Tài liệu Luận văn bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá của người thái trắng ở huyện mộc châu, tỉnh sơn la

TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI KHOA TRIẾT HỌC ------ LƯỜNG VĂN TÀI BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA NGƯỜI THÁI TRẮNG Ở HUYỆN MỘC CHÂU, TỈNH SƠN LA LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC HÀ NỘI - 2017 TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI KHOA TRIẾT HỌC ------ LƯỜNG VĂN TÀI BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA NGƯỜI THÁI TRẮNG Ở HUYỆN MỘC CHÂU, TỈNH SƠN LA Chuyên ngành Mã số : Triế t ho ̣c : 60.22.03.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. LÊ THỊ HƯƠNG HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Hà nội, tháng 6 năm 2017 Tác giả luận văn Lường Văn Tài LỜI CẢM ƠN Em xin gửi lời cảm ơn chân thành và sâu sắc đến TS. Lê Thị Hương Người thầy đã tận tâm, nhiệt tình chỉ bảo, hướng dẫn em trong suốt quá trình thực hiện luận văn. Đồng thời, em gửi lời cảm ơn đến Ban chủ nhiệm khoa Triết học, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi giúp đỡ em trong suốt quá trình học tập và thực hiện đề tài. Cảm ơn gia đình, cảm ơn bạn bè và đồng nghiệp đã luôn động viên, khích lệ, giúp đỡ tôi trong suốt thời gian qua để tôi có thể hoàn thành tốt luận văn. Hà Nội, tháng 6 năm 2017 Tác giả Lường Văn Tài MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến luận văn ............................................... 1 3. Mục đích nghiên cứu của luận văn ............. Error! Bookmark not defined. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu ............ Error! Bookmark not defined. 5. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 7 6. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 7 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ........................................................................ 8 8. Phương pháp nghiên cứu luận văn ................................................................ 8 9. Cấu trúc luận văn .......................................................................................... 8 10. Các luận điểm cơ bản và đóng góp mới của luận văn ................................ 8 Chương 1: CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA NGƯỜI THÁI TRẮNG Ở HUYỆN MỘC CHÂU, TỈNH SƠN LA ...................................................................... 10 1.1. Cơ sở lý luận của việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La .................................................. 10 1.1.1. Quan điểm về văn hóa ........................................................................... 10 1.1.2. Quan điểm về giá trị văn hóa ................................................................ 17 1.2. Cơ sở thực tiễn của việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La ........................................ 21 1.2.1. Sự hình thành và phát triển của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu 21 1.2.2. Những giá trị văn hóa đặc sắc của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La.................................................................................................................... 23 1.2.2.1. Điều kiện nảy sinh và tồn tại văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La......................................................................................................... 23 1.2.2.2. Văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La...... 27 1.3. Tính tất yếu của việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La............................................................... 43 Tiểu kết chương 1............................................ Error! Bookmark not defined. Chương 2: BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA NGƯỜI THÁI TRẮNG Ở HUYỆN MỘC CHÂU, TỈNH SƠN LA HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP..................................................... 51 2.1. Thực trạng của việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La .................................................. 51 2.1.1. Thực trạng hoạt động của cơ quan Nhà nước và một số ngành chức năng đối với việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa dân tộc thiểu số, trong đó có người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu ......................................... 51 2.1.2. Sự biến đổi của các giá trị văn hóa người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu hiện nay .................................................................................................. 54 2.1.3 Những vấn đề đặt ra trong việc bảo tồn và phát huy những giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La hiện nay............ 67 2.1.4. Nguyên nhân của thực trạng ................................................................. 70 2.1.4.1. Nguyên nhân khách quan ................................................................... 70 2.1.4.2. Nguyên nhân chủ quan ....................................................................... 74 2.2. Một số định hướng, giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La hiện nay ......................... 77 2.2.1. Một số định hướng, giải pháp bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La ................................. 77 2.2.1.1. Giải quyết mối quan hệ biện chứng giữa phát triển kinh tế - xã hội ở huyện Mộc Châu với việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa dân tộc ....... 77 2.2.1.2. Bảo đảm sự kết hợp hài hòa, hợp lý giữa truyền thống và hiện đại trong việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu ............................................................................................. 79 2.2.1.3. Có thái độ khách quan, khoa học, tôn trọng lịch sử khi đề ra và thực hiện các giải pháp bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu......................................................................................................... 80 2.2.1.4. Luôn coi trọng vai trò điều tiết của Đảng và Nhà nước trong công tác bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La ...................................................................................................... 82 2.2.2. Một số giải pháp bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La hiện nay…………………………………….....……………………………….. 82 2.2.2.1. Phát triển kinh tế - xã hội, nâng cao đời sống, xây dựng cơ sở vật chất cho văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu hiện nay ................... 82 2.2.2.2. Khai thác và sử dụng có hiệu quả các nguồn vốn đầu tư cho hoạt động văn hóa ............................................................................................................ 83 2.2.2.3. Nâng cao trình độ dân trí cho người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La .............................................................................................................. 85 2.2.2.4. Tăng cường vai trò quản lý văn hóa của các cơ quan chức năng gắn liền với xây dựng đội ngũ cán bộ có trình độ cao làm công tác văn hóa ........ 87 2.2.2.5. Nâng cao ý thức bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa trong cộng đồng người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La ............................... 89 Tiểu kết chương 2............................................ Error! Bookmark not defined. KẾT LUẬN .................................................................................................... 92 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................... 95 MỘT SỐ HÌNH ẢNH VỀ CÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA NGƯỜI THÁI TRẮNG Ở HUYỆN MỘC CHÂU, TỈNH SƠN LA MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Lý luận và thực tiễn đã chứng minh rằng, bất kỳ dân tộc nào cũng có quá trình lịch sử phát triển riêng của mình, đồng thời sản sinh ra giá trị văn hóa dân tộc và chính giá trị văn hóa đó đã làm nên diện mạo, cốt cách riêng của mỗi dân tộc để tạo nên sự phong phú đa dạng nền văn hóa chung của nhân loại. Muốn giữ gìn, bảo tồn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc, thì mỗi quốc gia, mỗi dân tộc phải biết tiếp thu tinh hoa văn hóa nhân loại, đồng thời phải biết bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc; sử dụng những thành quả kinh tế, chính trị, giáo dục, khoa học - công nghệ hiện đại cho việc đẩy mạnh sáng tạo các giá trị văn hóa mới. Bởi vì, chỉ có một nền văn hóa tiên tiến đậm đà bản sắc dân tộc mới đảm bảo cho một quốc gia, một dân tộc có sự phát triển bền vững. Nhận thức được vai trò quan trọng của văn hóa. Tại Nghị quyết Hội nghị lần thứ V Ban chấp hành Trung ương khóa VIII về xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc đã nhấn mạnh quan điểm “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, vừa là mục tiêu vừa là động lực thúc đẩy sự phát triển kinh tế - xã hội”. Mộc Châu được coi là huyện cửa ngõ của tỉnh Sơn La nói riêng và của Tây Bắc nói chung; là nơi nối liền giữa Tây bắc với Hòa Bình và Hà Nội vào vùng kinh tế - xã hội trọng điểm của Bắc Bộ. Đây là nơi đang bảo tồn nhiều nét văn hóa đặc sắc của các dân tộc như: H’Mông, Dao, Khơ mú, Thái, LaHa, Mường,... Trong đó có giá trị văn hóa truyền thống đặc sắc của người Thái Trắng. Văn hóa truyền thống của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu được hình thành từ lâu đời và đã trở thành bộ phận không thể tách rời của văn hóa vùng Tây Bắc, được thể hiện ở kiến trúc nhà ở, ẩm thực, trang phục, lễ hội, phong tục tập quán… Trong quá trình tồn tại và phát triển, trải qua những biến cố, thăng trầm của lịch sử, văn hóa truyền thống của người Thái Trắng 1 ngày càng được chắt lọc, tạo nên những giá trị văn hóa độc đáo mang tính nhân văn sâu sắc. Những giá trị văn hóa ấy đã góp phần phát triển đời sống, kinh tế - xã hội của huyện. Trong những năm qua dưới sự lãnh đạo của tỉnh Ủy tỉnh Sơn La, vấn đề phát triển văn hóa, giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa của các dân tộc trên địa bàn tỉnh có những bước phát triển nhất định. Tuy nhiên, để đáp ứng nhu cầu của sự phát triển kinh tế - xã hội, góp phần thực hiện thành công sự nghiệp đổi mới thì vấn đề bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của các dân tộc trong đó có văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu là vấn đề đặt ra và cần được giải quyết. Thực tiễn đã chứng minh rằng, Mộc Châu không chỉ phát triển về kinh tế, giáo dục, chính trị mà còn gắn liền với sự phát triển văn hóa của các dân tộc trong đó có văn hóa của người Thái Trắng. Vì vậy, để Mộc Châu ngày càng phát triển bền vững thì việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng là một vấn đề cần thiết. Với những nghĩa trên, việc nghiên cứu về Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La có ý nghĩa đặc biệt quan trọng về cả phương diện lý luận và phương diện thực tiễn. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến luận văn Văn hóa đang là một vấn đề được nhiều nhà khoa học quan tâm và nghiên cứu dưới nhiều góc độ khác nhau như: Dân tộc học, văn hóa học, chính trị học, lịch sử, văn hóa. Dưới góc độ triết học bàn về văn hóa có thể khái quát lại các hướng nghiên cứu sau: Thứ nhất, nhóm nghiên cứu về văn hóa dưới góc độ bản sắc văn hóa có các công trình: Công trình nghiên cứu “Văn hóa Việt Nam đặc trưng và cách tiếp cận” của Lê Ngọc Trà, Nhà xuất bản Văn hóa thể thao, Hà Nội, 2003, tác phẩm khái quát các nền văn hóa đặc trưng của từng vùng miền, đã đưa ra nhiều nhận định sâu sắc 2 về vấn đề văn hóa và tầm ảnh hưởng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam trong giao lưu, hội nhập, phát triển đất nước. Công trình nghiên cứu “Văn hóa vùng và phân vùng văn hóa ở Việt Nam” của Ngô Đức Thịnh, Nhà xuất bản Khoa học xã hội, 1993, tác phẩm đã nêu những lên những căn cứ phân vùng văn hóa, đặc điểm văn hóa của các vùng. Ngoài ra công trình nghiên cứu này còn đem lại cái nhìn tổng quát về bản sắc văn hóa của 54 dân tộc ở Việt Nam, những nét văn hóa đặc trưng tiêu biểu nhất. Qua đó giúp chúng ta phân biệt một cách rõ ràng về văn hóa của từng dân tộc. Công trình nghiên cứu về “Văn hóa và phát triển” của Đỗ Huy, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, đã xác định được vấn đề văn hóa với tư cách là mục tiêu của sự phát triển xã hội. Điều này có ý nghĩa rất lớn với những người có nhu cầu nghiên cứu và tìm hiểu về mối quan hệ giữa văn hóa và phát triển kinh tế. Từ những quan điểm của tác giả, ta có thể phân tích vai trò của văn hóa trong sự phát triển kinh tế chung. Công trình nghiên cứu “Bản sắc văn hóa Việt Nam” của Phan Ngọc, Nhà xuất bản Văn hóa thông tin, Hà Nội, 1998, tác giả đi vào phân tích và làm sáng tỏ khái niệm văn hóa và bản sắc văn hóa dân tộc và mối quan hệ giữa các không gian văn hóa. Từ đó đi đến khẳng định: văn hóa nào cũng cần phải có sự giao tiếp để phát triển. Công trình nghiên cứu “Cơ sở văn hóa Việt Nam” của Trần Quốc Vượng, Nhà xuất bản Giáo Dục, 1998, đã giới thiệu các quan niệm về văn hóa và các đặc điểm của văn hóa Việt Nam trong quá trình tiếp biến văn hóa nhân loại. Qua đó, khẳng định sự giao lưu văn hóa, cần phải có chính sách giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc. Cuốn“Văn hóa bản sắc văn hóa dân tộc” của Hồ Bá Thâm, Nhà xuất bảnVăn hóa thông tin. Hà Nội, 2012, đã làm rõ bản chất, đặc trưng của văn hóa và bản sắc văn hóa dân tộc đồng thời chỉ ra những thách thức, khó khăn 3 trong điều kiện giữ gìn, phát triển văn hóa Việt Nam hiện nay trước sự tác động của kinh tế thị trường. Ngoài ra, khi nghiên cứu về “Văn hóa Việt Nam trên con đường giải phóng, đổi mới hội nhập và phát triển” của Đỗ Huy, Nhà xuất bản Thông tin - Truyền thông, 2013, đã trình bày hành trình của quá trình giải phóng, đổi mới và dự báo về bước phát triển mới của văn hóa Việt Nam trong thời kỳ hội nhập và đưa ra những giải pháp cụ thể để phát triển văn hóa. Thứ hai, nhóm nghiên cứu về văn hóa các dân tộc thiểu số có thể kể đến: Tác phẩm “Tìm hiểu văn hóa vùng các dân tộc thiểu số” của Lò Giàng Páo, Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc, Hà Nội, 1997, đã nêu lên được những nét văn hóa vùng của dân tộc thiểu số, trong đó có dân tộc H’Mông ở tỉnh Tuyên Quang. Công trình nghiên cứu “Văn hóa các dân tộc thiểu số ở Việt Nam”, của Ngô Văn Lệ, Nhà xuất bản Giáo dục, Hà Nội, 1998, đã tập trung khai thác những đặc điểm hình thành và những đặc trưng của bản sắc dân tộc thiểu số từ đó đưa ra cái nhìn mới về bản sắc dân tộc trước những tác động của kinh tế thị trường. Ngoài ra có thể kể đến “Nhân tố chủ quan với việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc Mường ở tỉnh Phú Thọ hiện nay” của Đinh Thị Hoa. Luận văn thạc sĩ Triết học, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội, 