Tài liệu Luận văn cuộc bút chiến thơ mới – thơ cũ từ 1932 đến 1936

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI ĐỖ HỒNG VÂN CUỘC BÚT CHIẾN THƠ MỚI - THƠ CŨ TỪ 1932 ĐẾN 1936 Chuyên ngành: Văn học Việt Nam hiện đại Mã số: 60.22.01.21 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS. TS. TRẦN VĂN TOÀN HÀ NỘI - 2017 LỜI CẢM ƠN Em xin gửi tới PGS. TS. Trần Văn Toàn lòng biết ơn chân thành và sâu sắc nhất, người thầy đã tận tình hướng dẫn giúp đỡ em trong suốt quá trình thực hiện luận văn này. Em xin chân thành cảm ơn khoa Ngữ văn, đặc biệt là các thầy cô trong tổ Văn học Việt Nam, cảm ơn Phòng Sau đại học Trường Đại học Sư phạm Hà Nội đã tạo điều kiện thuận lợi cho em trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu. Xin cảm ơn tới gia đình, bạn bè đồng nghiệp, những người thân yêu đã luôn ở bên động viên, cổ vũ tôi. Mặc dù đã có nhiều cố gắng, song luận văn khó tránh khỏi những thiếu sót, tác giả rất mong nhận được sự góp ý, chỉ bảo của các thầy cô giáo, các bạn đồng nghiệp và bạn đọc để tác giả được rút kinh nghiệm, bổ sung cho luận văn được hoàn chỉnh hơn. Hà Nội, tháng 6 năm 2017 TÁC GIẢ LUẬN VĂN ĐỖ HỒNG VÂN MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU ............................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ................................................................................................. 1 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề: ................................................................................ 2 3. Đối tượng và nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................... 8 4. Phương pháp nghiên cứu .................................................................................... 9 5. Đóng góp của luận văn .....................................................................................10 6. Cấu trúc của luận văn .......................................................................................11 Chƣơng 1:NGUYÊN NHÂN CUỘC BÚT CHIẾN THƠ MỚI - THƠ CŨ...12 1.1. Sự hoạt động sôi nổi của báo chí ................................................................12 1.2. Sự ảnh hƣởng của tƣ tƣởng, văn hóa phƣơng Tây ..................................18 1.2.1. Qua giáo dục ..........................................................................................18 1.2.2. Qua dịch thuật........................................................................................24 Chƣơng 2: DIỄN BIẾN, Ý NGHĨA CUỘC BÚT CHIẾN THƠ MỚI THƠ CŨ ..............................................................................................................33 2.1. Từ Phạm Quỳnh đến Phan Khôi và những quan niệm mới về thơ........33 2.1.1. Phạm Quỳnh – từ việc gây dựng nền quốc văn đến tư tưởng đổi mới thơ ca ...33 2.1.2. Phan Khôi và quan niệm mới về thơ ......................................................36 2.2. Sự phân chia Cũ – Mới về lực lƣợng .........................................................39 2.2.1. Những yếu nhân của thơ cũ ...................................................................39 2.2.2. Những yếu nhân của thơ Mới.................................................................44 2.3. Các chặng đƣờng của cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ .........................55 2.3.1. Chặng đường 1932 - 1933 .....................................................................55 2.3.2. Chặng đường 1934 – 1936.....................................................................59 2.4. Sự toàn thắng của thơ Mới .........................................................................63 2.4.1.Nguyên nhân thơ Mới giành chiến thắng................................................63 2.4.2. Ý nghĩa chiến thắng của thơ Mới trong cuộc bút chiến Mới – Cũ ........66 Chƣơng 3. NỘI DUNG CUỘC BÚT CHIẾN THƠ MỚI – THƠ CŨ ...........70 3.1. Thơ Cũ nhìn từ thơ Mới .............................................................................70 3.1.1. Vấn đề luật, niêm, đối trong thơ Cũ.......................................................70 3.1.2. Vấn đề điển tích, sáo ngữ trong thơ Cũ .................................................78 3.2. Thơ Mới nhìn từ thơ Cũ .............................................................................89 3.2.1. Về tinh thần thơ Mới ..............................................................................89 3.2.2. Về hình thức của thơ Mới.......................................................................97 KẾT LUẬN .......................................................................................................107 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................................109 MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Phong trào thơ Mới là một hiện tượng độc đáo của văn học Việt Nam đầu thế kỉ XX. Nó đã làm bừng lên sức sống mới cho thi ca dân tộc đương ở buổi chợ chiều của sự phát triển. 