Tài liệu Luận án tiến sĩ luật học giải quyết khiếu kiện hành chính trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền ở việt nam

tailieuonthi VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN DANH TÚ GIẢI QUYẾT KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH TRONG ĐIỀU KIỆN XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI – 2013 tailieuonthi VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI NGUYỄN DANH TÚ GIẢI QUYẾT KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH TRONG ĐIỀU KIỆN XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN Ở VIỆT NAM Chuyên ngành : Luật Hành chính Mã số : 62.38.20.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS. Chu Hồng Thanh TS. Lê Hồng Sơn HÀ NỘI - 2013 tailieuonthi LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan Luận án này là công trình nghiên cứu của mình và không trùng lặp với bất cứ công trình nào của các tác giả khác; các số liệu được sử dụng trong Luận án có nguồn gốc rõ ràng. Tác giả Nguyễn Danh Tú tailieuonthi MỤC LỤC Nội dung Trang LỜI MỞ ĐẦU 1 Chương 1 - TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN 9 ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước 9 1.2. Tình hình nghiên cứu ngoài nước 20 1.3. Nhận định về tình hình nghiên cứu 24 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 26 Chương 2 - NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ GIẢI QUYẾT KHIẾU KIỆN 27 HÀNH CHÍNH TRONG ĐIỀU KIỆN XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN Ở VIỆT NAM 2.1. Những vấn đề lý luận về giải quyết khiếu kiện hành chính ở 27 Việt Nam 2.1.1. Khái niệm về khiếu kiện hành chính và giải quyết khiếu 27 kiện hành chính 2.1.2. Đặc điểm của giải quyết khiếu kiện hành chính 30 2.1.3. Chủ thể giải quyết khiếu kiện hành chính 34 2.1.4. Đối tượng giải quyết khiếu kiện hành chính 35 2.1.5. Thẩm quyền giải quyết khiếu kiện hành chính 40 2.1.6. Về thủ tục khởi kiện và giải quyết vụ án hành chính tại Tòa án 46 2.2. Những vấn đề lý luận về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ 48 nghĩa liên quan đến giải quyết khiếu kiện hành chính ở Việt Nam 2.2.1. Khái quát và các đặc điểm của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa liên quan đến giải quyết khiếu kiện hành chính 48 tailieuonthi 2.2.2. Yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đối 54 với giải quyết khiếu kiện hành chính ở Việt Nam 2.2.3. Ý nghĩa của giải quyết khiếu kiện hành chính trong điều 58 kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 64 Chương 3 - THỰC TRẠNG GIẢI QUYẾT KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH 67 TRONG ĐIỀU KIỆN XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN Ở VIỆT NAM 3.1. Khái quát về giải quyết khiếu nại, giải quyết khiếu kiện 67 hành chính ở Việt Nam trước năm 1996 3.2. Pháp luật về giải quyết khiếu kiện hành chính ở Việt Nam giai 69 đoạn 1996 đến nay 3.2.1. Pháp luật về giải quyết khiếu kiện hành chính giai đoạn 69 1996 - 2011 3.2.2. Pháp luật về giải quyết khiếu kiện hành chính giai đoạn 77 2011 đến nay 3.3. Hoạt động giải quyết khiếu kiện hành chính ở Việt Nam 95 giai đoạn 1996 đến nay 3.3.1. Hoạt động giải quyết khiếu kiện hành chính giai đoạn 95 1996 - 2011 3.3.2. Hoạt động giải quyết khiếu kiện hành chính giai đoạn 103 2011 đến nay TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 108 Chương 4 - QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIẢI 110 QUYẾT KHIẾU KIỆN HÀNH CHÍNH TRONG ĐIỀU KIỆN XÂY DỰNG NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN Ở VIỆT NAM 4.1. Quan điểm nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu kiện hành 110 chính trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam 4.1.1. Bảo đảm quán triệt chủ trương, đường lối của Đảng 110 tailieuonthi 4.1.2. Bảo đảm yêu cầu xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội 110 chủ nghĩa, cải cách hành chính nhà nước 4.1.3. Bảo đảm yêu cầu cải cách tư pháp 111 4.1.4. Bảo đảm tốt hơn quyền khiếu kiện của công dân 111 4.1.5. Bảo đảm kế thừa các quy định của pháp luật, kinh 112 nghiệm giải quyết khiếu kiện hành chính hiện hành; tham khảo có chọn lọc kinh nghiệm của nước ngoài; tương thích với các điều ước quốc tế mà nước ta là thành viên 4.2. Giải pháp nâng cao hiệu quả giải quyết khiếu kiện hành 114 chính trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam 4.2.1. Tiếp tục đổi mới nhận thức về giải quyết khiếu kiện hành 114 chính 4.2.2. Đổi mới mô hình tổ chức Tòa hành chính giải quyết khiếu kiện 118 hành chính 4.2.3. Tiếp tục hoàn thiện pháp luật tố tụng hành chính 127 4.2.4. Tiếp tục hoàn thiện pháp luật nội dung có liên quan đến 136 giải quyết khiếu kiện hành chính 4.2.5. Tăng cường năng lực xét xử của đội ngũ Thẩm phán hành chính 137 4.2.6. Nâng cao hiệu quả công tác thi hành án hành chính 143 TIỂU KẾT CHƯƠNG 4 147 KẾT LUẬN 149 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 151 CỦA TÁC GIẢ DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO 152 tailieuonthi DANH MỤC CHỮ CÁI VIẾT TẮT GQKKHC Giải quyết khiếu kiện hành chính TAND Tòa án nhân dân TANDTC Tòa án nhân dân tối cao VKSND Viện kiểm sát nhân dân VKSNDTC Viện kiểm sát nhân dân tối cao PLTTGQCVAHC Pháp lệnh thủ tục giải quyết các vụ án hành chính LTTHC Luật tố tụng hành chính QĐHC Quyết định hành chính HVHC Hành vi hành chính tailieuonthi 1 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của Đề tài 1.1. Việc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đã đặt ra các yêu cầu đối với GQKKHC. Nhà nước pháp quyền khác với nhà nước khác ở mối quan hệ giữa công quyền và người dân. Trong Nhà nước phong kiến mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân là mối quan hệ một chiều thể hiện ở việc thần dân chịu trách nhiệm trước Nhà nước mà không có chiều ngược lại: chính Nhà nước cũng phải chịu trách nhiệm trước người dân. Trong Nhà nước pháp quyền, mối quan hệ giữa Nhà nước và công dân là mối quan hệ qua lại hai chiều. Nhà nước hoàn toàn có thể và có nguy cơ bị công dân của mình khởi kiện ra Tòa án nếu các quyết định của cơ quan thực hiện quyền hành pháp, hành vi công vụ của công chức xâm hại đến quyền, lợi ích hợp pháp của công dân. Bên cạnh đó, nói đến Nhà nước pháp quyền là nói đến một Nhà nước mà ở đó, quyền con người, quyền công dân được ghi nhận trong Hiến pháp và pháp luật đồng thời được bảo đảm thực hiện và bảo vệ trên thực tế bằng các chế định pháp lý khác nhau. Khi quyền công dân trong Nhà nước pháp quyền bị xâm phạm bởi cơ quan hành chính thì một trong những chế định pháp lý bảo vệ quyền công dân hiệu quả nhất chính là việc giải quyết khiếu kiện bằng con đường Tòa án. Như vậy, GQKKHC là một chế định pháp lý hướng đến mục đích cuối cùng là bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong Nhà nước pháp quyền. Chúng ta đang xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, vì vậy việc nghiên cứu những yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đối với GQKKHC cũng như nâng cao vai trò, hiệu quả của GQKKHC tại Tòa án là cần thiết. 1.2. Công cuộc cải cách tư pháp đã đặt ra nhiệm vụ phải nâng cao hiệu quả GQKKHC, đổi mới tổ chức và hoạt động của Tòa án. Chúng ta đang xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đặt dưới sự lãnh đạo của Đảng. tailieuonthi 2 Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02 tháng 6 năm 2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020 đã chỉ rõ: Mở rộng thẩm quyền xét xử của Tòa án đối với các khiếu kiện hành chính. Đổi mới mạnh mẽ thủ tục giải quyết các khiếu kiện hành chính tại Tòa án; tạo điều kiện thuận lợi cho người dân tham gia tố tụng, bảo đảm sự bình đẳng giữa công dân và cơ quan công quyền trước Tòa án; Xây dựng cơ chế bảo đảm mọi bản án của Tòa án có hiệu lực pháp luật phải được thi hành, các cơ quan hành chính vi phạm bị xử lý theo phán quyết của Tòa án phải nghiêm chỉnh chấp hành; Tổ chức hệ thống Tòa án theo thẩm quyền xét xử, không phụ thuộc vào đơn vị hành chính. Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng cũng khẳng định: “Đổi mới hệ thống tổ chức Tòa án theo thẩm quyền xét xử, mở rộng thẩm quyền xét xử đối với các khiếu kiện hành chính” [11, tr. 53-54]. Như vậy, các Nghị quyết của Đảng đã đặt ra nhiệm vụ hết sức quan trọng cho công cuộc cải cách tư pháp trong đó có hoàn thiện việc GQKKHC tại Tòa án nhằm đáp ứng các yêu cầu của tiến trình cải cách tư pháp. 1.3. Pháp luật cũng như thực tiễn hoạt động GQKKHC ở nước ta trong thời gian qua còn nhiều bất cập. Khi thực hiện chức năng quản lý hành chính, Nhà nước không thể tránh khỏi vấn đề xung đột lợi ích giữa một bên là cơ quan nhà nước với một bên là những người trực tiếp bị tác động bởi các QĐHC, HVHC. Trong các quyết định và hành vi đó, không hiếm những QĐHC, HVHC trái pháp luật, xâm phạm hoặc tiềm ẩn nguy cơ xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của công dân. Khi cho rằng quyền lợi ích hợp pháp của mình bị xâm phạm từ phía công quyền, người dân luôn có nhu cầu cần đến một cơ quan độc lập, vô tư và khách quan để phán quyết trên cơ sở pháp luật. Về phía Nhà nước, trước yêu cầu chính đáng của công dân, luôn đặt ra nhiệm vụ phải xây dựng hệ thống pháp luật, tạo cơ sở để giải quyết những khiếu kiện đó của công dân. Tuy nhiên, pháp luật cũng như thực tiễn giải quyết khiếu kiện của công dân đối với những QĐHC, HVHC của cơ quan, công chức nhà nước ở tailieuonthi 3 nước ta vẫn còn nhiều bất cập, hạn chế. Thực tiễn công tác quản lý nhà nước ở các cấp, các ngành thời gian qua cho thấy: cùng với sự phát triển không ngừng của kinh tế - xã hội và sự hội nhập kinh tế quốc tế ngày càng sâu rộng kéo theo sự phức tạp, khó khăn cho cơ quan hành chính trong quản lý hành chính nhà nước. Một trong những biểu hiện của tình trạng này là số lượng các vụ khiếu nại, khiếu kiện hành chính của công dân không ngừng gia tăng, thậm chí có lúc, có nơi, có lĩnh vực tình trạng khiếu nại, khiếu kiện đã trở thành điểm nóng. Mặc dù hàng năm, các cơ quan chức năng đã giải quyết một số lượng lớn các đơn thư khiếu nại, khiếu kiện của công dân nhưng công tác giải quyết khiếu nại, khiếu kiện hành chính vẫn còn nhiều yếu kém. Đặc biệt, pháp luật về việc GQKKHC bằng con đường Tòa án đã có nhưng số lượng vụ việc khiếu kiện hành chính được giải quyết tại Tòa hành chính không nhiều, chất lượng giải quyết chưa cao, trong khi đó, các cơ quan giải quyết khiếu nại hành chính luôn trong tình trạng quá tải. Hiện tượng trên phản ánh một thực tế công tác GQKKHC của chúng ta cần được nghiên cứu để tiếp tục hoàn thiện. Việc nâng cao chất lượng GQKKHC nhằm bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa cần dựa trên kết quả của việc nghiên cứu vấn đề này ở cả ba phương diện: lý luận, pháp luật và thực tiễn. Xuất phát từ các lý do trên đây, nghiên cứu sinh lựa chọn đề tài Luận án Tiến sỹ: Giải quyết khiếu kiện hành chính trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Việc nghiên cứu Đề tài Luận án của tác giả nhằm đóng góp về mặt lý luận khi đưa ra khái niệm về GQKKHC tại Tòa án, những yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đối với việc GQKKHC, phân tích, đánh giá thực tiễn GQKKHC trong thời gian qua. Đặt vấn đề nghiên cứu trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền Việt Nam xã hội chủ nghĩa, cải cách tư pháp, Luận án đề tailieuonthi 4 xuất quan điểm, giải pháp để tiếp tục hoàn thiện pháp luật cũng như nâng cao hiệu quả hoạt động GQKKHC nhằm tăng cường bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Trên cơ sở tiếp thu các kết quả nghiên cứu của các tác giả đi trước, Luận án có nhiệm vụ nghiên cứu sau đây: Thứ nhất, nghiên cứu đưa ra khái niệm về GQKKHC tại Tòa án; các yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đối với GQKKHC với tư cách là một phương pháp góp phần tăng cường bảo vệ quyền con người, quyền công dân trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Thứ hai, đánh giá thực trạng các quy định của pháp luật và thực trạng hoạt động GQKKHC từ năm 1995, 1996 đến nay. Từ đó rút ra những ưu điểm và hạn chế của các quy định pháp luật và hoạt động GQKKHC qua các giai đoạn. Thứ ba, đề xuất quan điểm, giải pháp nâng cao chất lượng GQKKHC tại Tòa án, đổi mới mô hình tổ chức Tòa hành chính, tổ chức theo thẩm quyền xét xử. 3. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu Phạm vi nghiên cứu của Luận án là lĩnh vực GQKKHC tại Tòa án thể hiện ở phương diện lý luận, pháp luật và thực tiễn hoạt động GQKKHC tại Tòa án ở Việt Nam từ năm 1995, 1996 đến nay và đặc biệt trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa và cải cách tư pháp hiện nay. Bên cạnh đó, Luận án có đề cập đến pháp luật GQKKHC của một số nước trên thế giới để từ đó rút ra một số kinh nghiệm trên cơ sở phù hợp với điều kiện của nước ta. Đối tượng nghiên cứu của Luận án là việc GQKKHC tại Tòa án trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, cải cách tư pháp: những vấn đề lý luận, thực trạng những quy định pháp luật và thực trạng giải quyết các vụ án hành chính tại Tòa án để từ đó đưa ra các kiến nghị, giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giải quyết các khiếu kiện hành chính tại Tòa án. tailieuonthi 5 4. Phương pháp nghiên cứu và cách tiếp cận Trong quá trình nghiên cứu, Luận án sử dụng các phương pháp nghiên cứu sau đây: - Việc nghiên cứu dựa trên cơ sở học thuyết Mác – Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước, pháp luật nói chung và hoạt động quản lý hành chính nhà nước nói riêng, quan điểm của Đảng Cộng sản Việt Nam về vấn đề xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vì nhân dân, về cải cách hành chính và cải cách tư pháp (Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020) để tiếp cận vấn đề GQKKHC. Đây là cơ sở lý luận, là nguyên tắc chỉ đạo xuyên suốt trong quá trình nghiên cứu các vấn đề lý luận cũng như thực tiễn GQKKHC ở nước ta hiện nay và cũng là cơ sở để đề xuất phương hướng, giải pháp hoàn thiện pháp luật tố tụng hành chính, nâng cao chất lượng, hiệu quả hoạt động GQKKHC, hoàn thiện mô hình và thẩm quyền GQKKHC của Tòa hành chính. - Phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử: khi nghiên cứu các quy định của pháp LTTHC, tác giả đặt quy định đó trong sự vận động phát triển, trong bối cảnh quy định đó được ban hành để từ đó nghiên cứu, đánh giá. Ví dụ: khi nghiên cứu về thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện hành chính, tác giả nhận thấy theo PLTTGQCVAHC năm 1996, Tòa án có thẩm quyền giải quyết 08 loại khiếu kiện hành chính đến Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung một số điều của PLTTGQCVAHC năm 1998, Tòa án có thẩm quyền giải quyết 10 loại khiếu kiện hành chính đến Pháp lệnh sửa đổi, bổ sung một số điều của PLTTGQCVAHC năm 2006, Tòa án có thẩm quyền giải quyết 22 loại khiếu kiện hành chính và đến LTTHC năm 2010, Tòa án có thẩm quyền giải quyết đối với hấu hết các loại khiếu kiện hành chính (chỉ trừ một số lĩnh vực). Như vậy, thẩm quyền giải quyết các khiếu kiện hành chính của Tòa án ngày càng được mở rộng, ngày càng được hoàn thiện hơn. Xuất phát từ năng lực giải quyết các vụ án hành chính của Tòa án nên thẩm quyền giải quyết các khiếu tailieuonthi 6 kiện hành chính của Tòa án được mở rộng dần qua từng giai đoạn. Nếu mở rộng ngay từ giai đoạn