Tài liệu Luận án quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI --------------------- VŨ THỊ MAI HƯỜNG QU¶N Lý trêng tiÓu häc theo tiÕp cËn qu¶n lý dùa vµo nhµ trêng Chuyên ngành : Quản lý giáo dục Mã số : 62 14 01 14 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Bùi Minh Hiền HÀ NỘI - 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi. Các số liệu, tư liệu được sử dụng trong luận án là trung thực, có nguồn gốc và xuất xứ rõ ràng. Những kết quả nghiên cứu của luận án chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào. Tác giả luận án Vũ Thị Mai Hường LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi những lời cảm ơn chân thành và sâu sắc nhất tới cô giáo - PGS. TS. Bùi Minh Hiền - người hướng dẫn khoa học đã tận tình hướng dẫn, động viên, khích lệ, tạo động lực cho tôi trong suốt quá trình tiến hành nghiên cứu luận án. Trong thời gian đó, tôi đã có một chỗ dựa vững chắc về tinh thần; học hỏi được nhiều kiến thức, kinh nghiệm quý giá trong nghiên cứu khoa học từ phía cô. Tôi xin cảm ơn Phòng Sau đại học, Khoa Quản lý giáo dục - Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, Sở Giáo dục và Đào tạo Hà Nội, Trường Tiểu học dân lập Đoàn Thị Điểm đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập, tiến hành nghiên cứu để hoàn thành chương trình học tập nghiên cứu sinh. Tôi xin cảm ơn bạn bè và các thầy cô, anh chị đồng nghiệp, những người đã chia sẻ, động viên, giúp tôi có thêm nhiều kinh nghiệm, kiến thức khoa học và nghị lực. Lòng biết ơn sâu sắc của tôi dành cho gia đình và những người thân yêu. Sự động viên, khích lệ và những ủng hộ rất thầm lặng của họ có giá trị rất lớn để tôi say mê hoàn thành đề tài nghiên cứu này. Hà Nội, tháng 12 năm 2015 MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cam đoan Lời cảm ơn Mục lục Danh mục viết tắt Danh mục bảng Danh mục biểu đồ Danh mục hình vẽ MỞ ĐẦU....................................................................................................................10 1. Lý do chọn đề tài......................................................................................................1 2. Mục đích nghiên cứu................................................................................................3 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu.........................................................................3 4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu...................................................................................3 5. Giả thuyết khoa học..................................................................................................4 6. Nhiệm vụ nghiên cứu...............................................................................................4 7. Phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu.................................................4 8. Những đóng góp của luận án....................................................................................7 9. Những luận điểm bảo vệ..........................................................................................7 10. Bố cục luận án........................................................................................................8 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ TRƯỜNG TIỂU HỌC THEO TIẾP CẬN QUẢN LÝ DỰA VÀO NHÀ TRƯỜNG..................................9 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề............................................................................9 1.1.1. Nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về quản lý dựa vào nhà trường.......................................................................................................................9 1.1.2. Nghiên cứu vận dụng quản lý dựa vào nhà trường.....................................11 1.1.3. Nghiên cứu đánh giá lại quản lý dựa vào nhà trường.................................13 1.2. Lý luận về quản lý dựa vào nhà trường..........................................................17 1.2.1. Khái niệm.....................................................................................................17 1.2.2. Nguyên nhân hình thành quản lý dựa vào nhà trường.................................18 1.2.3. Các kiểu mô hình quản lý dựa vào nhà trường...........................................20 1.1.4. Các cấp độ của quản lý dựa vào nhà trường..............................................24 1.2.5. Đặc trưng của quản lý dựa vào nhà trường.................................................26 1.3. Lý luận về quản lý trường tiểu học.................................................................33 1.3.1. Khái niệm.....................................................................................................33 1.3.2. Trường tiểu học trong hệ thống giáo dục quốc dân.....................................34 1.3.3. Quản lý nhà nước về giáo dục tiểu học........................................................36 1.3.4. Quản lý trường tiểu học của Hiệu trưởng....................................................37 1.4. Nội dung quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường..........38 1.4.1. Xây dựng văn hóa nhà trường có sự chia sẻ và tham dự............................38 1.4.2. Vận hành hội đồng trường