Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Sư phạm Luận văn giáo dục văn hoá giao tiếp học đường cho học sinh trung học phổ thông ở...

Tài liệu Luận văn giáo dục văn hoá giao tiếp học đường cho học sinh trung học phổ thông ở tp. cần thơ hiện nay

.PDF
96
1604
136

Mô tả:

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI ---- ---- NGUYỄN THỊ BÌNH GIÁO DỤC VĂN HÓA GIAO TIẾP HỌC ĐƯỜNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở THÀNH PHỐ CẦN THƠ HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC TRIẾT HỌC HÀ NỘI, 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI ---- ---- NGUYỄN THỊ BÌNH GIÁO DỤC VĂN HÓAHÀ GIAO TIẾP HỌC ĐƯỜNG NỘI, 2017 CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở THÀNH PHỐ CẦN THƠ HIỆN NAY Chuyên ngành: Triết học Mã số: 60 22 03 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC TRIẾT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thị Thọ HÀ NỘI, 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của bản thân tôi dưới sự hướng dẫn của cô giáo PGS. TS Nguyễn Thị Thọ, trong đó có sự kế thừa kết quả nghiên cứu của các học giả đi trước, với những trích dẫn và sử dụng các tài liệu trong giới hạn cho phép. Luận văn này chưa được công bố trên các phương tiện thông tin đại chúng cũng như không trùng với bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học nào đã công bố trước đây. Hà Nội, tháng 06 năm 2017 Tác giả Nguyễn Thị Bình LỜI CẢM ƠN Trước hết, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến tập thể các thầy cô giáo Trường Đại học Sư phạm Hà Nội và Khoa Triết học đã đem lại cho tác giả những kiến thức vô cùng bổ ích trong những năm học thạc sĩ vừa qua. Đặc biệt tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới cô giáo - PGS. TS Nguyễn Thị Thọ, người đã hướng dẫn, giúp đỡ nhiệt tình để tác giả hoàn thành luận văn này. Tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, Đoàn thanh niên, giáo viên và các em học sinh tại các trường THPT Bùi Hữu Nghĩa, THPT Bình Thủy, trường THPT An Khánh đã giúp đỡ tác giả trong quá trình nghiên cứu, thu thập số liệu thực hiện điều tra, phỏng vấn. Cuối cùng tác giả xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, người thân đã luôn động viên và khuyến khích tác giả trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu của mình. Hà Nội, tháng 06 năm 2017 Tác giả Nguyễn Thị Bình DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT THPT: Trung học phổ thông TP: Thành phố HS: Học sinh GV: Giáo viên GVCN: Giáo viên chủ nhiệm GDCD: Giáo dục công dân CBQL: Cán bộ quản lý NXB: Nhà xuất bản TNCS: Thanh niên cộng sản MỤC LỤC Trang MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................... 1 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài........................................................................ 3 3. Mục đích nghiên cứu của luận văn ................................................................... 6 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .................................................................. 6 5. Giả thuyết khoa học........................................................................................... 6 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................ 6 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu............................................................................ 7 8. Phương pháp nghiên cứu................................................................................... 7 9. Cấu trúc luận văn............................................................................................... 7 10. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của luận văn................................ 7 NỘI DUNG Chương 1:CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC GIÁO DỤC VĂN HÓA GIAO TIẾP HỌC ĐƯỜNG CHO HỌC SINH THPT Ở THÀNH PHỐ CẦN THƠ HIỆN NAY ........................................................................................................... 9 1.1. Cơ sở lý luận của việc giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay ...................................................... 9 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................. 