85 năm đã trôi qua kể từ khi bài thơ Mới đầu tiên xuất hiện trên thi đàn. Thơ ca Việt Nam đã đi qua một chặng đường dài với bao khúc quanh, ngã rẽ, với những bước thăng trầm của riêng mình. Nhưng lớp bụi thời gian đã không phủ mờ gương mặt của thơ Mới với bao sắc thái mới mẻ, phong phú của nó. Không ai có thể phủ nhận công lao to lớn cùng những thành quả đáng tự hào của thơ Mới. Để khẳng định vị thế vững chãi trên thi đàn và gặt hái một mùa vàng thi ca, thơ Mới đã phải đấu tranh quyết liệt với thơ Cũ trên nhiều mặt trận khác nhau: bút chiến, diễn thuyết, sáng tác. Về diễn thuyết, trong đời sống văn học đã xuất hiện nhiều cuộc diễn thuyết khác nhau của cả hai phái thơ Cũ và thơ Mới. Phái thơ Mới tổ chức được nhiều cuộc diễn thuyết đáng chú ý của Nguyễn Thị Kiêm, Lưu Trọng Lư, Đỗ Đình Vượng, Trương Tửu. Phái thơ Cũ có các cuộc diễn thuyết của Nguyễn Văn Hanh mà hiệu quả của nó theo cách nói của Hoài Thanh là “tai hại cho nền thơ cũ”. Trung tâm của cuộc đấu tranh giữa thơ Mới và thơ Cũ là cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ những năm 30 của thế kỉ XX. Cuộc bút chiến này bắt đầu từ năm 1932, đến 1936 thì gần như khép lại với chiến thắng tất yếu thuộc về thơ Mới. Cuộc bút chiến diễn ra sôi nổi trên thi đàn, thu hút được sự tham gia của nhiều nhà thơ và những người quan tâm đến thơ ca của cả hai phái Cũ – Mới. Đây là hiện tượng mới mẻ của văn học Việt Nam. Trong sinh hoạt văn hóa nghệ thuật ở nước ta trước thế kỉ XX, chưa hề có bút chiến trên thi văn đàn mà chỉ có xướng họa của các bậc tri âm tri kỉ, những nhóm tao nhân mặc khách trong đó tinh thần chủ yếu là ngợi ca, khẳng định chứ ít có sự tranh biện, phê phán. Từ đầu thế kỉ XX, trong đời sống văn hóa nghệ thuật nước ta mới xuất hiện những cuộc bút chiến về nhiều phương diện khác nhau. Nó chứng tỏ một nhu cầu cấp thiết của đời sống hiện đại: nhu cầu được bày tỏ quan điểm. Chính những cuộc bút chiến đã đem lại sức sống mới cho đời sống văn hóa nghệ thuật nước 1 nhà, thể hiện sự trưởng thành trong tư duy nghệ thuật của người nghệ sĩ, làm nên sắc màu phong phú của nghệ thuật. Cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ là một phần quan trọng của đời sống thơ ca Việt Nam, đã đem tới một sắc diện mới mẻ cho nó. Có khá nhiều công trình, bài viết nghiên cứu về cuộc bút chiến này. Trong hầu hết các công trình đó, các tác giả chỉ quan tâm tới các vấn đề như bối cảnh văn hóa lịch sử của cuộc bút chiến,lực lượng tham gia bút chiến, quá trình cuộc bút chiến mà chưa thực sự quan tâm tới những vấn đề như nguyên nhân nào dẫn tới cuộc bút chiến, những nội dung của cuộc bút chiến với những vấn đề đưa ra tranh luận của hai phái Cũ – Mới đã có những ưu điểm, hạn chế gì, đã đóng góp những gì cho tiến trình hiện đại hóa thơ Việt. Đó cũng là lí do tôi chọn đề tài “Cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ từ 1932 đến 1936”. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề: Cuộc tranh luận Mới – Cũ trong thi ca mà trung tâm là cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ những năm 30 của thế kỉ XX đã thu hút được sự quan tâm của nhiều nhà nghiên cứu. Lam Giang trong công trình Thảo luận luật thơ mới (1940) đã nêu rõ tình cảnh chợ chiều của thơ Cũ với sự xâm lấn của “thi công” thay thế cho “thi sĩ”. Trong bối cảnh đó thơ Mới đã xuất hiện và được hưởng ứng nhiệt liệt. Cuộc tranh chấp Cũ – Mới đã diễn ra gay gắt ngay từ đầu mà trọng tâm là vấn đề luật thơ: “Gay cấn nhất là vấn đề luật thơ. Tuy nói là đả phá luật Đường, nhưng thật ra trường phái thơ mới chỉ tập trung mũi nhọn vào lối thơ thất ngôn bát cú mà bốn câu giữa phải đối đáp nhau. Bực tức vì người làm thơ cứ chăm chăm lo đối đáp mà quên mất ý thơ, cho nên một số nhà thơ mới đối đáp, cách hành văn máy móc bất nhân. Lời công kích rất nhiều khi khiếm nhã… Bút chiến trên mặt báo chí. Khẩu chiến trong những cuộc hội họp văn chương. Thật là náo nhiệt!” Một công trình được đánh giá rất cao cũng đề cập tới vấn đề này là Thi nhân Việt Nam (Hoài Thanh, Hoài Chân – 1941). Công trình đi sâu vào nghiên 2 cứu phong trào thơ Mới với những gương mặt nổi bật nhất. Mở đầu là bài tiểu luận Một thời đại trong thi ca phân tích về cuộc tranh