có sự tham dự của các bên liên quan...............40 1.4.3. Thực hiện chức năng ra quyết định trong quản lý nhà trường....................41 1.4.4. Xác lập vai trò của hiệu trưởng trong quản lý nhà trường..........................43 1.5. Các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường..............................................................................................47 1.5.1. Các yếu tố khách quan.................................................................................47 1.5.2. Các yếu tố chủ quan.....................................................................................48 Tiểu kết chương 1.....................................................................................................50 Chương 2. CƠ SỞ THỰC TIỄN QUẢN LÝ TRƯỜNG TIỂU HỌC THEO TIẾP CẬN QUẢN LÝ DỰA VÀO NHÀ TRƯỜNG.............................................51 2.1. Thực tiễn thực hiện quản lý dựa vào nhà trường trên thế giới....................51 2.2. Tổ chức khảo sát thực trạng.............................................................................60 2.2.1. Một số nét khái quát về địa bàn khảo sát....................................................60 2.2.2. Mục đích khảo sát........................................................................................61 2.2.3. Nội dung khảo sát........................................................................................61 2.2.4. Phương pháp khảo sát..................................................................................62 2.2.5. Khách thể khảo sát.......................................................................................63 2.3. Thực trạng quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường trên địa bàn thành phố Hà Nội..................................................................63 2.3.1. Thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường có sự chia sẻ và tham dự................63 2.3.2. Thực trạng vận hành hội đồng trường có sự tham dự của các bên liên quan........................................................................................................................74 2.3.3. Thực trạng thực hiện chức năng ra quyết định trong quản lý nhà trường.............80 2.3.4. Thực trạng xác lập vai trò của hiệu trưởng trong quản lý nhà trường..............91 2.4 Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường...........................................................................97 2.5. Đánh giá thực trạng........................................................................................106 Tiểu kết chương 2...................................................................................................107 Chương 3. BIỆN PHÁP QUẢN LÝ TRƯỜNG TIỂU HỌC THEO TIẾP CẬN QUẢN LÝ DỰA VÀO NHÀ TRƯỜNG.....................................................109 3.1. Định hướng đổi mới quản lý trường tiểu học theo tiếp cậ quản lý dựa vào nhà trường........................................................................................................109 3.2. Các biện pháp quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường........................................................................................................................111 3.2.1. Biện pháp 1: Nâng cao năng lực quản lý lãnh đạo của hiệu trưởng nhà trường theo yêu cầu của quản lý dựa vào nhà trường.........................................111 3.2.2. Biện pháp 2: Thiết lập và vận hành hoạt động của Hội đồng trường tiểu học theo tinh thần tự chủ và trách nhiệm xã hội..........................................114 3.2.3. Biện pháp 3: Tăng cường sự tham dự của các bên có liên quan trong quản lý nhà trường...............................................................................................120 3.2.4. Biện pháp 4: Xây dựng văn hóa nhà trường hướng tới quản lý dựa vào nhà trường............................................................................................................129 3.3. Mối quan hệ của các biện pháp…………………...……………………….128 3.4. Khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp..................134 3.5. Thử nghiệm......................................................................................................137 3.5.1. Mục đích thử nghiệm.................................................................................137 3.5.2. Đối tượng thử nghiệm................................................................................137 3.5.3. Nội dung thử nghiệm.................................................................................138 3.5.4. Phương pháp thử nghiệm...........................................................................138 3.5.5. Quy trình thử nghiệm.................................................................................138 3.5.6. Phân tích, đánh giá kết quả thử nghiệm....................................................138 Tiểu kết chương 3...................................................................................................145 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ........................................................................147 TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................151 PHỤ LỤC................................................................................................................162 DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT CBQL CB CL GV GD & ĐT HĐT HT HS NCL NT PHHS PH,CĐ QL QLDVNT THDL TH TV : : : : : : : : : : : : : : : : : Cán bộ quản lý Cán bộ Công lập Giáo viên Giáo dục và Đào tạo Hội đồng trường Hiệu trưởng Học sinh Ngoài công lập Nhà trường Phụ huynh học sinh Phụ huynh, cộng đồng Quản lý Quản lý dựa vào nhà trường Tiểu học dân lập Tiểu học Thành viên DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 1.1. So sánh vai trò của hiệu trưởng trong kiểu quản lý truyền thống và quản lý dựa vào nhà trường....................................................................46 Bảng 2.1. Quản lý dựa vào nhà trường trong các dự án tài trợ cho giáo dục của Ngân hàng Thế giới (những năm tài chính 2000 - 2006)................51 Bảng 2.2. Số liệu lớp, trường thực hiện triển khai thí điểm mô hình trường học mới ( VNEN)....................................................................................61 Bảng 2.3. Kết quả tổng hợp đánh giá về môi trường làm việc theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường....................................................................64 Bảng 2.4. Tổng hợp kết quả đánh giá mức độ chia sẻ trong quá trình quản lý nhà trường...............................................................................................72 Bảng 2.5. Tổng hợp kết quả đánh giá đối với các vấn đề trong hoạt động của Hội đồng trường......................................................................................79 Bảng 2.6. Tổng hợp kết quả đánh giá về thẩm quyền ra quyết định của nhà trường .................................................................................................................80 Bảng 2.7. Hiệu trưởng đánh giá về thẩm quyền ra quyết định của nhà trường .................................................................................................................82 Bảng 2.8. Phụ huynh đánh giá về thẩm quyền ra quyết định của nhà trường........83 Bảng 2.9. Cán bộ quản lý Phòng Giáo dục và Đào tạo đánh giá về thẩm quyền ra quyết định của nhà trường..................................................................84 Bảng 2.10. Giáo viên đánh giá về thẩm quyền ra quyết định của nhà trường.........85 Bảng 2.11. Tổng hợp kết quả đánh giá mức độ tham gia ra quyết định trong quản lý nhà trường..................................................................................85 Bảng 2.12. Đánh giá của Hiệu trưởng về mức độ tham gia ra quyết định trong quản lý nhà trường..................................................................................86 Bảng 2.13. Đánh giá của cộng đồng, phụ huynh về mức độ tham gia ra quyết định trong quản lý nhà trường................................................................87 Bảng 2.14. Đánh giá của cán bộ quản lý Phòng Giáo dục và Đào tạo về mức độ tham gia ra quyết định trong quản lý nhà trường...................................88 Bảng 2.15. Đánh giá của giáo viên về mức độ tham gia ra quyết định trong quản lý nhà trường..................................................................................89 Bảng 2.16. Hiệu trưởng tự đánh giá vai trò của bản thân trong quản lý nhà trường .................................................................................................................91 Bảng 2.17. Hiệu trưởng tự đánh giá mức độ tham gia các hoạt động để nâng cao vai trò lãnh đạo.................................................................................93 Bảng 2.18. Giáo viên đánh giá vai trò của Hiệu trưởng trong quản lý nhà trường........94 Bảng 2.19. Giáo viên đánh giá mức độ tham gia các hoạt động để nâng cao vai trò lãnh đạo của Hiệu trưởng..................................................................96 Bảng 2.20. Hiệu trưởng đánh giá các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường....................98 Bảng 2.21. Giáo viên đánh giá các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường..................100 Bảng 2.22. Phụ huynh, cộng đồng đánh giá các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường ...............................................................................................................102 Bảng 2.23. Cán bộ quản lý Phòng Giáo dục và Đào tạo đánh giá các yếu tố ảnh hưởng tới hiệu quả quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường...............................................................................104 Bảng 3.1. Các lĩnh vực tham gia tư vấn hoặc ra quyết định của Hội đồng trường ...............................................................................................................118 Bảng 3.2. Vai trò của giáo viên tham gia phát triển chương trình........................123 Bảng 3.3. Tổng hợp nội dung trao quyền, ủy quyền hướng đến văn hóa chia sẻ, học hỏi, hợp tác trong quản lý.........................................................131 Bảng 3.4. Kết quả khảo nghiệm tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường ..................................................................................................135 Bảng 3.5. Kết quả khảo sát trước khi thử nghiệm................................................139 