Tài liệu Khảo sát tiểu từ tình thái trong giáo trình dạy tiếng việt cho người nước ngoài

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN KHOA BÁO CHÍ ------------------------------ Nguyễn Thu Hương THỰC TRẠNG VÀ TRIỂN VỌNG HẠCH TOÁN KINH DOANH TRONG LOẠI HÌNH BÁO CHÍ INTERNET Khảo sát các báo VnExpress, Media VDC, Lao Động điện tử trong thời gian 2001-2003 Bản tóm tắt luận văn thạc sĩ khoa học xã hội và nhân văn Ngành Báo chí Người hướng dẫn: TS. Thang Đức Thắng HÀ NỘI - 2003 Mục lục Phần mở đầu Chƣơng 1 BÁO CHÍ INTERNET THÍCH NGHI TRONG CƠ CHẾ THỊ TRƢỜNG 1. Những khó khăn của báo chí Việt Nam khi chuyển từ cơ chế bao cấp sang kinh tế thị trƣờng 2. Sự ra đời của báo điện tử đã đánh dấu mốc quan trọng, đồng thời đặt ra những thách thức khi kinh doanh một loại hình báo chí mới 3. Đặc trƣng của báo Internet 3.1. Tốc độ cập nhật cao 3.2 Chi phí sản xuất thấp 3.3. Khả năng phân cấp các lớp thông tin 3.4. Khả năng multimedia 3.5. Hồi âm của độc giả tiện lợi và nhanh chóng 3.6. Cá nhân hóa thông tin Tiểu kết Chƣơng 2 NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA HẠCH TOÁN KINH TẾ TRONG HOẠT ĐỘNG CỦA BÁO INTERNET 1. Mục tiêu kinh tế của các tòa soạn 2. Đặc thù của marketing trong thị trƣờng báo chí Internet 3. Quảng cáo trên Internet 3.1. Ƣu điểm và hạn chế của quảng cáo trên Internet 3.2. Một số hình thức quảng cáo trên mạng 3.3. Các phƣơng tiện đo lƣờng trên web Tiểu kết Chƣơng 3 NHỮNG ĐÒI HỎI KHÁCH QUAN VÀ CHỦ QUAN VỀ HẠCH TOÁN DUY TRÌ TÒA SOẠN BÁO LAO ĐỘNG ĐIỆN TỬ, VNEXPRESS, VDC MEDIA 1. Lao Động điện tử - một trong những tờ báo đầu tiên của Việt Nam lên mạng Internet và những khó khăn trong hạch toán kinh doanh. 1.1 Đôi nét về Lao Động điện tử 1.2 Những khó khăn trong việc tự cân đối thu chi 1.3 Một số đề xuất 2. Media VDC - website tiên phong trong lĩnh vực multimedia và dịch vụ gia tăng trên Internet 2.1. Những thế mạnh và hạn chế của Media VDC 2.2. Doanh thu còn nhiều hạn chế 3. Cần tập trung làm nội dung thông tin phong phú 3. VnExpress - tờ báo điện tử đầu tiên và khả năng hạch toán kinh doanh tốt 3.1. Đôi nét về VnExpress 3.2 Tình hình kinh doanh của VnExpress 3.3 Một số đề xuất Phần kết luận Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet Mở đầu 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam đã đi qua giai đoạn kinh tế bao cấp và chuyển sang kinh tế thị trường. Báo chí cũng nằm chung trong sự phát triển ấy và các tòa soạn cần tự lập về tài chính… Những tờ báo như Tuổi Trẻ TP HCM, Thanh Niên, An Ninh Thế Giới, Thời Báo Kinh Tế Sài Gòn… đã rất thành công với lượng phát hành lớn, đồng thời với những thông tin có tính định hướng, những tờ báo trên rất có vị thế trong xã hội. Nhưng bên cạnh đó, cũng có nhiều tờ báo phải đối mặt với nhiều khó khăn để một mặt vừa tuyên truyền thông tin đúng định hướng của Đảng, Nhà nước, mặt khác, có thể tự hạch toán chi tiêu. Thậm chí, để tăng lượng phát hành, một số tờ báo đã sa vào những chuyện giật gân, tình dục, bạo lực… để câu khách. Trong tình hình đó, năm 1997, Việt Nam chính thức nối mạng Internet và ra mắt báo điện tử Quê Hương. Liên tiếp sau đó, để phát huy thế mạnh tuyên truyền đối ngoại và khuếch trương tên tuổi, các tờ báo giấy lớn như Nhân Dân, Lao Động lần lượt cho ra đời phiên bản điện tử. Việc cấp phép cho tờ báo điện tử đầu tiên VnExpress đã đánh dấu một loại hình báo chí mới tại Việt Nam. Đến nay, Việt Nam đã có hơn 3.000 website và 37 báo, tạp chí điện tử. Số lượng thuê bao Internet đang tăng lên theo cấp số nhân đôi hàng năm chứng tỏ rằng khoảng 2-3 năm nữa, báo chí Internet sẽ là một thị trường đầy cạnh tranh. Bên cạnh đó, Đảng và Nhà nước rất quan tâm đến việc phát triển Internet tại Việt Nam. Sau 5 năm thực hiện Nghị định 21/CP về quản lý, thiết lập, sử dụng mạng Internet ở Việt Nam, Internet và báo chí điện tử Việt Nam đã có bước phát triển quan trọng và đang đóng góp tích cực vào công tác tuyên truyền đối ngoại, giao lưu quốc tế và phát triển kinh tế - xã hội. Hiện nay Internet đã hình thành mạng lưới cung cấp dịch vụ 61/61 tỉnh, thành phố với 2.489.562 người sử dụng (bao gồm số lượng người sử dụng từ các thuê bao quy đổi và Internet cafe). Chính phủ đã ra Nghị định 55/CP ngày 23/8/2001 thay thế Nghị định 21/CP với phương châm "công tác quản lý Internet phải theo kịp sự phát 1 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet triển". Ông Hồng Vinh, Chủ tịch Hội Nhà báo, cho