2006, luận văn đã phân tích sâu sắc về văn hóa dân tộc Mường qua các giá trị vật chất và giá trị tinh thần dước góc độ triết học. Thứ ba, nhóm nghiên cứu về văn hóa người Thái có thể kể đến: Công trình nghiên cứu “Văn hóa và lịch sử người Thái ở Việt Nam” của Cầm Trọng, Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc, Hà Nội, 1995, phân tích về lịch sử hình thành và phát triển văn hóa của người Thái thông qua sự so sánh với văn hóa các dân tộc khác. 4 Công trình nghiên cứu “Văn hóa Thái ở Việt Nam”, Cầm Trọng - Phan Hữu Dật, Nhà xuất bản Văn hóa Dân tộc, Hà Nội, 1995, đã đi sâu làm rõ những phong tục, tập quán của người Thái, những nét văn hóa cơ bản về văn hóa vật chất và văn hóa tinh thần như tín ngưỡng tôn giáo, quan hệ gia đình, quan niệm về tình yêu, hôn nhân… từ đó khẳng định những giá trị văn hóa của người Thái trong quá trình phát triển của văn hóa dân tộc. Công trình nghiên cứu “Những hiểu biết về người Thái ở Việt Nam”, của Cầm Trọng, Nhà xuất bản Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2005, đã phân tích sâu sắc về các khía cạnh trong đời sống văn hóa tinh thần của người Thái ở Tây Bắc. Chỉ ra vai trò của nó đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của vùng Tây Bắc nói riêng và cả nước nói chung. Công trình nghiên cứu “Luật tục Thái ở Việt Nam” của Cầm Trọng Ngô Đức Thịnh, Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc, Hà Nội, 1999, tập trung phân tích phong tục tập quán, luật lệ của bản mường trong việc thực hiện các lễ nghi cưới hỏi, tang ma, cúng bái… tác phẩm cũng chỉ ra những tiến bộ và lạc hậu của các luật tục đó, sự ảnh hưởng của chúng trong đời sống xã hội. Công trình nghiên cứu “Vài nét về người Thái ở Sơn La”, Vì Trọng Liên, Nhà xuất bản Văn hóa Dân tộc, Hà Nội, 2002, đã phân tích về phong cách sinh sống, ăn mặc, giao tiếp, lao động của người Thái ở tỉnh Sơn La. Chỉ ra những tiếp biến của nó dưới sự tác động của nền kinh tế thị trường. Đồng thời cũng chỉ ra các giải pháp để giữ gìn nét văn hóa tiến bộ và độc đáo. Ngoài ra còn khá nhiều bài viết về văn hóa của người Thái đăng trên các báo, tạp chí, báo điện tử. Thứ tư, nhóm nghiên cứu về các giải pháp nhằm tiếp tục phát triển nền văn hóa dân tộc: Công trình nghiên cứu “Luật tục Thái ở Việt Nam” của Cầm Trọng Ngô Đức Thanh, Nhà xuất bản Văn hóa dân tộc, Hà Nội, 1999, trên cơ sở 5 những hủ tục và tiến bộ, các tác giả đã nêu ra những biện pháp nhằm phát huy những mặt tiến bộ của luật tục trong đời sống xã hội người Thái. Công trình nghiên cứu “Sản phẩm du lịch văn hóa và văn hóa quản lý du lịch ở Việt Nam” của Trịnh Lê Anh, Tạp chí Văn hóa học, số 06, 2016, đã đi sâu phân tích vai trò của văn hóa đối với du lịch và những giải pháp quản lý, phát triển văn hóa qua đó phát triển du lịch. Công trình nghiên cứu “Sức mạnh nội sinh và yêu cầu hoạt động văn hóa dân tộc thời kỳ đổi mới” của Nguyễn Chí Bền, Tạp chí Văn hóa học, số 02/2016, đã chỉ ra những giải pháp nhằm phát triển nền văn hóa dân tộc trong xu thế hội nhập kinh tế - văn hóa xã hội hiện nay. Công trình nghiên cứu “Văn hóa và chính sách văn hóa góp phần phát triển nông thôn mới” của Lê Ngọc Thắng, Tạp chí Văn hóa học, số 03/2016, đã làm rõ giá trị của văn hóa đối với quá trình xây dựng nông thôn mới, qua đó khẳng định vai trò của chính sách văn hóa cũng như những giải pháp thiết thực góp phần phát triển nông thôn mới trong quá trình công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Qua việc phân tích các hướng nghiên cứu nêu trên cho thấy, các công trình nghiên cứu đã tập trung đi vào phân tích và làm rõ các vấn đề: Về khái niệm văn hóa, bản sắc văn hóa dân tộc Việt Nam, giá trị văn hóa các dân tộc; những nét văn hóa