9 1.1.2. Đặc điểm, nội dung cơ bản, vai trò của giáo dục văn hóa giao tiếp học đường................................................................................................................... 14 1.2. Cơ sở thực tiễn của việc giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay .................................................... 25 1.2.1. Đặc điểm học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay........................ 25 1.2.2. Sự cần thiết giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay ............................................................................... 33 1.2.3. Một số yếu tố ảnh hưởng đến việc giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa cho học sinh......................................................................................................... 34 Tiểu kết chương 1.............................................................................................. 36 Chương 2: GIÁO DỤC VĂN HÓA GIAO TIẾP HỌC ĐƯỜNG CHO HỌC SINH THPT Ở THÀNH PHỐ CẦN THƠ HIỆN NAY – THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP……………………………………………………37 2.1. Thực trạng giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay............................................................................ 37 2.1.1. Những kết quả đạt được của việc giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay............................................ 37 2.1.2. Những hạn chế, tồn tại của việc giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay................................................... 45 2.1.3. Nguyên nhân của thành tựu và hạn chế trong giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay ......................... 55 2.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay................... 58 2.2.1. Nâng cao nhận thức của thầy, trò, lãnh đạo nhà trường về giáo dục văn hóa giao tiếp học đường...................................................................................... 58 2.2.2. Phát huy vai trò gương mẫu của cán bộ, giáo viên trong nhà trường ..... 61 2.2.3. Phát huy vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh ....................................................................... 63 2.2.4. Xây dựng môi trường văn hóa trong nhà trường, trong từng lớp học...... 64 2.2.5. Phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong việc xây dựng tập thể học sinh có ứng xử văn hóa................................................................................. 66 2.2.6. Kết hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh ............................................................................... 68 Tiểu kết chương 2.............................................................................................. 70 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ 1. KẾT LUẬN ..................................................................................................... 72 2. KIẾN NGHỊ .................................................................................................... 73 2.1. Đối với nhà trường....................................................................................... 73 2.2. Đối với Sở giáo dục và đào tạo Cần Thơ..................................................... 73 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................... 74 PHỤ LỤC MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài C. Mác đã từng khẳng định, con người sinh ra chưa trở thành con người ngay, mà chỉ thực sự trở thành con người thông qua các mối quan hệ xã hội. Ngoài nhu cầu ăn, ở, mặc, đi lại... thì văn hóa, đạo đức là những nhu cầu đặc biệt, đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển của con người và xã hội loài người. Hoạt động giao tiếp, ứng xử là hoạt động vô cùng quan trọng, không thể thiếu đối với sự tồn tại, phát triển của mỗi cá nhân cũng như toàn xã hội. Đối với cá nhân, văn hóa giao tiếp, ứng xử góp phần hoàn thiện nhân cách, và có ý nghĩa quan trọng đối với sự thành bại trong suốt cuộc đời. Chính vì vậy, giáo dục văn hóa giao tiếp, ứng xử là việc cần thiết và cấp bách, nhất là trong xã hội và