Tài liệu Luận văn luật tục thái với việc thực hiện pháp luật của người thái tại tỉnh sơn la hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI -------- HOÀNG VĂN SƠN LUẬT TỤC THÁI VỚI VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT CỦA NGƢỜI THÁI TẠI TỈNH SƠN LA HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC HÀ NỘI - 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI -------- HOÀNG VĂN SƠN LUẬT TỤC THÁI VỚI VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT CỦA NGƢỜI THÁI TẠI TỈNH SƠN LA HIỆN NAY Chuyên ngành : Triết học Mã số : 60.22.03.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC Người hướng dẫn khoa học: TS. TRẦN THỊ NGỌC ANH HÀ NỘI - 2017 2 Lời cảm ơn Để thực hiện hoàn thành luận văn tốt nghiệp, tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến TS. Trần Thị Ngọc Anh, người đã luôn định hướng, tận tình chỉ bảo, chỉnh sửa, góp ý cho đề tài. Tôi cũng xin gửi lời cảm ơn chân thành đến Ban Chủ nhiệm Khoa, tập thể giảng viên Khoa Triết học Trường Đại học Sư phạm Hà Nội, những người đã luôn tâm huyết để truyền giảng tri thức khoa học và thực tiễn sinh động. Cảm ơn Tạp chí Giáo dục, Ban Giám hiệu Trường Trung cấp Luật Tây Bắc và gia đình đã tạo điều kiện, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này! Hoàng Văn Sơn 3 Lời cam đoan Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu độc lập của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của TS. Trần Thị Ngọc Anh. Tất cả những trích dẫn đều có nguồn gốc rõ ràng, các số liệu, cứ liệu trong luận văn đều mang tính trung thực, được khái quát từ thực tế nghiên cứu và chưa có bất kỳ công trình nghiên cứu liên quan nào trước đây công bố. Hoàng Văn Sơn 4 MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 7 1. Lý do chọn đề tài .................................................................................... 7 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu .......................................................... 9 2.1. Nhóm công trình nghiên cứu liên quan đến pháp luật, thực hiện pháp luật ................................................................................................................. 10 2.2. Nhóm công trình nghiên cứu về phong tục tập quán, luật tục của các dân tộc ở Việt Nam ....................................................................................... 12 2.3. Nhóm công trình nghiên cứu về dân tộc và luật tục của Thái ở Việt Nam ............................................................................................................... 14 3. Mục đích nghiên cứu............................................................................18 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ...................................................18 4.1. Khách thể nghiên cứu ............................................................................ 18 4.2. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................ 18 5. Giả thuyết khoa học .............................................................................19 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ...........................................................................19 7. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu .............................................................19 8. Phƣơng pháp nghiên cứu .....................................................................19 9. Cấu trúc luận văn.................................................................................20 10. Tóm tắt các luận điểm cơ bản và đóng góp mới của tác giả ..........20 10.1. Những luận điểm cơ bản ...................................................................... 20 10.2. Đóng góp mới của luận văn ................................................................. 20 CHƢƠNG 1 KHÁI LƢỢC VỀ PHÁP LUẬT VÀ LUẬT TỤC THÁI .... 21 1.1. Pháp luật ............................................................................................21 1.1.1. Pháp luật.............................................................................................. 21 1.1.2. Thực hiện pháp luật ............................................................................ 