luận Cũ – Mới với bất lợi của phái thơ Cũ khi họ không sáng tác được một bài thơ nào có giá trị: “Nhưng nguy nhất cho những người bênh vực thơ cũ là trong tám chín năm luôn thơ mới sản xuất ra nhiều lần nhà thơ có danh, nhiều bài thơ có giá trị, mà họ gần như không sáng tạo ra được một chút gì có thể gọi là thơ.” Các tác giả cuốn sách còn chỉ ra sự khác biệt cơ bản giữa thơ Cũ và thơ Mới là ở chữ ta và chữ tôi: “Cứ đại thể thì tất cả tinh thần thời xưa – hay thơ cũ – và thời nay – hay thơ mới – có thể gồm lại trong hai chữ tôi và ta. Ngày trước là thời chữ ta, bây giờ là thời chữ tôi.” Tổng kết về cuộc tranh luận này, các tác giả cuốn Thi nhân Việt Nam đã viết: “Một thời đại vừa chẵn mười năm. Trong mười mấy năm ấy, thơ mới đã tranh đấu gắt gao với thơ cũ, một bên giành quyền sống, một bên giữ quyền sống. Cuộc tranh đấu kéo dài cho đến ngày thơ mới toàn thắng.” Tuy vậy, đối tượng chính của công trình này không phải là cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ mà là đặc sắc và thành tựu thơ Mới qua một chặng đường vừa chẵn mười năm với những gương mặt thi nhân Việt Nam tiêu biểu. Do đó, qua cuốn sách ta chỉ được nắm bắt sơ bộ cuộc bút chiến này. Trên đây là những công trình viết trước 1945 thể hiện sự nhìn nhận, đánh giá từ điểm nhìn gần gũi của người đương thời về một hiện tượng của thi ca trong tiến trình hiện đại hóa. Sau năm 1945, có rất nhiều công trình cũng bàn về cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ ở những mức độ đậm, nhạt khác nhau. Nhà phê bình Hoài Thanh còn trở lại đề tài này một số lần nữa với biết bao trăn trở, suy tư.Trên tạp chí Nghiên cứu văn học số 1 năm 1960, ông có bài Nhìn lại cuộc tranh luận về nghệ thuật hồi 1935 – 1936. Trong bài viết, ông nhìn nhận những cuộc tranh luận nghệ thuật không phải chỉ là sự va chạm về quan điểm nghệ 3 thuật mà còn là sự va chạm giữa hai thái độ về chính trị. Trên Tạp chí Văn học số 1 năm 1965, ông đã đưa ra Một vài ý kiến về phong trào Thơ mới và quyển Thi nhân Việt Nam. Ông đã có phần cực đoan và khe khắt khi nhìn nhận lại đứa con tinh thần của mình cũng như đánh giá lại về phong trào thơ mới. Ông cho rằng thơ Mới chủ yếu là tiếng nói “lạc điệu, chìm đắm trong buồn sầu, điên loạn, bế tắc”. Cuốn Thi nhân Việt Nam thì ông cho là “đã tác hại nhiều” bởi vì nó “sai từ gốc sai đi”. Trong cuốn Sơ thảo lịch sử văn học Việt Nam 1930 – 1945 (NXB Văn học 1964), nhà nghiên cứu Vũ Đức Phúc đã đưa ra những nhận xét khá xác đáng về cuộc bút chiến này. Tác giả đã đi vào phân tích lực lượng tham gia tranh luận của mỗi bên: “Đại biểu cho phái thơ mới phần nhiều là những người vừa làm thơ, vừa viết báo, vừa diễn thuyết để cổ động cho lối thơ của mình. Trong số đó cũng có người có tài ít hoặc nhiều như Lưu Trọng Lư, Nguyễn Thị Kiêm, Vũ Đình Liên, Nguyễn Văn Kiện…Trong số những người bênh vực thơ cũ, tỏ thái độ không tán thành thơ mới, chỉ có một số ít nhà thơ quen biết như Tản Đà, Huỳnh Thúc Kháng, nhưng họ cũng phản ứng một cách yếu ớt. Còn những người nhiệt liệt bài bác thơ mới nhất thì họ làm thơ lại không hay hoặc không biết làm thơ”. Với một lực lượng tranh luận như vậy, ta hiểu vì sao thơ Mới giành chiến thắng. Nhà nghiên cứu Phan Cự Đệ với cuốn Phong trào Thơ mới 1932 – 1945 (NXB Khoa học năm 1966) khi khái quát lịch sử phong trào thơ Mới đã đi vào phân tích, đánh giá cuộc đấu tranh giữa thơ Cũ và thơ Mới.Với một cái nhìn không đánh giá cao thơ Mới, thậm chí cho thơ Mới là có hại, ông viết: “Chúng tôi cho rằng bản chất của Thơ mới là lãng mạn suy đồi”. Ông cho rằng đây là phong trào thơ ca lãng mạn mang ý thức hệ tư sản với quan điểm nghệ thuật vị nghệ thuật. Ông cũng đưa ra cách phân định cũ – mới: “Thơ cũ không phải là toàn bộ thơ ca cổ điển của dân tộc, mà chỉ là loại thơ Đường luật (chủ yếu là thất ngôn bát cú) đăng trên Nam Phong, Văn học tạp chí…phản ánh tâm trạng của 4 tầng lớp phong kiến đã thất bại và đầu hàng đế quốc. Thơ cũ vì thế không bao gồm thơ làm theo thể Đường luật, nhưng mang nội dung cách mạng, mang ý thức hệ vô sản”. Dù không đánh giá cao thơ Mới song ông cũng thừa nhận sự cạn kiệt khả năng sáng tạo của thơ cũ: “Điều tai hại nhất cho nền “thơ cũ” là cả thời kì “thơ mới” phát triển mạnh mẽ, các nhà “thơ cũ” ngâm vịnh phong hoa tuyết nguyệt hầu như không sáng tạo được gì có giá trị”. Đây chính là lí do khiến thơ Mới giành được thắng lợi trên thi đàn. Năm 1967, giáo sư Thanh Lãng đã cho ra mắt công trình nghiên cứu công phu về văn học Việt Nam: Phê bình văn học thế hệ 1932, 2 tập (Phong trào văn hóa xuất bản năm 1972). Trong công trình này, ông