Tài liệu Luận văn nhân sinh quan phật giáo và ảnh hưởng của nó đối với sinh viên trường đại học y dược cần thơ hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI -------- PHẠM THỊ MINH NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ ĐỐI VỚI SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC CẦN THƠ HIỆN NAY LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC HÀ NỘI - 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI -------- PHẠM THỊ MINH NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA NÓ ĐỐI VỚI SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC CẦN THƠ HIỆN NAY Chuyên ngành : Triết học Mã số : 60.22.03.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ TRIẾT HỌC Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. HOÀNG THÚC LÂN HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn khoa học của PGS.TS Hoàng Thúc Lân. Các dẫn chứng trong luận văn hoàn toàn trung thực, đảm bảo tính khách quan, khoa học dựa trên kết quả thu thập từ các tư liệu và tài liệu tham khảo có trích nguồn gốc và xuất xứ rõ ràng. Hà Nội, tháng 6 năm 2017 Học viên Phạm Thị Minh LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành được luận văn của mình, tôi đã nhận được sự giúp đỡ của các thầy cô giáo Trường Đại học Sư Phạm Hà Nội và Trường Đại học An Giang. Tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đối với các thầy cô giáo trong khoa Triết học, các phòng ban chức năng, Trường Đại học Sư Phạm Hà Nội; phòng Đào tạo Trường Đại học An Giang. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Hoàng Thúc Lân, người đã dành cho tôi sự quan tâm chu đáo, sự hướng dẫn tận tình và những chỉ bảo quý báu trong quá trình làm luận văn tốt nghiệp. Qua đây tôi cũng xin gửi lời cảm ơn đến cơ quan, gia đình, bạn bè và những người thân đã tạo điều kiện, động lực giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn thạc sĩ của mình. Với khuôn khổ của một luận văn thạc sĩ, thời gian và kiến thức còn hạn chế nhưng bằng sự nỗ lực của bản thân và nhận được sự ủng hộ, động viên của quý thầy cô giáo đặc biệt là thầy hướng dẫn, tôi đã hoàn thành luận văn đúng thời hạn. Song, không thể tránh khỏi những thiếu sót, kính mong quý thầy cô và các bạn đóng góp ý kiến để luận văn của tôi hoàn thiện hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn! Hà Nội, tháng năm 2017 Học viên Phạm Thị Minh MỤC LỤC MỞ ĐẦU .............................................................................................................. 1 1. Lý do chọn đề tài .......................................................................................... 1 2. Lịch sử nghiên cứu ....................................................................................... 3 3. Mục đích nghiên cứu .................................................................................... 8 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu............................................................ 8 5. Giả thuyết khoa học ..................................................................................... 8 6. Nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................................... 9 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu ...................................................................... 9 8. Phương pháp nghiên cứu ............................................................................. 9 9. Cấu trúc luận văn ......................................................................................... 9 10. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của luận văn ....................... 10 NỘI DUNG......................................................................................................... 11 CHƯƠNG 1: NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO - MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN ................................................................................... 11 1.1. Cơ sở lý luận ............................................................................................... 