Bảng 3.6. Kết quả khảo sát sau khi thử nghiệm...................................................141 Bảng 3.7. So sánh kết quả trước và sau khi thử nghiệm......................................144 DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Biểu đồ 2.2. Biểu đồ 2.3. Biểu đồ 2.4. Biểu đồ 2.5. Biểu đồ 2.6. Biểu đồ 2.7. Biểu đồ 2.8. Biểu đồ 2.9. Biểu đồ 2.10. Biểu đồ 2.11. Biểu đồ 2.12. Biểu đồ 2.13. Hiệu trưởng đánh giá về môi trường làm việc theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường............................................................66 Giáo viên đánh giá về môi trường làm việc theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường.....................................................................67 Hiệu trưởng đánh giá mức độ chia sẻ của các thành viên trong quá trình quản lý nhà trường..........................................................68 Phụ huynh đánh giá mức độ chia sẻ trong quá trình quản lý nhà trường.......................................................................................69 Cán bộ quản lý Phòng Giáo dục và Đào tạo đánh giá mức độ chia sẻ trong quá trình quản lý nhà trường....................................70 Giáo viên đánh giá mức độ chia sẻ trong quá trình quản lý nhà trường......................................................................................71 So sánh mức độ chia sẻ trong quá trình quản lý giữa trường công lập và ngoài công lập.............................................................74 Thái độ của Hiệu trưởng đối với các vấn đề trong hoạt động của Hội đồng trường.......................................................................76 Đánh giá của phụ huynh đối với các vấn đề trong hoạt động của Hội đồng trường.......................................................................77 Đánh giá của cán bộ quản lý Phòng Giáo dục và Đào tạo đối với các vấn đề trong hoạt động của Hội đồng trường...................78 Đánh giá của giáo viên đối với các vấn đề trong hoạt động của Hội đồng trường.......................................................................79 So sánh mức độ tham gia ra quyết định trong quản lý trường công lập và ngoài công lập.............................................................90 So sánh mức độ tham gia các hoạt động để nâng cao vai trò lãnh đạo của Hiệu trưởng trường công lập và ngoài công lập......96 DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ Hình 1.1. Các cấp độ của quản lý dựa vào nhà trường..........................................25 Hình 1.2. Mối quan hệ giữa sự tự chủ và sự tham gia...........................................26 1 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Đến thập niên 80 của thế kỷ XX, trong trào lưu cải cách giáo dục lần thứ ba [15], người ta tin rằng chất lượng giáo dục sẽ có những bước phát triển mới khi cuộc cải cách giáo dục chuyển từ bình diện giáo dục trên lớp sang bình diện tổ chức nhà trường, tái cấu trúc hệ thống giáo dục và phong cách quản lý. Ra đời trong xu thế đó, phong trào cải cách quản lý giáo dục ở cấp độ nhà trường có tên gọi là quản lý dựa vào nhà trường đã có vai trò quan trọng trong cải thiện chất lượng giáo dục và nâng cao hiệu quả của nhà trường: Quản lý dựa vào nhà trường (School - Based Management - SBM) tăng cường năng lực của hiệu trưởng, giáo viên hoặc tăng cường động lực về chuyên môn của đội ngũ bằng cách đề cao nhận thức của họ về quyền sở hữu đối với nhà trường. Cuộc cải cách này đã tăng cường sự tham gia của cha mẹ học sinh và cộng đồng vào các hoạt động của nhà trường. QLDVNT mang lại cho cha mẹ học sinh và các liên đới cơ hội tăng cường kỹ năng quản lý, vì thế họ có thể trở thành những tham dự viên có năng lực hơn trong quá trình thực hiện quản lý nhà trường, đồng thời họ cũng chính là người hưởng lợi từ các hoạt động này. Khi người dân địa phương được tham gia giám sát, ra quyết định đối với vấn đề về tài chính, nhân sự của nhà trường, vào đánh giá học sinh, xem xét sự phù hợp giữa các nhu cầu của nhà trường với các chính sách thì việc sử dụng các nguồn lực có hiệu quả hơn, QLDVNT được mong đợi sẽ nâng cao thành tích học tập và những kết quả khác của học sinh. Quá trình quản lý nhà trường là tự chủ, chịu trách nhiệm xã hội nhằm phát huy dân chủ và tiềm năng của tất cả các thành viên trong nhà trường cũng như các chủ thể có liên quan bên ngoài nhà trường. Đặc trưng của toàn cầu hóa nói chung, trong lĩnh vực văn hóa, giáo dục nói riêng là sự hội nhập vào xu thế phát triển chung. Để có thể tồn tại, mỗi dân tộc cần bắt kịp sự phát triển, đồng thời giữ gìn và phát huy bản sắc dân tộc mình. Xu thế đổi mới QLDVNT đang lan tỏa mạnh mẽ tới từng khu vực, từng quốc gia trong đó có Việt Nam. Do đó, ngoài việc nghiên cứu thực tiễn quản lý giáo dục, chúng ta cũng cần nghiên cứu tìm hiểu những mô hình, xu thế phát triển của quản lý giáo dục trên thế giới để từ đó có sự vận dụng phù hợp vào Việt Nam. Tại Việt Nam, Chiến lược phát triển giáo dục Việt Nam giai đoạn 2011- 2020 đã xác định đổi mới quản lý giáo dục là khâu đột phá cho sự phát triển giáo dục. Trọng tâm của đổi mới quản lý giáo dục là tăng quyền tự chủ, trách nhiệm xã hội cho các nhà trường. Cách tiếp cận trong xây dựng và triển khai quản lý dựa vào nhà trường nhằm 2 làm tăng cường hiệu