23 1.2. Luật tục Thái .....................................................................................29 1.2.1. Khái niệm luật tục và luật tục Thái ..................................................... 29 1.2.2. Đặc điểm của Luật tục Thái ................................................................ 31 1.2.3. Vai trò của luật tục Thái trong trong đời sống xã hội ......................... 34 1.3. Mối quan hệ biện chứng giữa luật tục Thái và pháp luật .............39 1.3.1. Tương quan giữa luật tục và pháp luật ............................................... 39 1.3.2. Luật tục người Thái và pháp luật có mối liên hệ biện chứng ............. 40 1.3.3. Luật tục Thái với việc thực hiện pháp luật ........................................ 48 CHƢƠNG 2 SỰ TÁC ĐỘNG CỦA LUẬT TỤC THÁI ĐỐI VỚI VIỆC THỰC HIỆN PHÁP LUẬT CỦA NGƢỜI THÁI TẠI TỈNH SƠN LA HIỆN NAY VÀ MỘT SỐ GIẢI PHÁP ................................. 51 2.1. Giá trị và hạn chế của luật tục Thái đối với việc thực hiện pháp luật của ngƣời Thái tại tỉnh Sơn La hiện nay ..................................51 2.1.1. Thực trạng thực hiện pháp luật của người Thái tại Sơn La hiện nay . 51 2.1.2. Giá trị của luật tục Thái đối với việc thực hiện pháp luật của người Thái tại tỉnh Sơn La hiện nay........................................................................ 53 2.1.3. Hạn chế của luật tục Thái đối với việc thực hiện pháp luật của người Thái tại tỉnh Sơn La hiện nay ............................................................. 80 5 2.2. Một số phƣơng hƣớng, giải pháp nhằm phát huy giá trị và khắc phục hạn chế của luật tục Thái với việc thực hiện pháp luật của ngƣời Thái tại tỉnh Sơn La hiện nay ..................................85 2.2.1. Nhóm giải pháp về chủ trương, chính sách của chính quyền ............. 85 2.2.2. Nhóm giải pháp về công tác giáo dục tại tỉnh Sơn La ........................ 88 2.2.3. Nhóm giải pháp về phía bản thân người Thái tại tỉnh Sơn La ........... 96 KẾT LUẬN .................................................................................................. 102 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................... 104 6 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài 1.1. Trong kho tàng lý luận khoa học, các nhà kinh điển Mác - Lênin đã coi pháp chế như là sự tuân thủ pháp luật của những người tham gia các quan hệ xã hội. Theo C.Mác và Ph.Ăngghen vấn đề cốt lõi của pháp chế là sự thực hiện nghiêm chỉnh pháp luật. Đề cao vai trò của pháp luật, Lênin chỉ rõ: "Nếu không rơi vào không tưởng thì không thể nghĩ rằng sau khi lật đổ chủ nghĩa tư bản, người ta sẽ tức khắc biết làm việc cho xã hội mà không cần phải có quy tắc pháp lý nào cả" [103, tr.6]. Có một hệ thống pháp luật hoàn chỉnh ít nhiều là cơ sở, nhưng yếu tố trung tâm của pháp chế xã hội chủ nghĩa là sự thực hiện nghiêm chỉnh pháp luật. Tuy nhiên, pháp luật với tính cách một hình thái ý thức xã hội có tính lịch sử, được ra đời cùng với sự hình thành nhà nước, mang bản chất, ý chí của giai cấp thống trị, thì không phải ở đâu, lúc nào pháp luật cũng thể hiện được vai trò của mình. Hay nói cách khác, trước khi có hệ thống pháp luật Nhà nước Việt Nam, ở một số cộng đồng tộc người đã có những công cụ quản lý xã hội khác. Thậm chí, hiện nay nhiều vấn đề phát sinh trong xã hội vẫn có thể tự điều chỉnh, chưa cần đến sự tác động của pháp luật. Trên thực tế các quy phạm pháp luật đã có, chưa dự liệu được tất cả các vấn đề nảy sinh, nên vẫn cần đến vai trò “nối dài đôi tay” từ các quy phạm xã hội khác như phong tục, tập quán trong đó luật tục có vai trò quan trọng. 1.2. Nghị quyết số 33-NQ/TW ngày 09 tháng 6 năm 2014 của Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 9 khóa XI về xây dựng và phát triển văn hóa, con người Việt Nam đáp ứng yêu cầu phát triển bền vững đất nước có nội dung nhấn mạnh: Hoàn thiện các chuẩn mực văn hóa và con người Việt Nam, tạo môi trường và điều kiện để phát triển về nhân cách, đạo đức, trí tuệ, năng lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, ý thức tuân thủ pháp luật; đề cao tinh thần yêu nước, tự hào dân tộc, lương tâm, trách nhiệm của mỗi người đối với bản thân mình, với gia đình, cộng đồng xã hội và đất nước [58]. 