11 1.1.1. Nhân sinh và nhân sinh quan .............................................................. 11 1.1.2. Nhân sinh quan Phật giáo ................................................................... 12 1.1.3. Sinh viên và sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ ................. 13 1.2. Cơ sở thực tiễn ............................................................................................ 19 1.2.1. Hoàn cảnh ra đời của Phật giáo .......................................................... 19 1.2.2. Sự du nhập và đặc điểm của Phật giáo Việt Nam .............................. 20 1.3. Nội dung cơ bản của nhân sinh quan Phật giáo ..................................... 24 1.3.1. Quan niệm của Phật giáo về cấu tạo con người ................................ 24 1.3.2. Tư tưởng luân hồi – nghiệp báo ......................................................... 25 1.3.3. Tứ diệu đế trong quan niệm nhân sinh của Phật giáo ...................... 28 1.4. Tính hai mặt của nhân sinh quan Phật giáo ............................................ 38 1.4.1. Tính tích cực ......................................................................................... 38 1.4.2. Tính tiêu cực của nhân sinh quan Phật giáo ...................................... 46 Tiểu kết Chương 1 ............................................................................................. 50 CHƯƠNG 2: ẢNH HƯỞNG CỦA NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO ĐỐI VỚI SINH VIÊN TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC CẦN THƠ HIỆN NAY - THỰC TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP .......................................... 51 2.1. Thực trạng ảnh hưởng của nhân sinh quan Phật giáo đối với sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ hiện nay ................................................... 51 2.1.1. Ảnh hưởng tích cực của nhân sinh quan Phật giáo đối với sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ hiện nay và nguyên nhân của nó ............. 51 2.1.2. Ảnh hưởng tiêu cực của nhân sinh quan Phật giáo đến sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ hiện nay và nguyên nhân của nó ............. 82 2.2. Một số giải pháp cơ bản nhằm phát huy những ảnh hưởng tích cực và hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của Phật giáo đến sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ hiện nay ................................................................................ 93 2.2.1. Nhóm giải pháp từ phía sinh viên ........................................................ 93 2.2.2. Nhóm giải pháp về phía nhà trường..................................................... 96 2.2.3. Nhóm giải pháp từ phía gia đình ....................................................... 101 2.2.4. Nhóm giải pháp từ phía Xã hội .......................................................... 102 Tiểu kết Chương 2 ........................................................................................... 105 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 106 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................... 108 MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Cùng với Nho giáo, Đạo giáo thì Phật giáo là một trong những tôn giáo đã có quá trình tồn tại, phát triển bền vững và có sức ảnh hưởng lớn đối với đời sống tinh thần của người dân Việt Nam. Nhân sinh quan Phật giáo là hệ thống quan niệm chung nhất của Phật giáo về nguồn gốc, bản chất, cấu tạo con người và cuộc đời con người là khổ, chỉ ra nguyên nhân và con đường thoát khổ bằng việc hướng thiện, tránh ác, tu nhân, tích đức, gột rửa thân tâm, thực hành ngũ giới, thập thiện, bát chính đạo... Vì vậy, ngay từ những năm đầu du nhập vào Việt Nam, Phật giáo đã thấm sâu vào lòng người, tạo một chỗ đứng vững chắc, lâu bền trong lòng các thế hệ người dân Việt Nam. Trải qua hàng nghìn năm tồn tại và phát triển cùng dân tộc, Phật giáo luôn có mặt và gắn bó mật thiết với đời sống, tinh thần người Việt. Vì vậy, nó có những ảnh hưởng nhất định đến lịch sử, văn hóa - xã hội và con người Việt Nam... trong đó ảnh