của người Thái ở vùng Tây Bắc như ma chay, cưới xin, ẩm thực, những luật tục văn hóa của người Thái ở vùng Tây Bắc nói chung và ở tỉnh Sơn La nói riêng. Các tác giả cũng tập trung phân tích những tiếp biến văn hóa khi có sự tác động của kinh tế thị trường, trong thời kỳ công nghiệp hóa - hiện đại hóa. Qua đó các tác giả đề ra những giải pháp nhằm không ngừng phát triển văn hóa, nâng cao đời sống tinh thần của nhân dân trong xu thế hội nhập quốc tế. Mặc dù vậy, trong tất cả các công trình nghiên cứu được khái quát nêu trên, chưa có công trình nghiên cứu nào đi sâu phân tích các giá trị văn hóa 6 của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La. Cũng chưa có công trình nghiên cứu nào nêu ra những giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La trong giai đoạn hiện nay. Tuy nhiên kết quả của các nhà nghiên cứu trên là tài liệu tham khảo hết sức quý báu cho tác giả luận văn kế thừa khi thực hiện đề tài “Bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La”. 3. Mục đích nghiên cứu của luận văn Trên cơ sở làm rõ thực trạng bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La, luận văn nếu ra một số định hướng, giải pháp cơ bản nhằm tiếp tục bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu - Khách thể nghiên cứu Người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La. - Đối tượng nghiên cứu Các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La. 5. Giả thuyết khoa học Thực hiện được việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La hiện nay nhằm góp phần làm phát triển kinh tế - xã hội của huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích nêu trên, luận văn có nhiệm vụ: Một là: Phân tích và làm rõ giá trị văn hóa và tính tất yếu khách quan của việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La 7 Hai là: Phân tích, đánh giá thực trạng vấn đề bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La. Ba là: Nêu ra một số định hướng và giải pháp cơ bản, nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La. 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu về bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La, từ năm 2006 đến nay. 8. Phương pháp nghiên cứu luận văn Luận văn được thực hiện trên cơ sở vận dụng phương pháp luận duy vật biện chứng, phương pháp luận duy vật lịch sử. Các phương pháp cơ bản: logic và lịch sử, diễn dịch và quy nạp, phân tích và tổng hợp và các phương pháp cụ thể, cùng với các phương pháp liên ngành khác. 9. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo luận văn gồm 2 chương, 5 tiết. 10. Các luận điểm cơ bản và đóng góp mới của luận văn * Các luận điểm cơ bản của luận văn: Giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La là tài sản vô giá cần bảo tồn và phát huy trong quá trình phát triển của huyện Mộc Châu nói riêng, tỉnh Sơn La nói chung. * Đóng góp mới của luận văn: - Về mặt lí luận: Luận văn góp phần làm rõ thêm những nét đặc sắc của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, phân tích và hệ thống hóa các giá trị văn hóa của người Thái Trắng dưới góc độ triết học. Qua đó đưa ra những giải pháp cơ bản, thiết thực nhằm bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La. 8 - Về mặt thực tiễn: Luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho việc nghiên cứu và giảng dạy các bộ môn: Triết học, Văn hóa, Dân tộc học,… ở các trường, làm tài liệu tham khảo cho cán bộ hoạch định chính sách và quản lí văn hóa ở huyện Mộc Châu và tỉnh Sơn La. 9 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC BẢO TỒN VÀ PHÁT HUY CÁC GIÁ TRỊ VĂN HÓA CỦA NGƯỜI THÁI TRẮNG Ở HUYỆN MỘC CHÂU, TỈNH SƠN LA 1.1. Cơ sở lý luận của việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa của người Thái Trắng ở huyện Mộc Châu, tỉnh Sơn La 1.1.1. Quan điểm về văn hóa Văn hóa là khái niệm được sử dụng phổ biến trong đời sống xã hội và trên thế giới. Hiện nay, có hàng trăm cách định nghĩa khác nhau về văn hóa nhưng về cơ bản đều thống nhất coi văn hóa là những gì mà con người sáng tạo, để hình thành nên các giá tri ̣ các chuẩn mực xã hội trong quá trình lao động, hoạt động thực tiễn. Các chuẩn mực đó tác động chi phối, điều chỉnh đời sống tâm lý, hành vi, đạo đức và các hoạt động trên mọi lĩnh vực có sự hiện diện của con người. Thuật ngữ “văn hóa” xuất hiện từ rất sớm trong ngôn ngữ nhân loại (xuất phát từ gốc chữ Latinh “Cultura” - có nghĩa là trồng trọt, canh tác). Cho đến nay có rất nhiều cách tiếp cận văn hoá theo những quan điểm khác nhau như cách tiếp cận sinh thái học, chức năng luận với các lý thuyết vị chủng, tương đối. Trong tư tưởng của triết học Mácxít nói tới văn hóa là nói tới con người, nói tới sự biểu hiện của phương thức tồn tại người. Bản chất của văn hóa được thể hiện trong mối quan hệ biện chứng với bản chất của con người và xã hội. Trước hết văn hóa là do con người làm nên, thuộc về con người, những gì không do con người làm nên không thuộc về văn hóa. Từ đó, văn hóa là đặc trưng cơ bản phân biệt con người với động vật, đồng thời cũng là tiêu chí cơ bản để phân biệt sản phẩm nhân tạo với sản phẩm tự nhiên. Văn hóa xuất hiện một cách chủ động và có ý thức của con người với tự nhiên, nên văn hóa 10 cũng là sản phẩm của sự thích nghi ấy. Do vậy, trình độ phát triển của văn hóa phụ thuộc vào trình độ nhận thức và sức sáng tạo của con người trong quá trình hoạt động thực tiễn của họ. Nếu tách văn hóa ra khỏi đời sống của con người thì văn hóa chẳng còn ý nghĩa gì cả. C.Mác đã từng cho rằng: “con người sản xuất là một thực thể song trùng thống nhất giữa cái tự nhiên và cái xã hội. Con người dù là sản phẩm tự nhiên hay là kết quả của quá trình tiến hóa lâu dài của giới hữu sinh đều phải tuân theo quy luật vốn có của tự nhiên… Song con người không phải là động vật thuần túy như các động vật khác mà xét trên khía cạnh xã hội, con người là sản phẩm của xã hội, mang bản tính xã hội. Những yếu tố xã hội là tất cả những quan hệ, những biến đổi xuất hiện do ảnh hưởng của các điều kiện xã hội khác nhau, những quy định về mặt xã hội tạo nên con người. Con người chỉ có thể tồn tại được khi tiến hành lao động sản xuất của cải vật chất để thỏa mãn nhu cầu của mình và chính lao động sản xuất là yếu tố quyết định hình thành con người và ý thức. Lao động là nguồn gốc duy nhất của văn hóa vật chất và tinh thần”. [6, tr.196]. Con người là sản phẩm của tự nhiên. Quá trình cải biến tự nhiên, con người cũng tạo ra lịch sử cho mình. Con người không những là sản phẩ m của xã hội mà con người còn là chủ thể cải tạo làm cho nó trở thành giới tự nhiên thứ hai, giới tự nhiên của chính mình, đồng thời qua đó cải biến chính bản thân mình - Đó chính là văn hóa. C.Mác viết: “Cố nhiên, con vật cũng sản xuất... Nhưng súc vật sản xuất cái mà bản thân nó hoặc con nó trực tiếp cần đến; nó sản xuất một cách phiến diện, trong khi con người sản xuất một cách toàn diện; con vật chỉ sản xuất vì bị chi phối bởi nhu cầu thể xác trực tiếp, còn con người sản xuất ngay cả khi không bị nhu cầu thể xác ràng buộc, và chỉ khi không bị nhu cầu đó ràng buộc thì con người mới sản xuất theo ý nghĩa chân chính;con vật chỉ tái sản xuất ra bản thân nó, thế còn con người thì tái sản xuất ra toàn bộ giới tự nhiên” [6, tr.137]. 