biết: "Chúng ta tăng cường công tác quản lý, tạo điều kiện cho các mạng Internet, các báo điện tử phát triển theo đúng hướng và nâng cao tính hiệu quả, kinh tế, chính trị, xã hội đối với yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa của đất nước". Thực tiễn làm báo điện tử ở Việt Nam còn rất thiếu thốn về cơ sở lý luận. Chủ yếu là các báo tự mò mẫm, làm tự phát nên đặc điểm của các báo cũng rất khác nhau, chưa có phong cách riêng của báo chí Internet Việt Nam. Báo chí Internet là một giải pháp cho việc làm báo đáp ứng được nhiều loại thông tin cho nhiều tầng lớp độc giả khác nhau. Hơn nữa, với rất nhiều ưu thế so với báo truyền thống: không bị giới hạn thời gian của việc phải ra báo, cho phép cập nhật và sửa đổi liên tục, thông tin trên các trang web luôn được làm mới, báo chí Internet là phương tiện tuyên truyền vô cùng hiệu quả, nhanh chóng các đường lối chính sách của Đảng, Nhà nước tới người Việt Nam tại nước ngoài. Năm 2003, Phân viện Báo chí tuyên truyền, Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh, đã tuyển sinh khoa báo điện tử, điều này không chỉ chứng tỏ cho sự tồn tại của loại hình báo chí này mà còn thể hiện sự phát triển rất mạnh của nó. Trong khi đó, các giáo trình về báo Internet cũng chưa được hoàn chỉnh, đồng thời cũng rất ít các công trình nghiên cứu về báo chí Internet. Ngay trên thế giới thì các quy chuẩn hóa văn bản được đưa lên Internet cũng được thay đổi không ngừng. Việt Nam đang trong giai đoạn khởi đầu của việc định hình báo chí Internet nên việc kinh doanh loại hình báo chí này cũng chưa được coi trọng đúng mức. Các phiên bản điện tử báo viết chỉ chủ yếu quan tâm tới mục tiêu tạo dựng uy tín và tuyên truyền cho tờ báo viết mà chưa chú trọng tới vấn đề kinh doanh. Còn các website của các nhà cung cấp dịch vụ Internet thì vẫn đang lúng túng trong việc xây dựng cấu trúc thông tin và vận hành trang web một cách hiệu quả. Nền kinh tế của Việt Nam vận hành theo cơ chế thị trường, Đảng và Nhà nước chủ trương mở cửa hội nhập, điều này có nghĩa chúng ta đang tham gia một thị trường lớn, trong đó có báo chí. Chính bởi vậy, báo chí cũng phải tuân thủ theo quy luật của thị trường. Đa số các đơn vị báo chí khó có thể hoạt động tuyên truyền tốt khi kết quả kinh doanh yếu kém. Báo 2 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet chí phải tuân theo các quy luật của thị trường có nghĩa tờ báo ấy thông tin một cách lành mạnh, có lượng độc giả lớn, lượng phát hành, giờ phát sóng cao chứ không phải là một tờ báo sa vào những chuyện giật gân, câu khách. Tác giả Philippe Gaillard viết trong cuốn Nghề làm báo: “Một tờ báo là một doanh nghiệp có chức năng biến sự kiện thành tin tức”. Bởi vậy, báo chí phương Tây rất đề cao tính kinh doanh trong báo chí, trong khi ở Việt Nam điều này chưa được chú trọng nhiều. Hiện nay, hầu hết các tòa soạn báo Internet đều được bao cấp. Một số báo thu được quảng cáo, nhưng doanh thu không nhiều. Tuy quảng cáo của các web site rẻ hơn so với báo chí truyền thống nhưng việc bán quảng cáo của báo Internet cũng gặp một số khó khăn. Chủ yếu là do tâm lý của khách hàng chưa quen với việc quảng bá sản phẩm trên một loại hình báo chí mới. Các dịch vụ gia tăng trên báo Internet bước đầu cũng chưa phát huy được hiệu quả. Gắn với chủ trương phát triển báo chí bằng nội lực, báo chí Internet cũng phải đối đầu với những vấn đề cân đối thu chi trong tòa soạn. Công nghệ thông tin hiện nay đã được ứng dụng rộng rãi trong mọi lĩnh vực, trở thành một trong những yếu tố quan trọng nhất của sự phát triển kinh tế - xã hội. Thương mại điện tử phát triển nhanh chóng thì việc kinh doanh qua web đã thực sự được quan tâm. Trong điều kiện phát triển kinh tế - xã hội hiện nay, khi một loại hình báo chí mới xuất hiện, thì buộc phải có phương thức kinh doanh để loại hình báo chí ấy tồn tại. Chính Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng cho rằng: “Báo cũng là một ngành kinh tế và một tờ báo không được đại đa số dân chúng ham chuộng thì không xứng đáng là một tờ báo”. Bởi vậy, khảo sát và nghiên cứu phương thức hạch toán kinh doanh cho loại hình báo chí Internet là cần thiết. Ngày nay, không tờ báo nào của Việt Nam không phải tính đến khả năng tự cân đối thu chi của nó và sự tính toán đó không phải bằng sự mong muốn, duy ý chí mà phải dựa trên những kiến thức cụ thể về thị trường báo chí, tuân theo những quy luật khách quan của nền kinh tế thị trường. Qua các khảo sát và phỏng vấn trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi đã gặp hầu hết những người làm báo điện tử và họ đều quan tâm đến việc làm sao có  Hội Nhà báo Việt Nam, Báo chí với cuộc đấu tranh chống tiêu cực, Hà Nội, 2003. 