hưởng của nhân sinh quan Phật giáo đến đạo đức và lối sống có phần nổi trội hơn. Nhân sinh quan Phật giáo luôn chứa đựng tính nhân văn sâu sắc; với tinh thần từ, bi, bác ái, cứu nhân, độ thế, giải thoát con người khỏi nỗi khổ trầm luân, hướng đến hạnh phúc của chúng sinh. Phật giáo đã khơi dậy và phát huy những giá trị đạo đức truyền thống của dân tộc, cảm hóa và hướng con người đến niềm tin chân chính bằng cái tâm từ, bi, trí tuệ, hành thiện và tránh ác. Sinh viên nói chung, sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ nói riêng đóng vai trò vô cùng quan trọng trong công cuộc bảo vệ, xây dựng, phát triển đất nước; bởi vì, họ là những chủ nhân tương lai của đất nước, sẽ trở thành nguồn nhân lực y tế, là người “Thầy thuốc” trong tương lai, phụ trách công tác bảo vệ sức khỏe và tính mạng cho nhân dân. Nghề y được coi là một trong những nghề cao quý và đặc biệt quan trọng, nghề tạo phúc cho con người, do liên quan trực tiếp đến sức khỏe và 1 tính mạng của con người. Vì vậy, cùng với việc học tập kiến thức khoa học nâng cao trình độ chuyên môn, nghiệp vụ thì việc trau dồi, rèn luyện đạo đức, tác phong, đạo đức nghề nghiệp là vô cùng quan trọng và hết sức cần thiết đối với sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ, góp phần hình thành nhân cách người cán bộ y tế trong tương lai “vừa hồng, vừa chuyên”, vừa sáng ngời “y đạo”. Đất nước đang trong quá trình hội nhập và phát triển, nền kinh tế thị trường đã và đang làm nảy sinh nhiều vấn đề xã hội, trong đó có công tác y tế. Bên cạnh những mặt tích cực, cũng có một số mặt hạn chế, tiêu cực; đôi khi con người bị cuốn vào vòng xoáy của nền kinh tế thị trường, chạy theo lợi nhuận kinh tế, nhiều giá trị đạo đức đã và đang bị xuống cấp; con người đang đứng trước nguy cơ suy thoái về đạo đức, hoang mang, hoài nghi với những giá trị cuộc sống và dần quên đi những giá trị đạo đức truyền thống, làm ảnh hưởng đến đời sống tinh thần xã hội trong đó có một bộ phận sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ. Hiện tượng suy thoái đạo đức trong một bộ phận sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ biểu hiện ở thái độ thiếu niềm nở, thiếu lịch sự trong giao tiếp với bệnh nhân, thiếu tôn trọng quyền được bảo vệ, chăm sóc sức khỏe của con người, thờ ơ với nỗi đau của người bệnh... Bên cạnh đó còn có việc viện cớ chế độ chính sách y tế còn nhiều bất cập mà gây khó khăn trong thăm khám và điều trị hoặc vòi vĩnh quà cáp và tiền của người bệnh. Ngoài ra trong việc học tập, nâng cao trình độ chuyên môn, kỹ thuật tay nghề, một số sinh viên chưa có ý thức tự học tập, còn chây lười, vi phạm nội quy của Trường, đi học không đúng giờ, thi lại nhiều môn, học tủ, học lệch... Thậm chí, trong quá trình học tập tại các bệnh viện thực hành, một số sinh viên chưa thực hiện đúng nội quy, quy định của bệnh viện, quy chế của chuyên môn làm ảnh hưởng đến hình ảnh sinh viên nhà trường nói riêng và hình ảnh người thầy thuốc trong tương lai nói chung. 2 Có thể nói, nhân sinh quan Phật giáo mang đậm giá trị nhân văn sâu sắc, phù hợp với đạo đức truyền thống của dân tộc và đạo đức nghề y. Với tinh thần từ ái, hiếu sinh, cứu khổ, cứu nạn, giải thoát khổ đau; triết lý nhân sinh luân hồi, nghiệp báo và luật nhân quả như “gieo nhân nào thì gặt quả ấy” (kiếp trước làm nhiều điều ác thì kiếp sau sẽ bị báo ứng) đã ảnh hưởng nhất định đối với đạo đức, nhân cách của sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ. Điều đó được thể hiện qua những hoạt động thường ngày, bằng thái độ tích cực học tập, rèn luyện nâng cao trình độ nhận thức văn hóa, khoa học, kỹ thuật cùng với ý thức tham gia các hoạt động thiện nguyện do Đoàn Thanh niên, Hội Sinh viên và các câu lạc bộ, đội nhóm tổ chức,… góp phần ổn định tư tưởng chính trị, đạo đức cách mạng, góp phần xây dựng, phát triển nhà trường và xã hội. Trong bối cảnh hiện nay, việc nghiên cứu để tìm ra những tác động tích cực và tiêu cực của nhân sinh quan Phật giáo đối với sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ là việc làm vô cùng cấp thiết và quan trọng. Với những lý do trên, chúng tôi chọn đề tài: “Nhân sinh quan Phật giáo và ảnh hưởng của nó đối với sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ hiện nay” làm luận văn thạc sĩ triết học. 2. Lịch sử nghiên cứu Nghiên cứu về Phật giáo nói chung, nhân sinh quan Phật giáo nói riêng ở nước ta đã có nhiều tác giả quan tâm. Cho đến nay đã có nhiều công trình nghiên cứu, tìm hiểu, nguồn gốc lịch sử hình thành và phát triển của Phật giáo nói chung Phật giáo Việt Nam nói riêng. Các tác giả chủ yếu tập trung nghiên cứu về nhân sinh quan Phật giáo, đạo đức Phật giáo, ảnh hưởng của nó đối với các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Có thể khái quát các công trình nghiên cứu về nhân sinh quan Phật giáo, đạo đức Phật giáo theo các nhóm sau: 3 2.1. Nhóm nghiên cứu về Phật giáo và Phật giáo ở Việt Nam Công trình Lược khảo Phật giáo Ấn Độ (1957) của Lương Khải Siêu đã trình bày khái quát quá trình ra đời của Phật giáo trong xã hội Ấn Độ, chứng minh những lý luận của Đức Phật là “một giáo lý trung dung thực tiễn” [46, tr.52]. Trên cách tiếp cận triết học, tác giả đã phân tích nhân duyên, nghiệp và luân hồi, vô thường và vô ngã, giải thoát và niết bàn. Trong các nội dung khai thác, tác giả luôn xây dựng đường hướng nhân sinh tu tập cho Phật tử đến hai con đường là Huệ giải thoát và Tâm giải thoát, để có lối sống tốt đẹp hướng đến cái đích cuối là sự giải thoát. Với công trình, Thế giới quan Phật giáo (1967), Thích Mật Thể đã trình bày cụ thể về vấn đề nhân sinh, bản thể luận của Phật giáo. Trong công trình này, tác giả đã phân tích rất cụ thể về luân lý theo quan niệm của Phật giáo. Hệ thống luân lý đó được xem như là hệ thống giáo dục Phật giáo và chỉ có ý nghĩa khi con người đã tự mình giác ngộ. Hệ thống đó bao gồm những gì thuộc về hành vi của con người, nó gắn liền với các mặt đối lập về tốt - xấu, đúng - sai, phúc đức - tội lỗi… và hướng con người tự giác ngộ và giải thoát. Trong cuốn Việt Nam Phật giáo sử luận (1994) của tác giả Nguyễn Lang, đã giới thiệu về lịch sử Phật giáo Việt Nam trong suốt chiều dài lịch sử dân tộc, khái quát được một số đóng góp của Phật giáo trong từng thời kỳ lịch sử của dân tộc, vai trò của các thiền sư trong công cuộc dựng nước và giữ nước của các triều đại phong kiến Việt Nam. Đặc biệt, tác giả đã phân tích ảnh hưởng của Phật giáo đến đời sống, văn hóa, tinh thần của người dân Việt Nam. Cuốn sách Lịch sử Phật giáo Việt Nam (1998) do Nguyễn Tài Thư (chủ biên), các tác giả đã bàn về lịch sử du nhập và quá trình phát triển của Phật giáo, phân tích những tư tưởng cơ bản của Phật giáo trong quá trình hình 4 thành và phát triển, từ đó thấy được vai trò của Phật giáo đối với tư tưởng chính trị, đời sống văn hóa của dân tộc Việt Nam. Công trình Tôn giáo và lịch sử văn minh nhân loại - Phật giáo Việt Nam và thế giới (2003), tác giả Đinh Lực và Nhất Tâm đã trình bày tổng quan Phật giáo Việt Nam, ảnh hưởng Phật giáo trong đời sống người Việt Nam. Đó là những ảnh hưởng của quá trình hội nhập văn hóa Việt Nam, ảnh hưởng qua góc độ nhân văn và xã hội; ảnh hưởng qua các loại hình nghệ thuật, đến giá trị cuộc sống của con người nói chung và đi đến kết luận: “Đạo Phật đã ảnh hưởng đến mọi sinh hoạt của người Việt Nam từ triết lý, tư tưởng, đạo đức, văn học, nghệ thuật cho đến phong tục tập quán, nếp sống, nếp nghĩ” [40, tr.52]. 2.2. Nhóm các công trình nghiên cứu về nhân sinh Phật giáo, đạo đức Phật giáo và ảnh hưởng của nó đến đạo đức, lối sống và nhân cách con người Việt Nam Trong cuốn Ảnh hưởng của các hệ tư tưởng và tôn giáo đối với con người Việt Nam hiện nay (1997), của tác giả Nguyễn Tài Thư (chủ biên), các tác giả đã đề cập đến vai trò của Phật giáo trên một số lĩnh vực như ảnh hưởng của Phật giáo đến hệ tư tưởng và sự hình thành nhân cách con người Việt Nam. Đạo đức Phật giáo cho đời sống hằng ngày (1997) của Hòa Thượng Tinh Vân là quyển sách thể hiện cụ thể những giá trị của đạo đức Phật giáo ảnh hưởng trong đời sống hằng ngày của con người, đưa ra những cách thức cụ thể để các Phật tử ứng dụng vào đời sống nhân sinh; biết phân biệt đúng sai, phải - trái, sống biết yêu thương, hiếu thảo với cha mẹ,… Công trình Nhân sinh quan Phật giáo qua góc nhìn của lịch sử triết học (1999) của Hoàng Ngọc Vĩnh, tác giả đã đi sâu luận giải về khía cạnh nhân sinh, đạo đức của Phật giáo ảnh hưởng đến đạo đức, đời sống, tinh thần của người dân; từ đó thấy được vai trò giáo dục đạo đức của Phật giáo đối với con 5 người và xây dựng những giá trị truyền thống trong cộng đồng người Việt Nam. Công trình, Đạo đức Phật giáo với kinh tế thị trường (2002) của Hoàng Thị Thơ, đã làm rõ những giá trị truyền thống trong Phật giáo Việt Nam chỉ rõ giá trị đạo đức Phật giáo trong nền kinh tế thị trường hiện nay. Tuy nhiên, công trình chưa chú ý đến việc thực hành lối sống đạo đức Phật giáo trong đời sống của nền kinh tế thị trường. Cuốn sách Tìm hiểu chức năng xã hội của Phật giáo Việt Nam (2010), của Trần Hồng Liên đã làm rõ các vấn đề về vai trò của Phật giáo đối với kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội Việt Nam. Từ đó tác giả hướng đến việc xây dựng con người hướng thiện, sống biết quan tâm và chia sẻ trong sự phát triển của xã hội hiện nay. Trong công trình nghiên cứu Ảnh hưởng nhân sinh quan Phật giáo đến đời sống tinh thần người Hà Nội hiện nay (2011), tác giả Đặng Thị Ánh Tuyết đã đề cập đến nội dung chủ yếu trong nhân sinh quan Phật giáo và ảnh hưởng của nó đến đời sống văn hóa tinh thần của người Hà Nội trên các phương diện đạo đức, nhân cách, tín ngưỡng, lễ hội, phong tục, tập quán… đồng thời đưa ra những giải pháp cơ bản nhằm phát huy những ảnh hưởng tích cực, hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực của nhân sinh quan Phật giáo. Trong bài viết “Đạo làm người trong triết lý nhân sinh Phật giáo và ý nghĩa của nó đối với xã hội Việt Nam hiện nay” (2013), của PGS.TS Nguyễn Thị Thọ đã phân tích giá trị của nhân sinh quan Phật giáo ảnh hưởng đến quá trình hình thành đạo đức, nhân cách của con người, góp phần bảo tồn và phát huy đạo đức truyền thống của dân tộc Việt Nam, tác giả đã kết luận “Triết lý nhân sinh Phật giáo đưa lại cho chúng ta những bài học về đạo làm người qua việc giáo dục tính hướng thiện, tránh ác; giáo dục tình yêu thương con người, tính vị tha và sự nhẫn nhịn. Mỗi một cố gắng, nỗ lực của chúng ta trì Ngũ giới, hành Thập thiện và Bát chính đạo là mỗi một bước đi quan trọng tránh 6 xa nghiệp ác, vun bồi cho những nghiệp thiện, giữ vững thân tâm trong sáng, giữ vững đạo làm người” [49, tr.39]. Công trình nghiên cứu, Ảnh hưởng của đạo đức Phật giáo đến lối sống người dân thành phố Cần Thơ hiện nay (2016), luận văn thạc sĩ triết học của tác giả Phạm Văn Chiều đã phân tích nội dung của đạo đức Phật giáo và ảnh hưởng của đạo đức Phật giáo đến đời sống của người dân thành phố Cần Thơ hiện nay. Từ đó tác giả đã đề xuất các nhóm giải pháp cơ bản nhằm đưa các giá trị đạo đức Phật giáo đến gần với người dân Cần Thơ. 2.3. Nhóm nghiên cứu liên quan đến sinh viên và vấn đề giáo dục đạo đức, y đức cho sinh viên khối ngành khoa học sức khỏe Công trình nghiên cứu luận văn thạc sĩ của Trần Thị Hồng Lê, Nâng cao hiệu quả công tác giáo dục chính trị tư tưởng đạo đức cho sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ trong giai đoạn hiện nay (2011), tác giả đã phân tích và nêu lên tầm quan trọng của việc giáo dục chính trị, tư tưởng, đạo đức cho sinh viên, từ đó đưa ra một số giải pháp cơ bản nhằm giáo dục chính trị, tư tưởng đạo đức cho sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ hiện nay. Luận văn thạc sỹ triết học của Nguyễn Thị Kính, Tư tưởng đạo đức Hồ Chí Minh với việc rèn luyện và tu dưỡng đạo đức cho sinh viên ngành y, dược hiện nay (2012), tác giả đã phân tích những nội dung cơ bản của tư tưởng Hồ Chí Minh ảnh hưởng đến việc rèn luyện và tu dưỡng đạo đức cho sinh viên ngành y, dược hiện nay dựa trên quan điểm của Hồ Chí Minh về việc rèn luyện đạo đức của người cán bộ y tế, hướng đến việc xây dựng đội ngũ bác sĩ, dược sĩ theo tinh thần “Lương y như từ mẫu”. Luận văn thạc sỹ chuyên ngành Chủ nghĩa xã hội khoa học của Nguyễn Thị Hằng về Giáo dục y đức cho sinh viên Trường Đại học Y Hà Nội hiện