Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Luận án phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên đại học sƣ phạm khu vực ...

Tài liệu Luận án phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên đại học sƣ phạm khu vực miền núi phía bắc

.PDF
282
394
60

Mô tả:

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI MAI TRUNG DŨNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHỦ NHIỆM LỚP CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KHU VỰC MIỀN NÚI PHÍA BẮC LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Hà Nội - 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI MAI TRUNG DŨNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHỦ NHIỆM LỚP CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KHU VỰC MIỀN NÚI PHÍA BẮC Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử giáo dục Mã số: 62.14.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS Phạm Viết Vƣợng Hà Nội - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận án Mai Trung Dũng LỜI CẢM ƠN Trong quá trình thực hiện đề tài “Phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên đại học sư phạm khu vực miền núi phía Bắc”, Tôi đã nhận được nhiều sự giúp đỡ, tạo điều kiện của Ban Giám hiệu; Ban lãnh đạo Phòng sau Đại học, Khoa Tâm lý Giáo dục; các nhà khoa học, giảng viên, cán bộ trong Bộ môn Lý luận dạy học và trong khoa Tâm lý giáo dục Trường Đại học Sư Hà Nội. Tôi bày tỏ lòng biết ơn chân thành về sự giúp đỡ đó. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới PGS. TS Phạm Viết Vƣợng – người thầy giáo trực tiếp hướng dẫn và chỉ bảo cho tôi hoàn thành luận án này. Tôi xin cảm ơn bạn bè, đồng nghiệp của tôi đang công tác tại Trường Đại học Tây Bắc và gia đình đã động viên khích lệ, tạo điều kiện và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện và hoàn thành luận án này. Tác giả luận án Mai Trung Dũng DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU VIẾT TẮT ĐTB : Điểm trung bình ĐLC : Độ lệch chuẩn ĐC : Đối chứng ĐHSP : Đại học sư phạm HS : Học sinh GV : Giảng viên GVPT : Giáo viên phổ thông GVCN : Giáo viên chủ nhiệm KN : Kĩ năng NL : Năng lực NLSP : Năng lực sư phạm NLCNL : Năng lực chủ nhiệm lớp NVSP : Nghiệp vụ sư phạm SV : Sinh viên SVSP : Sinh viên sư phạm TN : Thực nghiệm THPT : Trung học phổ thông MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................................................................1 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu ................................................................................................................................3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .......................................................................................................3 4. Giả thuyết khoa học ..................................................................................................................................3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...............................................................................................................................3 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ..................................................................................................................4 7. Quan điểm tiếp cận và phương pháp nghiên cứu................................................................................4 8. Các luận điểm bảo vệ................................................................................................................................6 9. Đóng góp mới của luận án.......................................................................................................................7 10. Cấu trúc của luận án................................................................................................................................8 Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHỦ NHIỆM LỚP CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KHU VỰC MIỀN NÚI ................................9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề..............................................................................................................9 1.1.1. Những nghiên cứu về năng lực sư phạm .......................................................................................9 1.1.2. Những nghiên cứu về phát triển năng lực sư phạm cho sinh viên sư phạm ......................... 