trong nhà trường hiện nay. Việc giáo dục và đào tạo trong nhà trường phổ thông, không chỉ chú trọng trang bị tri thức cho con người, mà còn phải hoàn thiện về nhân cách, đạo đức, cách cư xử. Muốn hoàn thành mục tiêu này thì mỗi giáo viên và học sinh phải cùng nỗ lực thực hiện nhiệm vụ của mình, trong đó văn hóa giao tiếp học đường đóng một vai trò hết sức quan trọng, bởi đây là điều kiện đảm bảo cho hoạt động sư phạm diễn ra thành công và đạt kết quả như mong muốn. Giáo dục văn hóa giao tiếp học đường là một trong những nhiệm vụ quan trọng của nhà trường phổ thông nói chung và trường THPT nói riêng, bởi nó sẽ giúp học sinh biết ứng xử một cách có văn hóa trong những tình huống khác nhau trong nhà trường, gia đình và ngoài xã hội, hình thành ở các em nếp sống văn minh thanh lịch, giúp các em chuẩn bị những hành trang cần thiết để có những bước đi vững chắc ở tương lai. Sau 30 năm đổi mới, đất nước ta đã đạt được những thành tựu to lớn trên mọi lĩnh vực. Đời sống nhân dân được cải thiện rõ rệt, ngành giáo dục đã đạt được những thành tựu cả về số lượng lẫn chất lượng. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, đời sống văn hóa học đường của học sinh có những biến đổi theo nhiều chiều hướng khác nhau. Nền kinh tế, văn hóa, khoa học phát triển tạo điều 1 kiện cho học sinh được tiếp cận với nhiều kênh thông tin, nhiều mô hình học tập tiên tiến, do đó đạt nhiều thành tích trong học tập. Nhưng bên cạnh đó, chúng ta đang phải đối mặt với nhiều biểu hiện chưa chuẩn về đạo đức, lối sống, văn hóa giao tiếp học đường trên bình diện xã hội nói chung và trong các nhà trường THPT nói riêng. Văn hóa giao tiếp học đường hiện nay đang là vấn đề không chỉ làm thầy cô, phụ huynh băn khoăn, trăn trở mà còn là nỗi lo chung của cả xã hội. Trong những năm qua với phong trào “Trường học thân thiện, học sinh tích cực”, tập thể thầy cô giáo của các nhà trường đã kiên trì xây dựng môi trường văn hóa học đường, giáo dục văn hóa giao tiếp học đường, nhằm đạt được mục tiêu giáo dục toàn diện. Tuy nhiên, sự không đồng bộ của môi trường giáo dục trong nhà trường, gia đình và xã hội đã làm cho hiệu quả giáo dục văn hóa giao tiếp học đường bị hạn chế; vẫn còn nhiều vấn đề bức xúc, cần phải suy ngẫm. Vẫn còn đó các hiện tượng ứng xử bạo lực, ngôn ngữ lệch chuẩn đánh mất vẻ đẹp văn hóa ở trường lớp, nơi công cộng, … của học sinh. Bất cứ ai quan tâm đến nền giáo dục phổ thông cũng có thể chỉ ngay ra được những điểm chưa tốt trong việc xây dựng môi trường văn hóa học đường; chỉ ra được các hành vi phi văn hóa của một bộ phận học sinh như nói xấu người khác, dối trá, nói tục, chửi thề, cãi vã với cha mẹ, người trên, vô lễ với thầy cô giáo, xả rác bừa bãi, phá hoại môi trường, tiêu pha lãng phí, trộm cắp, đánh nhau, coi thường pháp luật.... Có thể nói, bộ phận học sinh có những biểu hiện thiếu văn hóa và đặc biệt là văn hóa giao tiếp học đường ngày càng tăng dần. Chính vì lẽ đó, giáo dục văn hóa giao tiếp học đường trong nhà trường phổ thông hơn lúc nào hết cần được quan tâm đúng mức và được đặt đúng trọng tâm trong mục tiêu giáo dục chung của mỗi nhà trường. Trong những năm qua ngành giáo dục nói chung và các nhà trường THPT trên địa bàn thành phố Cần Thơ nói riêng đã áp dụng một số biện pháp để hạn chế tình trạng trên nhưng hiệu quả còn chưa cao. Vì vậy, với tư cách là giáo viên giảng dạy bộ môn Giáo dục công dân trong nhà trường phổ thông, tôi lựa chọn vấn đề “Giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay” làm đề tài luận 2 văn của mình, mong góp phần thiết thực phục vụ cho công tác giảng dạy, nghiên cứu và quản lý học sinh tại các trường THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay. 2. Tình hình nghiên cứu của đề tài Xung quanh vấn đề văn hóa học đường nói chung và văn hóa giao tiếp học đường nói riêng ở nước ta đã có nhiều tác giả nghiên cứu theo những phương diện khác nhau, có thể chia thành một số nhóm vấn đề sau đây: Thứ nhất, nhóm những công trình nghiên cứu về văn hóa: Vũ Đức Khiển, “Văn hóa với tư cách là một khái niệm triết học và vấn đề xác định bản sắc văn hóa dân tộc”, Tạp chí Triết học (số 4/2000); Lương Việt Hải, “ Văn hóa, triết lý và triết học”, Tạp