đầu, trong khi Tòa hành chính mới được thành lập thì sẽ gây quá tải cho Tòa án, Tòa án sẽ khó đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ được ngay. Chúng ta nghiên cứu cơ chế GQKKHC tại Tòa hành chính cần nhận thấy cơ chế GQKKHC tại Tòa hành chính đã phát triển từ chưa đến có, từ ít hoàn thiện đến ngày càng hoàn thiện hơn. - Phương pháp kết hợp giữa lý luận và thực tiễn: khi nghiên cứu Luận án, tác giả sử dụng lý luận về Nhà nước, pháp luật, dân chủ xã hội chủ nghĩa của Chủ nghĩa Mác – Lê Nin, tư tưởng Hồ Chí Minh để nghiên cứu, phân tích các quy định của pháp luật và thực tiễn hoạt động GQKKHC tại Tòa án. Từ thực tiễn, nghiên cứu, tổng kết, khái quát hóa để rút ra những đánh giá, kết luận. Kết hợp giữa lý luận và thực tiễn để nghiên cứu, đánh giá nhằm từ đó đưa ra các kiến nghị, đề xuất. - Phương pháp phân tích, tổng hợp: Luận án sử dụng phương pháp phân tích để phân tích các quy định cụ thể của pháp LTTHC, phân tích số lượng cũng như chất lượng hoạt động giải quyết các khiếu kiện hành chính tại Tòa án. Từ đó, tổng hợp, khái quát hóa để rút ra ưu điểm, nhược điểm, những mặt được và những điểm còn hạn chế, bất cập của các quy định pháp luật cũng như thực trạng hoạt động GQKKHC tại Tòa án. Trên cơ sở đó tác giả đưa ra phương hướng, giải pháp nhằm tiếp tục hoàn thiện cơ chế GQKKHC tại Tòa án. - Phương pháp so sánh: tác giả nghiên cứu, so sánh quy định của pháp luật và thực trạng GQKKHC qua các giai đoạn khác nhau (từ năm 1995, 1996 đến năm 2011 và từ năm 2011 đến nay) để từ đó thấy bước phát triển ngày càng hoàn thiện hơn của các quy định pháp luật cũng như cơ chế GQKKHC tại Tòa án. Tác giả cũng nghiên cứu, so sánh mô hình tổ chức và thẩm quyền của cơ quan tài phán hành chính ở một số nước trên thế giới để từ đó rút ra một số kinh nghiệm trên cơ sở phù hợp với điều kiện cụ thể của Việt Nam. - Về cách tiếp cận của Đề tài: tailieuonthi 7 + Tác giả nghiên cứu các đặc trưng của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, các yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đối với GQKKHC tại Tòa án; + Tác giả nghiên cứu, đánh giá thực trạng pháp luật cũng như hoạt động GQKKHC tại Tòa án từ năm 1995, 1996 đến nay (trên cơ sở chia làm hai giai đoạn: giai đoạn từ năm 1995, 1996 đến năm 2011 và từ năm 2011 khi LTTHC có hiệu lực đến nay); + Tác giả đề xuất quan điểm và giải pháp nâng cao chất lượng GQKKHC tại Tòa án, đổi mới mô hình tổ chức và thẩm quyền của Tòa hành chính. 5. Đóng góp mới về khoa học của Luận án Trên cơ sở hệ thống hóa những kết quả đã đạt được của khoa học pháp lý nước ta về GQKKHC, Luận án đã đạt được một số điểm mới sau đây: - Thứ nhất, Luận án làm rõ về mặt lý luận khái niệm, đặc điểm của GQKKHC, đặc biệt đặt trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, một Nhà nước mà quyền con người, quyền công dân được tôn trọng và bảo vệ, Nhà nước mà mọi tranh chấp trong đó có tranh chấp hành chính được giải quyết khách quan, không thiên vị tại Tòa án. - Thứ hai, tác giả nghiên cứu đưa ra các yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa đối với việc GQKKHC ở Việt Nam. - Thứ ba, Luận án khẳng định vấn đề xây dựng nền hành chính trong sạch, hiệu lực, hiệu quả phụ thuộc nhiều yếu tố, trong đó có việc hoạt động quản lý hành chính của cơ quan hành chính nhà nước và hoạt động công vụ của cán bộ, công chức phải được kiểm soát bởi một hệ thống cơ quan tư pháp. - Thứ tư, Luận án tổng kết, đánh giá những ưu điểm, hạn chế của pháp luật và hoạt động GQKKHC từ năm 1996 đến năm 2011 và từ năm 2011 đến nay, trên cơ sở cập nhật những thông tin, số liệu mới nhất. - Thứ năm, Luận án đưa ra quan điểm và giải pháp để nâng cao chất lượng GQKKHC tại Tòa án, trong đó có việc đổi mới, hoàn thiện mô hình tổ chức và tailieuonthi 8 thẩm quyền của Tòa hành chính trong hệ thống TAND. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của Luận án - Ý nghĩa về lý luận: Bằng việc đưa ra những kiến giải tương đối toàn diện trên phương diện lý luận về khiếu kiện hành chính và GQKKHC đặt trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, cải cách tư pháp, Luận án đã có những đóng góp nhất định về mặt khoa học, góp phần đặt cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu toàn diện, chuyên sâu vấn đề GQKKHC trong các lĩnh vực cụ thể. Đặc biệt, các giải pháp mà Luận án đưa ra có ý nghĩa quan trọng về mặt lý luận, góp phần nâng cao chất lượng giải quyết các vụ án hành chính trong thực tiễn. - Ý nghĩa về thực tiễn: Bằng việc đưa ra những kiến giải lý luận về khiếu kiện hành chính và GQKKHC, phân tích thực trạng pháp luật, thực trạng giải quyết các vụ án hành chính, Luận án nhận thấy tính cấp thiết phải đổi mới, nâng cao hiệu quả GQKKHC ở nước ta hiện nay. Đồng thời khẳng định, GQKKHC bằng con đường Tòa hành chính là phù hợp với yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa. Từ đó, đóng góp vào việc hoàn thiện pháp luật về GQKKHC, nâng cao chất lượng của công tác xét xử các tranh chấp hành chính tại Tòa án ở nước ta. 7. Kết cấu của Luận án Ngoài phần Mở đầu, Kết luận, Danh mục tài liệu tham khảo, Luận án có kết cấu 4 Chương như sau: - Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Luận án - Chương 2: Những vấn đề lý luận về GQKKHC trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam - Chương 3: Thực trạng GQKKHC trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam - Chương 4: Quan điểm và giải pháp nâng cao hiệu quả GQKKHC trong điều kiện xây dựng Nhà nước pháp quyền ở Việt Nam. tailieuonthi 9 Chương 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN Việc thực hiện tổng quan về tình hình nghiên cứu liên quan đến Đề tài Luận án là một phần trong quá trình nghiên cứu Luận án, với mục tiêu chính là khái quát được tình hình nghiên cứu các vấn đề có liên quan trực tiếp đến Đề tài Luận án, đưa ra các đánh giá, rút ra những nội dung nghiên cứu mà Luận án cần tiếp tục thực hiện. 1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước Quyền hành pháp là một trong ba nhánh của của quyền lực nhà nước. Hoạt động quản lý nhà nước của cơ quan hành pháp là hoạt động diễn ra thường xuyên nhất, phổ biến nhất và trực tiếp nhất tác động đến quyền, lợi ích hợp pháp hàng ngày của công dân. Cùng với hoạt động quản lý nhà nước thì khó tránh khỏi phát sinh các tranh chấp hành chính giữa cơ quan công quyền và người dân thông qua các vụ việc khiếu kiện hành chính. Nguyên nhân, pháp luật, cơ chế, thực tiễn của hiện tượng khiếu kiện và GQKKHC luôn là đối tượng nghiên cứu của nhiều ngành khoa học trong đó có khoa học pháp lý. Điều này thể hiện ở nhiều công trình nghiên cứu ở các cấp độ khác nhau. Hiện nay, đã có được một khối lượng khá lớn các công trình nghiên cứu về lý luận và thực tiễn GQKKHC ở nước ta, mô hình tổ chức và hoạt động của hệ thống Tòa án, trong đó có tổ chức và hoạt động của Tòa hành chính. Sự quan tâm này được thể hiện ở các công trình nghiên cứu đã nghiên cứu ở các nội dung, khía cạnh khác nhau. Nội dung thứ nhất, tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận về Nhà nước pháp quyền, gồm một số công trình và bài viết nghiên cứu sau đây: - Cơ sở lý luận và thực tiễn về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân, Đề tài khoa học cấp Nhà nước mã số KX.04-01 do GS. Nguyễn Duy Quý làm chủ nhiệm đề tài; tailieuonthi 10 - Xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam, GS. TSKH. Đào Trí Úc (Chủ biên), Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội, 2005; - Mô hình tổ chức và hoạt động của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân trong giai đoạn 2001 – 2010, Đề tài khoa học cấp Nhà nước mã số KX.04.02 do