12 1.1.3. Những nghiên cứu về năng lực chủ nhiệm lớp và phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên sư phạm ....................................................................................................................................... 16 1.1.4. Đánh giá khái quát kết quả nghiên cứu vấn đề........................................................................... 20 1.2. Một số khái niệm cơ bản.................................................................................................................... 21 1.2.1. Giáo viên chủ nhiệm ....................................................................................................................... 21 1.2.2. Năng lực ............................................................................................................................................ 22 1.2.3. Năng lực chủ nhiệm lớp ................................................................................................................. 24 1.2.4. Phát triển năng lực chủ nhiệm lớp ................................................................................................ 25 1.2.5. Phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên sư phạm....................................................... 26 1.3. Những nét đặc thù trong hoạt động của người giáo viên chủ nhiệm lớp trung học phổ thông khu vực miền núi ........................................................................................................................................ 28 1.4. Cấu trúc năng lực chủ nhiệm lớp của người giáo viên chủ nhiệm trung học phổ thông khu vực miền núi ................................................................................................................................................ 32 1.4.1. Các NL thực hiện chức năng giáo dục......................................................................................... 33 1.4.2. Các NL thực hiện chức năng quản lí........................................................................................... 35 1.5. Những vấn đề cơ bản của việc phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh đại học sư phạm khu vực miền núi phía Bắc ....................................................................................................................... 36 1.5.1. Những đặc điểm của sinh viên đại học sư phạm khu vực miền núi phía Bắc...................... 36 1.5.2. Quá trình hình thành, phát triển năng lực chủ nhiệm lớp và con đường phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên sư phạm..................................................................................................... 39 1.5.3. Những thành tố chủ yếu trong việc phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên đại học sư phạm khu vực miền núi phía Bắc....................................................................................................... 43 1.6. Các yếu tố ảnh hưởng đến việc phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên đại học sư phạm khu vực miền núi phía Bắc ............................................................................................................ 48 1.6.1. Nhóm các yếu tố thuộc về sinh viên............................................................................................. 48 1.6.2. Nhóm các yếu tố thuộc về giảng viên, giáo viên phổ thông .................................................... 50 1.6.3. Nhóm các yếu tố thuộc về nhà trường ......................................................................................... 51 Kết luận chương 1....................................................................................................................................... 53 Chƣơng 2. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHỦ NHIỆM LỚP CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KHU VỰC MIỀN NÚI PHÍA BẮC ............................ 55 2.1. Khái quát về khảo sát thực trạng ...................................................................................................... 55 2.1.1. Khái quát về địa bàn khảo sát ........................................................................................................ 55 2.1.2. Mục đích khảo sát ............................................................................................................................ 