quả quản lý của toàn bộ hệ thống giáo dục. Vì vậy QLDVNT vừa là mục tiêu đồng thời vừa là bước đi quan trọng trong quá trình phân cấp quản lý giáo dục hiện nay. Đây là vấn đề có tính cấp thiết về cả mặt lí luận và thực tiễn. Quá trình phân cấp quản lý giáo dục đang diễn ra mạnh mẽ với hai dạng thức tiêu biểu là phân cấp trong quản lý nhà nước về giáo dục và phân cấp trong các cơ sở giáo dục hay còn gọi là QLDVNT [23] - [37]. Phân cấp trong quản lý nhà nước về giáo dục tương đối thống nhất về hành lang pháp lý cũng như áp dụng hành lang pháp lý trong thực tiễn, đồng thời cũng thu hút được sự quan tâm nghiên cứu của rất nhiều học giả. Quản lý dựa vào nhà trường hay phân cấp trong các cơ sở giáo dục chủ yếu diễn ra ở bậc đại học và Trung học phổ thông, tuy nhiên cũng mới chỉ ở giai đoạn đầu. Thực tế cho thấy cơ sở pháp lý cho việc thực hiện phân cấp trong nhà trường chưa cụ thể và rõ ràng; trong quá trình thực hiện phân cấp lại bị chi phối bởi rất nhiều yếu tố bên trong và bên ngoài nhà trường khiến hiệu quả không đạt được như mong đợi, thậm chí dẫn đến tình trạng tự chủ hình thức. Trong hệ thống giáo dục quốc dân, giáo dục tiểu học được xem là nền tảng; giúp học sinh hình thành những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản; hình thành và phát triển những cơ sở nền tảng nhân cách con người. Sản phẩm của giáo dục tiểu học có giá trị cơ bản, lâu dài, có tính quyết định đối với cuộc đời mỗi con người. Trong các cơ sở giáo dục tiểu học, khi thực hiện phân cấp, không thể phủ nhận tự chủ đã tạo nên động lực thúc đẩy người lao động làm việc tự giác, tích cực, sáng tạo; từ đó đem lại nhiều giá trị hơn cho xã hội, giúp gắn lý thuyết với thực hành và tăng tính linh hoạt, thích ứng của giáo dục với môi trường xã hội. Tuy nhiên, thực tế cho thấy việc thực hiện phân cấp quản lý cho nhà trường tiểu học còn nhiều hạn chế; trong bản thân trường tiểu học, sự tham dự của các bên có liên quan như GV, nhân viên, PHHS, cộng đồng hết sức mờ nhạt. Thêm vào đó, với sự tồn tại của nhiều loại hình nhà trường (trường công lập, trường ngoài công lập, trường có yếu tố nước ngoài), sự thiếu đồng đều về chất lượng giáo dục, trình độ giáo viên, học sinh, quản lý, sự đầu tư cho giáo dục của gia đình và địa phương... dẫn đến quá trình phân cấp đang diễn ra với nhiều dạng thức, mức độ khác nhau. Việc thực hiện đổi mới giáo dục với mô hình “trường học mới” đang đòi hỏi một sự phân cấp mạnh mẽ trong quản lý nhà nước về giáo dục lẫn trong bản thân mỗi nhà trường. Để phục vụ cho công cuộc đổi mới giáo dục nói chung, giáo dục tiểu học nói riêng, các tổ chức, cá nhân đang đầu tư cần tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện vấn đề phân cấp trong nhà trường trên cả hai bình diện lý luận và thực tiễn quản lý. 3 Chính vì vậy tôi lựa chọn đề tài: "Quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường" cho luận án tiến sỹ của mình. 2. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu lý luận và thực tiễn quản lý dựa vào nhà trường ở các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội, đề tài đề xuất các biện pháp vận dụng tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường trong quản lý trường tiểu học nhằm tăng cường quyền tự chủ, trách nhiệm xã hội; thu hút sự tham gia của các bên có liên quan trong quản lý nhà trường. 3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 3.1. Khách thể nghiên cứu Quản lý nhà trường tiểu học. 3.2. Đối tượng nghiên cứu Quản lý trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường. 4. Giới hạn phạm vi nghiên cứu 4.1. Phạm vi về đối tượng nghiên cứu - Đề tài nghiên cứu những vấn đề có tính lý luận về quản lý dựa vào nhà trường, đặc biệt tập trung sâu hơn vấn đề chia sẻ và tham dự của các bên có liên quan trong quản lý trường tiểu học. - Kinh nghiệm quản lý dựa vào nhà trường tại một số nước ở các châu lục, khu vực trên thế giới như: Châu Phi, khu vực Mỹ Latinh và Caribbean, khu vực Trung Cận Đông, các nước nói tiếng Anh. Tuy nhiên, đề tài sẽ tập trung nhiều hơn vào tìm hiểu kinh nghiệm quản lý dựa vào nhà trường ở các nước đang phát triển có nhiều điểm tương đồng với Việt Nam. - Thực trạng quản lý trong các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội với tinh thần cơ bản của quản lý dựa vào nhà trường là sự tham dự của các bên có liên quan. - Đề xuất các biện pháp vận dụng quản lý dựa vào nhà trường trong quản lý các trường tiểu học ở Việt Nam theo hướng tăng cường sự chia sẻ và tham dự của các bên liên quan. - Chủ thể quản lý chính là hiệu trưởng trường tiểu học; có sự phối hợp của các bên có liên quan cũng như các cơ quan quản lý nhà nước về giáo dục các cấp. 4.2. Phạm vi về địa bàn và thời gian nghiên cứu Đề tài triển khai nghiên cứu thực tiễn ở 32 trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội (Quận Cầu Giấy 6 trường; Quận Thanh Xuân 2 trường; Quận Hà Đông 2 trường; Quận Bắc Từ Liêm 2 trường; Quận Nam Từ Liêm 4 trường; Huyện Đông Anh 4 2 trường; Quận Hai Bà Trưng 4 trường; Quận Hoàn Kiếm 2 trường, Quận Ba Đình 2 trường; Phúc Thọ 2 trường; Huyện Ba Vì 2 trường; Huyện Ứng Hòa 2 trường). Thời gian nghiên cứu: từ năm 2012 đến 2015. 