đã đi sâu tìm hiểu các cuộc tranh luận về nghệ thuật ở thời kì này trong đó có cuộc tranh luận về thơ giữa hai phái Cũ, Mới. Nhận xét về tầm quan trọng của cuộc tranh luận thơ này, ông viết: “chưa có vấn đề nào, ngoài vấn đề Truyện Kiều, đã được văn giới sốt sắng tham gia góp ý kiến hay quyết liệt bênh vực cho bằng vấn đề thơ mới, thơ cũ”. Vẫn giữ cái nhìn còn nhiều định kiến về thơ Mới, nhà nghiên cứu Vũ Đức Phúc trong công trình Bàn về những cuộc đấu tranh tư tưởng trong lịch sử văn học Việt Nam hiện đại (NXB Khoa học xã hội năm 1971) cho rằng thơ Mới không nhất quán trong khái niệm về thơ Mới, thơ Cũ và đó là một biểu hiện của sự núng thế về một mặt nào đấy: “Phái Thơ cũ cũng có nhiều khuynh hướng khác nhau, nhưng ngay từ đầu tất cả phái Thơ cũ đều có quan niệm nhất quán về Thơ mới, Thơ cũ. Trái lại, trong quá trình tranh luận, phái Thơ mới đã dần dần thay đổi khái niệm nhất quán về Thơ mới, Thơ cũ. Điều đó chứng tỏ phái Thơ mới núng thế về một mặt nào đó trong khi họ thu được thắng lợi ở những mặt khác”. Trong công trình nghiên cứu của giáo sư Lê Đình Kỵ về thơ Mới là cuốn Thơ mới – những bước thăng trầm (NXB Thành phố Hồ Chí Minh năm 1989), tác giả đã đánh giá về thơ Mới, đưa ra những bàn bạc, kiến giải về cuộc bút chiến Mới – Cũ: “… cuộc đấu tranh Thơ mới – thơ cũ đã phá bỏ một lối thơ đã ngự trị hàng ngàn năm trên thi đàn dân tộc”. 5 Giáo sư Hà Minh Đức cũng là một nhà phê bình quan tâm nghiên cứu về thơ Mới và cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ. Trong công trình Khảo luận văn chương (1987), ông phân tích sâu sắc nguyên nhân nảy sinh phong trào thơ Mới, trong đó có đề cập đến vai trò tích cực của cuộc bút chiến này. Ông chỉ ra những hạn chế của thơ Cũ khiến cho thơ Cũ không còn phù hợp với thời đại mới nữa: “ một nếp tư duy và những thị hiếu thẩm mĩ đã lỗi thời không phù hợp với lớp công chúng mới thành thị khá đông đảo”. Nhận xét về nguyên nhân thơ Mới giành chiến thắng, ông viết: “Sự thắng thế của phong trào Thơ mới chủ yếu nhờ sức thuyết phục của các sáng tác hay của những nhà thơ có công đầu trong phong trào Thơ mới”. Trong cuốn Nhìn lại một cuộc cách mạng trong thi ca: 60 năm phong trào Thơ mới (NXB Giáo dục, Hà Nội 1993), Trần Đình Hượu có bài Cái mới của Thơ mới từ xung khắc đến hòa giải với truyền thống. Từ việc phân tích, đánh giá về cuộc bút chiến giữa thơ Cũ và thơ Mới, ông khái quát: “Xung khắc thơ cũ – thơ mới là xung khắc giữa cá nhân và con người cộng đồng, giữa đô thị và nông thôn, giữa văn hóa phương Tây với văn hóa phương Đông mà chất kích thích là ảnh hưởng văn hóa Pháp. Đó là sự xung đột giữa hiện đại với truyền thống.” Trên tạp chí Nghiên cứu văn học số 6 tháng 6/2012 kỉ niệm 80 năm phong trào Thơ mới, giáo sư Trần Đình Sử có bài Mấy vấn đề thi pháp Thơ mới như là một cuộc cách mạng trong thơ Việt. Trong bài viết, ông bày tỏ sự không tán đồng với quan điểm của nhà phê bình Hoài Thanh khi cho rằng thơ Mới chỉ chống lại một bộ phận thơ Cũ đã thoái hóa. Ông cho rằng cuộc đấu tranh giữa thơ Cũ và thơ Mới thực chất là để xây dựng thi pháp mới: “Phá bỏ đây thực chất là xây mới. Thơ mới không phá bỏ đi cái gì, nó chỉ xây dựng một hình thức thơ mới, tức là thi pháp mới, đó mới là nội dung của một cuộc cách mạng thi ca”. Ông cũng không tán đồng với quan điểm cho rằng cuộc đụng độ giữa thơ Cũ với thơ Mới là cuộc đụng độ giữa giá trị thơ Mới với giá trị thơ Cũ mà là để “ nhằm mục đích làm cho người ta quên hình thức cũ, phá bỏ quan niệm, thói quen sùng 6 bái mẫu mực cũ đã ngự trị trong ý thức người sáng tác và người thưởng thức hàng nghìn năm”. Một công trình nghiên cứu gần đây về các cuộc tranh luận văn nghệ trong đó có vấn đề thơ Mới – thơ Cũ rất công phu là Tranh luận văn nghệ thế kỉ XX, 2 tập (NXB Lao động, Hà Nội 2003) của PGS.TS Nguyễn Ngọc Thiện với sự cộng tác của Cao Kim Lan. Công trình đã tổng thuật các cuộc tranh luận văn nghệ lớn của Việt Nam đầu thế kỉ XX: tranh luận về Truyện Kiều; tranh luận về quốc học, quốc văn, tranh luận về Duy tâm/ Duy vật; tranh luận về Nghệ thuật vị nghệ thuật và Nghệ thuật vị nhân sinh; tranh luận về Thơ mới/ Thơ cũ; tranh luận về tiểu thuyết Vũ Trọng Phụng.Trong bài khảo luận Một cái triệu hay: tranh luận văn nghệ ở ta nửa đầu thế kỉ XX, Nguyễn Ngọc Thiện đã nhận xét về cuộc tranh luận thơ Mới – thơ Cũ: “Sự ra đời của Thơ mới thay thế Thơ cũ là tất yếu, thuận với đòi hỏi của người sáng tác và công chúng. Những bài Thơ mới hay có đóng góp đáng quý vào sự phát huy truyền thống thơ ca dân tộc bên cạnh những tìm tòi, cách tân trong phô diễn tư