57 2.1.3. Nội dung khảo sát ............................................................................................................................ 57 2.1.4. Đối tượng, địa bàn khảo sát............................................................................................................ 57 2.1.5. Phương pháp khảo sát ..................................................................................................................... 57 2.1.6. Phương pháp xử lí số liệu ............................................................................................................... 59 2.2. Kết quả khảo sát thực trạng ............................................................................................................... 59 2.2.1. Thực trạng năng lực chủ nhiệm lớp của sinh viên ..................................................................... 59 2.2.2. Thực trạng phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên ............................ 66 2.2.3. Thực trạng khó khăn trong việc phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên.... 88 2.2.4. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến việc phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên... 92 2.2.5. Đánh giá chung về thực trạng........................................................................................................ 94 Kết luận chương 2....................................................................................................................................... 97 Chƣơng 3. BIỆN PHÁP PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHỦ NHIỆM LỚP CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KHU VỰC MIỀN NÚI PHÍA BẮC......................................... 99 3.1. Nguyên tắc đề xuất biện pháp .................................................................................................... 99 3.1.1. Nguyên tắc đảm bảo mục tiêu giáo dục đại học và mục tiêu đào tạo giáo viên... 99 3.1.2. Nguyên tắc đảm bảo phù hợp với đặc điểm của sinh viên đại học sư phạm khu vực miền núi phía Bắc ............................................................................................................... 99 3.1.3. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống ................................................................................... 99 3.1.4. Nguyên tắc đảm bảo tính khả thi và hiệu quả ........................................................... 100 3.2. Biện pháp phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên đại học sư phạm khu vực miền núi phía Bắc ............................................................................................................. 100 3.2.1. Xây dựng chuẩn đầu ra, tiêu chí, thang đo và công cụ đánh giá năng lực chủ nhiệm lớp của sinh viên đại học sư phạm khu vực miền núi phía Bắc ...................... 100 3.2.2. Phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên đại học sư phạm khu vực miền núi phía Bắc thông qua thực hành - thực tập sư phạm ở trường trung học phổ thông ................ 119 3.2.3. Thiết kế chương trình các module để bồi dưỡng phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên đại học sư phạm khu vực miền núi phía Bắc ........................................... 125 3.2.4. Tập huấn cho giáo viên phổ thông hướng dẫn thực hành - thực tập chủ nhiệm về cách thức đào tạo và đánh giá năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên đại học sư phạm khu vực miền núi phía Bắc ..................................................................................................................................... 129 3.2.5. Phát huy tính chủ động của sinh viên đại học sư phạm khu vực miền núi phía Bắc trong quá trình rèn luyện và phát triển năng lực chủ nhiệm lớp ................................................................. 131 3.3. Mối quan hệ của các biện pháp ...................................................................................................... 132 3.4. Thực nghiệm sư phạm ..................................................................................................................... 133 3.4.1. Khái quát về quá trình thực nghiệm ........................................................................................... 133 3.4.2. Kết quả thực nghiệm ..................................................................................................................... 135 Kết luận chương 3..................................................................................................................................... 147 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................................... 148 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN .......................................................................................................... 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO.................................................................................................................. 152 DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 2.1. Nhận thức của GV, GVPT về các NLCNL cần có của GVCN THPT khu vực miền núi ..............................................................................................................61 Bảng 2.2. Đánh giá của GVPT và tự đánh giá của SV về NLCNL của SV ................................... 63 Bảng 2.3. Nhận thức của GV, GVPT và SV về sự cần thiết phải phát triển NLCNL cho SV... 66 Bảng 2.4. Nhận thức của GV và SV về mục đích, ý nghĩa của việc phát triển NLCNL cho SV 69 Bảng 2.5. Nhận thức của GV và SV về các con đường phát triển NLCNL cho SV..................... 72 Bảng 2.6. Đánh giá của GV và SV về mức độ phát triển các NL thành phần trong NLCNL cho SV.........................................................................................................75 Bảng 2.7. Đánh giá của GV về mức độ tổ chức các hoạt động phát triển NLCNL cho SV ........ 77 Bảng 2.8. Đánh giá của GV về mức độ thực hiện phát triển NLCNL thông qua các môn Tâm lý học, Giáo dục học ....................................................................................................................................... 79 Bảng 2.9. Thực trạng các điều kiện bảo đảm cho hoạt động phát triển NLCNL cho SV ............ 81 Bảng 2.10. Đánh giá của GV và SV về mức độ hiệu quả các con đường phát triển NLCNL cho SV.........................................................................................................83 Bảng 2.11. Khó khăn GV gặp phải trong việc phát triển NLCNL cho SV..................................... 88 Bảng 2.12. Khó khăn SV gặp phải trong việc phát triển NLCNL cho bản thân ............................ 90 Bảng 2.13. Đánh giá của GV và SV về mức độ ảnh hưởng của các yếu tố đến việc phát triển NLCNL cho SV ............................................................................................ 92 Bảng 3.1. Chuẩn đầu ra về NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc........................ 101 Bảng 3.2. Tiêu chí đánh giá NLCNL của SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc.......106 Bảng 3.3. Nội dung chương trình các module để bồi dưỡng phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc ..................................................................................................................... 126 Bảng 3.4. So sánh về NL tìm hiểu HS lớp chủ nhiệm ở SV giữa trước TN và sau TN.............. 136 Bảng 3.5. So sánh về NL tổ chức hoạt động giáo dục ở SV giữa trước TN và sau TN .............. 137 Bảng 3.6. So sánh về NL giáo dục HS có hành vi không mong đợi ở SV giữa trước TN và sau TN ..........................................................................................................139 Bảng 3.7. So sánh về NL xử lí tình huống sư phạm ở SV giữa trước TN và sau TN ................. 140 Bảng 3.8. So sánh năng NLCNL của SV nhóm TN và ĐC sau TN qua đánh giá của GVPT . 143 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Nhận thức của GV, GVPT và SV về tầm quan trọng của NLCNL trong công tác chủ nhiệm ở trường THPT........................................................................................................................ 60 Biểu đồ 2.2. Đánh giá của GV, SV về mức độ thực hiện đánh giá NLCNL cho SV ................... 86 Biểu đồ 3.1. Điểm trung bình các NLCNL của SV giữa trước TN và sau TN .... 142 Biểu đồ 3.2. Điểm trung bình các năng lực của SV nhóm TN và ĐC ........................................... 