3 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet thể tự túc được cho dù là một phần nào chi phí để duy trì tờ báo. Chính vì vậy mà nhiều tòa soạn đã tính toán trong thời gian rất dài trước khi mở ra phiên bản điện tử. Ngoài những tòa soạn có nhiệm vụ tuyên truyền đối ngoại như Nhân Dân, Quê Hương, những tòa soạn báo lớn như Lao Động, Tuổi Trẻ TP HCM, Người Lao Động cũng muốn đầu tư cho tờ báo điện tử. Đa số các tòa soạn báo điện tử đều thấy một vấn đề cấp bách là phải tìm tòi một hướng đi, tự túc được nguồn kinh phí. Trong luận văn này, chúng tôi sẽ nghiên cứu vấn đề kinh doanh báo chí Internet qua khảo sát phiên bản điện tử của báo Lao Động trên địa chỉ www.laodong.com.vn, website www.media.vdc.com.vn thuộc Công ty Điện toán và truyền số liệu và báo điện tử VnExpress thuộc Công ty FPT Truyền thông tại địa chỉ vnexpress.net. Vậy, tính cấp thiết của đề tài thể hiện qua nhu cầu của các tòa soạn báo Internet cũng như những nhà nghiên cứu muốn tìm ra một phương thức hữu hiệu để một mặt, các tòa soạn báo Internet có thể hoạt động tuyên truyền tốt, mặt khác cũng có thể tự hạch toán kinh doanh. Luận văn sẽ đề xuất những giải pháp tạm thời cho tình hình hạch toán kinh doanh báo Internet hiện nay tại Việt Nam. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng chỉ ra những mô hình, kinh nghiệm của các tòa soạn báo điện tử trên thế giới, để từ đó đề xuất những ý kiến đóng góp làm cơ sở khoa học cho các cơ quan báo chí phát hành thông tin trên mạng Internet tại Việt Nam. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Hiện nay còn quá ít tài liệu nghiên cứu, công trình khoa học nghiên cứu chuyên sâu và có hệ thống về báo chí Internet. Ngay cả trên thế giới, những sách giới thiệu, bài viết về báo điện tử cũng hết sức hạn chế. Hiện tại có một số đề tài nghiên cứu sau: “Bước đầu tiếp cận loại hình báo chí trực tuyến”, luận văn cử nhân của Nguyễn Sỹ Hoàng, (Khoa Báo chí ĐH Khoa học xã hội và nhân văn); “Ngôn ngữ báo chí Internet”, luận văn thạc sĩ của Phạm Thu An (Khoa Báo chí ĐH Khoa học xã hội và nhân văn); “Phát thanh trên mạng Internet”, luận văn thạc sĩ Nguyễn Sơn Minh (Khoa Báo chí ĐH Khoa học xã hội và nhân văn); “Đặc điểm công chúng độc giả báo chí Internet Việt Nam”, luận văn thạc sĩ của Hà Thu Hương (Phân viện báo 4 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet chí Tuyên truyền, Học viện chính trị quốc gia TP HCM), “Đặc thù công tác biên tập báo chí Internet”, luận văn cử nhân của Nguyễn Thị Ngọc Linh, (Khoa Báo chí ĐH Khoa học xã hội và nhân văn). Thực hiện đề tài, chúng tôi đã tham khảo, kế thừa những ý tưởng, tìm tòi của các tác giả đi trước nhằm làm phong phú thêm cho khóa luận mà vẫn đảm bảo tính logic, khoa học. 3. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích của luận văn là nghiên cứu, đánh giá một cách khoa học về vấn đề tự hạch toán chi tiêu trên cơ sở khảo sát, tìm hiểu, phân tích thực trạng kinh doanh của các báo điện tử VnExpress, Lao Động, Media VDC. Từ đó có thể đề xuất những giải pháp cho vấn đề hạch toán kinh doanh báo chí hiện nay. Những mục tiêu trên được cụ thể hóa bằng những nhiệm vụ sau: - Điểm lại quá trình hình thành Internet ở Việt Nam để từ đó có những đánh giá chung. - Đưa ra diện mạo chung, sự hình thành và phát triển đầu tiên của báo chí Internet ở Việt Nam. - Tìm hiểu một số vấn đề về hạch toán chi tiêu của các tòa soạn báo Internet. - Khảo sát thực tiễn về khía cạnh cân đối thu chi của các tờ báo đó, trong khoảng thời gian 2001-2003. - Đề xuất những cải tiến cho việc hạch toán kinh doanh báo Internet hiệu quả hơn. 4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu Hiện nay, có 37 tờ báo, tạp chí điện tử cùng hàng nghìn trang tin điện tử bằng tiếng Việt trên Internet. Tuy nhiên trong phạm vi hạn hẹp của một luận văn thạc sĩ, chúng tôi không thể đề cập tới quá nhiều báo, tạp chí Internet cùng một lúc. Dựa vào tính chuyên nghiệp về báo chí, tính chất pháp lý và lượng độc giả truy cập, chúng tôi chọn Lao Động điện tử, Media VDC và VnExpress để nghiên cứu. 5 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet VnExpress là tờ báo điện