tưởng, cảm xúc”. Cao Kim Lan, cộng tác viên của công trình nghiên cứu này trong bài tiểu dẫn Về cuộc tranh luận Thơ mới/ thơ cũ đã khẳng định sự xuất hiện của thơ Mới là tất yếu của thời đại, có ý nghĩa to lớn gắn liền với sự hưng vong của quốc văn: “Thơ mới phải được tự do, phải phá bỏ những niêm luật gò bó, chặt chịa và khuôn sáo của Đường thi. Và một điều có ý nghĩa sâu xa: Thơ mới gắn liền với sự hưng vong của Quốc văn”. Cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ đã đề cập tới nhiều vấn đề có ý nghĩa quan trọng với sự phát triển của thơ ca Việt Nam: “Trong cuộc tranh luận, bên cạnh những bài viết đề cập trực tiếp đến đặc trưng và bản chất của thơ ca thì ta có thể thấy lộ ra những phương pháp nghiên cứu đi sâu vào đặc thù của văn chương nghệ thuật ẩn sau những bài phê bình. Ở đây, những quan điểm sáng tác, đặc trưng thẩm mĩ của văn chương nghệ thuật và sự vận động, phát triển của văn học đã được thực tiễn “chưng cất” trở thành một thứ lí thuyết hết sức sinh động, mềm mại và dễ hiểu”. Khi thực hiện luận văn này, chúng tôi đã tìm ở công trình Tranh luận văn nghệ thế kỉ XX những tư liệu hết 7 sức quý giá để đi sâu vào khai thác nội dung, ý nghĩa của cuộc tranh luận thơ Mới – thơ Cũ. Công trình gần đây nhất là cuốn Văn học Việt Nam từ đầu thế kỉ XX đến 1945 của hai tác giả Trần Đăng Suyền – Lê Quang Hưng (NXB Đại học Sư phạm 2016) đã khẳng định ý nghĩa to lớn của phê bình là cổ vũ và khẳng định công cuộc hiện đại hóa văn học. Phê bình đã hiện diện với tư cách là sự tự ý thức của văn học với nhiều khuynh hướng khác nhau “ nhưng xu hướng chủ đạo là ủng hộ công cuộc đổi mới văn học một cách toàn diện về cả nội dung và hình thức”. Từ đó các tác giả kết luận: “Tiêu biểu hơn cả trong việc phê bình gắn liền với công cuộc hiện đại hóa nền văn học nước nhà những năm trước 1945 là việc phê bình ủng hộ, cổ vũ cho phong trào Thơ mới Việ Nam một cách tích cực và đầy hiệu quả”. Trên đây, chúng tôi đã điểm qua những công trình, những bài viết có liên quan đến cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ. Nguồn tư liệu phong phú này đã giúp chúng tôi đi sâu vào tìm hiểu các vấn đề có ý nghĩa lớn lao của cuộc bút chiến này đồng thời cũng giúp chúng tôi xác định vị trí, nhiệm vụ của mình trong việc nghĩ tiếp về thơ Mới, về cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ trong tiến trình hiện đại hóa thơ ca dân tộc. Trên cơ sở kế thừa và phát huy di sản lí luận phê bình thơ ca dân tộc, chúng tôi mong muốn đóng góp một phần nhỏ bé của mình vào việc làm tỏa sáng giá trị của phê bình thơ ca Việt Nam trong một chặng đường có tính bước ngoặt của lịch sử. 3. Đối tƣợng và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu Với đề tài Cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ từ 1932 đến 1936, chúng tôi đi sâu vào tìm hiểu, đánh giá các quan điểm của hai phái thơ Mới, thơ Cũ khi tham gia tranh luận. Mặc dù ý kiến tham gia tranh luận vẫn còn được đưa ra vào thời điểm sau năm 1936, nhưng theo sự nhìn nhận của chúng tôi thì cuộc tranh luận này đã đi đến đích với kết quả chiến thắng thuộc về thơ Mới như một tất 8 yếu của lịch sử văn học vào năm 1936. Do đó, đối tượng khảo sát, nghiên cứu của chúng tôi chính là các ý kiến tranh luận về thơ ca của các nhà thơ cũng như những người quan tâm tới thơ của hai phái Cũ, Mới trong chặng đường từ 1932 đến 1936. Trong khi triển khai đề tài, chúng tôi có xem xét các vấn đề có liên quan đến các tác giả và tác phẩm thơ Mới nhưng đây không phải là đối tượng chính của chúng tôi. Hai công trình chính đã cung cấp nguồn tài liệu dồi dào, đáng tin cậy cho chúng tôi là: 13 năm tranh luận văn học (GS Thanh Lãng – NXB Văn học, Hội Nghiên cứu và giảng dạy văn học TP Hồ Chí Minh, năm 1995 ); Tranh luận văn nghệ thế kỉ XX (Nguyễn Ngọc Thiện, Cao Kim Lan – NXB Lao động, Hà Nội 2003). 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Trên cơ sở khai thác nguồn tài liệu phong phú và sự kế thừa những kết quả của các nhà nghiên cứu tâm huyết đi trước, luận văn tập trung vào tìm hiểu một số vấn đề sau: 3.2.1. Những nguyên nhân dẫn tới cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ. 3.2.2. Diễn biến cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ với các quan niệm mới về thơ, các lực lượng tham gia bút chiến cùng diễn biến, kết quả, ý nghĩa của cuộc bút chiến. 