuy nhiên, tài liệu lưu trữ được biết đến và sử dụng như một nguồn sử liệu chủ yếu chưa nhiều là do nhiều người được giao trách nhiệm biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc chưa biết tìm tài liệu ở đâu và cách tiếp cận nó như thế nào. Trước năm 1962, tỉnh có tên gọi là Bắc Giang. Ngày 27/10/1962, tỉnh Hà Bắc được thành lập trên cơ sở sáp nhập hai tỉnh Bắc Giang và Bắc Ninh. Đến ngày 06/11/1996, tỉnh Hà Bắc được tách ra thành tỉnh Bắc Giang và Bắc Ninh. Quá trình chia tách, sáp nhập có ảnh hưởng đến việc hình thành và bảo quản tài liệu. Hiện nay, phần lớn tài liệu trước khi tách tỉnh đều được bảo quản tại Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang. Tuy nhiên, cho đến nay, việc khai thác, sử dụng nguồn tài liệu này còn hạn chế. Cụ thể như, các thông tin lưu trữ được sử dụng trong một công trình lịch sử tỉnh Hà Bắc còn chưa nhiều, chưa khai thác triệt để những thông tin sử liệu trong tài liệu lưu trữ được bảo quản tại hai cơ quan lưu trữ này. Vì thế, sức hấp dẫn và thuyết phục của một số công trình nghiên cứu lịch sử tỉnh Hà Bắc chưa cao một phần do những người biên soạn lịch sử chưa khai thác, sử dụng có hiệu quả các thông tin trong tài liệu lưu trữ. 3 Từ các lý do trên, chúng tôi đã quyết định chọn đề tài “Khai thác, sử dụng tài liệu kho lƣu trữ Tỉnh ủy, Trung tâm lƣu trữ tỉnh Bắc Giang phục vụ nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc (giai đoạn 1963 – 1997)” làm luận văn thạc sĩ chuyên ngành Lưu trữ. 2. Mục tiêu của đề tài Thực hiện đề tài này, chúng tôi hướng tới một số mục tiêu sau: - Giới thiệu tài liệu trong các phông lưu trữ tỉnh Hà Bắc (1963 – 1997) hiện đang bảo quản tại Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ tỉnh Bắc Giang. Qua việc phân tích giá trị của những tài liệu này, đề tài nhằm khẳng định vai trò, giá trị của tài liệu lưu trữ đối với công tác nghiên cứu lịch sử nói chung, đặc biệt đối với công tác nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc (1963 – 1997) nói riêng. - Chỉ rõ giá trị cũng như nhu cầu khai thác sử dụng và một số kết quả bước đầu của việc khai thác, sử dụng tài liệu đó trong nghiên cứu lịch sử Hà Bắc (1963 – 1997), đồng thời chỉ ra những hạn chế cần khắc phục để phát huy giá trị của những tài liệu lưu trữ này. 3. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện tốt các mục tiêu trên, luận văn của chúng tôi đặt ra và giải quyết các nhiệm vụ chính sau đây: - Một là: Khảo sát và giới thiệu thành phần, khối lượng, nội dung và tình hình tổ chức khoa học các phông lưu trữ tại Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang. Đồng thời, phân tích giá trị của những tài liệu lưu trữ hiện đang bảo quản tại đây đối với việc nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh Hà bắc (1963 – 1997). - Hai là: Tìm hiểu nhu cầu và tình hình khai thác, sử dụng tài liệu trong các phông lưu trữ phục vụ hoạt động biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc hiện nay. Từ đó, đánh giá những kết quả và tồn tại của hoạt động tổ chức khai thác, sử dụng tài liệu trong các phông lưu trữ tại Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm 4 Lưu trữ Bắc Giang phục vụ việc biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc (1963 – 1997); đồng thời lý giải những nguyên nhân dẫn đến những tồn tại, hạn chế đó. - Ba là: Nghiên cứu đề xuất một số giải pháp cụ thể đối với Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy, Trung tâm Lưu trữ tỉnh Bắc Giang cũng như những người biên soạn lịch sử nhằm khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ một cách hiệu