tử đầu tiên ở Việt Nam được cấp phép hoạt động. Điều này cũng chứng tỏ được thế mạnh của báo Internet và đánh dấu bước phát triển mới của báo chí Internet Việt Nam. Media VDC là một trang thông tin điện tử đi đầu trong việc phát triển các dịch vụ gia tăng trên mạng Internet và mạnh dạn áp dụng multimedia trong điều kiện đường truyền còn khó khăn như hiện nay. Lao Động là một trong những tờ báo giấy tiên phong trong việc đưa phiên bản lên mạng Internet và cũng đã có những thành công bước đầu. Hầu hết các báo điện tử ở Việt Nam đều mới xuất hiện, nên chúng tôi sẽ khảo sát trong khoảng thời gian từ 2001 đến 2003. Bên cạnh đó, chúng tôi cũng tham khảo thêm việc kinh doanh trên các web site trong nước và quốc tế như Google, Yahoo, CNN, BBC, Euromedia, Media Guardian, Editor and Pulished, phiên bản điện tử của báo Nhân dân, Đầu tư, Thời báo kinh tế, Sài Gòn Giải Phóng, Hà Nội Mới, Tuổi Trẻ TP HCM, Người Lao Động… 5. Phương pháp nghiên cứu Luận văn được thực hiện trên nền tảng khoa lý luận của chủ nghĩa Mác Lênin, chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử, quan niệm, đường lối chính sách của Đảng và Nhà nước về báo chí và công tác tư tưởng, đồng thời dựa trên các tài liệu liên quan đến nghiệp vụ báo chí, tài liệu nghiên cứu thực tiễn báo chí, các tài liệu nghiên cứu về mạng Internet Tham khảo ý kiến của các nhà báo về thực trạng báo chí Internet, ý kiến của các chuyên gia báo điện tử, những người trực tiếp làm báo và quản lý báo chí Internet hiện nay. Để hoàn thành nhiệm vụ trên, chúng tôi chủ yếu áp dụng các phương pháp so sánh, phân tích, điều tra, phỏng vấn… 6. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của luận văn Xét về ý nghĩa khoa học: Luận văn sẽ bổ sung thêm vào lý luận báo chí hiện đại một mô hình báo chí mới, đặc biệt là về vấn đề hạch toán kinh doanh loại hình báo chí này. 6 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet - Bổ sung vào giáo trình giảng dạy ở các khoa báo chí. Việc nghiên cứu này cũng phù hợp với thực tiễn phát triển công nghệ thông tin và thực tiễn. - Việc xuất hiện và ngày càng khẳng định được những ưu thế vai trò của báo chí Internet càng cần có lý luận về nó. - Xét về ý nghĩa thực tiễn: Luận văn sẽ tổng hợp kinh nghiệm cho người làm trực tiếp làm báo chí Internet chuyên nghiệp. Những phân tích đề xuất của luận văn sẽ là cơ sở đề những người trực tiếp làm báo, những cơ quan báo chí Internet tiếp nhận để có những cải tiến xây dựng nội dung, đặc biệt là cải thiện về khả năng hạch toán chi tiêu. 7. Kết cấu luận văn Luận văn gồm phần mở đầu, 3 chương và kết luận. Phần mở đầu nêu tính cấp thiết của đề tài, phương pháp nghiên cứu và những giới thiệu quan trọng về luận văn. Chương 1: Báo chí Internet thích nghi trong cơ chế thị trường 1. Những khó khăn của báo chí Việt Nam khi chuyển từ cơ chế bao cấp sang kinh tế thị trường 2. Sự ra đời của báo điện tử đặt ra những thách thức khi hạch toán kinh doanh một loại hình báo chí mới 3. Đặc trưng của báo Internet 3.1. Tốc độ cập nhật cao 3.2. Chi phí sản xuất thấp 3.3. Khả năng phân cấp các lớp thông tin 3.4. Khả năng multimedia 3.5. Hồi âm của độc giả tiện lợi và nhanh chóng 3.6. Cá nhân hóa thông tin 7 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet Chương 2: Nội dung cơ bản của hạch toán kinh tế trong hoạt động của báo Internet 1. Mục tiêu kinh tế của các tòa soạn 2. Đặc thù của marketing trong thị trường báo chí Internet 3. Quảng cáo trên Internet 3.1. Một số hình thức quảng cáo trên mạng 3.2. Các phương tiện đo lường trên web Chương 3: Những đòi hỏi khách quan và chủ quan về hạch toán duy trì tòa soạn báo Lao Động điện tử, VnExpress, VDC Media 1. Lao Động điện tử - một trong những tờ báo đầu tiên của Việt Nam lên mạng Internet và những khó khăn trong hạch toán kinh doanh 1.1. Đôi nét về Lao Động điện tử 1.2. Những khó khăn trong việc tự cân đối thu chi 1.3. Một số đề xuất 2. Media VDC - website tiên phong trong lĩnh vực multimedia và dịch vụ gia tăng trên Internet 2.1. Những thế mạnh và hạn chế của Media VDC 2.2. Doanh thu còn nhiều hạn chế 2.3. Nội dung thông tin phong phú là yếu tố quan trọng tạo nên thành công trong hạch toán kinh doanh của tòa soạn 3. VnExpress - tờ báo điện tử đầu tiên và khả năng hạch toán kinh doanh tốt 3.1. Đôi nét về tờ báo 3.2. Khả năng cân đối tài chính của VnExpress 3.3. Một số đề xuất Phần kết luận: Tóm tắt những kết quả nghiên cứu