chí Triết học (số 10/2008); Nguyễn Huy Hoàng, Triết học- văn hóa giá trị và con người, Viện Văn hóa & Nxb Văn hóa- Thông tin Hà Nội, 2003; Lê Ngọc Trà, Văn hóa Việt Nam đặc trưng và tiếp cận, Nxb giáo dục Hà Nội, 2003; Phan Ngọc, Văn hóa Việt Nam và cách tiếp cận mới, Nxb văn hóa thông tin Hà Nội, 2003;… Trong đó các tác giả đã chỉ ra được mối quan hệ giữa văn hóa với triết lý, triết học. Nghiên cứu văn hóa với tư cách là trình độ phát triển bản chất người, khẳng định vai trò của văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội. Bên cạnh những công trình nghiên cứu về lý luận văn hóa nói chung thì một số tác giả cũng đã quan tâm, nghiên cứu, bàn sâu về bản sắc văn hóa dân tộc như: Đỗ Huy- Trường Lưu, Bản sắc dân tộc của văn hóa, Nxb Viện văn hóa, 1994; Huy Cận, Suy nghĩ về bản sắc văn hóa dân tộc, Nxb chính trị quốc gia Hà Nội, 1994; Lê Ngọc Thắng- Lâm Bá Nam, Bản sắc văn hóa các dân tộc Việt Nam, Nxb văn hóa dân tộc, 1993; Trần Ngọc Thêm, Tìm về bản sắc văn hóa Việt Nam, Nxb thành phố Hồ Chí Minh, 2001;... Các công trình nghiên cứu này đã nêu lên một số vấn đề lý luận về bản sắc văn hóa dân tộc một cách khoa học, súc tích như: khái niệm văn hóa, bản sắc văn hóa Việt Nam cũng như một số đặc trưng, giá trị của văn hóa Việt Nam, quan điểm về bản sắc dân tộc trong văn hóa, mối quan hệ giữa bản sắc văn hóa dân tộc với hiện đại hóa văn hóa Việt Nam, 3 tính thống nhất trong đa dạng của nền văn hóa Việt Nam. Tuy nhiên các công trình chủ yếu vẫn triển khai dưới góc độ văn hóa học. Thứ hai, nhóm những nghiên cứu về văn hóa học đường: GS.VS. Phạm Minh Hạc với công trình “Giáo dục giá trị xây dựng văn hóa học đường”, đăng trên tạp chí Đại học Sài Gòn, quyển số 17 - Tháng 11/2013. Trong đó, tác giả đã đề cập đến khái niệm văn hóa học đường, thực trạng văn hóa học đường và đề ra các biện pháp để xây dựng văn hóa học đường. TS. Phạm Văn Khanh “Văn hóa học đường, bản chất, nội dung và biện pháp xây dựng”, được trích từ: Kỷ yếu Hội thảo khoa học toàn quốc “Tâm lý học và vấn đề cải thiện môi trường giáo dục hiện nay” do Hội các khoa học tâm lý- giáo dục Việt Nam tổ chức tại Cần Thơ 13/7/2013. Trong đó ngoài việc giải thích thuật ngữ “văn hoá học đường”, tác giả đã đề cập đến mục tiêu, nội dung, bản chất và biện pháp để xây dựng văn hóa học đường. Tác giả Đào Thị Oanh, Viện nghiên cứu sư phạm- Đại học sư phạm Hà Nội “Một khía cạnh xây dựng văn hóa học đường nhìn từ góc độ tâm lý”, được đăng trên tạp chí Tâm lý học số 10/2008. Bài viết đã đề cập đến thực trạng không đáng có trong các nhà trường hiện nay, từ thực trạng này đã nêu lên sự cần thiết phải thay đổi văn hóa nhà trường. Bài viết cũng đã định nghĩa một cách rõ ràng và chính xác hơn về khái niệm văn hóa học đường. Bên cạnh đó bài viết đã nêu lên những biện pháp cụ thể nhằm thay đổi văn hóa học đường thông qua thay đổi nhận thức và kĩ năng tương tác thầy – trò. Thứ ba, nhóm những nghiên cứu về văn hóa giao tiếp và văn hóa giao tiếp học đường: PGS. TS.Hoàng Trọng Canh và ThS. Quế Mai Hương “Văn hóa giao tiếp”, NXB Khoa học xã hội, cuốn sách đã đề cập đến những vấn đề khái quát chung về giao tiếp và tập hợp một số bài nghiên cứu liên quan đến văn hóa giao tiếp ở Việt Nam. TS. Đỗ Ngọc Anh và TS. Đậu Thị Ánh Tuyết “Giáo trình văn hóa giao tiếp”, cuốn sách đã đề cập đến cơ sở lí luận về hoạt động giao tiếp, những vấn đề về văn hóa giao tiếp ở Việt Nam và các kỹ năng giao tiếp. Tác giả Nguyễn Thị Kim Ngân “Văn hóa giao tiếp trong nhà trường”, Nxb Đại học sư 4 phạm TP. Hồ Chí Minh, 2014, đã đề cập đến nội dung: giáo dục văn hóa giao tiếp trong nhà trường, hơn lúc nào hết, cần được quan tâm đúng mức và được đặt đúng trọng tâm trong mục tiêu giáo dục chung của mỗi nhà trường. Cuốn sách “Văn hóa giao tiếp trong nhà trường” là cơ sở, đồng thời là cẩm nang để mỗi nhà hoạch định giáo dục, mỗi thầy cô giáo, mỗi học sinh, sinh viên nhìn lại hoạt động này và rút ra những bài học bổ ích cho riêng mình. Tác giả Lê Ngọc Trà “Giáo dục văn hóa giao tiếp trong nhà trường”, được đăng trên tạp chí Đại học Sài Gòn, số 17- 11/2013 bài viết đã đề cập đến nhiều nội dung: Giao tiếp có quan hệ chặt chẽ với giáo dục. Không có giao tiếp thì