7 Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ XII đã xác định: “Xây dựng con người Việt Nam phát triển toàn diện phải trở thành mục tiêu của chiến lược phát triển. Đúc kết và xây dựng hệ giá trị văn hóa và hệ giá trị chuẩn mực của con người Việt Nam thời kỳ công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập quốc tế; tạo môi trường và điều kiện để phát triển về nhân cách, đạo đức, trí tuệ, năng lực sáng tạo, thể chất, tâm hồn, trách nhiệm xã hội, nghĩa vụ công dân, ý thức tuân thủ pháp luật. Tạo chuyển biến mạnh mẽ về nhận thức, ý thức tuân thủ pháp luật, mọi người Việt Nam đều hiểu biết sâu sắc, tự hào, tôn vinh lịch sử, văn hóa dân tộc” [20, tr.126]. Văn kiện Đại hội Đảng bộ tỉnh Sơn La lần thứ XIII (Nhiệm kỳ 2010 2015) đã viết: "Coi trọng giữ gìn và phát huy các giá trị văn hóa tốt đẹp của nhân dân các dân tộc trong quá trình hội nhập quốc tế; phát triển sự nghiệp văn học, nghệ thuật; góp phần xây dựng nền văn hóa Việt Nam tiên tiến, đậm đà bản sắc dân tộc" [17, tr.55]. 1.3. Trong cộng đồng các dân tộc Việt Nam, dân tộc Thái có số dân đông thứ ba (sau dân tộc Kinh và dân tộc Tày), số liệu thống kê đến thời điểm ngày 01/4/2009 là 1.550.423 người, chiếm 1,806% dân số cả nước. Người Thái ở nước ta có lịch sử cư trú lâu đời, góp phần vào sự phát triển kinh tế, xã hội, quốc phòng, an ninh quốc gia. Xuất phát từ thực tế tồn tại xã hội Thái, đòi hỏi xã hội phải tồn tại và vận động trong vòng trật tự, một hình thái ý thức xã hội đặc biệt có vai trò tác động, điều chỉnh, thúc đẩy tồn tại xã hội phát triển gọi là luật tục được ra đời. Trong nhịp độ xã hội hiện đại, sự tác động đa chiều của toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế, nhịp sống con người trở nên gấp hơn, đạo đức xã hội đã bộc lộ những biểu hiện xuống cấp từ trong đội ngũ cán bộ, đảng viên cho đến quần chúng nhân dân đặc biệt là giới trẻ. Sự suy thoái về đạo đức, coi thường pháp luật dẫn đến các hiện tượng tiêu cực như: tham nhũng trong các cơ quan của Đảng, nhà nước, các vụ thảm án giết người hàng loạt; độ tuổi của người phạm tội có xu hướng thiên lệch về thanh thiếu niên… Nguyên nhân trực tiếp, bên trong của các hệ lụy đó là do xói mòn về đạo đức, bản lĩnh và các giá trị 8 truyền thống của dân tộc trước dòng thác hội nhập quốc tế. Công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật đã được chính quyền các cấp chú tâm, đẩy mạnh thực hiện, nhưng hiệu quả chưa cao. Với đặc thù là một tỉnh miền núi điều kiện kinh tế khó khăn, tập trung nhiều dân tộc ít người, mặt bằng dân trí thấp, cơ hội tiếp cận với thông tin về pháp luật gặp nhiều khó khăn. Mặt khác, do các cộng đồng dân tộc thiểu số đã quen xử sự theo nếp sống cũ, nên việc áp dụng những quy định của pháp luật nhà nước nhiều lúc không mang lại hiệu quả mong muốn. Việc thay đổi thói quen đã ăn sâu vào ý thức hệ của các cộng đồng dân tộc, là công việc rất khó khăn. Nhưng để xây dựng thành công nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, thì không thể không xây dựng một xã hội kỷ cương, trật tự làm nền tảng. Khai thác, nghiên cứu, tìm hiểu và phát hiện ra sự tác động của luật tục Thái đối với việc thực hiện pháp luật qua góc nhìn triết học sẽ mang lại hiệu quả hơn trong công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục và góp phần tích cực đến việc thực hiện pháp luật của người Thái tại tỉnh Sơn La. Tuy nhiên, sự tác động luật tục Thái đối với việc thực hiện pháp luật của người Thái tại tỉnh Sơn La hiện nay vẫn chưa được các công trình nghiên cứu một cách có hệ thống. Xuất phát từ những lý do trên, mong muốn tìm lại, tôn vinh những giá trị truyền thống, góp phần xây dựng một cộng đồng xã hội thượng tôn pháp luật của dân tộc mình, chúng tôi chọn "Luật tục Thái với việc thực hiện pháp luật của người Thái tại tỉnh Sơn La hiện nay" làm đề tài nghiên cứu. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Xã hội loài người từ khi tách khỏi thế giới tự nhiên để trở thành một bộ phận có tính độc lập tương đối, cũng là lúc phát sinh các quan hệ khác, đó là quan hệ xã hội. Từ đây, nhu cầu về các quy tắc, chuẩn mực ứng xử của con người được hình thành và phát triển, đó là lề thói, tập quán, luật tục, phong tục … cho đến pháp luật, đạo đức. Cho nên khi nói tới vấn đề phong tục, luật tục và pháp luật đã có rất nhiều tác giả, công trình khoa học khác nhau nghiên cứu. 9 2.1. Nhóm công trình nghiên cứu liên quan đến pháp luật, thực hiện pháp luật Nghiên cứu về pháp luật và thực hiện pháp luật đã có rất nhiều công tình nghiên cứu, sách chuyên khảo viết về những vấn đề này. Tiêu biểu là công trình của các tác giả: Nguyễn Minh Đoan (2008), Vai trò của pháp luật trong đời sống xã hội, Nxb Chính trị quốc gia [28]. Cuốn sách đã trình bày một hệ thống lý luận khoa học về thực hiện pháp luật, áp dụng pháp luật, quy trình thực hiện và áp dụng pháp luật; chỉ ra những điều kiện đảm bảo thực hiện pháp luật: Chất lượng của hệ thống pháp luật thực định, trình độ ý thức pháp luật trong xã hội, các điều kiện và môi trường thực hiện pháp luật. Đồng thời đề xuất những giải pháp nâng cao chất lượng, hiệu quả thực hiện pháp luật ở nước ta hiện nay. Lê Thanh Bình (2002), “Thực hiện pháp luật ở các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta hiện nay”, Luận văn Thạc sỹ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội [10]. Công trình nghiên cứu có chiều sâu khái quát về quan điểm của các nhà kinh điển Mác - Lênin, Chủ tịch Hồ Chí Minh về pháp chế và sự cần thiết phải thực hiện pháp luật. Chỉ ra vai trò của thực hiện pháp luật ở các tỉnh miền núi phía Bắc nước ta hiện nay: Nâng cao đời sống vật chất và tinh thần của đồng bào dân tộc thiểu số; giữ gì an ninh trật tự xã hội và chống âm mưu phá hoại của thù địch; xây dựng khối đại đoàn kết giữa các dân tộc trong cộng đồng khu vực phía Bắc. Nêu lên thực trạng thực hiện pháp luật và đề xuất những giải pháp nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật. Trần Thị Xuân (2004), “Một số vấn đề lý luận và thực tiễn thực hiện pháp luật ở Thành phố Hà Nội hiện nay”, Luận Văn Thạc sỹ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội [107]. Công trình có nội dung trình bày về những giá trị và hạn chế trong thực tiễn ban hành và thực tiễn thực hiện các quy định của pháp luật ở Hà Nội. Tác giả khẳng định: Việc ban hành nhiều luật là rất quan trọng, nhưng quan trọng hơn cả là phải làm cho pháp luật phát huy tác dụng tích cực trong cuộc sống. Thực hiện pháp luật là khâu quan 10 trọng để các đạo luật, quy phạm pháp luật đi vào cuộc sống. Thực hiện pháp luật hiệu quả là đã góp phần thúc đẩy kinh tế xã hội của đất nước trong điều kiện mới. Đào Thị Mai (2005), “Nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật ở nước ta hiện nay (từ thực tiễn Thành phố Hải Phòng)”, Luận văn Thạc sỹ Luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội [52]. Tác giả đã dẫn chứng ra nhiều quan niệm của các nhà nghiên cứu về thực hiện pháp luật, đưa ra khái niệm về hiệu quả thực hiện pháp luật: là kết quả thực tế, tích cực của tuân thủ pháp luật, thi hành pháp luật, sử dụng pháp luật, áp dụng pháp luật so với mục đích, yêu cầu của việc ban hành văn bản pháp luật... Đồng thời đưa ra những tiêu chí để đánh giá hiệu quả thực hiện pháp luật và điều kiện đảm bảo pháp lý cho việc thực hiện pháp luật có hiệu quả. Lò Châu Thỏa (2009), “Giáo dục pháp luật Hôn nhân và Gia đình cho đồng bào dân tộc Thái ở tỉnh Sơn La”, Luận văn Thạc sỹ Luật, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh [76]. Tác giả đã nêu lên thực trạng trong việc thực hiện pháp luật về Hôn nhân và Gia đình của đồng bào Thái trên địa bàn tỉnh Sơn La, đưa ra những kiến giải về nguyên nhân tác động đến thực trạng đó. Công trình tập trung vào đề xuất các giải pháp giáo dục nhằm nâng cao hiệu quả, chất lượng của công tác tuyên truyền, phổ biến giáo dục pháp luật. Đồng thời khẳng định: việc tuyên truyền giáo dục pháp luật với những hình thức phương pháp phù hợp để cán bộ, nhân dân vùng đồng bào người Thái hiểu rõ chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước để họ ý thức được quyền và nghĩa vụ của công dân, xây dựng gia đình ấm no, hạnh phúc, phát huy dân chủ ở cơ sở... sẽ góp phần quan trọng vào việc phát triển kinh tế, ổn định an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội trên địa bàn tỉnh. Bên cạnh các công trình trên còn có rất nhiều các công trình khác nghiên cứu liên quan đến các lĩnh vực thuộc về pháp luật : Lê Minh Thông (1983), Vài ý kiến về xây dựng và nâng cao ý thức pháp luật XHCN của cán bộ trong bộ máy nhà nước, Tăng cường hiệu lực nhà nước XHCN của ta, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội [77]; Triệu Vũ (1993), “Tư tưởng Hồ Chí Minh về 11 mối quan hệ biện chứng