chính của luận văn. 8 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet Chương 1 BÁO CHÍ INTERNET THÍCH NGHI TRONG CƠ CHẾ THỊ TRƢỜNG 1. Những khó khăn của báo chí Việt Nam khi chuyển từ cơ chế bao cấp sang kinh tế thị trường Khi Việt Nam chuyển đổi sang nền kinh tế thị trƣờng, một số tờ báo đã đứng trƣớc thử thách lớn khi phải tự hạch toán kinh doanh thay vì đƣợc bao cấp nhƣ trƣớc kia. Đây là bƣớc ngoặt, một mặt thúc đẩy tính độc lập, sáng tạo tạo ra những tòa soạn vừa hoạt động tuyên truyền tốt vừa năng động, mặt khác, cũng khiến nhiều tòa soạn lâm vào tình trạng lao đao vì không thể tự cân đối thu chi. Một số tờ báo rất thành công nhƣ Thanh Niên, Tuổi Trẻ TP HCM, Lao Động, An Ninh Thế Giới, Đầu Tƣ, Thời Báo Kinh Tế, Tiền Phong… Tuổi Trẻ TP HCM có số lƣợng phát hành rất lớn 27-30 vạn/ngày, Lao Động khoảng 8 vạn/ngày, tuần báo An Ninh Thế Giới phát hành 50 vạn/kỳ… Với tiềm lực tài chính dồi dào, các báo trên đã hoạt động tuyên truyền tốt, đóng góp rất nhiều cho xã hội. Họ đã tuyển dụng và đào tạo đƣợc nguồn nhân lực tinh nhuệ, những nhà báo có khả năng tác nghiệp và kiến thức giỏi. Trong khi đó, cũng có những tờ báo chỉ phát hành đƣợc 2.000-3.000 tờ/số mà không thể bán hết nhƣ Tuổi Trẻ Thủ Đô, Văn Hóa, Nhà báo và Công luận… Đã một thời, phổ biến quan niệm báo chí là một bộ phận của tuyên huấn. Thời kỳ bao cấp, số đầu báo ít ỏi. Báo in ra, không cần quan tâm đến chuyện phát hành vì tất cả đã có bƣu điện nhận hết. Ở các quầy đăng ký phát hành báo độc quyền ở bƣu điện thì bạn đọc luôn phải rồng rắn xếp hàng, chờ phân phối. Phóng viên thật sự là công chức Nhà nƣớc, viết theo yêu cầu của ban biên tập. Khái niệm săn tin, cạnh tranh tốc độ đƣa tin hầu nhƣ không có. Việt Nam đang phát triển nền kinh tế thị trƣờng. Do đó, phát triển báo chí cũng bị đặt trƣớc những thách thức khi phải định hƣớng và phát triển đúng hƣớng. Trong những năm qua, báo chí đã đổi mới, năng động và 9 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet nhanh nhạy các tin tức, sự kiện, đƣờng lối chính sách của Đảng và chính phủ. Báo chí Việt Nam đang trong quá trình bùng phát về số lƣợng, thể loại. Các bộ, ngành đều ra báo, các tỉnh đều có đài phát thanh, truyền hình, cấp huyện cũng có truyền thanh… Ngoài ra, còn có các loại đặc san, chuyên san và khoảng 300 tờ thông tin nội bộ, thông tin ngành. Hiện nay cả nƣớc có 524 cơ quan báo chí, 37 báo, tạp chí điện tử với hơn 10.000 phóng viên, biên tập viên. Tuy nhiên, mối quan hệ giữa báo chí và thị trƣờng đang có một số vấn đề bất cập. Báo chí là hàng hóa thì phải coi trọng thị trƣờng. Tuy nhiên, mục đích của báo chí là mục đích chính trị, phải định hƣớng dƣ luận và có tính giáo dục, nếu không báo chí sẽ mất đi ý nghĩa của mình. Việc tờ báo phải tự hạch toán kinh doanh đã sinh ra tiêu cực trong báo chí. Nhiều tờ báo đặt mục đích kinh tế là chính, chạy theo thị hiếu tầm thƣờng, đăng nhiều chuyện vụ án, thích các tranh ảnh khỏa thân… Khá nhiều ấn phẩm lạm dụng các chuyên mục về tình yêu, giáo dục giới tính nhƣ: ấn phẩm Mốt và Cuộc Sống, với mục Tình yêu và cuộc sống, Kể chuyện tình yêu, ấn phẩm Phụ Nữ Thể Thao với mục Nhỏ to tâm sự, Phụ nữ Việt Nam cuối tuần, tuần san Kiến thức gia đình của báo Nông nghiệp Việt Nam, mục giải đáp về giới tính… Nhiều nhà báo vì hám lợi đã sa ngã, mất tƣ cách ngƣời cầm bút nhƣ trƣờng hợp báo Doanh Nghiệp đƣa tin sai sự thật về vụ mua 4 tàu cao tốc, phóng viên báo Tiền Phong Minh Diện dính vào vụ án Tamexco. Vừa rồi, Hoàng Linh của báo Tuổi Trẻ TP HCM, Võ Quang Thắng của báo Công An TP HCM cũng liên quan tới đƣờng dây xã hội đen của Năm Cam… Họ đã lao theo những cám dỗ vật chất, bao che cho các hoạt động phạm tội bằng các thủ đoạn nhƣ dùng những thông tin đã biết đƣợc trong quá trình hoạt động nghề nghiệp về một số cá nhân, doanh nghiệp để tác động hoặc đe dọa, từ đó nhận tiền và các lợi ích vật chất khác.  Ban Tƣ tƣởng văn hóa Trung ƣơng, công tác báo chí trong tuần, từ 26/8 đến 3/9/2003. 