không có giáo dục. Mức độ giao tiếp cũng như hiệu quả của giao tiếp tùy thuộc vào từng hình thức giáo dục và tính chất của sự giao tiếp; giao tiếp không chỉ là hình thức, phương tiện mà còn là nội dung quan trọng của giáo dục; giáo dục văn hóa giao tiếp trong nhà trường cần giúp học sinh làm chủ phương tiện giao tiếp và có kĩ năng giao tiếp. Th.s Trần Đình Thích, Trường Đại học Cần Thơ “Đôi điều suy nghĩ về văn hóa giao tiếp trong nhà trường”. Bài viết đã nêu lên những trăn trở và suy nghĩ của tác giả về vấn đề văn hóa học đường hiện nay. Bên cạnh đó tác giả cũng đã khẳng định rằng: giáo dục văn hóa giao tiếp, đạo đức học đường, văn hóa học đường là nhằm xây dựng không gian văn hóa học đường thật sự trong lành, tốt đẹp có sức cảm hóa, sức hấp dẫn, sức lan tỏa để đẩy lùi, tiến tới tiêu diệt những cái phi văn hóa từ trong nhà trường đến ngoài xã hội. Để thực hiện được mục tiêu cao quí đó, đòi hỏi phải có sự phối hợp chặt chẽ trên tinh thần cộng đồng trách nhiệm cao và sự quyết tâm, bền chí giữa gia đình, nhà trường và các tổ chức xã hội khác, trong đó vai trò của nhà trường, đặc biệt nhiệm vụ của giáo viên là cực kì to lớn. TS. Đoàn Trọng Thiểu, “Giáo dục văn hóa giao tiếp trong nhà trường: Giáo dục cái tâm, cái đẹp”. Bài viết đã nêu lên: Giáo dục văn hóa giao tiếp trong nhà trường là một việc làm cần thiết. Lâu nay nhìn chung các nhà trường chỉ thiên về dạy chữ, dạy tri thức ít chú ý dạy cách giao tiếp giữa con người với con người. Trong nhiều giải pháp giáo dục văn hóa giao tiếp cho con người, thì giải pháp quan trọng nhất có tính quyết định chất lượng văn hóa giao 5 tiếp trong nhà trường đó là giáo dục cái tâm, giáo dục cái đẹp và xây dựng các nguyên tắc giao tiếp. Trên cơ sở kế thừa có chọn lọc tư liệu từ các công trình nghiên cứu của các nhà khoa học đi trước, từ cách tiếp cận Triết học, tác giả đi vào nghiên cứu vấn đề Giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay, với mong muốn góp một phần nhỏ giáo dục những học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ có sự phát triển toàn diện hơn. 3. Mục đích nghiên cứu của luận văn Trên cơ sở làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc giáo dục văn hóa học giao tiếp đường, khảo sát thực trạng giáo dục văn hóa giao tiếp học đường của học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay, từ đó đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ trong giai đoạn hiện nay. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu Khách thể nghiên cứu: các trường THPT ở thành phố Cần Thơ. Đối tượng nghiên cứu: giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay. 5. Giả thuyết khoa học Giáo dục văn hóa giao tiếp học đường là việc làm cần thiết và cấp bách trong xã hội và môi trường giáo dục của chúng ta hiện nay. Nếu giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ tốt sẽ góp phần làm cho văn hóa nơi học đường thật sự tốt đẹp, xây dựng được môi trường văn hóa lành mạnh, trong sáng, đẹp đẽ, đầy tính nhân văn, có sức cảm hóa, sức lan tỏa sâu để đẩy lùi, tiến tới tiêu diệt những cái phi văn hóa từ trong nhà trường đến ngoài xã hội. Từ đó giúp cho các mối quan hệ trong nhà trường thân thiện hơn và chất lượng giáo dục được toàn diện hơn. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt mục đích trên, luận văn thực hiện các nhiệm vụ sau: - Chỉ ra cơ sở khoa học của việc giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay. 6 - Làm rõ một số khái niệm công cụ như: văn hóa, văn hóa học đường, giao tiếp, văn hóa giao tiếp học đường, giáo dục văn hóa giao tiếp học đường. - Chỉ ra sự cần thiết phải giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở Cần Thơ hiện nay. - Đánh giá thực trạng văn hóa giao tiếp học đường trong các nhà trường THPT ở Cần Thơ hiện nay. - Nêu lên một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ trong giai đoạn hiện nay. 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu Hiện có 33 trường THPT trực thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Cần Thơ, nhưng với khuôn khổ của luận văn, tác giả chỉ tập trung khảo sát 3 trường THPT trên địa bàn quận Bình Thủy và quận Ninh Kiều: trường THPT Bùi Hữu Nghĩa, trường THPT Bình Thủy và trường THPT An Khánh. 