143 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đặc điểm nổi bật nhất của thời đại ngày nay là việc ứng dụng nhanh chóng các thành tựu khoa học vào sản xuất làm cho công nghệ luôn đổi mới, năng suất lao động tăng nhanh, sản phẩm đa dạng, phong phú, cuộc sống của người dân được cải thiện, con người trở thành trung tâm của mọi sự phát triển. Từ đây đã đặt ra những yêu cầu mới đối với quá trình giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực có chất lượng cao cho xã hội. Trong nền giáo dục hiện đại vai trò của người giáo viên đã có những thay đổi cơ bản, thay vì là người truyền đạt kiến thức, họ phải là nhà giáo dục, nhà văn hóa và quan trọng nhất là chuyên gia về tự học. Điểm thứ 18 trong 21 điểm khuyến nghị của UNESCO đã khẳng định: “Giáo viên phải được đào tạo để trở thành những nhà giáo dục hơn là những chuyên gia truyền đạt kiến thức” [dẫn theo 69, tr.9]. Điều đó cho thấy quá trình đào tạo giáo viên ở các trường sư phạm cần chú ý đến việc phát triển năng lực sư phạm cho sinh viên, trong đó có năng lực chủ nhiệm lớp. Nghị quyết 29 của Ban chấp hành trung ương Đảng khóa XI đã xác định trọng tâm của việc đổi mới căn bản, toàn diện nền giáo dục Việt Nam [57] là hướng đến mục tiêu phát triển năng lực cho người học, nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nguồn nhân lực phục vụ cho chiến lược phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội. Yêu cầu đổi mới để nâng cao chất lượng giáo dục phổ thông đã trở thành động lực thúc đẩy mạnh mẽ công cuộc cải cách đào tạo giáo viên. Mô hình đào tạo giáo viên theo định hướng phát triển năng lực sư phạm, gắn đào tạo giáo viên với thực tiễn giáo dục phổ thông đang trở thành xu hướng mới trong giai đoạn hiện nay. Ở các trường trung học phổ thông, GVCN có vai trò đặc biệt quan trọng [82, tr.8], vì lứa tuổi này các em học sinh với vốn kiến thức và kinh nghiệm sống còn ít ỏi đang rất cần có sự trợ giúp và định hướng của cha mẹ, của các thầy, cô giáo để phát triển, trưởng thành, để tránh khỏi những ảnh hưởng không lành mạnh do mặt trái của cơ chế thị trường. 2 Để thực hiện thành công các hoạt động chủ nhiệm lớp ở các trường trung học phổ thông, người GVCN phải có năng lực làm công tác chủ nhiệm, bao gồm các NL tìm hiểu học sinh, NL lập kế hoạch chủ nhiệm lớp, NL xây dưng tập thể học sinh, NL tổ chức các hoạt động giáo dục trải nghiệm, NL tổ chức giờ sinh hoạt lớp, NL xử lí tình huống sư phạm, NL giáo dục học sinh cá biệt, NL phối hợp các lực lượng giáo dục, NL đánh giá kết quả rèn luyện, tu dưỡng của học sinh,... Tuy nhiên, thực tế cho thấy, GVCN THPT còn hạn chế về NLCNL [8, tr.8], do nhiều nguyên nhân khác nhau, trong đó có nguyên nhân thuộc về quá trình đào tạo ở các trường sư phạm chưa chuẩn bị tốt cho họ năng lực hoạt động chủ nhiệm lớp. Thời gian qua, ở các trường ĐSHP khu vực miền núi phía Bắc đã có nhiều hoạt động rèn luyện NLSP cho SV, tạo ra một phong trào học tập nâng cao kiến thức và kĩ năng nghề nghiệp. Trong Dự thảo chương trình giáo dục phổ thông mới do Bộ Giáo dục và Đào tạo công bố đã nhấn mạnh đến việc dạy chữ, dạy khoa học và dạy làm người. Chương trình giáo dục phổ thông có hai nội dung chính đó là hoạt động dạy các môn học và tổ chức các hoạt động trải nghiệm sáng tạo, rất cần đến đội ngũ giáo viên có năng lực để thực hiện. Qua trao đổi với giáo viên hướng dẫn và Ban Giám hiệu các trường THPT có SV về thực tập cho thấy SV đang còn nhiều hạn chế về công tác chủ nhiệm lớp, như chưa biết lập kế hoạch chủ nhiệm lớp, cách tổ chức giờ sinh hoạt lớp, tổ chức các hoạt động theo chủ điểm, làm các loại hồ sơ, sổ sách, phối hợp với cha mẹ học sinh, tìm hiểu, phân loại học sinh... Hiện nay, việc nghiên cứu về phát triển NLCNL cho SV ĐHSP vẫn chưa được nghiên cứu nhiều và chưa có hệ thống, các giáo trình Giáo dục học hiện hành chủ yếu mới phân tích về nội dung, ý nghĩa của công tác chủ nhiệm lớp, mà chưa đề cập tới nội dung và các biện pháp rèn luyện hình thành và phát triển NLCNL cho SV, cũng như các tiêu chí đánh giá các kết quả rèn luyện của SV. 3 Do đó, việc nghiên cứu một cách có hệ thống quá trình rèn luyện để phát triển NLCNL cho SVSP, đặc biệt là SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc là một vấn đề có tính cấp thiết, có ý nghĩa lý luận và giá trị thực tiễn. Chính vì các lý do trên, chúng tôi chọn vấn đề: “Phát triển năng lực chủ nhiệm lớp cho sinh viên đại học sư phạm khu vực miền núi phía Bắc” làm đề tài luận án của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lí luận và thực tiễn về phát triển NLCNL cho SV ĐHSP, luận án đề xuất các biện pháp phát triển NLCNL cho SV ĐHSP miền núi phía Bắc nhằm góp phần nâng cao chất lượng đào tạo giáo viên ở khu vực này. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quá trình đào tạo phát triển NLSP cho SV ĐHSP khu vực miền núi. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Hoạt động phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc. 4. Giả thuyết khoa học Phát triển NLCNL cho SV là một nhiệm vụ quan trọng trong quá trình đào tạo giáo viên, tuy vậy trong thực tế hiện nay nhiệm vụ này chưa được các trường đại học khu vực miền núi phía Bắc quan tâm đúng mức. Nếu các biện pháp phát triển NLCNL cho SV dựa trên hệ thống chuẩn và tiêu chí chặt chẽ, tạo ra những điều kiện thuận lợi hỗ trợ cho SV rèn luyện, trải nghiệm thì sẽ ảnh hưởng tích cực đến quá trình và kết quả phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu 5.1. Xây dựng cơ sở lí luận của việc phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi. 5.2. Đánh giá thực trạng phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc. 5.3. Xây dựng hệ thống biện pháp phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc. 5.4. Thực nghiệm sư phạm 4 6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 6.1. Về nội dung Xác định nội hàm các NL thành phần trong NLCNL của người GVCN ở trường trung học phổ thông khu vực miền núi. Phát triển một số NL thành phần trong NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc theo các biện pháp đã xây dựng. 6.2. Về khách thể khảo sát và thực nghiệm Khách thể khảo sát: 395 SV ĐHSP năm thứ tư; 30 giảng viên giảng dạy NVSP của hai trường: Đại học Tây Bắc, Đại học Sư phạm – Đại học Thái Nguyên và 35 giáo viên phổ thông hướng dẫn thực hành ở các trường trung học phổ thông lân cận. Khách thể thực nghiệm: SV ĐHSP Trường Đại học Tây Bắc. 7. Quan điểm tiếp cận và phƣơng pháp nghiên cứu 7.1. Quan điểm tiếp cận 7.1.1. Quan điểm tiếp cận hệ thống – cấu trúc Tiếp cận hệ thống cho phép nhìn nhận một cách sâu sắc, toàn diện và khách quan về quá trình phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc, thấy được mối quan hệ giữa các thành tố cấu thành quá trình phát triển NLSP nói chung, NLCNL nói riêng và quan hệ của quá trình trên với các đối tượng khác trong hệ thống lớn. Cụ thể: Các biện pháp phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc được xem là hệ thống động, toàn vẹn, thống nhất gồm nhiều hoạt động có mối quan hệ biện chứng với nhau và với các hoạt động khác trong quá trình đào tạo giáo viên. Quá trình phát triển NLCNL cần được xem xét trong mối quan hệ biện chứng với quá trình phát triển NLSP. Vì vậy, khi quan tâm phát triển NLCNL phải mang tính đồng bộ, toàn diện không nên tách biệt tuyệt đối với quá trình phát triển NLSP. Sự phát triển NL này sẽ là tiền đề, cơ sở để phát triển NL kia. Phát triển NLCNL tuy là sự phát triển bộ phận trong cấu trúc NLSP của người giáo viên nhưng vẫn có mối quan hệ chặt chẽ với sự phát triển các NL khác như: NL dạy học, NL giáo dục, NL phát triển nghề nghiệp,... 5 7.1.2. Quan điểm tiếp cận thực tiễn Thực tiễn giáo dục là nguồn gốc của đề tài nghiên cứu, là động lực thúc đẩy quá trình triển khai nghiên cứu và là tiêu chuẩn để đánh giá kết quả nghiên cứu. Cụ thể: Nghiên cứu phát triển NLCNL phải dựa trên khảo sát thực trạng NLCNL và thực trạng phát triển NLCNL cho SV trong quá trình đào tạo. Các biện pháp phát triển NLCNL cho SV phải hướng tới đáp ứng yêu cầu thực tiễn công tác chủ nhiệm lớp ở phổ thông khu vực miền núi sau khi SV tốt nghiệp. 7.1.3. Quan điểm tiếp cận phát triển năng lực Phát triển NLCNL vừa là mục tiêu, vừa là kết quả cuối cùng của quá trình đào tạo giáo viên. Do vậy, theo cách tiếp cận này, trước hết đòi hỏi phải có nhận thức đúng về NL theo quan điểm hiện đại, xác định được khung chuẩn NLCNL đầu ra, xác định được mục tiêu các NLCNL cần đào tạo, thiết kế chương trình, tổ chức và đánh giá kết quả đào tạo phải hướng tới hình thành, phát triển NLCNL cần thiết sao cho SV sau khi hoàn thành khóa học có thể thực hiện được những nhiệm vụ và công việc của người GVCN. 7.2. Hệ thống các phương pháp nghiên cứu cụ thể 7.2.1. Nhóm phương pháp nghiên cứu lí thuyết Đề tài sử dụng các phương pháp: phân tích, tổng hợp, khái quát hoá, hệ thống hoá lý thuyết từ các tài liệu trong nước và ngoài nước về vấn đề phát triển NLSP, NLCNL cho SV ĐHSP. 