10 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet Nguyên trƣởng ban Tƣ tƣởng - văn hóa TW Hữu Thọ đã phát biểu tại Hội nghị tổng kết 5 năm thực hiện Chỉ thị 08 của Ban bí thƣ đánh giá công tác báo chí, xuất bản năm 1997: “Báo chí của Việt Nam đã có khuynh hƣớng thƣơng mại hóa với nhiều biểu hiện khác nhau. Biểu hiện rõ nhất của khuynh hƣớng này là khá nhiều cơ quan báo chí, xuất bản bị cơ chế thị trƣờng lôi cuốn, coi nhẹ chức năng chính trị và chức năng giáo dục, chạy theo thị hiếu tầm thƣờng của một bộ phận độc giả. Một số tờ chỉ nặng về phê phán tiêu cực, yếu kém, khai thác những chuyện riêng tƣ, ly kỳ, giật gân…”. Tuy nhiên, để duy trì một tờ báo hoạt động tốt trong cơ chế thị trƣờng hoàn toàn không đơn giản. Nguồn thu chính của báo viết là lƣợng phát hành và quảng cáo. Đối với phát thanh, truyền hình, nguồn thu chính cũng là quảng cáo. Ông Hữu Thọ cũng nhận định, trong nền kinh tế thị trƣờng, quảng cáo là nhu cầu không thể thiếu của xã hội. Nếu làm tốt, quảng cáo góp phần thúc đẩy sản xuất phát triển, tiền thu từ quảng cáo hỗ trợ cho việc giảm giá thành, cải tiến trang thiết bị… Ông Nguyễn Khoa Điềm, Trƣởng ban Tƣ tƣởng văn hóa trung ƣơng, nhấn mạnh, Nhà nƣớc xác định báo chí đóng một vai trò quan trọng trong đời sống xã hội, do đó sẽ tiếp tục quan tâm tạo điều kiện cho báo chí phát triển hơn nữa. Tuy nhiên, hoạt động báo chí còn có những thiếu sót khuyết điểm đã ảnh hƣởng xấu đến dƣ luận xã hội. Nhìn chung, công tác chỉ đạo và quản lý báo chí chƣa theo kịp đà phát triển của xã hội… Trƣớc tình hình đó, năm 1997, Việt Nam chính thức nối mạng Internet và ra mắt báo điện tử Quê Hƣơng. Liên tiếp sau đó, để phát huy thế mạnh tuyên truyền đối ngoại và khuếch trƣơng tên tuổi, các tờ báo giấy lớn nhƣ Nhân Dân, Lao Động lần lƣợt cho ra đời phiên bản điện tử. Một đặc thù của báo điện tử lúc khởi đầu là phải tốn nhiều chi phí cho đƣờng truyền, thuê cổng, thiết kế giao diện và duy trì server hoạt động nhƣng lại chƣa thu đƣợc lợi nhuận. Bởi vậy, ở đâu có bao cấp, ở đó mới có thể tồn tại loại hình  Ban Tƣ tƣởng văn hóa Trung ƣơng, Bộ Văn hóa - Thông tin, Tiếp tục đổi mới và tăng cƣờng lãnh đạo quản lý công tác báo chí xuất bản, Hà Nội, 1997. 11 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet báo chí này. Một loạt các website thông tin của các ISP lớn nhƣ VDC, FPT, Netnam cũng trong tình trạng không thể thu lợi nhuận. Có điều, các website nhƣ www.vnn.vn, www.fpt.vn, www.home.netnam.vn đƣợc sự hỗ trợ rất lớn về kỹ thuật và công nghệ, đƣờng truyền của ISP nên chỉ phải trả chi phí về nhân lực và thiết bị văn phòng. Tuy nhiên, sự xuất hiện của VnExpress (phiên bản mới của www.fpt.vn), Vietnamnet (phiên bản mới của www.vnn.vn), website Media VDC đã đánh dấu một mốc quan trọng trong sự phát triển của báo điện tử Việt Nam. Các website thông tin đã đi vào hoạt động chuyên nghiệp. Ngày 25/11/2002, Bộ Văn hóa thông tin cấp giấy phép báo điện tử đầu tiên cho VnExpress, tiếp sau đó là báo Vietnamnet. Điều này đã đánh dấu một loại hình báo điện tử mới chỉ hoạt động trên Internet, không hề có phiên bản nào khác. Cũng chính từ sự thừa nhận đó, nên những ngƣời làm báo điện tử phải quan tâm đến việc tự cân đối thu chi để tòa soạn báo điện tử hoạt động. Hiện, có một số nguồn thu chính của báo điện tử nhƣ: quảng cáo, dịch vụ gia tăng, thu lợi nhuận qua account (đối với các trang web của ISP). Tuy nhiên, đối với các phiên bản điện tử của báo giấy nhƣ Lao Động, Ngƣời Lao Động, Sài Gòn Tiếp Thị, Thời Báo Kinh Tế, Kinh Tế Đô Thị, Hà Nội Mới, Tuổi Trẻ TP HCM thì hầu nhƣ không thu đƣợc lợi nhuận, bởi rất khó bán đƣợc quảng cáo trên giao diện. Mà ngoài quảng cáo, thì hầu nhƣ họ không còn khoản thu nào khác. Chính từ thực tế trên, nên chúng tôi quyết định chọn khảo sát đề tài thực trạng và khả năng kinh doanh của báo Internet với báo VnExpress, Media VDC và Lao Động điện tử. 12 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet 2. Sự ra đời của báo điện tử đặt ra những thách thức khi hạch toán kinh doanh một loại hình báo chí mới Sau hơn 5 năm phát triển, Việt Nam hiện có khoảng 3.000 website tiếng Việt và gần 37 tờ báo, tạp chí phát hành thông tin trên mạng Internet . Trong tƣơng lai, xu thế phát triển báo chí Internet ở Việt Nam sẽ rất mạnh mẽ, tạo ra một thị trƣờng báo chí đầy tính cạnh tranh. Tính đến hết tháng 6/2003, mạng Internet đã phát triển tới 61/61 tỉnh, thành phố trong cả nƣớc với 2.489.562 ngƣời sử dụng (bao gồm số lƣợng ngƣời sử dụng từ các thuê bao quy đổi và Internet cafe). Tuy nhiên, số ngƣời sử dụng Internet ở Việt Nam mới chỉ đạt tỷ lệ rất thấp so với khu vực và thế giới, chiếm 3,05% dân số so với mức trung bình trên thế giới là 11%. Biểu đồ so sánh tỷ lệ số người sử dụng Internet khu vực Đông Nam Á** Sự xuất hiện ngày càng nhiều tờ báo, tạp chí, đài phát thanh, truyền hình phát hành sản phẩm của mình trên mạng nhƣ báo Nhân Dân, Lao Động, Đài Tiếng nói Việt Nam, Truyền hình Việt Nam, Thông tấn xã Việt Nam… đến hàng loạt các nhà cung cấp dịch vụ Internet cũng phát hành  Vụ Báo chí, Bộ Văn hóa - Thông tin, Hà Nội, 6/2003. Theo www.vnnic.net, tháng 9/2003.  