quả việc nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc giai đoạn 1963 -1997 nói riêng và lịch sử tỉnh Bắc Giang hiện nay đạt hiệu quả tốt hơn. 4. Phạm vi nghiên cứu Nội dung đề tài chỉ tập trung khảo sát, nghiên cứu và phân tích hoạt động khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ tại Kho Lưu trữ Tỉnh ủy, Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang phục vụ biên soạn lịch sử Hà Bắc. Phạm vi nghiên cứu cụ thể như sau: - Đối tượng nghiên cứu: + Tài liệu các phông lưu trữ của tỉnh Hà Bắc (1963 – 1997) hiện đang được bảo quản tại Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy, Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang. + Tình hình khai thác, sử dụng những tài liệu trên tại Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy, Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang phục vụ nghiên cứu, biên soạn lịch sử Hà Bắc (1963 -1997). + Ý kiến của một số cán bộ lưu trữ đã cung cấp tài liệu cho việc biên soạn lịch sử Hà Bắc và những người đã từng khai thác, sử dụng tại Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy, Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang. - Thời gian nghiên cứu: tình hình khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ tại Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang từ năm 1997 đến nay. - Không gian nghiên cứu: chủ yếu là tài liệu ở Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang, đồng thời có tham khảo thêm tài liệu ở một số lưu trữ huyện. 5. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 5 Thực tế cho thấy, giá trị của tài liệu lưu trữ chỉ có thể được đánh giá một cách chính xác và khách quan khi chúng được sử dụng vào những mục đích cụ thể. Tiếp cận giá trị của tài liệu lưu trữ dưới góc độ tổ chức khai thác, sử dụng giúp bản thân người làm công tác lưu trữ có trách nhiệm hơn với nghề nghiệp của mình; giúp xã hội nhận thức đúng đắn về vai trò, giá trị của tài liệu lưu trữ trong thực tế cuộc sống; đặc biệt, giúp người nghiên cứu về khoa học lưu trữ phát hiện thêm những vấn đề nảy sinh từ thực tiễn nhằm bổ sung và hoàn thiện lý thuyết về công tác lưu trữ. Với những ý nghĩa to lớn đó, cho đến nay, khai thác sử dụng tài liệu lưu trữ vẫn là một đề tài hấp dẫn người quan tâm nghiên cứu. Có thể kể đến một số bài nghiên cứu sau: * Các bài viết có nội dung nghiên cứu tổng quan về tổ chức khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ chủ yếu được trình bày trên tạp chí chuyên ngành và kỷ yếu hội thảo trong nước, ví dụ như: Một số suy nghĩ về vấn đề tổ chức khai thác và sử dụng tài liệu lưu trữ ở nước ta (Vũ Thị Phụng); Đổi mới công tác sử dụng tài liệu tại các Trung tâm Lưu trữ quốc gia (Nguyễn Thị Tâm – Hoàng Minh Cường)… * Các bài viết đánh giá về vai trò của tài liệu lưu trữ trong hoạt động nghiên cứu lịch sử được nhiều tác giả đúc kết từ việc tìm kiếm và sử dụng tư liệu trong công tác nghiên cứu lịch sử, nhất là các nhà sử học có nhiều kinh nghiệm. Tiêu biểu là bài viết của Giáo sư Vũ Minh Giang với tựa đề “Tài liệu lưu trữ đối với việc nghiên cứu lịch sử” đăng trên Tạp chí Văn thư Lưu trữ Việt Nam. Tác giả bài viết cho rằng, tính nguyên gốc, tính khách quan, tính mới và độ tin cậy cao của tài liệu lưu trữ là những ưu điểm nổi bật giúp người nghiên cứu có điều kiện tiếp cận gần hơn với các sự kiện lịch sử. Thông qua việc phân tích những tài liệu lưu trữ, tác giả nhấn mạnh “tài liệu lưu trữ có giá trị nhiều mặt đối với công tác nghiên cứu lịch sử”, đồng thời tác giả đề xuất một số biện pháp nhằm tăng cường khả năng tiếp cận của các nhà sử học