3.2.3. Nội dung cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ với những chủ đề cụ thể. 4. Phƣơng pháp nghiên cứu Căn cứ vào mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu của luận văn, chúng tôi đã sử dụng các phương pháp nghiên cứu cơ bản sau: 4.1. Phương pháp hệ thống và phương pháp lịch sử Chúng tôi hiểu rằng thơ Mới là một vấn đề lớn của thi ca Việt Nam và cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ là một hiện tượng độc đáo của đời sống văn học đất nước thập kỉ 30 của thế kỉ XX. Tuy độc đáo song đây không phải hiện tượng đột xuất, biệt lập với bối cảnh thời đại. Do đó, trong khi nghiên cứu, chúng tôi luôn đặt nó trong mối quan hệ chặt chẽ với bối cảnh lịch sử, văn hóa của xã hội Việt Nam đầu thế kỉ XX, trong sự xung đột cũ – mới ở mọi lĩnh vực dưới sự ảnh 9 hưởng tư tưởng văn hóa phương Tây, đặc biệt là tư tưởng văn hóa Pháp. Đây cũng là hiện tượng mang tính khu vực của nhiều nước Á Đông khi tiếp xúc với văn minh phương Tây. 4.2. Phương pháp thống kê, phân loại Đối với những công trình mang tính chất khảo cứu, phương pháp thống kê, phân loại là phương pháp hữu hiệu giúp chúng tôi có thể tiếp cận đối tượng toàn diện và sâu sắc. Cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ diễn ra trong một khoảng thời gian dài, trên nhiều diễn đàn khác nhau của báo chí đã đòi hỏi người nghiên cứu phải thống kê một cách đầy đủ các ý kiến tranh luận, các nghiên cứu, tìm tòi của những người đi trước, trên cơ sở đó phân loại chúng thành các nhóm đối tượng khác nhau để nắm được bản chất của vấn đề. 4.3. Phương pháp phân tích, tổng hợp Phương pháp phân tích là phương tiện giúp chúng tôi hiểu rõ bản chất của các ý kiến tham gia tranh luận và của cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ. Phương pháp tổng hợp giúp vào việc nâng cao nhận thức về lí luận thơ ca, từ đó mà đánh giá được những ưu điểm và hạn chế của các ý kiến về thơ của cả hai phái Cũ – Mới. 4.4. Phương pháp so sánh Là phương pháp giúp chúng tôi thấy rõ đối tượng tìm hiểu của mình với tầm vóc và ý nghĩa, những đóng góp và những tồn tại của nó. 5. Đóng góp của luận văn 85 năm đã trôi qua kể từ khi bài thơ mới đầu tiên trình chánh giữa làng thơ và cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ được khởi động. Đã có rất nhiều công trình, nhiều bài viết nghiên cứu, đánh giá về cuộc bút chiến thơ độc đáo này. Nối tiếp con đường của những người đi trước, chúng tôi hi vọng đóng góp được: 5.1. Cái nhìn đầy đủ về nguyên nhân dẫn tới cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ. 5.2. Khái quát được những vấn đề cơ bản của cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ 5.3. Đánh giá được một cách xác đáng vị trí, ý nghĩa của cuộc bút chiến đối với quá trình hiện đại hóa thơ Việt. 10 6. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, phần kết luận và thư mục tham khảo, luận văn gồm 3 chương như sau: Chương 1. Nguyên nhân dẫn tới cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ Chương 2. Diễn biến cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ Chương 3. Nội dung cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ 11 Chƣơng 1:NGUYÊN NHÂN CUỘC BÚT CHIẾN THƠ MỚI - THƠ CŨ Cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ vô cùng gay gắt, quyết liệt và diễn ra trong một thời gian dài đã khởi nguồn từ những nguyên nhân khác nhau cũng như vì một vài nguyên nhân mà nó được “giữ lửa”. Dưới đây, chúng tôi sẽ đi sâu vào tìm hiểu, phân tích những nguyên nhân của cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ. 1.1. Sự hoạt động sôi nổi của báo chí Báo chí là phương tiện thông tin đại chúng hiện đại xuất hiện ở Việt Nam nửa sau thế kỉ XIX. Trước khi thực dân Pháp xâm lược Việt Nam, báo chí không có mặt trong đời sống xã hội dù việc in ấn đã hiện diện. Nhằm phục vụ cho mục đích thông tin, tuyên truyền của các nhà “khai hóa văn minh”, báo chí đã chính thức ra đời. Nó được xem như “cây cầu nối giữa người đi chinh phục và người bị chinh phục”. Những tờ báo đầu tiên xuất bản ở Đông Dương là những tờ báo tiếng Pháp.Tờ báo chữ quốc ngữ đầu tiên ở Việt Nam là Gia Định báo, in số đầu ngày 15/4/1865 tại Sài Gòn. Tờ báo do Trương Vĩnh Kí làm tổng biên tập. Ông được cho là người đặt nền móng cho báo chí Việt Nam. Tiếp sau Gia Định báo là hàng loạt các tờ báo khác cũng xuất hiện: Nông cổ mín đàm (1901), Đại Việt Tân báo (1905), Lục tỉnh tân văn (1907), Đăng cổ Tùng báo (1907), Đông Dương tạp chí (1913), Nam Phong tạp chí (1917), Hữu Thanh tạp chí (1921), An Nam tạp chí (1926), Tiếng dân (1927), Phụ nữ tân văn (1929)… Dù hoạt động báo chí bị chính quyền thực dân kiểm soát ngặt nghèo song báo chí Việt Nam vẫn phát triển liên tục và ngày càng độc lập với nhà cầm quyền thực dân. Các trí thức Việt đã sớm nhận ra vai trò to lớn của báo chí đối với việc mở mang dân trí, đem lại ích nước lợi dân. Trong phong trào Đông Kinh nghĩa thục, một trong sáu đường được các nhà hoạt động đề xuất là “mở tòa báo”. Họ chủ trương “bao nhiêu pháp tốt, ý hay, nghề lạ, ngón khéo ở Âu Mỹ, cùng là những việc xưa nay ở nước ta, hoặc những lời và việc tìm được đáng nêu làm kiểu mẫu, hoặc những bài thiết thực về thời sự góp nhặt được trong sách luận, bài thơ… hoặc có kĩ 12 thuật mới có ích lợi cho nước nhà và do giới công nghệ mới tìm ra, thì đều đăng hết lên báo để cho mọi người cùng biết”. Qua đó, ta có thể khẳng định với sự tinh tường của mình, các nhà hoạt động Đông Kinh nghĩa thục nói riêng, các trí thức Việt nói chung đã nhận ra vai trò to lớn và đã tiếp nhận báo chí như một phương tiện hiệu quả để mở mang dân trí, đem lại luồng gió mới cho đời sống văn hóa xã hội Việt Nam đầu thế kỉ XX. Báo chí đóng vai trò ngày càng quan trọng trong đời sống văn hóa xã hội Việt Nam đầu thế kỉ XX, nhất là từ sau chiến tranh thế giới thứ nhất. Báo chí có mối quan hệ chặt chẽ với văn học, nhất là trong buổi đầu của nền văn học mới. Đây không phải là nét riêng của văn học Việt Nam mà nằm trong quĩ đạo chung của văn học khu vực châu Á. Trong bài Báo chí và quá trình hiện đại hóa văn học Việt Nam in trong cuốn Quá trình hiện đại hóa văn học Việt Nam 1900 - 1945, NXB Văn hóa thông tin năm 2000, Phạm Xuân Thạch đã phân tích vai trò rất to lớn của báo chí đối với văn học hiện đại Trung Quốc: báo chí là nơi lưu giữ những chứng tích của quá trình hiện đại hóa văn học Trung Quốc, nơi công bố những tuyên ngôn mang tính cách mạng của văn học Trung Quốc, nơi đăng tải hàng loạt tác phẩm văn chương của những nhà văn kiệt xuất như Mao Thuẫn, Lỗ Tấn, Lão Xá, Ba Kim, Thẩm Tòng Văn, Đinh Linh…Đây là một ví dụ tiêu biểu về mối quan hệ chặt chẽ giữa báo chí và văn học trong khu vực châu Á. Đối với nền văn học Việt Nam, báo chí có vai trò đặc biệt quan trọng. Điều này đã được nhiều nhà nghiên cứu khẳng định trong những công trình của mình. Nhà nghiên cứu Vũ Ngọc Phan đã sử dụng báo chí để phân loại các nhóm nhà văn khi viết cuốn Nhà văn Việt Nam hiện đại (1942). Ông phân chia theo báo chí thành các nhóm: những nhà văn hồi mới có chữ quốc ngữ; nhóm Đông Dương tạp chí; nhóm Nam Phong tạp chí. Hoạt động báo chí đã thu hút một lực lượng đông đảo các trí thức, văn nghệ sĩ. Nhiều người trong số họ đã coi báo chí như một sự nghiệp lớn lao để gắn bó trọn đời. Trong cuốn Văn học Việt Nam giai đoạn giao thời 1900 13 - 1930 của Trần Đình Hượu – Lê Chí Dũng ở chương VII có đề cập đến vai trò của báo chí: “Sự thực báo chí đã là nơi trao đổi ý kiến, tìm tòi cách làm giàu ngôn ngữ và cách xây dựng câu văn xuôi, là nơi các nhà văn học hỏi và rèn luyện cách mô tả cuộc sống, bằng các thể loại và hình thức mới để thành nhà văn và tập hợp thành đội ngũ nhà văn”. Mối liên hệ giữa báo chí và văn học đầu thế kỉ XX vô cùng mật thiết. Chủ bút của nhiều tờ báo chính là nhà văn (Nguyễn Văn Vĩnh, Phạm Quỳnh, Tản Đà, Phan Khôi…). Hầu hết các nhà văn, nhà thơ mới vào nghề đã tập sự trong nghề báo. Báo chí đã trở thành môi trường thử nghiệm các sáng tác của họ.Viết báo song hành với viết văn trong cả sự nghiệp cầm bút đã là những công việc quen thuộc của nhiều nhà văn mà ta có thể kể tên như: Phạm Quỳnh, Nguyễn Văn Vĩnh, Ngô Tất Tố, Vũ Bằng, Khái Hưng, Thế Lữ, Nhất Linh, Thạch Lam, Xuân Diệu, Chế Lan Viên…Có thể thấy rõ điều này qua hoạt động của nhóm các nhà văn Tự Lực văn đoàn. Ngoài viết văn, các thành viên của nhóm còn là những nhà báo với các hoạt động như lấy tin, tường thuật, bút chiến. Hai tờ báo Phong hóa, Ngày nay do các thành viên Tự Lực văn đoàn chủ trì đã trở thành những tờ báo có số lượng phát hành thuộc vào hàng lớn nhất thời ấy với con số có lúc lên đến hàng vạn bản. Báo chí có quan hệ chặt chẽ với văn học là điều không thể phủ định. Còn đối với cuộc bút chiến Thơ Mới – thơ Cũ thì sao? Cuộc bút chiến này là một phần quan trọng của đời sống văn học nên chắc chắn nó phải có mối liên hệ với báo chí. Trước hết có thể thấy báo chí là môi trường tập hợp lực lượng trí thức, văn nghệ sĩ vô cùng đông đảo, đa dạng. Ở đây,ta thấy có những nhà nho chí sĩ như Phan Bội Châu, Huỳnh Thúc Kháng, Ngô Đức Kế; những nhà nho cuối mùa như Nguyễn Đỗ Mục, Phan Kế Bính, Nguyễn Bá Học, Tản Đà…; những trí thức Tây học như Trương Vĩnh Kí, Phạm Quỳnh, Nguyễn Văn Vĩnh, Phạm Duy Tốn, Hoàng Ngọc Phách, Nguyễn Công Hoan, Nguyễn Tường Tam… Có thể thấy do được thụ hưởng những môi trường giáo dục, cách thức giáo dục khác nhau nên ở họ có những sự khác biệt về tư tưởng, nhận