13 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet thông tin trên website của mình nhƣ VnExpress, VDC Media, Vietnamnet đã chứng tỏ sự phát triển nhanh chóng của báo điện tử Việt Nam… Báo Internet Việt Nam đã dần đáp ứng nhu cầu thông tin ngày càng cao, đa dạng, phong phú của độc giả trong nƣớc, kiều bào và ngƣời nƣớc ngoài quan tâm đến Việt Nam. Một thuận lợi khá lớn cho những ngƣời làm việc trên Internet nói riêng và công nghệ thông tin nói chung là Đảng và Nhà nƣớc rất chú trọng phát triển lĩnh vực trên. Điều này đƣợc thể hiện qua một loạt các chủ trƣơng, chính sách xác định vị trí, vai trò của hệ thống thông tin mạng. Trong đó phải kể đến Chỉ thị 58/CT/TW ngày 17/10/2000 của Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng Cộng sản Việt Nam coi ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin là một nhiệm vụ ƣu tiên trong chiến lƣợc phát triển kinh tế - xã hội, là phƣơng tiện chủ lực để đi trƣớc đón đầu, rút ngắn khoảng cách phát triển so với các nƣớc đi trƣớc. Mọi lĩnh vực hoạt động kinh tế, văn hoá, xã hội, an ninh, quốc phòng đều phải ứng dụng công nghệ thông tin để phát triển. Mạng thông tin quốc gia là kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội quan trọng phải tạo điều kiện thuận lợi cho quá trình ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin, đảm bảo đƣợc tốc độ và chất lƣợng, giá cƣớc rẻ. Phát triển nguồn nhân lực cho công nghệ thông tin là yếu tố then chốt có ý nghĩa quyết định đối với việc ứng dụng và phát triển công nghệ thông tin. Phát triển công nghệ thông tin thành một ngành kinh tế quan trọng, đặc biệt là phát triển công nghiệp phần mềm. Ngoài ra, Bộ Văn hoá Thông tin còn ra quy định về việc cấp phép cung cấp thông tin trên mạng Internet, trong đó nội dung chủ yếu là các thủ tục cấp phép, các hành vi nghiêm cấm, thẩm quyền kiểm tra và xử lý vi phạm cùng các điều khoản thi hành… Đây chính là nền tảng cơ bản đầu tiên cho báo chí Internet phát triển. Bên cạnh đó sự phát triển nhƣ vũ bão của báo chí Internet thế giới là xu thế tất yếu thúc đẩy trào lƣu phát triển báo chí Internet ở nƣớc Việt Nam. Về mục đích đối ngoại, nếu so sánh với báo chí truyền thống nhƣ: kênh truyền hình đối ngoại VTV4 của Đài Truyền hình Việt Nam, Vietnam News, Le Coure du Vietnam…, thì báo chí Internet có khả năng vƣợt trội. 14 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet Nhƣợc điểm lớn nhất của những tờ báo kể trên là hạn chế về số lƣợng phát hành hay thời lƣợng phát sóng. Tờ Vietnam News là tờ báo đối ngoại tiêu biểu cũng chỉ phát hành đƣợc trên dƣới một vạn bản/số. Tính thời sự của các tờ báo bị hạn chế rất nhiều do phải trải qua quá trình phát hành từ khi xuất bản đến tay độc giả cũng phải mất 3-4 ngày, thậm chí một tuần. Tuy nhiên, điều kiện kinh tế - xã hội Việt Nam còn khó khăn, trình độ dân trí cũng nhƣ trình độ ứng dụng khoa học công nghệ của đại đa số ngƣời dân còn hạn chế, phƣơng tiện kỹ thuật yếu kém, mặt khác, giá thuê bao và cƣớc phí truy cập Internet ở Việt Nam còn cao so với thu nhập bình thƣờng của ngƣời dân, nên việc phát triển hệ thống báo Internet, sự thu hút của công chúng độc giả còn gặp nhiều khó khăn. Năm Thuê bao Internet Số ngƣời sử dụng Internet Tỷ lệ ngƣời sử dụng Internet/dân số 1999 74.026 2000 147.326 2001 252.386 2002 353.340 Đến 9/2003 550.384 10.984 147.448 346.104 689.304 1.019.544 1.413.360 2.489.562 0,015 0.45 0,88 1,26 1,76 3,05% 1997 2.746 1998 24.362 0,20 Tốc độ tăng trưởng Internet của Việt Nam Từ sau năm 1986, Việt Nam bƣớc vào thời kỳ đổi mới, có một sự tiến bộ vƣợt bậc về số lƣợng cũng nhƣ chất lƣợng các ấn phẩm báo chí. Tuy nhiên, các tòa soạn báo cũng phải phát triển từ giai đoạn bao cấp hoàn toàn sang giai đoạn tự hạch toán kinh doanh. Các báo viết đƣa thông tin lên mạng thƣờng gặp phải khó khăn là thiếu cơ sở kỹ thuật, mà kỹ thuật là yếu tố góp 50% vào sự phát triển của báo điện tử. Vấn đề thu lời đối với tờ báo này không đơn giản, mặc dù đối với một số báo, mục tiêu đặt ra ban đầu là để tạo uy tín cho tòa soạn báo, tăng lƣợng bạn đọc cho báo viết và tăng lƣợng quảng cáo. Một số báo trên thế giới cũng tƣơng tự: Lúc đầu có ngƣời