nay (2013), tác giả đã phân tích tầm quan trọng của việc giáo dục đạo đức, y đức cho sinh viên Trường Đại học Y Hà Nội hiện nay, trên cơ sở đó tác 7 giả đã đi sâu vào phân tích những tác dụng của việc giáo dục y đức với việc xây dựng những giá trị thực tiễn cuộc sống cho sinh viên trong quá trình nghiên cứu. Tóm lại, triết học Phật giáo nói chung và nhân sinh quan Phật giáo nói riêng đã được nhiều nhà khoa học nghiên cứu từ các góc nhìn khác nhau; các tác giả tập trung nghiên cứu về Phật giáo trên phương diện tôn giáo, triết học và ảnh hưởng của nhân sinh quan Phật giáo đến đời sống tinh thần người Việt; song cho đến nay, chưa có công trình nào nghiên cứu sâu về nhân sinh quan Phật giáo sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ. Trên cơ sở kế thừa kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học đi trước; tác giả mong muốn nghiên cứu nhân sinh quan Phật giáo để chỉ ra những ảnh hưởng của nhân sinh quan Phật giáo đến sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ hiện nay. 3. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở phân tích những vấn đề lý luận chung về nhân sinh quan Phật giáo và luận giải ảnh hưởng của nhân sinh quan Phật giáo đối với sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ hiện nay, luận văn đưa ra một số giải pháp chủ yếu nhằm phát huy những giá trị tích cực, hạn chế những mặt tiêu cực ảnh hưởng đến đạo đức và y đức của sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ hiện nay. 4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu 4.1. Khách thể nghiên cứu Phật giáo Việt Nam 4.2. Đối tượng nghiên cứu Ảnh hưởng của nhân sinh quan Phật giáo đối với sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ hiện nay. 5. Giả thuyết khoa học Khi sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ hiểu đúng, thấm nhuần nhân sinh quan Phật giáo, sẽ góp phần hiểu thêm được một chân lý và mục 8 đích sống hướng thiện của con người; cùng với lý luận của chủ nghĩa Mác – Lênin, giúp sinh viên biết đánh giá, nhìn nhận những giá trị của cuộc sống, để nỗ lực học tập nâng cao tư duy, đặc biệt là nắm vững kiến thức, kỹ năng y khoa; tích cực trau dồi đạo đức cách mạng và đạo đức người “Thầy thuốc” phù hợp với chuẩn mực xã hội. 6. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích trên, đề tài giải quyết một số nhiệm vụ sau: Một là, phân tích những vấn đề lý luận chung về nhân sinh quan Phật giáo. Hai là, phân tích thực trạng và nguyên nhân ảnh hưởng của nhân sinh quan Phật giáo đối với sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ hiện nay, từ đó nêu lên một số vấn đề đặt ra từ sự ảnh hưởng này. Ba là, bước đầu đưa ra một số nhóm giải pháp cơ bản nhằm phát huy những mặt tích cực và hạn chế tiêu cực của nhân sinh quan Phật giáo đối với sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ hiện nay. 7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu Đề tài tập trung nghiên cứu ảnh hưởng của nhân sinh quan Phật giáo đối với sinh viên chính quy học ngành bác sĩ từ năm thứ 3 đến năm thứ 5, sinh viên chính quy học ngành Điều dưỡng từ năm thứ 3 đến năm thứ 4 của Trường Đại học Y Dược Cần Thơ hiện nay. 8. Phương pháp nghiên cứu Tác giả đề tài sử dụng phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử; kết hợp các phương pháp phân tích và tổng hợp; sự thống nhất giữa logic và lịch sử; điều tra xã hội học, phỏng vấn và kết hợp các phương pháp khác... 9. Cấu trúc luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn gồm 2 chương, 6 tiết. 9 10. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của luận văn 10.1. Những luận điểm cơ bản - Nhân sinh quan Phật giáo chứa đựng nhiều giá trị khoa học, nhân văn phù hợp với các giá trị đạo đức truyền thống của người Việt. - Nhân sinh quan Phật giáo có ảnh hưởng sâu sắc đến đời sống tinh thần của nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam. - Nghiên cứu những ảnh hưởng tích cực, tiêu cực của nhân sinh quan Phật giáo đối với sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ là một việc làm cần thiết trong giáo dục y đức hiện nay. 10.2 Đóng góp mới của luận văn Về phương diện lý luận: luận văn làm rõ bản chất của nhân sinh quan Phật giáo và ảnh hưởng tích cực, tiêu cực của nó đối với sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ hiện nay; đề xuất một số giải pháp cơ bản nhằm phát huy ảnh hưởng tích cực và hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của nhân sinh quan Phật giáo đối với sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ. Về phương diện thực tiễn: luận văn góp phần giữ gìn và phát huy những giá trị tích cực của nhân sinh quan Phật giáo, hạn chế những ảnh hưởng tiêu cực đến sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ nói riêng và người dân Việt Nam nói chung. Đồng thời, luận văn có thể làm tài liệu tham khảo cho việc học tập, nghiên cứu, giảng dạy các môn học như: Tôn giáo học, Đạo đức học, Tâm lý học và y học… 10 NỘI DUNG Chương 1 NHÂN SINH QUAN PHẬT GIÁO – MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN 1.1. Cơ sở lý luận 1.1.1. Nhân sinh và nhân sinh quan Khái niệm nhân sinh: “Nhân sinh” theo Từ điển tiếng Việt được hiểu là: “cuộc sống của con người”. Trong từ điển Từ và ngữ Việt Nam đã giải nghĩa: Nhân là người, sinh là sự sống; theo nghĩa đó: Nhân sinh là sự sống của con người [25, tr.10]. Theo tiếng Hán: nhân là người, sinh là sống; nhân sinh là cuộc sống của con người. Về khái niệm nhân sinh quan: theo Từ điển tiếng Việt thông dụng thì “Nhân sinh quan là quan niệm về cuộc đời, thành hệ thống bao gồm lý tưởng, lẽ sống, lối sống…” [25, tr.10]. Từ điển tiếng Việt của Viện ngôn ngữ học định nghĩa nhân sinh quan là, “quan niệm thành hệ thống về cuộc đời, về ý nghĩa và mục đích sống của con người” [62, tr.711]. Nhân sinh quan là vấn đề quan trọng đối với mỗi con người; là toàn bộ những kinh nghiệm, cách nhìn nhận chung nhất về cuộc sống của con người, là tư tưởng chủ đạo xuyên suốt mục tiêu, hành động của con người, là nguồn gốc của mọi suy nghĩ, hành vi và chi phối các hoạt động của con người trong đời sống. Nhân sinh quan là quan niệm về đời người, cách nhìn nhận về cuộc đời, là đạo làm người: “Nhân sinh quan nói vắn tắt thì đó là cách người ta nhìn cuộc đời hay là cái “Đạo” làm người của người ta”, “Nhân sinh quan là sự xem xét, suy nghĩ về sự sống của con người, là quan niệm về những định luật diễn hóa trong đời sống nhân loại và sự sống của con người” [42, tr.7]. 11 Như vậy, nghiên cứu nhân sinh quan, tức là nghiên cứu về tư tưởng, mục đích, thái độ và hành vi của đời sống con người. Mỗi thời đại khác nhau, con người có một nhân sinh quan khác nhau. Nhân sinh quan luôn đồng hành và phát triển cùng thời đại. 1.1.2. Nhân sinh quan Phật giáo Nhân sinh quan Phật giáo được hình thành, phát triển gắn liền với quá trình hình thành, phát triển của Phật giáo trên cơ sở tiền đề kinh tế, chính trị, xã hội và tiền đề tư tưởng văn hóa Ấn Độ cổ đại trước công nguyên, đồng thời xuất phát từ tấm lòng từ bi, cứu khổ muốn giải thoát con người ra khỏi nỗi khổ trầm luân. Nhân sinh quan Phật giáo là hệ thống các quan niệm, quan điểm của Phật giáo về nguồn gốc, bản chất và cấu tạo con người. Trong bài “Nhân sinh quan Phật giáo và ảnh hưởng của nó trong giao tiếp và sinh hoạt của sinh viên Việt Nam hiện nay” của công trình Triết lý nhân sinh trong văn hóa Việt Nam, TS. Nguyễn Thị Giáng Hương đã nhận định “Nhân sinh quan Phật giáo là hệ thống quan điểm, cách nhìn mang tính chất nền tảng của Phật giáo về mục đích, ý nghĩa của cuộc đời, nó quyết định mục đích của các hoạt động thực tiễn và định hướng đường đi cho cuộc đời” [30, tr.307]. Do đó, nhân sinh quan sẽ chi phối và định hướng mục tiêu, giá trị, thái độ sống của con người. Mục đích cuối cùng của Phật giáo là giải thoát cho con người khỏi kiếp khổ trầm luân, do đó, triết lý nhân sinh xét dưới gốc độ giải thoát con người là giá trị cơ bản trong hệ thống giáo lý nhà Phật. Đức Phật đã nhìn thấu rõ sự đau khổ của đời sống con người, giúp con người tự nhận biết để giải thoát nỗi khổ; tuy nhiên muốn thoát khổ con người phải tự phấn đấu, tự tu tập nơi chính mình chứ không thể mong cầu vào ai khác ngoài họ. Xét dưới gốc độ đời sống