với các tài liệu lưu trữ trong thực tế. Bên cạnh bài viết này, trên Tạp chí Văn thư 6 Lưu trữ còn có một số bài viết của các tác giả khác cũng đề cập đến vai trò của tài liệu lưu trữ trong công tác nghiên cứu lịch sử như “Vai trò của tài liệu lưu trữ đối với việc biên soạn lịch sử Chính phủ Việt Nam” của tác giả Dương Văn Khảm hoặc “Tài liệu lưu trữ - Nguồn sử liệu tin cậy nghiên cứu lịch sử Bộ Nội vụ” của tác giả Trần Hoàng…Với những bài viết trên, do giới hạn trong khuôn khổ một bài báo nên khó có thể phân tích cụ thể, chi tiết hơn. * Về vấn đề tổ chức khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ phục vụ nghiên cứu lịch sử của quốc gia, lịch sử địa phương, lịch sử một tổ chức chính trị, lịch sử một cơ quan…có một số bài viết đáng chú ý như “Khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ phục vụ biên soạn lịch sử địa phương” (Lâm Bá Nam – Vũ Thị Phụng) đăng trên Tạp chí Lưu trữ Việt Nam; Luận văn tốt nghiệp về “Khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ phục vụ biên soạn lịch sử Quận Lê Chân – Thành phố Hải Phòng” (Ngô Thị Diệu Linh); Luận văn thạc sĩ “Tổ chức khai thác, sử dụng tài liệu trong Kho Lưu trữ Trung ương Đảng phục vụ nghiên cứu lịch sử Đảng” (Hoàng Thị Bạch Yến); Luận văn thạc sĩ “Khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ tại Trung tâm lưu trữ Quốc gia III phục vụ biên soạn lịch sử các cơ quan cấp bộ” của tác giả Trần Phương Hoa…Nội dung những bài viết trên tập trung khảo sát tình hình và dự báo nhu cầu khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ đối với hoạt động nghiên cứu lịch sử trong thời gian tới. Do đối tượng nghiên cứu đã được xác định nên những đề xuất nêu ra trong các bài viết đều tương đối cụ thể và có tính khả thi cao. * Về vấn đề tổ chức khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ tại Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang đã có một số Báo cáo thực tập, Khóa luận tốt nghiệp như: Tổ chức khai thác, sử dụng tại Trung tâm Lưu trữ tỉnh Bắc Giang – Thực trạng và giải pháp;….Qua các bài viết trên cho thấy, các tác giả chưa đề cập đến những vấn đề liên quan đến khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ, đặc biệt là giá trị của khối tài liệu lưu trữ hiện đang được bảo 7 quản tại Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang vẫn chưa được nghiên cứu, phân tích cụ thể. Đã có một vài cuốn lịch sử về Bắc Giang từ cấp tỉnh, cấp huyện, cấp xã được xuất bản. Nhưng nhìn chung, trong đó đa số là các cuốn sách viết về lịch sử Đảng bộ địa phương hoặc ở dạng lịch sử truyền thống đấu tranh của địa phương, còn những cuốn sách “thuần túy” về lịch sử địa phương hầu như rất ít. Chất lượng các công trình biên soạn còn thấp, nặng về miêu tả diễn biến sự kiện, chưa chú trọng đúng mức tính tổng kết thực tiễn, chưa sử dụng đến tài liệu lưu trữ - nguồn sử liệu chữ viết được bảo quản tại Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Chi cục Văn thư Lưu trữ Bắc Giang. Qua khảo sát và tìm hiểu, chúng tôi nhận thấy số lượng các công trình nghiên cứu về tổ chức khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ đã chiếm một tỷ lệ khá lớn trong các đề tài về công tác lưu trữ. Song, kể cả luận văn thạc sĩ và khóa luận tốt nghiệp, cho đến nay chưa có một đề tài nào nghiên cứu, đào sâu về hoạt động khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ tại Kho Lưu trữ Tỉnh ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang phục vụ biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc. Do vậy, đề tài mà chúng tôi lựa chọn nghiên cứu không trùng lặp với bất cứ đề