giữa đức trị và pháp trị trong quản lý xã hội”, Tạp chí Quốc phòng toàn dân, số 11 [106]; Nguyễn Việt Hương (2000), “Giá trị của luật tục từ góc nhìn pháp lý”, Tạp chí Nhà nước và Pháp luật, số 4 [39]; Lê Vương Long, (2000), “Pháp luật và tập quán trong việc điều chỉnh các mối quan hệ xã hội”, Tạp chí Luật học, số 02 [43]; Nguyễn Quốc Phẩm (2000), “Luật tục và ý thức pháp luật trong quản lý xã hội các vùng dân tộc thiểu số ở nước ta”, Tạp chí Nghiên cứu lý luận, số 05 [60]; Nguyễn Thị Thúy Vân (2000), “Một số đặc điểm của ý thức pháp luật Việt Nam”, Tạp chí Triết học, số 5 [100]. Công trình này bàn về đặc điểm ý thức pháp luật của người Việt Nam nói chung; Nguyễn Thị Tố Quyên (2003): “Mối quan hệ giữa pháp luật và phong tục tập quán ở nước ta hiện nay”, Tạp chí Triết học [65]; Hoàng Trọng Vĩnh (2006), “Mối quan hệ giữa pháp luật với phong tục, tập quán trong điều chỉnh các quan hệ xã hội ở nước ta hiện nay”, Luận văn Thạc sỹ Luật học, Hà Nội [104]. Nhìn chung, các công trình trên đã nghiên cứu một cách có hệ thống và làm sáng tỏ nhiều vấn đề liên quan đến pháp luật, thực hiện pháp luật mang lại cái nhìn đa chiều về pháp luật, tác động của các phạm trù hình thái ý thức xã hội khác nhau lên pháp luật, đời sống pháp luật của các đối tượng được nghiên cứu. Nghiên cứu những vấn đề liên quan đến lý luận về thực hiện pháp luật, đồng thời đề xuất những giải pháp lý luận và thực tiễn, nhằm nâng cao hiệu quả thực hiện pháp luật của nhân dân và cơ quan áp dụng pháp luật. 2.2. Nhóm công trình nghiên cứu về phong tục tập quán, luật tục của các dân tộc ở Việt Nam Bùi Xuân Đính, (1995), “Lệ làng phép nước”, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội [30]. Cuốn sách của tác giả có nội dung giới thiệu một cách tương đối có hệ thống, từ nguồn gốc, điều kiện xuất hiện hương ước, nội dung cơ bản của hương ước, mối quan hệ giữa hương ước và pháp luật nhà nước phong kiến đến tác động tích cực, tiêu cực, đặt hương ước trong di sản của thời kỳ quá độ tiến lên chủ nghĩa xã hội. 12 Bùi Xuân Đính (1998) “Hương ước và quản lý làng, xã”, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội [31], công trình nghiên cứu của tác giả với những nội dung có chiều sâu về hương ước của người Việt trong mối quan hệ với quản lý làng, xã. Bùi Xuân Trường, (1999), “Tác dụng của luật tục đối với việc quản lý xã hội ở các dân tộc Thái, H’Mông - Tây Bắc Việt Nam”, Nxb Văn hóa dân tộc [93], tập trung vào nghiên cứu những vấn đề liên quan đến công tác quản lý xã hội có tính thời sự, tuy nhiên công trình mới chỉ nghiên cứu chung về quản lý xã hội, dưới dạng khái quát, chưa đi sâu vào từng lĩnh vực cụ thể. Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia, Viện Nghiên cứu Văn hóa dân gian (2000), “Luật tục và sự phát triển nông thôn hiện nay ở Việt Nam”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội [92]. Đây là công trình tập hợp những bài viết của nhiều tác giả nghiên cứu về luật tục của các dân tộc, tiêu biểu là các bài viết: “Nguồn gốc và bản chất của luật tục Tây Nguyên” của tác giả Phan Đặng Nhật, bài viết đã khái quát quá trình nghiên cứu luật tục Tây Nguyên của người Pháp, trên cơ sở đó nêu lên bản chất luật tục của một số dân tộc thiểu số ở Tây Nguyên, kiến nghị sự cần thiết phải nghiên cứu luật tục Tây Nguyên; “Luật tục Ê Đê, luật tục M’Nông và vai trò của nó trong đời sống các dân tộc Đắc Lắc” của tác giả Nguyễn Hữu Trí; “Luật tục Raglai đối với vấn đề liên quan đến gia súc” của tác giả Chammaliaq Tiến; “Luật tục Raglai đối với hành vi trộm cắp tài sản công dân” của tác giả Trần Vũ… Đặc biệt có các công trình nghiên cứu mang tính chất chuyên khảo của hai tác giả Ngô Đức Thịnh và Cầm Trọng, như: “Tìm hiểu luật tục các dân tộc ở Việt Nam", “Luật tục Thái ở Việt Nam". Các cuốn sách tập hợp những tài liệu về luật tục của đồng bào Thái, gồm cả luật tục thành văn và luật tục bất thành văn đã được dịch từ chữ Thái cổ ra tiếng Việt [78, 79]. Phan Đặng Nhật (2007), “Luật tục với đời sống”, Tập 1, Nxb Tư pháp, Hà Nội [57]. Công trình có nội dung luận giải luật tục các dân tộc Việt Nam và giới thiệu minh chứng nội dung luật tục J'rai trên một số lĩnh vực liên quan của đời sống xã hội. 13 Trương Tiến Hưng, (2009) “Vận dụng luật tục dân tộc Chăm trong quản lý cộng đồng người Chăm