4.3. Phạm vi về khách thể khảo sát và thử nghiệm tác động - Khách thể khảo sát: Cán bộ, lãnh đạo Phòng Giáo dục và Đào tạo, hiệu trưởng, giáo viên, phụ huynh học sinh, đại diện cộng đồng có liên quan trong các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội. - Thử nghiệm tác động: Đề tài tiến hành thử nghiệm tại Trường Tiểu học dân lập Đoàn Thị Điểm, Khu Đô thị Mỹ Đình 2, Quận Nam Từ Liêm, thành phố Hà Nội 5. Giả thuyết khoa học Quản lý dựa vào nhà trường tiêu biểu cho xu thế phân cấp cho các cơ sở giáo dục đang được áp dụng rộng rãi trên thế giới. Tại Việt Nam, các trường tiểu học tuy đã được trao quyền tự chủ, trách nhiệm xã hội nhưng sự tham gia của các bên có liên quan trong hoạt động quản lý nhà trường vẫn còn nhiều hạn chế, do đó, nếu nghiên cứu và đề ra các biện pháp áp dụng tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường với tinh thần thu hút sự tham gia của các bên có liên quan vào quản lý nhà trường sao cho phù hợp với hoàn cảnh Việt Nam sẽ tạo nên một cơ chế thông thoáng, theo hướng phát huy tính tự chủ, trách nhiệm xã hội cao hơn nữa của các trường tiểu học để hướng tới mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu 6.1. Hệ thống hóa những vấn đề lý luận về quản lý dựa vào nhà trường và kinh nghiệm thực hiện QLDVNT tại một số nước, khu vực trên thế giới. 6.2. Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý trong các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội theo tiếp cận QLDVNT. 6.3. Đề xuất các biện pháp vận dụng QLDVNT trong quản lý trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội và tổ chức thử nghiệm một tiểu biện pháp trong số các biện pháp đã đề xuất. 7. Phương pháp tiếp cận và phương pháp nghiên cứu 7.1. Phương pháp tiếp cận - - Tiếp cận duy vật biện chứng: Phương pháp tiếp cận này đặt đối tượng nghiên cứu trong mối liên hệ với nhau, ảnh hưởng và ràng buộc lẫn nhau. Đối tượng ở trạng thái luôn vận động, biến đổi, nằm trong khuynh hướng chung là phát triển; đây là quá trình thay đổi về chất của các sự vật hiện tượng. Phương pháp tiếp cận duy vật biện chứng thể hiện tư duy mềm dẻo, linh hoạt, xem xét và đặt các khía cạnh khác nhau của quản lý dựa vào nhà trường trong mối quan hệ tác động qua lại, chuyển hóa lẫn nhau. Sự 5 phản ánh hiện thực, đúng thực trạng trở thành công cụ hữu hiệu giúp tác giả lựa chọn đề xuất các biện pháp trong quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường phù hợp với bối cảnh của Việt Nam. - Tiếp cận logic - lịch sử: Mọi sự vật và hiện tượng của tự nhiên và xã hội đều có quá trình phát sinh, phát triển và tiêu vong. Tiếp cận lịch sử cho phép xem xét quản lý dựa vào nhà trường theo đúng trật tự thời gian và không gian như nó đã diễn ra trong quá khứ (ra đời, phát triển, biến đổi phù hợp với bối cảnh khác nhau). Lôgic là phương pháp vạch ra bản chất, tính tất nhiên, tính quy luật của sự vật dưới hình thức lý luận trừu tượng và khái quát. Tiếp cận logic - lịch sử giúp tác giả luận án thực hiện nhiệm vụ dựng lại cái logic khách quan trong sự phát triển của quản lý dựa vào nhà trường, phản ánh được bản chất, tính tất yếu, quy luật phát triển của xu thế đổi mới quản lý giáo dục này và cho thấy lịch sử phát triển của nó. - Tiếp cận hệ thống, chỉnh thể: Hiệu quả của QLDVNT liên quan đến một hệ thống gồm nhiều yếu tố, từ quản lý Nhà nước về giáo dục xuống đến các cơ sở giáo dục và các đơn vị trong nhà trường. Phương pháp tiếp cận hệ thống giúp luận án lựa chọn được những chỉ tiêu sát thực trong quá trình xây dựng các tiêu chí của QLDVNT. - - Tiếp cận quản lý sự thay đổi: Thế giới luôn thay đổi với tốc độ nhanh chóng và đó là quy luật tất yếu của sự phát triển. Sứ mệnh của những nhà quản lý là phải nắm bắt được sự thay đổi và điều chỉnh nó đi theo hướng có lợi cho tổ chức. Peter Drucker cho rằng: Người thành công phải là người đón đầu sự thay đổi. Trong tổ chức thì chủ thể quản lý chính là người tiên phong chuẩn bị mọi điều kiện cho quá trình thực hiện sự thay đổi của tổ chức; phải có trách nhiệm với thế hệ hiện tại và thế hệ tương lai. Lý thuyết quản lý sự thay đổi quan niệm giữa phát triển và thay đổi có mối quan hệ hữu cơ: Trong tổ chức, “thay đổi” là nhằm “phát triển”, đồng thời “phát triển” lại dẫn tới những “thay đổi”. Tuy nhiên, không phải mọi “thay đổi” đều dẫn tới “phát triển”, nhưng mọi sự “phát triển” đều dẫn tới “thay đổi”. QLDVNT với tinh thần cơ bản là đổi mới phương thức quản lý cho phù hợp với xu thế phát triển của giáo dục thế giới hiện đại. Với tiếp cận quản lý sự thay đổi, các cán bộ quản lý nhà trường cần nhận thức đây là sự đổi mới mang tính tất yếu, cần chủ động đón nhận sự thay đổi và thực hiện những thay đổi thành công để phát triển nhà trường. Để chuyển sang tiếp cận QLDVNT, Hiệu trưởng nhà trường cần mạnh dạn đi tiên phong tiến hành đổi mới từ tư duy đến những chiến lược hành động cụ thể hướng đến thu hút và tăng cường sự tham dự của các bên có liên quan theo tinh thần của QLDVNT. . 6 - Tiếp cận thực tiễn: Cách tiếp cận này cho phép vận dụng tiếp cận QLDVNT trong các trường tiểu học phù hợp với tính đặc thù của cơ chế quản lý giáo dục tiểu học Việt Nam nói chung và mỗi nhà trường tiểu học nói riêng. Căn cứ vào quan điểm chỉ đạo chung về đổi mới quản lý giáo dục là trao quyền tự chủ và trách nhiệm xã hội cho các cơ sở giáo dục, các trường tiểu học tùy vào loại hình nhà trường, khả năng của mình mà lựa chọn cho mình lộ trình thay đổi phù hợp, cũng như lựa chọn biện pháp áp dụng có tính khả thi. 7.2. Phương pháp nghiên cứu Để giải quyết những nhiệm vụ nêu trên, luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau: 7.2.