7.2.2. Nhóm phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp quan sát sư phạm Quan sát, ghi chép các hoạt động đào tạo NVSP ở các trường đại học khu vực miền núi phía Bắc cũng như những biểu hiện phát triển NLCNL của SV trong quá trình đào tạo. - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi Sử dụng bảng hỏi đối với GV, SV và GVPT để khảo sát thực trạng phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc. 6 - Phương pháp chuyên gia Sử dụng phương pháp chuyên gia dưới các hình thức: tổ chức tư vấn, phiếu hỏi hoặc phỏng vấn trực tiếp các chuyên gia có nhiều kinh nghiệm để xin ý kiến về những vấn đề lý luận và thực tiễn về phát triển NLCNL cho SV trong quá trình đào tạo, về tính cấp thiết và tính khả thi của các biện pháp đã được luận án đề xuất. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm Tổng kết kinh nghiệm đào tạo NVSP cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc qua các khóa đào tạo để so sánh và rút ra các bài học kinh nghiệm về đào tạo giáo viên trong các trường đại học ở khu vực này. - Phương pháp phỏng vấn sâu Thu thập, bổ sung, kiểm tra và làm rõ hơn những thông tin sâu mang tính chất định tính về thực trạng phát triển NLCNL cho SV. - Phương pháp nghiên cứu sản phẩm hoạt động Thu thập, nghiên cứu, phân tích các sản phẩm hoạt động rèn luyện NVSP của SV, các tài liệu, số liệu tổng kết, các báo cáo, thu hoạch của cá nhân để phát hiện những ưu, nhược điểm góp phần làm rõ thực trạng vấn đề nghiên cứu. - Phương pháp thực nghiệm sư phạm Thực nghiệm hệ thống các biện pháp phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc nhằm khẳng định tính khoa học của giả thuyết, tính khả thi, tính hiệu quả các biện pháp đã được xây dựng. 7.2.3. Phương pháp thống kê toán học Đề tài sử dụng các công thức thống kê toán học để phân tích định lượng và định tính các kết quả nghiên cứu của luận án với sự hỗ trợ của phần mềm SPSS trong môi trường Windowns. 8. Các luận điểm bảo vệ Luận điểm 1: NLCNL là một thành tố đặc biệt quan trọng trong cấu trúc nhân cách của người giáo viên, được hình thành và phát triển trong suốt cuộc đời hoạt động nghề nghiệp, trong đó giai đoạn đào tạo ban đầu ở các trường sư phạm giữ vai trò nền tảng. 7 Luận điểm 2: Phát triển NLCNL cho SV vừa là mục tiêu, vừa là kết quả của quá trình đào tạo giáo viên trong các trường đại học khu vực miền núi phía Bắc. Điều cốt yếu của việc hình thành và phát triển NLCNL cho SV là giúp họ có nhiều cơ hội được trải nghiệm, tiếp cận nhiều nhiệm vụ, bài tập, tình huống điển hình, biết cách giải quyết chúng một cách tối ưu, trên cơ sở huy động kiến thức, kĩ năng giải quyết nhiệm vụ, bài tập, tình huống đó. Luận điểm 3: Các biện pháp phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc phải được xây dựng một cách hệ thống, đồng bộ, có mối quan hệ chặt chẽ với nhau và dựa trên hệ thống chuẩn và tiêu chí chặt chẽ; đặc thù về đặc điểm tâm – sinh lí của SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc; tạo ra những điều kiện thuận lợi cho SV rèn luyện, trải nghiệm thì quá trình phát triển NLCNL cho SV sẽ đạt kết quả tốt. 9. Đóng góp mới của luận án Bổ sung, hoàn thiện các khái niệm GVCN, NL, NLCNL, phát triển NLCNL, phát triển NLCNL cho SVSP. Mô tả được những nét đặc thù trong hoạt động của người GVCN trung học phổ thông khu vực miền núi với nhiều khó khăn và đặc thù riêng, trên cơ sở đó, xác định được các NL cần có của người GVCN THPT khu vực miền núi. Phát hiện được NLCNL của SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc hiện nay còn yếu, đặc biệt là các NL: NL tìm hiểu học sinh lớp chủ nhiệm, NL xây dựng tập thể lớp chủ nhiệm, NL tổ chức hoạt động giáo dục, NL giáo dục học sinh có hành vi không mong đợi, NL xử lí tình huống sư phạm, NL phối hợp các lực lượng giáo dục trong và ngoài nhà trường. Xây dựng được chuẩn đầu ra về NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc. Thiết kế được chương trình các module để bồi dưỡng phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc. Xây dựng được quy trình phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc thông qua thực hành – thực tập sư phạm ở trường THPT. 8 Xây dựng được các tiêu chí và công cụ đánh giá NLCNL của SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc. Kết quả nghiên cứu của luận án phục vụ trực tiếp cho công tác đào tạo giáo viên trong các trường đại học khu vực miền núi