của chính quyền cơ sở ở tỉnh Ninh Thuận”, Luận án Tiến sỹ Luật học, Học viện Chính trị Quốc gia Hồ Chí Minh, Hà Nội [37]. Tác giả làm rõ cơ sở lý luận vận dụng luật tục dân tộc Chăm, khảo sát thực tiễn vận dụng và đưa ra những giải pháp để tổ chức thực hiện trong quản lý cộng đồng dân tộc Chăm ở Ninh Thuận. Bùi Quang Thanh (2009) “Nghiên cứu luật tục, phong tục các dân tộc thiểu số ở Quảng Nam”, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội [73], cuốn sách đã điều tra, khảo sát thực trạng khai thác, sử dụng luật tục của bốn nhóm dân tộc ít người gồm Co, Cơ Tu, Giẻ Triêng và Xơ Đăng, tìm hiểu nhận thức, thái độ và hoạt động thực hành luật tục, làm rõ tác động của luật tục đồng thời đề xuất một số giải pháp để mang tính ứng dụng nhằm phát triển kinh tế, xã hội. Các công trình trên đã đề cập đến luật tục của một số dân tộc ở Việt Nam, nghiên cứu vai trò, tác động của luật tục lên đời sống, mối quan hệ giữa luật tục với pháp luật, từ đó đề xuất những giải pháp thực tiễn để vận dụng vào quản lý xã hội. 2.3. Nhóm công trình nghiên cứu về dân tộc và luật tục của Thái ở Việt Nam 2.3.1. Các công trình nghiên cứu về dân tộc học, lịch sử, bản sắc văn hóa liên quan đến người Thái ở Việt Nam Từ năm 1991 đến nay Viện Việt Nam học và khoa học phát triển - Đại học Quốc gia Hà Nội đã sáng lập Chương trình Thái học với sáu lần Hội thảo khoa học vào những năm: 1991, 1998, 2002, 2006, 2009, 2012. Các công trình được giới thiệu tại các Hội thảo đã bước đầu lý giải nhiều vấn đề mà bấy lâu nay còn gây tranh luận trong giới nghiên cứu văn hóa, lịch sử, có thể khẳng định đây là môi trường thuận lợi để gợi mở, tìm hiểu, bảo tồn và phát huy các giá trị truyền thống của các tộc người ngôn ngữ hệ Thái – Kaidai Việt Nam và thế giới [21,22,23,24,25,26]. Cầm Trọng (1978), “Người Thái ở Tây Bắc Việt Nam”, Nxb. Khoa học xã hội, Hà Nội [87], công trình nghiên cứu về lịch sử, kinh tế, xã hội, tập quán 14 người Thái Tây Bắc Việt Nam. Đây gần như là tác giả Việt Nam đầu tiên giới thiệu khá sâu sắc về văn hóa, phong tục tập quán của người Thái ở Tây Bắc nước ta. Nguyễn Đình Lộc (1993), “Các dân tộc thiểu số ở Nghệ An”, Nxb Nghệ An, Vinh [44], công trình này giới thiệu một cách khái quát về lịch sử, văn hóa, truyền thống của người Thái ở Nghệ An. Đồng tác giả Cầm Trọng, Phan Hữu Dật (1995), “Văn hóa Thái Việt Nam”, Nxb Văn hóa dân tộc [88], công trình giới thiệu tổng quan về người Thái, Thái học về văn hóa Thái trong cộng đồng các quốc gia Đông Nam Á... nghiên cứu mối tương quan giữa văn hóa Thái với văn hóa các dân tộc nói ngôn ngữ Môn – Khơme ở Tây Bắc và một số dân tộc thiểu số ở miền Bắc nước ta. Cao Văn Thanh (Chủ biên) (2004), “Bảo tồn và phát triển văn hóa truyền thống của người Thái Bắc Trung bộ hiện nay”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội [72], công trình giới thiệu nội dung mang tính chất đại cương về người Thái và văn hóa người Thái ở Bắc Trung bộ Việt Nam, khái quát thực trạng văn hóa và đưa ra giải pháp để bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa trong giai đoạn hiện nay. Bên cạnh các công trình tiêu biểu nêu trên, còn rất nhiều các công trình về văn hoá nghệ thuật, giới thiệu về ca dao, dân ca, hát giao duyên, truyện cổ, truyện thơ dân tộc Thái, cụ thể như: “Hát giao duyên người Thái Nghệ An” của tác giả Lò Khánh Xuyên [108]; Công trình “Ngôn ngữ với việc hình thành âm điệu đặc trưng trong dân ca Thái Tây Bắc Việt Nam" của tác giả Dương Minh Sơn [66]; Tác giả Quán Vi Miên có khá nhiều công trình, đó là: “Ca giao - Dân ca Thái Nghệ An”, Tập 1, Tập 2 [53]; “Tang lễ của người Thái ở Nghệ An” [54]; “Tục ngữ Thái giải nghĩa” [55]; “Chương Han” của tác giả Vương Trung [91; Lò Vũ Vân (2010), “Văn hóa dân gian người Thái”, Nxb Đại học Quốc gia, Hà Nội [102]. Các công trình nghiên cứu kể trên đã mang lại một hệ thống tri thức phong phú và cái nhìn tổng quan về lịch sử, dân tộc học và văn hóa Thái. 15 Đồng thời cũng đã trở thành viên nam châm có sức hút về văn hóa, lịch sử dân tộc học người Thái đối với các nhà nghiên cứu. Góp phần vào việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của dân tộc. 3.2.2. Các công trình nghiên cứu liên quan đến luật tục của người Thái ở Việt Nam Đặng Nghiên Vạn (Chủ biên), Cầm Trọng, Khà Tiến, Tòng Kim Ân (1977) “Tư