GS. TSKH. Đào Trí Úc làm Chủ nhiệm đề tài; - Quan điểm và những đặc trưng cơ bản của mô hình tổng thể Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, GS. TSKH. Đào Trí Úc, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 3/2000; - Mối quan hệ giữa xã hội, cá nhân, Nhà nước trong Nhà nước pháp quyền và vai trò của nó trong việc xác định mô hình tổng thể Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam, GS. TS. Võ Khánh Vinh, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 2/2003; - Về quyền tư pháp trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân và vì dân ở nước ta, GS. TS. Võ Khánh Vinh, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 8/2003; - Nhà nước pháp quyền, bảo vệ quyền con người và tài phán hành chính, PGS. TS. Nguyễn Như Phát, trong sách Tài phán hành chính trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền và hội nhập quốc tế ở Việt Nam hiện nay, PGS. TS. Nguyễn Như Phát và PGS. TS. Nguyễn Thị Việt Hương (đồng chủ biên), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 2010; - Về kiểm soát quyền lực hành pháp trong hệ thống quyền lực nhà nước Việt Nam hiện nay, PGS. TS. Vũ Thư, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 12/ 2006. Trong các công trình nghiên cứu của mình, các tác giả đã phân tích cơ sở lý luận và thực tiễn về quyền lực nhà nước, về Nhà nước pháp quyền nói chung và về Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam nói riêng, đã đánh giá và phân tích về những yếu tố đặc trưng của Nhà nước pháp quyền, về mô hình tổ chức và hoạt động của một Nhà nước pháp quyền. Trong các tác phẩm nghiên cứu này, các vấn đề về quyền lực nhà nước, về quyền tư pháp, về vai tailieuonthi 11 trò, vị trí của Tòa án - chủ thể thực hiện quyền tư pháp trong Nhà nước pháp quyền đã được các nhà khoa học, các tác giả phân tích thấu đáo. Qua đó, tác giả nhận thức rõ hơn những vấn đề lý luận về tổ chức và hoạt động của Tòa án trong bộ máy nhà nước của một số nước trên thế giới, về tổ chức hệ thống Tòa án trong bộ máy nhà nước Việt Nam qua các thời kỳ. Tuy nhiên, các công trình này chưa đề cập sâu và toàn diện đến vị trí, vai trò của Tòa hành chính trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa với tư cách là một phương thức bảo vệ quyền con người, quyền công dân. Nội dung thứ hai, tập trung vào những vấn đề liên quan đến công cuộc cải cách tư pháp hiện nay ở Việt Nam cũng như việc đổi mới tổ chức và hoạt động của hệ thống TAND đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp, gồm một số công trình và bài viết nghiên cứu sau đây: - Cải cách các cơ quan tư pháp, hoàn thiện hệ thống các thủ tục tư pháp nâng cao hiệu quả và hiệu lực xét xử của Tòa án trong Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của dân, do dân, vì dân, Đề tài khoa học cấp Nhà nước mã số KX.04.06 do TS. Uông Chu Lưu làm Chủ nhiệm đề tài; - Cải cách tư pháp ở Việt Nam trong giai đoạn xây dựng Nhà nước pháp quyền, GS. TSKH. Lê Cảm và TS. Nguyễn Ngọc Chí (đồng chủ biên), Nxb Đại học Quốc gia Hà Nội, Hà Nội, 2004; - Cải cách tư pháp trong tổ chức quyền lực nhà nước, GS. TS. Nguyễn Đăng Dung, Tạp chí Khoa học Đại học Quốc gia Hà Nội, số 25/2009; - Cải cách tư pháp: ý nghĩa, mục đích và trọng tâm, GS. TSKH. Đào Trí Úc, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 2/2003; - Tòa án và vấn đề cải cách tư pháp, TS. Phạm Văn Hùng, Tạp chí Nghiên cứu lập pháp, số 135/2006. - Đổi mới tổ chức và hoạt động của TAND ở nước ta trong giai đoạn hiện nay, Luận án Tiến sỹ Luật học của Lê Thành Dương, Viện Nghiên cứu Nhà nước và Pháp luật, 2002; tailieuonthi 12 - Bàn về quản lý Thẩm phán TAND các cấp, Đỗ Gia Thư, Tạp chí TAND, 2005. Trong các công trình và bài viết nghiên cứu nêu trên, các nhà khoa học và các tác giả đã có những phân tích cụ thể và đưa ra những đánh giá