8. Phương pháp nghiên cứu Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Bên cạnh đó kết hợp vận dụng các phương pháp khác như: phân tích và tổng hợp, logic và lịch sử, so sánh, trừu tượng hóa, khái quát hóa, chú giải tài liệu, phương pháp điều tra, phương pháp tham vấn chuyên gia, phương pháp liên ngành, tiếp cận từ góc độ triết học văn hoá, triết học đạo đức. 9. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội dung chính của luận văn được chia thành 2 chương, 4 tiết. 10. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của luận văn * Những luận điểm cơ bản - Văn hóa giao tiếp học đường luôn giữ vai trò quan trọng trong công tác giáo dục và rèn luyện cho học sinh nói chung và học sinh trung học phổ thông nói riêng. 7 - Giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh trung học phổ thông ở Cần Thơ hiện nay là việc làm rất cần thiết, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện cho học sinh. - Việc giáo dục văn giao tiếp học đường cho học sinh trung học phổ thông ở Cần Thơ hiện nay đã thu được nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên bên cạnh đó cũng còn bộc lộ những hạn chế nhất định. Việc khảo sát thực trạng, tìm ra giải pháp để nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay nhằm góp phần thực hiện mục tiêu của giáo dục và đào tạo trong thời kỳ hội nhập và phát triển. * Đóng góp mới của luận văn Về mặt lý luận: luận văn góp phần nghiên cứu, khẳng định ý nghĩa, vai trò của văn hóa học đường nói chung, văn hóa giao tiếp học đường nói riêng và việc vận dụng những quan điểm đó vào sự nghiệp giáo dục, rèn luyện môi trường văn hóa giao tiếp cho học sinh trung học phổ thông ở Cần Thơ hiện nay. Về mặt thực tiễn: kết quả nghiên cứu của đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu và giảng dạy các môn, như: giáo dục công dân, giáo dục ngoài giờ lên lớp, giáo dục kĩ năng sống; tham mưu cho Sở giáo dục và đào tạo, Phòng giáo dục và đào tạo, các nhà trường THPT trên địa bàn thành phố Cần Thơ hiện nay trong giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh. 8 Chương 1 CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC GIÁO DỤC VĂN HÓA GIAO TIẾP HỌC ĐƯỜNG CHO HỌC SINH THPT Ở THÀNH PHỐ CẦN THƠ HIỆN NAY 1.1. Cơ sở lý luận của việc giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay 1.1.1. Một số khái niệm cơ bản 1.1.1.1. Khái niệm văn hóa Văn hóa là một khái niệm mang nội hàm rộng với rất nhiều cách hiểu khác nhau. E. B. Taylor được coi là một trong những người đưa ra khái niệm văn hóa sớm nhất. Theo quan niệm của E. B. Taylor qua tác phẩm Lịch sử cội nguồn di sản văn hóa (1887) thì văn hóa là một phức hợp nhiều mặt như thể bao gồm tri thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp …, do con người tạo nên và mang tính xã hội. Quan niệm văn hóa ở phương Đông và phương Tây cũng có sự khác nhau, nhưng đều phản ánh tính giá trị, thước đo mức độ nhân bản của xã hội và con người, làm cho con người và xã hội ngày một tiến bộ hơn. Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc UNESCO từ lúc được thành lập đến nay cũng đã đưa ra một số định nghĩa về văn hóa. Theo tổ chức này: văn hóa là tổng thể những nét riêng biệt tinh thần và vật chất, văn hoá giúp cho con người tự hoàn thiện, quyết định tính cách riêng của một xã hội, làm cho dân tộc này khác dân tộc khác. Chủ tịch Hồ Chí Minh khi bàn về văn hóa đã cho rằng: “Vì lẽ sinh tồn cũng như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ, chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng. Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hoá. Văn hoá là sự tổng hợp của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn” [45; tr431]. Quan niệm của Hồ Chí Minh đã chỉ ra nguồn gốc, động lực và cấu trúc của văn hoá. Quan điểm này có tính kế thừa, phát triển các quan niệm trước đó. 9 Đồng thời quan điểm này đã toát lên cái nhìn toàn diện sâu sắc về văn hóa trong lối sống và toàn bộ sinh hoạt của con người. Như vậy, tuy có nhiều quan niệm khác nhau về văn hóa, nhưng đều có sự thống nhất: Văn hóa biểu hiện chủ yếu nhất trong quan hệ giữa con người với con người, là một dạng chuẩn mực điều tiết quan hệ giữa con người với con người. Văn hóa quy định cách ứng xử giữa người với người, được con người thừa nhận, duy trì và phát triển. Văn hóa nói lên bản sắc riêng của mỗi cộng đồng. 1.1.1.2. Khái niệm giao tiếp Từ các góc độ tiếp cận khác nhau như tâm lý học, xã hội học, văn hóa học, thông tin… các nhà nghiên cứu đã đưa ra nhiều khái niệm về giao tiếp. Có thể kể đến một số quan niệm như sau: - Dưới góc nhìn thông tin: là một quá trình hoạt động trao đổi thông tin giữa con người với con người trong cuộc sống nhằm đạt một mục đích nào đó. - Dưới góc nhìn văn hóa: hai tác giả J.C. Richard và R.W. Schmidt, với cách tiếp cận ngôn ngữ học văn hóa cho rằng giao tiếp là “hoạt động giao lưu, tiếp xúc, trao đổi tình cảm, tư tưởng, thông tin, liên kết hành động… giữa hai hay nhiều người”. Từ cách tiếp cận triết học- văn hóa, giao tiếp được hiểu “là một hoạt động của con người mang tính người nhất, bởi đó là một dạng hoạt động của ý thức nhằm góp phần trao đổi, kế thừa, bảo lưu hoặc phát triển các giá trị văn hóa đã được sáng tạo và tích lũy trong lịch sử, để qua đó con người có thể thỏa mãn các nhu cầu văn hóa tinh thần của mình là điều kiện thiết yếu cho sự phát triển con người và xã hội trong bất kì môi trường hay hoàn cảnh nào”. [2, tr20] - Dưới góc độ tâm lý: Giao tiếp là hoạt động xác lập và vận hành các mối quan hệ giữa người với người trong đời sống xã hội xuất phát từ nhu cầu phối hợp hành động. Giao tiếp gồm hàng loạt các yếu tố như trao đổi thông tin, xây dựng chiến lược hoạt động thống nhất, tri giác và tìm hiểu người khác Như vậy, giao tiếp là một hoạt động được cấu thành bởi các yếu tố: tương tác xã hội (gặp gỡ, trao đổi…), thông qua phương tiện ngôn ngữ và phi ngôn 10 ngữ (lời nói, cử chỉ, hành vi….) nhằm truyền tải thông điệp con người trong những bối cảnh cụ thể. Từ đó có thể xác định: “Giao tiếp là tiếp xúc tâm lý có tính đa chiều và đồng chủ thể giữa người với người được quy định bởi các yếu tố văn hóa, xã hội và đặc trưng tâm lý cá nhân. Giao tiếp có chức năng thỏa mãn các nhu cầu vật chất và tinh thần của con người, trao đổi thông tin, cảm xúc, định hướng và điều chỉnh nhận thức, hành vi của bản thân và của nhau, tri giác lẫn nhau, tạo dựng quan hệ với nhau và tác động qua lại lẫn nhau” [27; tr11]. 1.1.1.3. Khái niệm văn hóa giao tiếp Có nhiều lý thuyết bàn về nguồn gốc văn hóa nhưng đều đi đến kết luận chung là nguồn gốc văn hóa gắn liền với nguồn gốc loài người, trong đó nổi bật là những hoạt động có ý thức của con người, gồm cả hoạt động giao tiếp và văn hóa giao tiếp. Hoạt động giao tiếp giữa người với người gắn liền với quá trình phát triển của lịch sử xã hội. Sự giao tiếp đó diễn ra trong môi trường văn hóa cụ thể và chịu ảnh hưởng của một nền văn hóa nhất định. Thông qua quan hệ giao tiếp, có thể đánh giá được trình độ văn hóa chung và văn hóa giao tiếp của một cộng đồng, một dân tộc. “Văn hóa giao tiếp là một bộ phận trong tổng thể văn hóa, nhằm chỉ quan hệ giao tiếp có văn hóa của mỗi người trong xã hội, là tổ hợp của các thành tố: lời nói, cử chỉ, hành vi, thái độ, cách ứng xử,…” [63; tr1]. Giao tiếp trong môi trường tự nhiên hay xã hội đã làm nổi bật lên phong cách đặc trưng, nét văn hóa của mỗi người. Văn hóa giao tiếp không chỉ là phẩm chất có được qua rèn luyện mà còn là tài năng của mỗi người. Như vậy nói đến văn hóa giao tiếp là nói đến vẻ đẹp trong giao tiếp của con người với con người trong mỗi môi trường xã hội cụ thể; văn hóa giao tiếp thể hiện những hệ thống giá trị, những chuẩn mực giao tiếp được xã hội thừa nhận và được biểu hiện cụ thể trong cách ứng xử, trong hành vi, cử chỉ, cách nói năng của mỗi người. Nét nổi bật trong văn hóa giao tiếp của người Việt Nam là họ rất coi trọng giao tiếp. Khả năng giao tiếp được xem là một trong những tiêu chuẩn hàng đầu để đánh giá một con người. Và trong quan hệ giao tiếp thì người Việt Nam lại 11 rất trọng tình cảm và lấy đó là nguyên tắc ứng xử cơ bản trong nhiều tình huống của cuộc sống. Trong giao tiếp, người Việt Nam đặc biệt quan tâm đến trang phục phù hợp; thái độ ân cần, cởi mở; lịch sự, tế nhị trong lời nói và cử chỉ. Những yếu tố trên chính là nét đẹp truyền thống trong văn hóa giao tiếp của bất cứ người Việt Nam nào. 1.1.1.4. Khái niệm văn hóa giao tiếp học đường Nói đến văn hóa học đường là nói đến văn hóa tổ chức trong nhà trường, văn hóa môi trường và đặc biệt là văn hóa giao tiếp học đường. Văn hóa giao tiếp học đường là quan hệ giao tiếp có văn hóa của mỗi người trong môi trường giáo dục của nhà trường, là lối sống văn minh trong trường học, thể hiện qua các mối quan hệ chính như sau: Giao tiếp của thầy, cô giáo với học sinh, thể hiện ở sự quan tâm và tôn trọng học sinh, biết động viên khuyến khích và hướng dẫn các em vượt qua khó khăn, biết uốn nắn và cảm thông trước những khuyết điểm của học sinh… Thầy, cô luôn là tấm gương mẫu mực trong công việc và ứng xử trước học sinh. Giao tiếp của học sinh với thầy, cô giáo, thể hiện bằng sự kính trọng, yêu quí của người học với thầy, cô giáo. Biết lắng nghe và tự giác thực hiện những hướng dẫn đúng đắn và chân thành của thầy, cô. Giao tiếp giữa lãnh đạo với giáo viên, nhân viên, thể hiện người lãnh đạo phải có năng lực giao nhiệm vụ và hướng dẫn cấp dưới cách thức hoàn thành nhiệm vụ. Người lãnh đạo phải có thái độ cởi mở, tôn trọng cấp dưới, biết lắng nghe và biết góp ý chân thành. Có như vậy mới xây dựng được bầu không khí lành mạnh trong tập thể nhà trường. Giao tiếp giữa các đồng nghiệp, học sinh với nhau, thể hiện qua cách đối xử tôn trọng, thân thiện, giúp đỡ lẫn nhau trong thực hiện nhiệm vụ và học tập. Thực hiện tốt các mối quan hệ giao tiếp trên là nhằm xây dựng một môi trường nhà trường văn minh, lịch sự, một môi trường văn hóa. Văn hóa giao tiếp trong nhà trường được coi là các giá trị văn hóa, đạo đức, thẩm mỹ mà mỗi cá nhân phải tu dưỡng rèn luyện mới có được, các giá trị ấy thể hiện thông qua thái độ, hành vi, cử chỉ, lời nói của chính cá nhân đó. Văn hóa giao tiếp trong nhà trường thể hiện rõ nhất trong các mối quan hệ cơ bản: thầy 12 trò, học sinh với học sinh. Văn hóa giao tiếp trong nhà trường tuân thủ những quy ước chung về văn hóa văn hóa giao tiếp của cộng đồng, của dân tộc; tiếp thu các tinh hoa văn hóa của nhân loại dựa trên các giá trị nền tảng truyền thống của dân tộc; đồng thời có những đặc trưng riêng do môi trường văn hóa học đường quy định. Trong giao tiếp sư phạm thì giao tiếp học đường giữ một vai trò quan trọng làm cho mọi thành viên trong nhà trường hiểu đúng và thể hiện đúng vị trí, vai trò được phân công. Cùng với văn hóa học thức, văn hóa giao tiếp trong học đường góp phần hình thành văn hóa trong trường học. Vì mục tiêu tối thượng của giáo dục là đào tạo những con người vừa có tài vừa có đức, tức là vừa “hồng” vừa “chuyên” như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn. 1.1.1.4. Khái niệm giáo dục văn hóa giao tiếp học đường Xét trên phương diện nào đó, giáo dục chính là giao tiếp. Không có giao tiếp thì không có giáo dục. Giáo dục muốn thành công phải dựa trên căn bản của nguyên lí giao tiếp, phải xem thầy giáo và học sinh như hai chủ thể, hai cá thể, hai hình thức. Thầy giáo muốn tác động vào học sinh - tức là muốn thực hiện hành động giáo dục thì cách tốt nhất là phải giao tiếp với học sinh. Chính vì vậy, giao tiếp không chỉ là hình thức, phương tiện mà còn là nội dung quan trọng của giáo dục. Giáo dục văn hóa giao tiếp học đường là giúp mọi thành viên trong nhà trường làm chủ các công cụ và hình thức giao tiếp cũng như biết ứng xử có văn hóa trong nhà trường; học sinh phải là trung tâm của quá trình giáo dục ấy. Giáo dục văn hóa giao tiếp học đường là việc làm cần thiết và cấp bách hiện nay nhằm thực hiện mục tiêu “dạy người”. Nhiệm vụ cơ bản của giáo dục văn hóa giao tiếp trong nhà trường là hình thành cho các thế hệ học sinh ý thức và năng lực giao tiếp với một cá nhân, một nhóm người và giao tiếp với chính mình. Có thể nói, cái gốc trong văn hóa giao tiếp của mỗi con người không chỉ là trình độ kiến thức mà còn là sự phong phú của đời sống tinh thần với những giá trị đạo đức, thẩm mỹ, niềm tin mà người đó hướng tới. Chính vì thế, giáo dục văn hóa giao tiếp để trong quá trình giao tiếp các em không chỉ có lời nói hay, cử chỉ đẹp mà còn có sự chân thành, trong sáng. 13
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan

Tài liệu vừa đăng