liệu về lịch sử và xã hội dân tộc Thái”, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội [99], cuốn sách này tập hợp các nội dung giới thiệu về: Truyện kể bản mường; Lai lịch dòng học Hà Công; Lệ Mường; Luật Mường; Tục lệ người Thái đen ở Thuận Châu – Sơn La. Trung tâm Khoa học Xã hội và Nhân văn Quốc gia, Viện Nghiên cứu Văn hóa dân gian (2000) “Luật tục và phát triển nông thôn Việt Nam hiện nay”, Nxb Chính trị Quốc gia, Hà Nội [46], tập hợp các công trình nghiên cứu của nhiều tác giả. Tại đây, có những bài viết của nhiều tác giả nghiên cứu về vận dụng luật tục, cụ thể như: “Luật tục và chiến lược phát triển nông thôn ở Việt Nam” của tác giả Nguyễn Duy Quí; “Vai trò của luật tục vùng cao trong công tác giao đất khoán rừng và quản lý tài nguyên thiên nhiên”, của tác giả Hoàng Xuân Tý; “Vai trò của phong tục tập quán và việc kế thừa phong tục tập quán trong xây dựng pháp luật”; “Luật tục và vấn đề quản lý tài nguyên thiên nhiên: những gợi ý nhằm hoà hợp luật thành văn và luật tục ở Châu Á” của tác giả John Ambler; Một số bài viết về luật tục người Thái, điển hình như: “Luật tục Thái với việc bảo vệ môi trường” của tác giả Cầm Trọng; “Phong tục trong hôn nhân và gia đình của người Thái Mường Tấc (Phù Yên - Sơn La)” của tác giả Hoàng Lương. Vì Văn An (1999), “Thiết chế bản - mường truyền thống của người Thái ở miền Tây Nghệ An”, Luận án Tiến sỹ Luật học, Hà Nội [1], công trình có nội dung đề cập tới vấn đề thiết chế quản lý xã hội của cộng đồng dân tộc Thái ở Việt Nam. Trong đó tập trung vào nghiên cứu thiết chế bản mường người Thái huyện Con Cuông, tỉnh Nghệ An (ngày nay), đó là Mường Quạ và Mường Chai. Luận án đã rút ra những kết luận quan trọng, có ý nghĩa lý luận 16 về lịch sử, nguồn gốc quản lý xã hội trong cộng đồng dân tộc Thái lúc bấy giờ. Lò Thị Hạnh, Lò Văn Biến, Nguyễn Mạnh Hùng (2005), “Tìm hiểu một số tục cúng vía của người Thái đen ở Mường Lò”, Nxb Văn hóa thông tin, Hà Nội [32], công trình bàn về tục cúng vía của người Thái Đen ở Mường Lò. Cúng vía là hình thức sinh hoạt tín ngưỡng trong cộng đồng người Thái. Cúng vía, tức là gọi hồn, gọi vía, một nghi lễ tín ngưỡng. Theo quan niệm của người Thái, người sống có vía của người sống (phi khuôn), người chết có vía (phi tai), một số con vật, cây cối, rừng núi, đất đai… người ta quan niệm đều có hồn, vía hay có thể nói trong ý thức hệ của người Thái thì "vạn vật hữu linh". Theo tục lệ, có thể cúng vía theo định kỳ, theo chu kỳ hoặc có thể cúng vía đột xuất do có các sự kiện vui, buồn… khác nhau phát sinh trong đời sống thường nhật. Cầm Trọng (2005), “Những hiểu biết về người Thái ở Việt Nam”, Nxb Chính trị Quốc gia Hà Nội [90]. Đây là công trình có phương pháp tiếp cận mới, đa chiều, nhiều chi tiết khi luận giải về cội nguồn lịch sử, văn hóa Thái đã gắn liền với cội nguồn lịch sử, văn hóa của người Việt. Tác giả tiếp tục nghiên cứu giới thiệu bổ sung về lịch sử, văn hóa, kinh tế, xã hội, tín ngưỡng tôn giáo người Thái Việt Nam. Đặc biệt tác giả Vì Văn Sơn đã có hẳn 02 công trình khoa học liên quan đến nghiên cứu và vận dụng Luật tục Thái, đó là:“Luật tục Thái trong tự quản của cộng đồng bản dân tộc Thái tỉnh Nghệ An”, Luận văn Thạc sỹ Luật học, Hà Nội (2008) [67], tại công trình này tác giả đã nêu lên một hệ thống các vai trò và vận dụng luật tục Thái vào trong tự quản cộng đồng dân tộc Thái ở Nghệ An; “Luật tục người Thái và sự vận dụng trong quản lý nhà nước đối với cộng đồng người Thái ở các tỉnh Bắc Trung bộ Việt Nam”, Luận án Tiến sỹ Luật học, Hà Nội (2015) [68]. Công trình đã đưa ra hệ thống cơ sở lý luận nghiên cứu liên quan đến việc vận dụng và đưa ra hệ thống các giải pháp thực tiễn để vận dụng những giá trị trong luật tục Thái vào trong quản lý nhà nước đối với cộng đồng người Thái ở các tỉnh Bắc Trung bộ nước ta. Cũng trong 17 công trình nghiên cứu trên, tác giả đã trình bày mối tương quan giữa pháp luật và luật tục trong vai trò quản lý và điều hành xã hội. Vi Văn Biên (2009) “Một số phong tục và lễ hội truyền thống của người Thái ở Thanh Hóa và Nghệ An”, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội [11]. Công trình nghiên cứu về người Thái ở phạm vi hai tỉnh Thanh Hóa và Nghệ An và có phân tích khái quát bước đầu về những giá trị văn hóa, phong tục tập quán trong đời