xã hội của con người, nhân sinh quan Phật giáo tập trung vào hai vấn đề cơ bản, là sự khổ não và sự giải thoát khỏi nỗi khổ. Khổ là sự luân hồi, là tất yếu, muốn thoát khỏi khổ đau con người phải 12 biết tu tập để tự mình thoát khỏi vòng luân hồi, nghiệp chướng bằng cách vun bồi phước đức và trí tuệ. Từ sự phân tích trên, theo chúng tôi nhân sinh quan Phật giáo là toàn bộ những quan niệm chung nhất của Phật giáo về nguồn gốc, bản chất, cấu tạo con người, về sự “khổ”trong cuộc đời của con người, đồng thời lý giải nguyên nhân của “khổ” và thái độ, hành vi, phương pháp tu tập của con người để thoát khổ. 1.1.3. Sinh viên và sinh viên Trường Đại học Y Dược Cần Thơ 1.1.3.1. Khái niệm sinh viên Thuật ngữ sinh viên có nguồn gốc từ tiếng La - tinh “student” có nghĩa là người làm việc, học tập, người đi tìm kiếm, khai thác tri thức, nó được dùng cùng nghĩa với từ “student” trong tiếng Anh, “Etudiant” trong tiếng Pháp và “Cmgenm” trong tiếng Nga. Sinh viên là để chỉ những người theo học ở bậc đại học, cao đẳng và phân biệt với học sinh đang theo học ở bậc phổ thông hay bậc học trung cấp. Theo ngôn ngữ Hán Việt, “Sinh viên” là người bước vào cuộc sống, cuộc đời. Còn theo Từ điển Tiếng Việt của Viện ngôn ngữ học định nghĩa“Sinh viên: là người học ở bậc đại học” [62, tr. 860 ]. Theo Qui chế công tác học sinh, sinh viên trong các trường đào tạo của Bộ giáo dục và đào tạo thì “Sinh viên” là người đang theo học hệ đại học và cao đẳng. Từ đó có thể hiểu khái niệm “Sinh viên” là những người đang học tập hệ cử nhân tại các trường đại học hoặc cao đẳng, được tiếp thu và lĩnh hội tri thức nghề nghiệp, họ sẽ đảm nhận một lĩnh vực hoạt động nhất định sau khi ra trường, đáp ứng nhu cầu của xã hội. Sinh viên Việt Nam là những người trẻ tuổi, giàu lòng yêu nước, dám nghĩ, dám làm, ham học hỏi, đang theo học tại các trường đại học, cao đẳng. Họ là những người có khả năng thích nghi với những nhân tố mới, năng động, sáng tạo; không chấp nhận sự nghèo nàn lạc hậu. Sinh viên là tầng lớp xã hội 13 đặc thù, đang trên con đường học tập, rèn luyện, định hình nhân cách, đạo đức và lối sống. Mặc dù, có trình độ nhận thức, trình độ khoa học cơ bản, có năng lực tư duy, nhưng ở độ tuổi 18 đến 25 tuổi, kinh nghiệm sống chưa nhiều; đây là thời điểm sinh viên phát triển tư duy trừu tượng, đặc biệt là phát triển thế giới quan, nhân sinh quan, chứa đựng ước mơ, hoài bão vươn tới lý tưởng cao đẹp, phát triển năng lực nghề nghiệp… Về mặt tâm lý, sinh viên là lứa tuổi hình thành và phát triển mạnh mẽ những phẩm chất nhân cách có ý nghĩa rất lớn đối với việc tự giáo dục, tự hoàn thiện bản thân theo hướng tích cực như khả năng tự đánh giá, lòng tự trọng, tự tin, có ý thức trách nhiệm cao; có khát vọng được cống hiến và mong muốn được xã hội ghi nhận. Họ cũng muốn được khẳng định vai trò, vị trí của mình trong gia đình, trong tập thể, trong công việc cũng như trong các mối quan hệ xã hội. Tuy nhiên, ở lứa tuổi này họ cũng rất dễ dao động, dễ lôi kéo trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay, một số sinh viên chưa thích nghi với môi trường mới, còn e dè và thụ động trong các hoạt động tập thể, hoạt động cộng đồng. Đối với xã hội, sinh viên là đại biểu đặc biệt gồm những người đang học tập trong các trường đại học, cao đẳng, tiếp thu tri thức khoa học kỹ thuật, tinh hoa văn hóa nhân loại, tạo dựng hành trang nghề nghiệp nhất định. Sinh viên Việt Nam là chủ nhân tương lai của đất nước, là lực lượng nòng cốt trong các lĩnh vực kinh tế, chính trị, xã hội; trong tương lai, một số sinh viên sẽ trở thành những cán bộ quản lý, lãnh đạo các ngành, các cấp. Sinh viên là lứa tuổi đã có sự trưởng thành nhất định về mặt sinh học lẫn quan hệ xã hội; sinh lý và trí lực đã bắt đầu phát triển hoàn thiện. Sự phát triển của tư duy biện chứng đạt đến trình độ tương đối cao. Tư duy lôgíc, tư duy biện chứng vừa lấy trình độ phát triển tâm lý làm cơ sở, lại vừa là kết quả của giáo dục đại học. Hơn nữa, ở độ tuổi này sinh viên đã tiếp xúc với xã hội nhiều hơn so với lứa tuổi trước đó, dần hình thành thói quen tư duy mang tính 14