tài nào trước đây. 6. Phƣơng pháp nghiên cứu Để thực hiện đề tài này, chúng tôi đã sử dụng phương pháp nhận thức khoa học của chủ nghĩa Mac-Lênin kết hợp với các phương pháp nghiên cứu như suy luận logic, so sánh, tổng hợp, phân tích, phỏng vấn, khảo sát thực tế, mô tả…Các phương pháp nghiên cứu này được sử dụng linh hoạt trong việc thực hiện từng nhiệm vụ cụ thể của luận văn. Ví dụ như: - Dưới góc độ phương pháp luận, việc sử dụng tài liệu lưu trữ cho việc nghiên cứu, biên soạn lịch sử địa phương cũng có đôi điểm khác so với phương pháp biên soạn lịch sử nói chung, nó đòi hỏi tính đa diện và đa dạng hơn. Như một dòng chảy liên tục, lịch sử của một đơn vị vừa có dòng chảy 8 riêng lại vừa nằm trong quá trình vận động và phát triển của lịch sử dân tộc, theo những quy luật tất yếu, vốn có của chúng. Vì vậy để nhận thức đúng bản chất của lịch sử, phải nghiên cứu nội dung, sự kiện lịch sử trong sự vận động và phát triển theo những quy luật phổ biến, khách quan vốn có, theo dòng chảy lịch sử chung. Phương pháp này giúp cho quá trình biên soạn trở nên năng động, linh hoạt không máy móc, rập khuân. - Phương pháp phân tích và suy luận logic được sử dụng trong việc đánh giá về vai trò, giá trị của tài liệu lưu trữ và lý giải mối quan hệ giữa tài liệu lưu trữ đối với một công trình nghiên cứu lịch sử. Ngoài ra, phương pháp này còn được sử dụng để dự đoán nhu cầu của Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang trong việc sử dụng tài liệu lưu trữ phục vụ biên soạn lịch sử trong thời gian tới. - Phương pháp khảo sát thực tế, mô tả và phỏng vấn được sử dụng trong việc tìm hiểu về tình hình và nhu cầu khai thác, sư dụng tài liệu lưu trữ đối với hoạt động biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc. Phương pháp này cũng được thực hiện trong việc mô tả hiện trạng khả năng đáp ứng của Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang đối với nhu cầu khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ phục vụ nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc. - Phương pháp hệ thống: Phương pháp hệ thống được dùng để khái quát về các nhóm tài liệu lưu trữ cần sử dụng trong việc nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc. 7. Tài liệu tham khảo Để thực hiện đề tài này, chúng tôi đã tham khảo một số nguồn tư liệu sau đây: - Các giáo trình mang tính lý luận chung về công tác lưu trữ. Tiêu biểu là cuốn Giáo trình Lý luận và thực tiễn công tác lưu trữ của nhóm tác giả Đào Xuân Chúc, Nguyễn Văn Hàm, Vương Đình Quyền, Nguyễn Văn Thâm. 9 - Các khóa luận, luận văn của sinh viên và học viên cao học Khoa Lưu trữ học và Quản trị văn phòng có nội dung liên quan đến công tác tổ chức khai thác, sử dụng. - Một số bài viết đăng trên báo và tạp chí như: Tạp chí Văn thư Lưu trữ Việt Nam; Tạp chí Dấu ấn thời gian. - Các tài liệu, văn bản cụ thể, mang tính thực tiễn được dùng làm ví dụ minh hoạ trong đề tài nghiên cứu. - Cuốn “40 năm đấu tranh của Đảng bộ và nhân dân Hà Bắc” của Ban Nghiên cứu lịch sử Đảng Hà Bắc, xuất bản năm 1970; “Bắc Giang – Những chặng đường lịch sử” của Ban Chấp hành Đảng bộ tỉnh Bắc Giang , xuất bản năm 2001. - Tài liệu lưu trữ được bảo quản tại Kho Lưu trữ Tỉnh ủy, Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang thuộc phạm vi thời gian từ 1963 – 1997. - Một số tài liệu của nước ngoài về tổ chức khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ. 