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận - Hồi cứu và tổng hợp các tài liệu khoa học chuyên môn trong nước và nước ngoài có liên quan đến QLDVNT: các sách chuyên khảo, các bài báo, tạp chí khoa học, các công trình nghiên cứu của các tác giả có liên quan đến đề tài, các văn kiện, Nghị quyết của Đảng, Nhà nước về GD - ĐT, các tài liệu của Bộ GD & ĐT, Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Hà Nội… - Phân tích các công trình khoa học nghiên cứu về QLDVNT của các tác giả trong và ngoài nước. - Nghiên cứu xu hướng áp dụng QLDVNT của các nước và khu vực trên thế giới theo hướng tăng cường sự tham dự và chia sẻ của các bên có liên quan trong quản lý nhà trường nói chung, trong các trường tiểu học nói riêng. - So sánh thực tiễn QLDVNT của các nước và khu vực trên thế giới để rút ra các ưu điểm và hạn chế của QLDVNT, đặc biệt là tại khối các nước đang phát triển để có bài học vận dụng phù hợp cho Việt Nam. So sánh kết quả nghiên cứu với các số liệu thống kê và kết quả nghiên cứu khác để rút ra những kết luận khoa học làm cơ sở đề xuất các biện pháp, chứng minh giả thuyết của đề tài. 7.2.2. Phương pháp nghiên cứu thực tiễn - Phương pháp điều tra, khảo sát: Đề tài tiến hành thu thập dữ liệu thông qua điều tra, khảo sát bằng phiếu hỏi CBQL Phòng Giáo dục và đào tạo, HT, GV, PHHS và cộng đồng của các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội về thực trạng xây dựng văn hóa nhà trường có sự chia sẻ và tham dự, vận hành hội đồng trường có sự tham dự của các bên liên quan , thực hiện chức năng ra quyết định trong quản lý nhà trường , xác lập vai trò của hiệu trưởng trong quản lý nhà trường, các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý trường tiểu học theo tiếp cận QLDVNT, từ đó xác định các mặt mạnh, những mặt hạn chế cần khắc phục, các yếu tố ảnh hưởng đến thực trạng này. 7 - Phương pháp phỏng vấn: Đề tài tiến hành phỏng vấn các nhà QLGD, GV, PHHS tại một số trường tiểu học và các lực lượng xã hội khác có liên quan về nội dung khảo sát, đối chứng và thử nghiệm. - Phương pháp tổng kết kinh nghiệm thực tiễn: Tổng kết các kinh nghiệm từ thực tiễn công tác quản lý trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội và trong các nhà trường thông qua các báo cáo tổng kết năm học hàng năm của Sở Giáo dục và Đào tạo, các nhà trường tiểu học, biên bản sinh hoạt Tổ chuyên môn, họp phụ huynh, bản thiết kế chương trình môn học của giáo viên. - Phương pháp khảo nghiệm: Trưng cầu ý kiến bằng phiếu hỏi CBQL, GV, PHHS đang làm việc tại các trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội về mức độ cần thiết và khả thi của các biện pháp quản lý trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội theo tiếp cận QLDVNT. - Phương pháp thử nghiệm: Đề tài tiến hành thử nghiệm nhằm kiểm nghiệm nội dung của một tiểu biện pháp trong số các biện pháp đã đề xuất. 7.2.3. Phương pháp xử lí số liệu bằng thống kê toán học Luận án sử dụng các phương pháp thống kê toán học và sử dụng phần mềm SPSS để thống kê và xử lý các dữ liệu thu được qua điều tra, khảo sát. 8. Những đóng góp của luận án - Đóng góp về mặt lý luận: Luận án hoàn thiện khung lý luận về QLDVNT trên các bình diện: Khái niệm; Nguyên nhân hình thành; Các kiểu mô hình; Các cấp độ; Đặc trưng của QLDVNT và quản lý trường tiểu học theo tiếp cận QLDVNT với tinh thần cơ bản là tăng cường sự tham dự của các bên có liên quan trong quản lý nhà trường với bốn nội dung cơ bản là: Thực hiện chức năng ra quyết định trong quản lý nhà trường; Xây dựng văn hóa nhà trường có sự chia sẻ và tham dự; Vận hành hội đồng trường có sự tham dự của các bên liên quan; Xác lập vai trò của hiệu trưởng trong quản lý nhà trường. - Đóng góp về mặt thực tiễn: Về mặt thực tiễn, Luận án đã i) Chỉ ra thực trạng quản lý trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội theo tiếp cận QLDVNT; ii) Đề xuất các biện pháp để quản lý trường tiểu học trên địa bàn thành phố Hà Nội theo tiếp cận QLDVNT. 9. Những luận điểm bảo vệ - QLDVNT đang là cách tiếp cận phân cấp quản lý phổ biến trên thế giới đặc biệt là ở các nước đang phát triển, phù hợp với định hướng đổi mới quản lý giáo dục theo hướng tăng quyền tự chủ và trách nhiệm xã hội của các cơ sở giáo dục tại Việt Nam. 8 - Trên thực tế đổi mới quản lý nhà nước về giáo dục tiểu học và quản lý nhà trường tiểu học ở Việt Nam đã thể hiện sự phân cấp, tự chủ và trách nhiệm xã hội ở mức độ nhất định; tuy nhiên vẫn chưa tiếp cận được với các đặc trưng cơ bản của QLDVNT. - Quản lý trường tiểu học theo tiếp cận QLDVNT với những giải pháp căn bản: “nâng cao năng lực quản lý lãnh đạo của hiệu trưởng nhà trường trong bối cảnh đổi mới quản lý”; “tăng cường vai trò của HĐT theo tinh thần tự chủ và trách nhiệm xã hội”; “tăng cường sự tham dự của các bên có liên quan trong quá trình ra quyết định quản lý nhà trường”; “xây dựng văn hóa nhà trường có sự chia sẻ” là một hướng đi phù hợp và cần thiết trong đổi mới quản lý nhà trường tiểu học, phù hợp với xu hướng quốc tế, thực hiện mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục tiểu học hiện nay . 