sống người Thái ở Bắc Trung bộ Việt Nam. Hội Văn nghệ Dân gian Việt Nam (2012), “Thơ ca, nghi lễ dân tộc Thái”, Nxb Văn hóa dân tộc, Hà Nội [62]. Công trình giới thiệu về ca dao, dân ca, truyện thơ của dân tộc Thái. Nhìn chung, các công trình nghiên cứu trên đã đề cập đến nhiều góc cạnh, vấn đề liên quan đến luật tục, phong tục, ý nghĩa của chúng đối với quản lý xã hội và sự phát triển của xã hội. Các công trình nghiên cứu đã tìm ra các giải pháp nâng cao chất lượng giáo dục ý thức pháp luật, vai trò của ý thức và mối quan hệ giữa phong tục, tập quán, luật tục với pháp luật… Nhưng khi tìm hiểu sự tác động của Luật tục Thái đối với việc thực hiện pháp luật của người Thái tại tỉnh Sơn La hiện nay thì chưa có công trình nào nghiên cứu mang tính hệ thống. Chúng tôi sẽ tiếp thu những giá trị của các công trình nghiên cứu trước để làm cơ sở lý luận, tài liệu tham khảo trong quá trình thực hiện luận văn của mình. 3. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu những giá trị trong luật tục, mối quan hệ giữa luật tục Thái với việc thực hiện pháp luật, đề tài nhằm nâng cao ý thức, thái độ tuân thủ pháp luật cho người Thái tại tỉnh Sơn La và các địa phương khác trong giai đoạn hiện nay. 4. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Khách thể nghiên cứu của luận văn là luật tục Thái tại tỉnh Sơn La. 4.2. Đối tƣợng nghiên cứu 18 Sự tác động của luật tục Thái đối với việc thực hiện pháp luật của người Thái tại tỉnh Sơn La hiện nay. 5. Giả thuyết khoa học Nếu nghiên cứu thành công đề tài sẽ góp phần làm sáng tỏ mối quan hệ giữa luật tục Thái đối với việc thực hiện pháp luật của người Thái tại tỉnh Sơn La hiện nay, đồng thời góp phần phát huy sự tác động theo hướng tích cực và khắc phục những hạn chế của luật tục đối với việc thực hiện pháp luật của người Thái tại tỉnh Sơn La và một số địa phương khác. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu - Giới thiệu sơ lược về luật tục Thái, pháp luật, thực hiện pháp luật. - Làm rõ mối quan hệ giữa luật tục Thái và thực hiện pháp luật trên cơ sở mối tương quan giữa pháp luật và luật tục Thái. - Phát hiện, tìm tòi những giá trị tích cực trong Luật tục Thái có ý nghĩa đối với việc nâng cao ý thức thực hiện pháp luật. - Đề xuất một số giải pháp nhằm nâng cao ý thức thực hiện pháp luật của người Thái tại tỉnh Sơn La theo tinh thần luật tục Thái. 7. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu Phân tích luật tục Thái trong cuốn “Luật tục Thái ở Việt Nam” của đồng tác giả Ngô Đức Thịnh và Cầm Trọng được nhà xuất bản Văn hóa dân tộc xuất bản 1999, 2003 trên phương diện những giá trị có ý nghĩa đối với vấn đề nâng cao ý thức thực hiện pháp luật. Nghiên cứu thực hiện pháp luật tập trung chủ yếu vào 3 hình thức: Tuân thủ; thi hành; sử dụng. Nghiên cứu mối tương quan giữa pháp luật và luật tục Thái; giữa luật tục Thái với thực hiện pháp luật. 8. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và một số phương pháp chuyên ngành: nghiên cứu tài liệu có sẵn, phỏng vấn, quan sát, điền giã, phân tích - tổng hợp, quy nạp - diễn dịch, lôgic - lịch sử ... 19 9. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo, phụ lục, luận văn được kết cấu thành 2 chương 6 tiết. 10. Tóm tắt các luận điểm cơ bản và đóng góp mới của luận văn 10.1. Những luận điểm cơ bản Luật tục Thái là một bộ phận quan trọng trong đời sống và có mối quan hệ mật thiết với việc thực hiện pháp luật của người Thái tại tỉnh Sơn La. Là một sản phẩm của ý thức xã hội mang tính lịch sử luật tục Thái mang giá trị tích cực, đồng thời cũng tồn tại những hạn chế. Đề xuất những giải pháp mang tính hệ thống, khách quan, khoa học, biện chứng sẽ góp phần phát huy tác động tích cực và khắc phục hạn chế trong luật tục Thái đối với việc thực hiện pháp luật của người Thái. 10.2. Đóng góp mới của luận văn Về mặt lý luận: Nghiên cứu một cách có hệ thống sự tác động của luật tục Thái đối với việc thực hiện pháp luật của người Thái tại tỉnh Sơn La hiện nay. Về mặt thực tiễn: Nghiên cứu sự tác động của luật tục Thái đối với việc thực hiện pháp luật, từ đó đề xuất được những giải pháp nhằm phát huy những tác động tích cực và khắc phục những hạn chế của luật tục Thái đối với việc thực hiện pháp luật hiện nay của người Thái tại tỉnh Sơn La và một số địa phương khác. 20