tổng quát về yêu cầu của quá trình cải cách tư pháp hiện nay ở nước ta, về mối quan hệ giữa các cơ quan trong hệ thống cơ quan tư pháp, về mối quan hệ giữa Tòa án với cơ quan lập pháp và hành pháp, về cơ chế giám sát của cơ quan đại diện đối với hoạt động của Tòa án các cấp. Các nhà khoa học, các tác giả đã phân tích và đưa ra những đánh giá về thực trạng tổ chức và hoạt động của các Tòa án ở Việt Nam; đã làm rõ một số yếu tố tác động đến chất lượng và hiệu quả hoạt động của các Tòa hành chính; đã đưa ra một số kiến nghị và giải pháp đổi mới tổ chức hệ thống Tòa án ở Việt Nam trong quá trình cải cách tư pháp. Có thể nói rằng, những công trình khoa học và những bài viết nghiên cứu, trao đổi nêu trên đã làm rõ ở mức độ nhất định những vấn đề lý luận cơ bản về tư pháp, về quyền tư pháp, về Tòa hành chính; đã đánh giá tương đối toàn diện về hệ thống các cơ quan Tòa án, khái quát được sự hình thành và phát triển của các Tòa hành chính, cũng như đánh giá hiệu quả giải quyết khiếu khiện hành chính; đã phân tích những yêu cầu, đòi hỏi khách quan của công cuộc cải cách tư pháp, đổi mới tổ chức và hoạt động của các Tòa hành chính; đã đề xuất một số kiến nghị về đổi mới và hoàn thiện các Tòa hành chính ở nước ta. Tuy nhiên, một số công trình đã được thực hiện trước đây tương đối lâu hoặc được nghiên cứu trước khi có Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02 tháng 6 năm 2005 của Bộ Chính trị về Chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, do đó một số kiến nghị, giải pháp được các tác giả đưa ra đến nay đã được thực hiện hoặc nếu chưa được thực hiện thì cũng còn ít tính thời sự. Các công trình nêu trên chưa nghiên cứu về tổ chức và hoạt động của Tòa hành chính cũng như cơ chế GQKKHC một cách chuyên sâu và đầy đủ như một công trình khoa học toàn diện trong bối cảnh cải cách tư pháp ở Việt Nam. Một số đề xuất, kiến tailieuonthi 13 nghị đổi mới tổ chức và hoạt động GQKKHC chưa được toàn diện và triệt để. Nội dung thứ ba, nghiên cứu việc giải quyết khiếu nại hành chính bằng thủ tục hành chính. Có thể kể ra đây các công trình tiêu biểu như: - Thủ tục hành chính - lý luận và thực tiễn, Nguyễn Văn Thâm, Võ Kim Sơn, Nxb Chính trị Quốc gia, 2002; - Thủ tục hành chính trong lĩnh vực thực hiện quyền con người ở Việt Nam hiện nay, Lê Hồng Sơn, Luận án Tiến sỹ luật học, Viện Nhà nước và Pháp luật, 2004; - Cơ chế giải quyết khiếu nại - thực trạng và giải pháp, Viện nghiên cứu chính sách pháp luật và phát triển, Hoàng Ngọc Giao, Nxb Công an nhân dân, 2009; - Giải quyết khiếu nại, tố cáo, Nguyễn Đức Giao (Chủ biên), Nguyễn Văn Hoan, Nguyễn Đắc Bình, Bộ Tư pháp, 2000; - Đổi mới cơ chế giải quyết khiếu nại, khiếu kiện hành chính ở nước ta hiện nay, Bùi Xuân Đức, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 5/2008; - Giáo trình thanh tra và giải quyết khiếu nại, tố cáo, Trường Đại học Luật Hà Nội, Trần Minh Hương (Chủ biên), Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2009; - Khiếu nại và giải quyết khiếu nại dưới góc nhìn dân chủ, Bùi Thị Đào, Tạp chí Dân chủ và pháp luật, số 11/2008; - Hoàn thiện pháp luật về khiếu nại, khiếu kiện hành chính đáp ứng nhu cầu hội nhập, Trường Đại học Luật Hà Nội, Khoa hành chính nhà nước, Trung tâm nghiên cứu pháp luật về tổ chức bộ máy nhà nước, Hà Nội, 2007; - Cải cách thủ tục hành chính thực hiện quyền và nghĩa vụ công dân hiện nay, TS. Vũ Thư và ThS. Lê Hồng Sơn, Nxb Lao động, Hà Nội, 2000;… Ở các mức độ khác nhau, các công trình trên đã nêu lên thực trạng của việc khiếu nại các QĐHC, HVHC ở Việt Nam trong thời gian gần đây. Đánh giá được thực trạng pháp luật cũng như thực tiễn giải quyết khiếu nại của các cơ quan hành chính nhà nước có thẩm quyền. Từ đó đề ra các giải pháp nhằm hoàn thiện thủ tục, cơ chế giải quyết khiếu nại bằng con đường hành chính.