10. Bố cục luận án Luận án bao gồm phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục và 3 chương: Chương 1. Cơ sở lý luận của quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường. Chương 2. Cơ sở thực tiễn về quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường. Chương 3. Biện pháp quản lý trường tiểu học theo tiếp cận quản lý dựa vào nhà trường. 9 Chương 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA QUẢN LÝ TRƯỜNG TIỂU HỌC THEO TIẾP CẬN QUẢN LÝ DỰA VÀO NHÀ TRƯỜNG 1.1. Tổng quan nghiên cứu vấn đề Trong những thập kỷ gần đây, đổi mới quản lý giáo dục đã được quan tâm trên thế giới và ở Việt Nam nhằm mục đích nâng cao chất lượng giáo dục và hiệu quả hoạt động của nhà trường. Xu hướng phân cấp quản lý tăng quyền tự chủ, trách nhiệm xã hội cho các cơ sở giáo dục hay QLDVNT trở thành xu thế phổ biến. Vấn đề này thu hút sự quan tâm nghiên cứu của nhiều tác giả trong nước và nước ngoài. Các vấn đề về QLDVNT tập trung nghiên cứu bao gồm: 1.1.1. Nghiên cứu những vấn đề lý luận chung về quản lý dựa vào nhà trường Lý luận về QLDVNT xuất hiện đầu tiên ở các nước nói tiếng Anh (Mỹ, Anh, Ôtxtrâylia, Hà Lan...) trong những thập niên 70, 80 của thế kỷ XX, và xu thế cải cách giáo dục này hiện nay vẫn đang tồn tại rất phổ biến. Do đó, số lượng các tác giả, tác phẩm nghiên cứu rất đa dạng và phong phú. Những vấn đề có tính lý luận về QLDVNT bao gồm cơ sở hình thành, định nghĩa, các đặc điểm cơ bản, các kiểu mô hình, các cấp độ của quản lý dựa vào nhà trường cũng như những chỉ dẫn cơ bản để áp dụng, được khái quát qua thực tiễn QLDVNT. + Các công trình của nhà nghiên cứu Caldwell, B. J. đã đi sâu và tiên phong về QLDVNT. Các nghiên cứu của ông bao gồm cả lý luận và thực tiễn quản lý. Hiện nay, quan điểm của Caldwel về khái niệm QLDVNT thường được dẫn ra trong các công trình nghiên cứu của nhiều tác giả khác nhau. Theo ông QLDVNT là phi tập trung hóa ở cấp độ nhà trường, trao cho nhà trường quyền ra quyết định đối với các vấn đề có liên quan đến nhà trường như mục tiêu phát triển, chương trình, chuẩn mực và trách nhiệm. Sự áp dụng mô hình quản lý này căn cứ vào từng hoàn cảnh khác nhau nhưng điểm chung nhất là trao quyền tự chủ, trách nhiệm xã hội cho nhà trường. Các tổng kết của ông dù ngắn gọn nhưng súc tích đã làm nổi bật những vấn đề lý luận cơ bản nhất về quản lý dựa vào nhà trường. Tuy nhiên, những luận điểm đưa ra được đúc rút trên cơ sở nghiên cứu trường hợp ở các nước mà sự phân cấp diễn ra một cách mạnh mẽ trong nhiều lĩnh vực. Khi đưa các nghiên cứu này áp dụng vào các nước đang phát triển cần linh hoạt và sáng tạo [65], [66],[67], [68]. 10 + Ibtisam Abu - Duhou vào năm 1999 đã đưa ra những bình luận có tính tổng kết về nguồn gốc và các đặc trưng cơ bản của phi tập trung hóa và diễn biến của quá trình này dưới hình thức quản lý dựa vào nhà trường. Bản tổng hợp nhấn mạnh tới bối cảnh xuất hiện cuộc cải cách, trình bày những nét khái quát nhất, rất ngắn gọn về các khía cạnh của quản lý dựa vào nhà trường như: Quản lý dựa vào nhà trường là như thế nào; Tóm tắt phong trào đổi mới quản lý giáo dục theo quản lý dựa vào nhà trường tập trung vào các nước Châu Âu và các nước nói tiếng Anh; đánh giá về sự tham gia trong quản lý dựa vào nhà trường. Mô hình nhà trường tương lai cũng được giới thiệu dưới cơ chế quản lý mới [105]. + Yin Cheong Cheng năm 1996 đã nghiên cứu phân biệt quản lý trong nhà trường truyền thống và quản lý trong nhà trường áp dụng quản lý dựa vào nhà trường. Trong tác phẩm của mình, tác giả đã làm sáng tỏ nguồn gốc xuất hiện cuộc cải cách quản lý dựa vào nhà trường, các nguyên lý, cơ chế, sự thay đổi của người lãnh đạo nhà trường, vai trò của các đối tác trong và ngoài nhà trường... Tác giả đã gọi QLDVNT là cơ chế quản lý mới lấy nhà trường làm trung tâm với phương châm chỉ có nhà trường mới hiểu chính xác nhu cầu của mình và các quyết định được ra đời trên cơ sở sự am hiểu này. Tác giả đã đề xuất các cách thức để quản lý tài chính, nhân sự, chương trình theo quản lý dựa vào nhà trường và khẳng định quản lý dựa vào nhà trường là một cách thức quản lý làm tăng tính hiệu quả trong hoạt động của nhà trường trong giai đoạn hiện nay [136]. + Ngân hàng Thế giới (World Bank) với tư cách là nhà tài trợ cho nhiều chương trình cải cách giáo dục của nhiều quốc gia trên thế giới, đặc biệt dành cho các nước đang phát triển ở khu vực Mỹ Latinh, Châu Phi, Châu Á đã đưa ra những báo cáo chi tiết và công bố rộng rãi trên các phương tiện thông tin đại chúng. Trên cơ sở đó tổng hợp thành hệ thống lý luận của QLDVNT. Các tài liệu của tổ chức này đã tổng hợp những đánh giá về quản lý dựa vào nhà trường, theo đó một đánh giá toàn diện sẽ bao gồm ba bước: thứ nhất là phải hình thành một định nghĩa rõ ràng về sự can thiệp hay tham dự; thứ hai là mô tả chính xác kết quả đầu ra khi áp dụng quản lý dựa vào nhà trường; thứ ba là định rõ các mối quan hệ giữa sự tham dự và các biến đầu ra. Bên cạnh đó, bản tổng kết cũng làm rõ các khía cạnh của thuật ngữ tham dự, nêu ra các yếu tố ảnh hưởng và xác định ảnh hưởng của các chương trình quản lý dựa vào nhà trường. Một phần có giá trị của công trình chính là các số liệu được cụ thể qua các hình vẽ, sơ đồ, bảng biểu để minh chứng cho ảnh hưởng của quản lý dựa vào nhà trường [134].