thức, sự tiếp cận cái mới trong đời 14 sống và trong văn học. Trong số các trí thức mới và cũ, tân học và cựu học đó, có nhiều nhà thơ và nhiều người quan tâm tới thơ ca. Đối với thơ ca, mỗi người trong số họ lại có những quan niệm thơ, cách tiếp nhận và cách sáng tạo riêng. Tất cả đã dẫn tới việc các luồng tư tưởng, quan niệm về thơ có dịp được va đập, cọ xát với thực tế sáng tác và phát triển của thơ ca. Cũng do đó mà xung đột về tư tưởng đã nảy sinh như một tất yếu của đời sống văn học. Cuộc bút chiến thơ Mới - thơ Cũ chính là một hiện tượng thể hiện rõ điều này. Cuộc bút chiến diễn ra trong một thời gian dài đã thu hút được một lực lượng tham gia đông đảo. Báo chí cũng hình thành hai phe rõ rệt: Phe bênh vực thơ Cũ như các báo: An Nam tạp chí, Văn học tạp chí, Văn học tuần san, Công luận, Tiếng dân, Tin văn…; Phe ủng hộ thơ Mới như các báo: Phụ nữ tân văn, Phong hóa, Ngày nay, Tiểu thuyết thứ bảy, Loa, Hà Nội báo…Sự phân chia lực lượng ấy đã đem lại những màu sắc đa dạng cho cuộc bút chiến thơ ca. Thứ hai, báo chí đã góp phần hình thành đời sống văn học hiện đại. Trước thế kỉ XX, nền văn học Việt Nam là một nền văn học đơn phương, biệt lập. Khung tri thức của văn học Việt nằm trong sự ảnh hưởng của văn học Trung Quốc, không có sự giao lưu với văn học thế giới. Văn học tồn tại trong những nhóm xã hội và khu vực địa lí hạn chế và chủ yếu được lưu truyền theo phương thức truyền miệng. Văn chương hoặc là để nói chí, chở đạo hoặc để thù tạc, ngâm vịnh, tóm lại chỉ là một phương tiện chứ không phải là mục đích của cả cuộc đời, một nghề để kiếm sống. Vì thế tuy văn học cũng có những thành tựu to lớn song không tránh khỏi sự khuôn sáo, hoa mĩ, ít có chỗ cho cá tính sáng tạo. Sang thế kỉ XX, cùng với sự thay đổi của xã hội, báo chí cũng có những bước chuyển mình mạnh mẽ và có những đóng góp to lớn. Nó đã phá vỡ những giới hạn tồn tại của văn học, đưa văn học đến gần công chúng hơn. Công chúng đã quen với sự đón đợi những sáng tác và tranh luận văn chương trên báo. Báo chí đã tạo nên một thói quen, một nhu cầu thưởng thức văn học mới. Báo chí đã tạo một môi trường rộng rãi để các nhà văn trao đổi ý kiến, tranh luận, bút chiến. Với tính chất thời sự, cập nhật, báo chí đã duy trì và tiếp thêm nhiên liệu cho 15 những ngọn lửa luận chiến văn chương cháy sáng, tạo một không khí văn chương vô cùng sôi nổi trong đời sống văn học đầu thế kỉ XX. Không chỉ có cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ. trong đời sống văn học còn xuất hiện một số cuộc tranh luận nghệ thuật: tranh luận về Truyện Kiều, về Quốc học, Quốc văn, về tiểu thuyết, tranh luận về nghệ thuật giữa hai tư tưởng “nghệ thuật vị nghệ thuật” với “nghệ thuật vị nhân sinh”… Có thể thấy câu chuyện sáng tác văn chương, việc bày tỏ tư tưởng, chính kiến không phải là câu chuyện của mỗi cá nhân, mỗi nhóm người giới hạn nào đó. Báo chí đã góp phần to lớn vào việc xã hội hóa văn học, đưa văn học đến gần công chúng và tạo điều kiện để các nhà văn bày tỏ quan điểm văn chương của mình. Cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ được khởi phát trên báo chí và cũng được tiếp nhiên liệu trên báo chí. Sự cập nhật những sáng tác thơ Mới và những ý kiến về thơ ca khiến cho các tư tưởng có cơ hội cọ xát, những khác biệt đã dẫn tới những mâu thuẫn, bất đồng để rồi cuộc bút chiến đã thực sự nổ ra. Nếu không có báo chí, chắc chắn sẽ không có môi trường để bộc lộ suy nghĩ, quan điểm và sẽ không có bút chiến. Báo chí đã trở thành một mặt trận văn hóa, tư tưởng, và là tác nhân quan trọng của bút chiến thơ ca. Tính truyền thông cập nhật của báo chí có tác dụng kích thích sáng tạo, khơi gợi sự bộc lộ suy nghĩ, quan điểm riêng, khiến cho những ai quan tâm tới thơ ca phải “nhập cuộc”. Trong bài Chuyện vui bên lề cuộc bút chiến thơ Mới – thơ Cũ, nhà nghiên cứu Lại Nguyên Ân thuật lại quá trình “vào cuộc” bút chiến của Tản Đà, người bị xếp vào hàng tuyến phòng thủ của thơ Cũ với những người đại diện cho thơ Mới ở báo Phong hóa: “Tản Đà lúc đầu rất thận trọng, có ý muốn đứng ngoài. Tuy chẳng ưa gì thơ Mới nhưng ông không để cơ quan ngôn luận của mình là tờ An Nam tạp chí tấn công Thơ mới. Mãi đến cuối năm 1932, thấy báo Phong hóa làm quá, ông mới cho đăng lên An Nam tạp chí số 6 một bài thơ Ông Tản Đà nhắn bạn Phong hóa (Tửu nhập thi xuất) nhưng tuyệt nhiên không đề cập gì đến thơ Mới cả: “Mấy lời nhắn bảo anh Phong hóa / Báo đến như anh thật láo quá / Từ tháng đến năm không ngớt mồm / Sang năm Quí Dậu (1933) phải kiếm khóa / Ông nỉnh ông ninh có liệu mà … / Tái tứ tái tam đừng 16