8. Đóng góp của đề tài Nếu đề tài được triển khai và thực hiện sẽ có những đóng góp sau: - Về mặt lý luận: + Đề tài góp phần làm rõ thêm giá trị của tài liệu lưu trữ đối với hoạt động nghiên cứu, biên soạn lịch sử. + Thực hiện đề tài này sẽ bổ sung một số vấn đề liên quan đến môn học Tổ chức khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ: đề xuất một số hình thức khai thác, sử dụng mới để phù hợp hơn với thực tiễn ở các lưu trữ địa phương hiện nay. - Về mặt thực tiễn: + Đề tài góp phần nâng cao ý thức của các nhà nghiên cứu trong việc khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ phục vụ biên soạn các công trình nghiên cứu lịch sử. + Kết quả nghiên cứu của đề tài sẽ giúp Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang chú ý hơn trong việc tổ chức tốt khối tài liệu hiện đang bảo quản và luôn đổi mới, đa dạng hóa các hình thức khai thác, sử dụng 10 nhằm cung cấp ngày càng nhiều tài liệu lưu trữ phục vụ có hiệu quả cho các mục đích khai thác của xã hội. + Đề tài còn là cơ sở giúp nghiên cứu, biên soạn lịch sử tỉnh Bắc Ninh ( vì ngày 27/10/1962, Quốc hội khóa II nước Việt Nam dân chủ cộng hòa đã ra Nghị quyết sáp nhập hai tỉnh Bắc Giang và Bắc Ninh thành tỉnh Hà Bắc, tỉnh lỵ đặt tại thị xã Bắc Giang. Ngày 06/11/1996, Quốc hội khóa IX nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam ra Nghị quyết chia tỉnh Hà Bắc thành hai tỉnh Bắc Giang và Bắc Ninh. Tỉnh Bắc Giang, Bắc Ninh chính thức đi vào hoạt động từ ngày 01/01/1997). Hiện nay, tài liệu trước khi tách tỉnh đều được bảo quản tại Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ tỉnh Bắc Giang. 9. Bố cục của đề tài Ngoài phần mở đầu và kết luận, đề tài luận văn có bố cục như sau: Chương 1: Tài liệu lưu trữ ở Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ tỉnh Bắc Giang – Nguồn sử liệu có giá trị để biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc (giai đoạn 1963 – 1997). Chương 2: Tình hình khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ tại Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang phục vụ biên soạn lịch sử tỉnh Hà Bắc (giai đoạn 1963 – 1997). Chương 3: Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả khai thác, sử dụng tài liệu lưu trữ tại Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang. Trong quá trình thực hiện luận văn, tác giả đã nhận được sự chỉ dẫn tận tình của PGS Nguyễn Văn Hàm; sự cộng tác của lãnh đạo, cán bộ Phòng Lưu trữ Tỉnh ủy, Chi cục Văn thư – Lưu trữ Bắc Giang; sự chia sẻ chân thành của cán bộ làm công tác lưu trữ và sự nhiệt tình của một số cán bộ nghiên cứu, biên soạn lịch sử tại các cơ quan tác giả khảo sát. Qua đây, tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến thầy giáo hướng dẫn, các cán bộ làm công tác lưu trữ của Phòng Lưu trữ Tỉnh ủy, Chi cục Văn thư – Lưu trữ Bắc Giang đã nhiệt tình giúp đỡ. Mặc dù đã hết sức cố gắng nhưng do nguyên nhân chủ quan và khách quan nên chắc chắn tác giả không tránh khỏi những sơ suất, thiếu sót. Rất mong nhận được sự góp ý của các thầy, cô, bạn bè và đồng nghiệp nhằm hoàn thiện đề tài trong những nghiên cứu tiếp theo. 11 CHƢƠNG 1. TÀI LIỆU KHO LƢU TRỮ TỈNH ỦY VÀ TRUNG TÂM LƢU TRỮ TỈNH BẮC GIANG – NGUỒN SỬ LIỆU CÓ GIÁ TRỊ ĐỂ NGHIÊN CỨU, BIÊN SOẠN LỊCH SỬ TỈNH HÀ BẮC (1963-1997) 1.1. Giới thiệu khái quát sự ra đời của tỉnh Hà Bắc (1963 – 1997) Hà Bắc là một tỉnh nằm ở phía đông bắc thủ đô Hà Nội, tiếp giáp phía Bắc là tỉnh Lạng Sơn, phía đông là tỉnh Quảng Ninh, Hà Bắc là mảnh đất truyền thống anh dũng đấu tranh, sáng tạo trong lao động sản xuất đồng thời cũng là mảnh đất nghìn năm văn hiến, một trong những chiếc nôi văn hóa của dân tộc, truyền thống vẻ vang đã phát huy triệt để trong phong trào cách mạng của toàn dân ta. Đặc biệt, từ khi có Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời, dưới sự lãnh đạo của Đảng, quân và dân Hà Bắc đã chiến đấu anh dũng chống lại thực dân, đế quốc xâm lược, nhằm kiện toàn bộ máy nhà nước tại địa phương để đưa Hà Bắc tiến lên xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội. Do yêu cầu và nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn mới, Đảng và Nhà nước đã Quyết định thành lập tỉnh Hà Bắc theo Nghị quyết của Quốc hội nước Việt Nam Dân chủ cộng hòa khóa II, kỳ họp thứ 5 ngày 27/10/1962: “Quyết nghị phê chuẩn việc hợp nhất hai tỉnh Bắc Giang và Bắc Ninh thành một đơn vị hành chính mới lấy tên là tỉnh Hà Bắc”. Đến ngày 15/02/1963 Thủ tướng ra Chỉ thị số 121/TTg về việc sáp nhập hai tỉnh Bắc Ninh và Bắc Giang thành một tỉnh, lấy tên là Hà Bắc, tỉnh lỵ đặt tại thị xã Bắc Giang. Sau khi tỉnh Hà Bắc ra đời thì Ủy ban hành chính tỉnh được thành lập. Đồng thời các cơ quan chuyên môn, phòng ban giúp việc cũng được thành lập để tham mưu giúp UBHC tỉnh điều hành các mặt công tác. Trải qua nhiều giai đoạn lịch sử cùng với sự thay đổi của địa phương, bộ máy, cơ cấu, tổ chức ngày một vững mạnh và đi vào hoạt động ổn định. Hiện nay, Kho Lưu trữ Tỉnh ủy đang bảo quản khoảng 1925 hồ sơ thuộc các nhiệm kỳ thời kỳ Hà Bắc (1963 – 1997); Trung tâm lưu trữ tỉnh bảo quản 22 phông lưu trữ thời kỳ Hà Bắc. Khối tài liệu này bao gồm tài liệu của các cơ quan, đơn vị, tổ chức đã ngừng hoạt động do giải thể, sáp nhập, chia tách.... cũng như tài liệu tiền thân của các cơ quan đóng trên địa bàn tỉnh Bắc 12 Giang hiện nay. Ngoài ra, ở hai kho lưu trữ này còn bảo quản một khối lượng lớn tài liệu của các cá nhân nổi tiêu biểu trên các lĩnh vực văn hóa, nghệ thuật, khoa học... Những tài liệu này có thời gian hình thành kể từ khi tỉnh Hà Bắc được thành lập với nhiều tài liệu có giá trị trên các phương diện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội.... Về loại hình tài liệu, hiện nay, Kho lưu trữ Tỉnh ủy và Trung tâm lưu trữ tỉnh đang bảo quản 3 loại hình tài liệu chính là tài liệu giấy, tài liệu ghi âm và tài liệu ghi hình (phim, ảnh). Tài liệu giấy chủ yếu là các tài liệu về quản lý hành chính hình thành trong quá trình hoạt động của các cơ quan… với các phông như: Phông lưu trữ Tỉnh ủy; Phông lưu trữ UBND tỉnh; Phông Ban Tổ chức chính quyền tỉnh Hà Bắc; Phông sở Công nghiệp và tiểu thủ công nghiệp Hà Bắc; Phông ty thủy lợi tỉnh Hà Bắc; Phông ty Văn hóa – Thông tin tỉnh Hà Bắc; ….. Theo chức năng, nhiệm vụ được giao, Kho Lưu trữ Tỉnh ủy hiện đang bảo quản rất nhiều tài liệu lưu trữ của các cơ quan, tổ chức đảng, tổ chức chính trị - xã hội tỉnh Hà Bắc, tài liệu của các đồng chí lãnh đạo chủ chốt và các đảng viên tiêu biểu của tỉnh Hà Bắc, Trung tâm Lưu trữ tỉnh hiện là nơi bảo quản tài liệu lưu trữ của 22 cơ quan thuộc tỉnh Hà Bắc thời kỳ 1963 – 1997. Số lượng tài liệu các phông lưu trữ tại đây chiếm một khối lượng đáng kể và chứa đựng giá trị trên nhiều phương diện. Mặc dù là phông đã ngừng hoạt động nhưng có lịch sử gắn bó với lịch sử phát triển của tỉnh về các mặt phát triển kinh tế cũng như xã hội của địa phương. 1.2. Khối lƣợng, thành phần và nội dung tài liệu của các phông lƣu trữ thời kỳ Hà Bắc (1963 – 1997) ở Kho Lƣu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lƣu trữ Bắc Giang 1.2.1. Khối lượng, thành phần và nội dung tài liệu của các phông lưu trữ thời kỳ Hà Bắc (1963 – 1997) ở Kho Lưu trữ Tỉnh Ủy và Trung tâm Lưu trữ Bắc Giang Những tài liệu hình thành trong hoạt động của các cơ quan thời kỳ Hà Bắc có ý nghĩa quan trọng trên nhiều phương diện, đặc biệt là ý nghĩa trong 13