chịu bỏ tiền ra để quảng cáo nhỏ  Theo www.vnnic.net, tháng 9/2003 15 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet nhƣng sau đó chững lại và đi xuống. Trong khi có thể tổng thu của quảng cáo báo viết có thể tăng dần lên thì tổng thu từ báo điện tử lại giảm dần. Đối với các phiên bản báo viết, Nhân Dân điện tử đƣợc bao cấp hoàn toàn. Mỗi năm Nhân Dân điện tử chi phí khoảng 2 tỷ đồng. Ông Phạm Huy Hoàn, Tổng biên tập báo Lao Động cho biết, mỗi năm chi phí cho Lao Động điện tử hơn 1 tỷ mà số thu lại từ quảng cáo không nhiều. Nguồn chi phí này chủ yếu lấy từ lợi nhuận của báo viết. Thời báo Kinh tế Sài Gòn, Đầu Tƣ liên kết với các ICP để đƣa nội dung thông tin lên mạng, các chi phí do ICP chịu. Nhƣng hiệu quả của việc làm này chƣa cao bởi, thông tin không đƣợc cập nhật thƣờng xuyên, việc đƣa tin hoàn toàn phụ thuộc vào các ICP, các báo không đƣợc chủ động về thông tin đƣa lên mạng. Hơn nữa, những trang web này khó thu hút quảng cáo. Hiện nay, Việt Nam có khoảng 19 nhà cung cấp dịch vụ Internet (ISP), nhƣng mới chỉ có Vietel, VDC, FPT, Saigon Postel và Netnam là hoạt động hiệu quả. Các ISP đang có xu hƣớng kinh doanh cung cấp dịch vụ thông tin (ICP). Khi kinh doanh dịch vụ cung cấp thông tin, các ICP sẽ thu hút đƣợc một lƣợng lớn độc giả truy cập mạng và điều này sẽ giúp các ICP tăng doanh thu truy cập Internet. Ví dụ: FPT đã tăng 20% thị phần và doanh thu kể từ khi trang VnExpress đi vào hoạt động. Các ICP đặt ra mục tiêu kinh doanh rất lớn, đặc biệt là để thu hút quảng cáo tuy nhiên không phải ICP nào cũng thành công. Trƣớc khi có VnExpress.net, trang chủ fpt.vn của ISP FPT chỉ thu đƣợc khoảng 50 triệu đồng doanh thu quảng cáo một tháng, nhƣng sau khi VnExpress ra đời đƣợc 4 tháng, thì doanh thu này lên tới 300 triệu tiền quảng cáo. Ngày 23/8/2001, Chính phủ đã ban hành Nghị định 55/CP về quản lý, cung cấp và sử dụng dịch vụ Internet thay thế cho Nghị định 21/CP. Nghị định đƣợc xây dựng dựa trên cơ sở chỉ đạo năng lực quản lý phải theo kịp yêu cầu phát triển Internet, tạo mọi điều kiện thuận lợi để đẩy mạnh việc phát triển và ứng dụng công nghệ thông tin. Nghị định 55/CP đổi mới căn bản về 3 lĩnh vực: Đổi mới thị trƣờng Internet theo hƣớng mở cửa cho mọi thành phần kinh tế tham gia cung cấp dịch vụ và thúc đẩy cạnh tranh; Đổi 16 Thực trạng và triển vọng về hạch toán kinh doanh trong loại hình báo Internet mới việc quản lý và cấp phép cung cấp nội dung thông tin trên Internet theo hƣớng tăng cƣờng đƣa thông tin tiếng Việt lên Internet và tạo điều kiện để các cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp tăng cƣờng trao đổi thông tin trên Internet, đổi mới việc quản lý an toàn và an ninh thông tin trên cơ sở đảm bảo chất lƣợng dịch vụ và cung cấp đầy đủ các dịch vụ Internet cho ngƣời sử dụng. Để đạt mục tiêu giá cả thấp hơn hoặc tƣơng đƣơng các nƣớc trong khu vực vào năm 2010, Nhà nƣớc cũng có những chính sách ƣu tiên nhất định để đảm bảo cho giá Internet. Nhƣ vậy, giá cƣớc Internet của Việt Nam trong vài năm tới nhất định sẽ hạ. Mặt khác, Nguyên Thứ trƣởng Bộ Văn hóa Thông tin Phan Khắc Hải từng đề nghị Tổng cục Bƣu điện xem xét việc giảm cƣớc phí cho các báo điện tử, do các báo này chƣa thu đƣợc tiền nhƣ bán báo in, mà hàng tháng vẫn phải trả tiền dịch vụ, thuế... cho các cơ quan chức năng, cơ quan quản lý. Việc giảm cƣớc phí này là nhằm tạo điều kiện cho báo điện tử phát triển rộng hơn. Nghị định 55/CP cũng mở ra triển vọng rất lớn cho các doanh nghiệp cung cấp dịch vụ ứng dụng Internet. Đó là việc mở rộng các hoạt động ứng dụng Internet nhƣ các dịch vụ y tế trực tuyến, đào tạo trực tuyến, xổ số trên mạng... Nghị định mới cũng đƣa ra nhiều thay đổi cho thị trƣờng Internet, tạo điều kiện cho mọi thành phần kinh tế tham gia và thúc đẩy cạnh tranh, đổi mới việc quản lý an toàn và an ninh thông tin trên mạng, phát triển các dịch vụ ứng dụng nhƣ quản lý mã hóa và giải mã thông tin, tiến tới thực hiện thƣơng mại điện tử tại Việt Nam. Cơ sở hạ tầng của Internet ở Việt Nam còn yếu, đƣờng truyền chậm, tốc độ truy cập Internet chậm, giá cƣớc cao, chƣa phù hợp với khả năng kinh tế của phần đông độc giả. Đặc biệt, việc tốc độ truy cập Internet chậm ảnh hƣởng tới tâm lý của bạn đọc: Chỉ có 35% ngƣời truy cập Internet chờ 10 giây, 16% chịu chờ 15 giây để down load một trang báo, độc giả chƣa  Phạm Thu An, luận văn cao học Ngôn ngữ báo chí Internet, Hà Nội, 2001. 17