11 Văn hóa là kết quả của hoạt động sáng tạo của con người nhằm cải biến tự nhiên - xã hội bắt đầu từ lao động. Điều này thể hiện, trong giới tự nhiên chỉ có duy nhất con người sống và hoạt động với tư cách là chủ thể của bản thân mình, làm chủ giới tự nhiên, hòa vào giới tự nhiên nguyên sơ, để tạo nên một “thiên nhiên thứ hai” nhằm thỏa mãn những nhu cầu, ham muốn chinh phục tự nhiên, xã hội... của bản thân con người - Đó là văn hóa. C.Mác cho rằng, xét đến cùng, văn hóa có nguồn gốc từ lao động. Chính lao động đã sáng tạo ra con người và xã hội loài người, làm cho con người ngày càng thoát ra khỏi bản năng động vật, tiến dần đến trình độ trưởng thành về nhân cách, trình độ trưởng thành về văn hóa của mỗi cá nhân. Văn hóa thể hiện sự thích nghi một cách sáng tạo của con người với tự nhiên, phù hợp với các giá trị chân - thiện - mỹ. Như vậy, theo C.Mác, văn hóa được hình thành và phát triển trên cơ sở hình thành và phát triển con người. Thước đo của sự tiến bộ và phát triển này chính là mức độ hình thành và phát triển bản chất người trong quá trình con người chinh phục và biến đổi tự nhiên, trong mối quan hệ giữa người với cộng đồng, mà bao trùm là quan hệ đời sống tinh thần và không gian sống vật chất của con người và của xã hội loài người. Phát triển tư tưởng của C.Mác trong trong điều kiện xã hội mới về lĩnh vực văn hóa, V.I.Lênin cho rằng: Nền văn hóa vô sản có khả năng phát triển toàn diện năng lực bản chất của con người cho nên nó phải là sự kế thừa có phê phán các giá tri ̣văn hóa của dân tộc và nhân loại để phát triển lên một tầm cao mới, mang đậm chất liệu văn hóa bản chất con người, V.I.Lênin viết: “Nền văn hóa vô sản không phải từ trên trời rơi xuống, nó không phải do những người tự cho mình là chuyên gia về văn hóa vô sản bi ̣a đặt ra,... văn hóa vô sản phải là sự phát triển hợp quy luật của vốn kiến thức mà loài người đã tạo ra dưới ách áp bức của xã hội tư bản, đi ̣a chủ và của xã hội quan liêu” [53, tr.402]. 12 Quan điểm nêu trên đã góp phần khơi dậy tiềm năng, tính chủ động sáng tạo của quần chúng nhân dân, mở ra hướng đi và nhiệm vụ mới cho cách mạng vô sản - cách mạng văn hóa. Đó là cuộc cách mạng giải phóng triệt để con người và xã hội loài người khỏi những áp bức bất công cả trong lao động cũng như trong mọi hoạt động sáng tạo của họ. Lênin cũng chỉ ra rằng, chỉ có xây dựng thành công chủ nghĩa xã hội, chủ nghĩa cộng sản thì con người mới có điều kiện thể hiện đầy đủ năng lực sáng tạo, trình độ làm chủ của mình trước tự nhiên, xã hội và ngay cả trước bản thân mình. Từ đó, con người và xã hội loài người mới có điều kiện xây dựng và phát triển sự công bằng, bình đẳng, tự do cho bản thân, các tiêu chí: chân, thiện, mỹ... mới được xác lập và hoàn thiện, hoạt động sáng tạo của con người mới có đầy đủ điều kiện đạt tới trình độ nhân văn đích thực. Có thể nói một cách bao quát: Tất cả những gì có quan hệ với con người (con người với tư cách cá nhân và cộng đồng) với mọi cách thức tồn tại của nó đều là biểu hiện của văn hóa. Qua trên cho thấy, triết học Mác - Lênin đã có nhiều kiến giải sâu sắc về văn hóa, đã khẳng định con người vừa là chủ thể, vừa là sản phẩm của quá trình phát triển văn hóa. Thông qua hoạt động thực tiễn, con người đã tạo ra thế giới văn hóa đồng thời tạo ra chính bản thân mình phát triển năng lực tiềm tàng của bản thân. Văn hóa gắn với năng lực sáng tạo của con người và sự sáng tạo đó bắt nguồn từ lao động hay chính là sự thăng hoa của sản xuất vật chất, hành vi trên của con người là văn hóa, các vật phẩm do con người làm ra đều mang dấu ấn của con người và đến lượt nó có tác động trở lại bồi đắp tính người. Trên cơ sở quan điểm của chủ nghĩa Mác - Lênin về văn hóa, phát triển truyền thống văn hóa dân tộc trong điều kiện mới Hồ Chí Minh cho rằng: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hằng ngày về ăn, mặc, ở và các 13