phía Bắc. 10. Cấu trúc của luận án Mở đầu Chương 1. Cơ sở lí luận của việc phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi. Chương 2. Thực trạng phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc. Chương 3. Biện pháp phát triển NLCNL cho SV ĐHSP khu vực miền núi phía Bắc. Kết luận và kiến nghị Tài liệu tham khảo Phụ lục 9 Chƣơng 1 CƠ SỞ LÍ LUẬN CỦA VIỆC PHÁT TRIỂN NĂNG LỰC CHỦ NHIỆM LỚP CHO SINH VIÊN ĐẠI HỌC SƢ PHẠM KHU VỰC MIỀN NÚI 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề 1.1.1. Những nghiên cứu về năng lực sư phạm Nghiên cứu về NLSP làm cơ sở cho quá trình đào tạo giáo viên, từ lâu đã được các nhà khoa học trên thế giới quan tâm. Vào những năm 60 của thế kỷ XX, các nhà Tâm lí học, Giáo dục học Xô Viết đã có nhiều công trình nghiên cứu về đặc trưng tâm lí trong hoạt động và nhân cách của người giáo viên. Điển hình là các công trình nghiên cứu của O.A. Apđulina [2], V.A. Cruchetxki [14], X.I. Kixegof [38], N.D. Levitov [40], N.V. Kuzơmina [dẫn theo 60], Ph.N. Gônôbôlin [36], V.A. Petrovxki [62],... Trong tác phẩm “Những phẩm chất tâm lí của người giáo viên”, Ph.N. Gônôbôlin (1976) cho rằng: “ năng lực sư phạm không phải là loại năng lực chung, không nhất thiết là năng lực chuyên biệt, chuyên môn. Năng lực sư phạm là một loại năng khiếu đặc biệt bao gồm một số yếu tố của cả hai loại năng lực trên” [36, tr.121]. Theo tác giả, người giáo viên có các NL sau: NL hiểu học sinh, NL truyền đạt tài liệu học tập, NL thu hút học sinh, NL thuyết phục mọi người, NL tổ chức, NL xử lý tình huống sư phạm, NL dự báo kết quả, NL sáng tạo trong công tác dạy học, NL điều khiển quá trình hoạt động. N.V Kuzơmina (1982) cho rằng, NLSP của giáo viên có ảnh hưởng rất lớn đến quá trình giáo dục hình thành và phát triển NL của HS. Trên cơ sở nghiên cứu các thành tố cấu trúc và chức năng, cũng như các mối quan hệ chi phối lẫn nhau, tác giả đã phân thành bốn nhóm NL cơ bản đó là: NL truyền đạt, NL tổ chức, NL nhận thức và các NL sáng tạo. [dẫn theo 60, tr.23]. Theo G.L Abdulgalimov NL của người giáo viên bao gồm: NL xã hội, NLSP và NL chuyên môn. Trong đó, NL xã hội đóng vai trò là cơ sở cho NLSP và NL chuyên môn. Tác giả cho rằng, ở trình độ tối ưu, ba loại NL này tạo thành một tam 10 giác và nếu trạng thái cân bằng này bị phá vỡ, thì cấu trúc NL của người giáo viên sẽ bị lệch đi theo các hướng khác nhau [dẫn theo 60, tr.24]. Theo Bernd Meier (2005), mô hình cấu trúc NL gồm 4 thành phần: NL chuyên môn, NL phương pháp, NL xã hội, NL tự hoàn thiện. Trên cơ sở đó, tác giả đã đưa ra mô hình NLSP của người giáo viên bao gồm: NL dạy học, NL giáo dục, NL chẩn đoán, đánh giá, NL tư vấn, NL đổi mới và phát triển nghề nghiệp [6, tr.9]. Ở Việt Nam, vấn đề NLSP cũng đã được nghiên cứu, điển hình là các tác giả: Phạm Minh Hạc, Lê Văn Hồng, Nguyễn Quang Uẩn, Ngô Công Hoàn, Thái Duy Tuyên,… Tác giả Nguyễn Quang Uẩn, Ngô Công Hoàn (1990) trong công trình “Người thầy giáo theo yêu cầu của sự nghiệp phát triển giáo dục” cho rằng: cấu trúc nhân cách của người giáo viên gồm hai thành phần là phẩm chất và NL (hay còn gọi là đức và tài). Theo các tác giả, sự thống nhất giữa phẩm chất và NL được biểu hiện bằng hệ thống kĩ năng sư phạm, đó là những việc làm cụ thể, những hành động sư phạm cần thiết. Theo các tác giả trên, NLSP của người giáo viên được thể hiện qua chất lượng đào tạo, giáo dục HS. Sản phẩm của NLSP chính là sự phát triển nhân cách của HS [92, tr.9-10]. Nguyễn Thạc và cộng sự (1992) trong giáo trình “Tâm lÍ học đại học sư phạm” coi NLSP là loại NL chuyên biệt có quan hệ chặt chẽ với NL chung, NLSP được thể hiện ở phẩm chất trí tuệ, ngôn ngữ, nét ý chí và tính cách của giáo viên [78, tr.145]. Lê Văn Hồng và các cộng sự (1997) trong giáo trình “Tâm lí học lứa tuổi và tâm lí học sư phạm” trên cơ sở phân tích bản chất, cấu trúc của NL, các tác giả đã đưa ra hệ thống NL cơ bản của người giáo viên, bao gồm: nhóm NL dạy học, nhóm NL giáo dục và nhóm NL tổ chức các hoạt động sư phạm [21, tr.211-212]. Tác giả Phạm Minh Hạc (1998) trong giáo trình “Tâm lí học” cho rằng: NLSP tựa như là “hình chiếu của hoạt động sư phạm ở nhân cách”. NLSP là một bộ phận không thể thiếu được trong cấu trúc nhân cách của nhà sư phạm. Sự hình thành và phát triển NLSP trước hết phải dựa trên nền tảng nhân cách chung của người thầy
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan