Tài liệu Luận văn quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học tại các trường thcs huyện gia lâm, thành phố hà nội.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI -------  ------- PHẠM THỊ MAI QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN GIA LÂM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC HÀ NỘI, NĂM 2017 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI ______________ ______________ PHẠM THỊ MAI QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN GIA LÂM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI Chuyên ngành: Quản lý giáo dục Mã số: 60.14.01.14 LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC Người hướng dẫn khoa học: TS. NGUYÊN VÂN ANH HÀ NỘI - 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận văn có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu trong luận văn do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của giáo dục Việt Nam. Các kết quả này chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác. TÁC GIẢ Phạm Thị Mai i LỜI CẢM ƠN Tôi xin chân thành cảm ơn Trƣờng Đại học Sƣ phạm Hà Nội, Phòng Sau đại học, khoa Quản lý giáo dục, Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện Gia Lâm thành phố Hà Nội, trƣờng THCS Kim Sơn đã tạo điều kiện để tôi tham gia khóa học này. Tôi xin đƣợc bày tỏ lòng biết ơn đến các thầy giáo, cô giáo đã tận tình giảng dạy, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu. Với sự trân trọng và lòng biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn TS Nguyễn Vân Anh, ngƣời thầy, ngƣời hƣớng dẫn khoa học đã tận tình và hết lòng giúp đỡ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn này. Tôi xin đƣợc cảm ơn sự giúp đỡ nhiệt tình của Phòng Giáo dục& Đào tạo huyện Gia lâm, Ban giám hiệu, giáo viên, cha mẹ học sinh và học sinh các trƣờng THCS Thị Trấn Trâu Quỳ, THCS Kim Sơn, THCS Lệ Chi đã tận tình giúp đỡ, cung cấp số liệu, thông tin, động viên, khích lệ, tạo điều kiện thuận lợi để tôi học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong quá trình thực hiện đề tài, song không thể tránh khỏi những thiếu xót, tôi rất mong nhận đƣợc sự chỉ dẫn, góp ý và giúp đỡ của các thầy, cô và các bạn đồng nghiệp. Xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, tháng 06 năm 2017 Tác giả luận văn Phạm Thị Mai ii MỤC LỤC Lời cam đoan ................................................................................................................ i Lời cảm ơn .................................................................................................................. ii Mục lục .......................................................................................................................iii Danh mục các bảng ................................................................................................... vii Danh mục biểu đồ ...................................................................................................... ix Danh mục chữ viết tắt ................................................................................................. x MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 1. Lí do chọn đề tài ...................................................................................................... 1 2. Mục đích nghiên cứu ............................................................................................... 3 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu ........................................................................ 3 4. Giả thuyết khoa học ................................................................................................ 3 5. Nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................................................. 3 6. Giới hạn đề tài ......................................................................................................... 4 7. Phƣơng pháp nghiên cứu......................................................................................... 4 8. Cấu trúc của luận văn .............................................................................................. 5 CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÍ GIÁO DỤC KĨ NĂNG ................... 6 SỐNG CHO HỌC SINH THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ ................................................................... 6 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu ......................................................................... 6 1.1.1. Những nghiên cứu ở nƣớc ngoài ....................................................................... 6 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nƣớc ....................................................................... 7 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài...................................................................... 8 1.2.1. Kỹ năng sống..................................................................................................... 8 1.2.2. Giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động dạy học ...................................... 9 1.2.3. Giáo dục hỹ năng sống thông qua hoạt động dạy học .................................... 11 1.2.4. Quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động dạy học ....................... 12 1.3. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học tại trƣờng trung học cơ sở. ............................................................................................. 16 iii 1.3.1. Đặc điểm học sinh trung học cơ sở. ................................................................ 16 1.3.2. Vai trò, ý nghĩa của giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động day học cho học sinh THCS .............................................................................................. 18 1.3.3. Nội dung giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động dạy học cho học sinh trung học cơ sở . ............................................................................................ 19 1.3.4. Phƣơng pháp giáo dục kỹ năng sống. ............................................................. 23 1.3.5. Các yếu tố ảnh hƣởng tới giáo dục kỹ năng sống cho học sinh THCS thông qua con đƣờng dạy học ................................................................................. 28 1.4. Quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh trung học cơ sở thông qua hoạt động dạy học. ................................................................................................ 31 1.4.1. Chức năng nhiệm vụ và quyền hạn của Hiệu trƣởng trong việc quản lý nhà trƣờng trung học cơ sở .................................................................................. 31 1.4.2. Nội dung quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động dạy học cho học sinh của Hiệu trƣởng trƣờng trung học cơ sở. ........................................ 33 1.5. Các yếu tố ảnh hƣởng đến quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động dạy học cho học sinh trung học cơ sở. .......................................................... 43 1.5.1. Yếu tố khách quan ........................................................................................... 43 1.5.2. Các yếu tố chủ quan ........................................................................................ 45 CHƢƠNG II: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TẠI CÁC TRƢỜNG THCS HUYỆN GIA LÂM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI .................................... 48 2.1. Giới thiệu chung về địa bàn khảo sát ................................................................. 48 2.1.1. Vị trí địa lý, dân cƣ huyện Gia Lâm................................................................ 48 2.1.2. Tình hình kinh tế - văn hóa - xã hội .............................................................. 48 2.1.3. Quy mô trƣờng lớp .......................................................................................... 50 2.1.4. Chất lƣợng giáo dục ........................................................................................ 51 2.1.5. Tổ chức khảo sát ............................................................................................. 55 2.2. Thực trạng về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua dạy học ở trƣờng THCS huyện Gia Lâm ................................................................................... 56 iv 2.2.1.Thực trạng về nhận thức của cán bộ quản lý, giáo viên, phụ huynh họ sinh, học sinh về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học ở trƣờng THCS ....................................................................................... 56 2.2.2. Thực trạng giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học ở trƣờng trung học cơ sở huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội ....................... 61 trƣờng THCS huyện Gia Lâm ................................................................................... 62 2.3. Thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học ở trƣờng THCS huyện Gia Lâm, Hà Nội......................................... 68 2.3.1. Thực trạng lập kế hoạch quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học ở trƣờng THCS huyện Gia Lâm, Hà Nội ................. 68 2.3.2. Thực trạng tổ chức thực hiện kế hoạch quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học ở trƣờng THCS huyện Gia Lâm, Hà Nội69 2.3.3. Thực trạng chỉ đạo thực hiện kế hoạch quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học ở trƣờng THCS huyện Gia Lâm, Hà Nội71 2.3.4. Thực trạng kiểm tra kết quả giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học ở trƣờng THCS huyện Gia Lâm, Hà nội......................... 75 2.4. Đánh giá chung về thực trạng và nguyên nhân .................................................. 77 2.4.1. Đánh giá chung ............................................................................................... 77 2.4.2. Nguyên nhân ................................................................................................... 77 CHƢƠNG III: CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ GIÁO DỤC KỸ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC Ở TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ HUYỆN GIA LÂM, THÀNH PHỐ HÀ NỘI. ......... 80 3.1. Định hƣớng triển khai hoạt động giáo dục giá trị sống ở các trƣờng trung học cơ sở .............................................................................................................. 80 3.2. Nguyên tắc đề xuất biện pháp ............................................................................ 81 3.2.1. Nguyên tắc đảm bảo tính thực tiễn ................................................................. 81 3.2.2. Nguyên tắc đảm bảo tính hệ thống.................................................................. 82 3.2.3. Nguyên tắc đảm bảo tính phù hợp .................................................................. 82 3.2.4. Nguyên tắc đảm bảo tính hiệu quả .................................................................. 83 v 3.2.5. Nguyên tắc đảm bảo tính bền vững................................................................. 83 3.3. Các biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động dạy học ở trƣờng THCS huyện Gia Lâm ....................................................................... 83 3.3.1. Nâng cao nhận thức và bồi dƣỡng năng lực cho đội ngũ cán bộ, giáo viên về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học ở trƣờng THCS ............................................................................................................. 83 3.3.2. Xây dựng kế hoạch tổng thể và mục tiêu giáo dục kỹ năng sống cho học sinh cho từng môn học và liên môn dựa trên kế hoạch giáo dục chungcủa nhà trƣờng ............................................................................................................ 90 3.3.3. Đổi mới phƣơng pháp dạy học môn học phù hợp với mục tiêu bài học và kích thích tính sáng tạo và hứng thú học tập của học sinh.................................... 92 3.3.4. Xây dựng môi trƣờng giáo dục mở dựa trên mối quan hệ Nhà trƣờng – Gia đình và xã hội (hƣớng tới cung câp môi trƣờng giáo dục kỹ năng sống hoàn hảo cho hoc sinh – học đi đôi với hành) ....................................................... 95 3.3.5. Đổi mới phƣơng pháp kiểm tra đánh giá giáo dục kỹ năng sống theo định hƣớng phát triển năng lực ngƣời học ............................................................ 97 3.4. Mối quan hệ giữa các biện pháp ........................................................................ 99 3.5. Khảo sát tính cấn thiết và khả thi của một số biện pháp quản lý công tác giáo dục kỹ năng sống ......................................................................................... 100 3.5.1. Mục đích khảo sát ......................................................................................... 100 3.5.2. Đối tƣợng khảo sát ........................................................................................ 100 3.5.3. Nội dung khảo sát.......................................................................................... 100 3.5.4. Phƣơng pháp khảo nghiệm ............................................................................ 100 3.5.5. Khảo nghiệm ................................................................................................. 101 KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ......................................................................... 105 1. Kết luận ............................................................................................................... 105 2. Khuyến nghị ........................................................................................................ 106 TÀI LIỆU THAM KHẢO ....................................................................................... 108 PHỤ LỤC ...................................................................................................... 110 vi DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Qui mô trƣờng lớp, số học sinh cán bộ giáo viên các trƣờng THCS của huyện Gia Lâm năm học 2016- 2017 ........................................................... 50 Bảng 2.2. Kết quả giáo dục đƣợc thể hiện qua xếp loại hạnh kiểm trong 3 năm học vừa qua nhƣ sau: ........................................................................................... 51 Bảng 2.3. Kết quả chất lƣợng giáo dục các môn văn hóa 3 năm qua ...................... 52 Bảng 2.4. Kết quả điều tra trình độ chuyên môn và năng lực dạy học của GV THCS ở huyện Gia Lâm, TP Hà Nội. ...................................................................... 53 Bảng 2.5. Đội ngũ CB, GV, NV các trƣờng THCS 3 năm qua ............................... 54 Bảng 2.6: Thực trạng nhận thức của CBGV và cha mẹ học sinh về vai trò của giáo dục kỹ năng sống trong nhà trƣờng đối với sự phát triển của học sinh ....... 56 Bảng 2.7: Thực trạng mức độ đạt đƣợc về KNS hiện nay của học sinh THCS ....... 59 Bảng 2.8: Thực trạng nội dung giáo dục KNS cho học sinh đƣợc tích hợp qua các môn học ........................................................................................................ 61 Bảng 2.9: Thực trạng CBGV sử dụng các phƣơng pháp GDKNS cho học sinh thông qua hoạt động dạy học ở trƣờng THCS huyện Gia Lâm .............................. 63 Bảng 2.10: Thực trạng học sinh thực hiện các phƣơng pháp GDKNS .................... 64 thông qua hoạt động dạy học ở trƣờng THCS huyện Gia Lâm ............................... 64 Bảng 2.11: Thực trạng về hình thức tổ chức giáo dục KNS cho học sinh thông qua dạy học ......................................................................................................... 65 Bảng 2.12: Những yếu tố ảnh hƣởng đến công tác GDKNS của giáo viên ............. 67 Bảng 2.13: Thực trạng việc xây dựng kế hoạch GDKNS của CBGV ..................... 68 Bảng 2.14: Thực trạng việc tổ chức thực hiện kế hoạch quản lý GDKNS cho học sinh thông qua hoạt động dạy học ở trƣờng THCS ..................................... 69 Bảng 2.15: Thực trạng chỉ đạo tổ chuyên môn hƣớng dẫn giáo viên lập kế hoạch tích hợp GDKNS cho học sinh thông qua hoạt động dạy học ..................... 71 Bảng 2.16: Thực trạng chỉ đạo tổ chuyên môn bồi dƣỡng GV về GDKNS ............ 74 Bảng 2.17: Thực trạng việc kiểm tra đánh giá kết quả giáo dục KNS..................... 75 vii Bảng 3.1: Mức độ cần thiết của các biện pháp quản lý GDKNS thông qua hoạt động dạy học trƣờng THCS huyện Gia Lâm, Hà Nội ......................................... 101 Bảng 3.2: Mức độ khả thi của các biện pháp quản lý GDKNS thông qua hoạt động dạy học trƣờng THCS huyện Gia Lâm ...................................................... 101 Bảng 3.3. Tƣơng quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý đã đề xuất .................................................................................................... 102 viii DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 1: Thực trạng nhận thức của HS về HĐGDKNS........................................ 60 Biểu đồ 3.2. Tƣơng quan giữa tính cần thiết và tính khả thi của các biện pháp quản lý đã đề xuất ............................................................................................... 103 ix DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT STT Chữ viết tắt Cụm từ viết tắt 1. CBGV Cán bộ, giáo viên 2. CBQL Cán bộ quản lý 3. CMHS Cha mẹ học sinh 4. CSVC Cơ sở vật chất 5. CNTT Công nghệ thông tin 6. GDKNS Giáo dục kỹ năng sống 7. GD&ĐT Giáo dục đào tạo 8. GDNGLL Giáo dục ngoài giờ lên lớp 9. GV Giáo viên 10. GVBM Giáo viên bộ môn 11. GVCN Giáo viên chủ nhiệm 12. HS Học sinh 13. KNS Kỹ năng sống 14. NV Nhân viên 15. QL Quản lý 16. QLGD Quản lý giáo dục 17. THCS Trung học cơ sở 18. THPT Trung học Phổ thông 19. TPT Tổng phụ trách 20. PHHS Phụ huynh học sinh x MỞ ĐẦU 1. Lí do chọn đề tài Với sự phát triển của xã hội và sự hội nhập quốc tế hiện nay, môi trƣờng sống, học tập và hoạt động của thế hệ trẻ đã có nhiều thay đổi. Nhịp độ phát triển nhanh chóng của các lĩnh vực kinh tế xã hội, giao lƣu quốc tế trong thời đại toàn cầu hóa đã và đang tạo ra những tác động phức hợp, đa chiều làm ảnh hƣởng và thay đổi mạnh mẽ quá trình hình thành và phát triển nhân cách của con ngƣời trong xã hội hiện nay. Cục diện mới này làm cho toàn xã hội có cái nhìn và những quan điểm mới về giáo dục. Giáo dục trong xu hƣớng hiện nay không chỉ hƣớng vào mục tiêu tạo ra nguồn nhân lực đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế- xã hội, mà còn hƣớng đến mục tiêu phát triển đầy đủ và tự do giá trị của mỗi cá nhân giúp cho con ngƣời có năng lực để cống hiến, đồng thời có năng lực để sống một cuộc sống có chất lƣợng và hạnh phúc. Thực hiện xu hƣớng này, từ năm 2001, Bộ GD&ĐT Việt Nam đã thực hiện giáo dục kĩ năng sống (KNS) cho học sinh phổ thông với sự hỗ trợ của các tổ chức quốc tế. Từ phong trào “Xây dựng trường học thân thiện - học sinh tích cực” do Bộ GD&ĐT phát động đến nay các trƣờng phổ thông nói chung và các trƣờng THCS nói riêng đã tích cực đẩy mạnh hoạt động giáo dục KNS cho học sinh, trang bị cho học sinh kiến thức, kỹ năng về cuộc sống để các em có thể thích ứng với cuộc sống, tự mình xử lý mọi tình huống trong học tập và cuộc sống. Có thể khẳng định, con ngƣời muốn thành công và sống có chất lƣợng trong xã hội hiện đại thì đòi hỏi phải có KNS, KNS vừa mang tính xã hội, vừa mang tính cá nhân. Giáo dục KNS trở thành mục tiêu và là nhiệm vụ có ý nghĩa quan trọng xuyên suốt tinh thần của một nền giáo dục toàn diện. Vì lẽ đó, nhu cầu đƣợc giáo dục KNS ở mỗi ngƣời là một nhu cầu chính đáng, trong đó có học sinh trung học cơ sở (THCS). Việc giáo dục và hình thành, phát triển nhân cách cho học sinh đƣợc thực hiện thông qua hai con đƣờng: dạy học các môn học và tổ chức các hoạt động ngoài giờ lên lớp. Tuy nhiên, việc tích hợp giáo dục KNS vào nội dung môn học bằng phƣơng pháp nào, thời lƣợng, cơ cấu chƣơng trình và cách tổ chức thực hiện ra sao để đạt đƣợc hiệu quả cao nhất đó là điều mà hiện nay nhiều nhà quản lý, nhà giáo tâm huyết đã và đang quan tâm nghiên cứu. 1 Thực tiễn cho thấy, các trƣờng phổ thông trên địa bàn huyện Gia Lâm nói chung và trƣờng THCS nói riêng luôn bị sức ép của các con số đánh giá về trí dục nên các chƣơng trình giáo dục KNS chƣa đƣợc chú trọng, việc tích hợp lồng ghép hoạt động giáo dục KNS cho học sinh trong các giờ dạy trên lớp thông qua bài giảng của giáo viên cũng chƣa đƣợc quan tâm đúng mức, hầu hết đều chƣa có chƣơng trình dạy về giáo dục KNS thống nhất, việc giáo dục thái độ, hành vi trong từng tiết học và còn nặng về lý thuyết hoặc mới chỉ là kỹ năng giao tiếp đơn giản và giải quyết tình huống đơn giản, thuyết trình nhóm còn chƣa mang thực tế cuộc sống, nặng hình thức biểu diễn. Cùng với các vấn đề nêu trên cũng còn không thể không nhắc tới vấn đề nhận thức của một bộ phận cán bộ quản lý (CBQL), giáo viên (GV) về tầm quan trọng của giáo dục kỹ năng sống (GDKNS) trong nhà trƣờng, họ chƣa thực sự thấy hết tầm quan trọng của GDKNS cho học sinh (HS) vì vậy GDKNS và việc quản lý hoạt động GDKNS cho ngƣời học trở thành một nhiệm vụ quan trọng đối với giáo dục hiện nay. Việc GDKNS cho HS đặc biệt là HS THCS là vấn đề cấp thiết hiện nay của tất các quốc gia nói chung và của Việt Nam nói riêng. Đặc biệt là từ năm học 2010 - 2011 Bộ GD&ĐT đã chỉ đạo triển khai dạy tích hợp GDKNS vào trong các môn học, chủ trƣơng này bƣớc đầu đã đạt đƣợc một số kết quả nhất định song cũng bộc lộ khá nhiều hạn chế cần khắc phục. Với cƣơng vị là một CBQL nhà trƣờng, chúng tôi nhận thấy một thực tế là thời lƣợng cũng nhƣ định lƣợng và sự quan tâm dành cho hoạt động giáo dục KNS cho học sinh còn hạn chế. Hầu nhƣ chỉ đƣợc quan tâm tích hợp giáo dục tự phát trong các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp, thậm chí còn nhầm lẫn đánh đồng mục tiêu giáo dục KNS với mục tiêu giáo dục ngoài giờ lên lớp trong quá trình quản lý và tổ chức thực hiện. Trong khi đó, nhu cầu, nguyện vọng, trình độ, năng lực học sinh còn nhiều điều cần đƣợc quan tâm hơn nữa. Việc quản lý hoạt động giáo dục KNS thông qua hoạt động dạy học nếu đƣợc triển khai đúng hƣớng, đúng nhu cầu sẽ góp phần tăng tính hiệu quả giáo dục toàn diện học sinh, tạo ra cơ hội và điều kiện để học sinh đƣợc tiếp cận với những kiến 2 thức, kỹ năng thiết thực cho chính bản thân các em. Xuất phát từ cơ sở lý luận và thực tiễn trên, chúng tôi lựa chọn đề tài: Quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học tại các trƣờng trung học cơ sở huyện Gia Lâm, Thành phố Hà Nội làm đề tài nghiên cứu nhằm góp phần nâng cao chất lƣợng giáo dục toàn diện của các trƣờng THCS huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội trong giai đoạn hiện nay. 2. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu hệ thống lý luận về GDKNS và quản lý GDKNS cho học sinh THCS thông qua hoạt động dạy học, phân tích thực trạng quản lý của các trƣờng về giáo GDKNS cho HS các trƣờng THCS tại Huyện Gia Lâm, Hà Nội, trên cơ sở đó đề xuất các biện pháp để quản lý các hoạt động GDKNS giúp các nhà quản lý, lãnh đạo tham khảo để chỉ đạo quản lý hoạt động GDKNS cho học sinhTHCS. 3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu Khách thể nghiên cứu: Quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động dạy học cho học sinh trƣờng THCS. Đối tƣợng nghiên cứu: Biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học tại các trƣờng THCS Huyện Gia Lâm- Thành phố Hà Nội 4. Giả thuyết khoa học Nếu nghiên cứu đề xuất và áp dụng các biện pháp quản lý GDKNS thông qua hoạt động dạy học cho học sinh dựa trên cơ sở khoa học và thực tiễn xác thực phù hợp với tính quy luật của quá trình giáo dục kỹ năng sống và đặc điểm lứa tuổi học sinh THCS, phù hợp với tình hình thực tiễn của nhà trƣờng sẽ nâng cao đƣợc chất lƣợng và hiệu quả giáo dục kỹ năng sống, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục toàn diện cho học sinh các trƣờng THCS huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội trong giai đoạn hiện nay. 5. Nhiệm vụ nghiên cứu Hệ thống hóa cơ sở lý luận về quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học trong các trƣờng THCS. 3 Khảo sát, đánh giá thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh của các trƣờng THCS huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội. Đề xuất các biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học tại các trƣờng THCS huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội. 6. Giới hạn đề tài Giới hạn về đối tƣợng nghiên cứu: Một số biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng sống thông qua hoạt động dạy học cho học sinh ở trƣờng THCS. Giới hạn về địa bàn nghiên cứu: đề tài tập trung nghiên cứu 03 trƣờng THCS trong huyện Gia Lâm + Trƣờng THCS Kim Sơn + Trƣờng THCS Lệ Chi + Trƣờng THCS Thị trấn Trâu Quỳ Giới hạn về khách thể khảo sát: tổng số 319 ngƣời. Khảo sát, lấy ý kiến của 95 CBGV, 112 phụ huynh, 112 học sinh của 3 nhà trƣờng: 7. Phƣơng pháp nghiên cứu Nhóm các phƣơng pháp nghiên cứu lý luận: Phân tích, tổng hợp, hệ thống các văn kiện của Đảng và Nhà nƣớc, các tài liệu về lý luận quản lý giáo dục và quản lý nhà trƣờng, các văn bản chỉ đạo của Bộ GD&ĐT, của Sở GD&ĐT và các tài liệu lý luận khác có liên quan. Nhóm các phƣơng pháp nghiên cứu thực tiễn: - Phƣơng pháp điều tra bằng bảng hỏi: Xây dựng các phiếu hỏi dành cho giáo viên chủ nhiệm, giáo viên bộ môn và học sinh để tìm hiểu về thực trạng, nhu cầu giáo dục và quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh THCS. - Phƣơng pháp phỏng vấn. - Phƣơng pháp tổng kết kinh nghiệm Nhóm phƣơng pháp bổ trợ: Sử dụng phƣơng pháp thống kê toán học để xử lý số liệu, lập các biểu bảng, sơ đồ để biểu diễn các kết quả nghiên cứu định lƣợng. 4 8. Cấu trúc của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và khuyến nghị, tài liệu tham khảo, phụ lục, nội dung chính của luận văn đƣợc trình bày trong 3 chƣơng: Chƣơng 1: Cơ sở lý luận về quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học tại các trƣờng THCS. Chƣơng 2: Thực trạng quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học tại các trƣờng THCS Huyện Gia Lâm, Hà Nội. Chƣơng 3: Đề xuất biện pháp quản lý giáo dục kỹ năng sống cho học sinh thông qua hoạt động dạy học tại các trƣờng THCS Huyện Gia Lâm, Hà Nội. Kết luận và khuyến nghị 5 CHƢƠNG I: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÍ GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH THÔNG QUA HOẠT ĐỘNG DẠY HỌC TẠI CÁC TRƢỜNG TRUNG HỌC CƠ SỞ 1.1. Tổng quan về vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Những nghiên cứu ở nước ngoài GDKNS là vấn đề đã đƣợc quan tâm nghiên cứu ngày càng nhiều từ hơn 50 năm qua, từ các tổ chức về văn hóa, khoa học, giáo dục, y tế có tầm cỡ toàn cầu đến các quốc gia, trung tâm nghiên cứu, các tổ chức giáo dục, trƣờng học, từ những nhà nghiên cứu, nhà khoa học. Đầu thập niên 90 một số nƣớc thuộc châu Á nhƣ: Lào, Ấn Độ, Campuchia, Thái Lan ... nghiên cứu và triển khai chƣơng trình dạy kỹ năng sống ở các bậc học từ mầm non cho đến trung học phổ thông theo hƣớng dạy lồng ghép vào chƣơng trình dạy chữ, học vấn; lồng ghép vào các môn học và các chƣơng trình ở các mức độ khác nhau nhằm trang bị cho học sinh những kỹ năng sống cần thiết giúp học sinh thích nghi với cuộc sống; dạy các chuyên đề cần thiết cho ngƣời học kỹ năng nghề, kỹ năng hƣớng nghiệp và chia kỹ năng thành ba nhóm chính: Kỹ năng cơ bản gồm các kỹ năng đọc, viết, ghi chép; Kỹ năng chung gồm kỹ năng tƣ duy phê phán, kỹ năng tƣ duy sáng tạo, kỹ năng ra quyết định, kỹ năng giải quyết vấn đề; Nhóm kỹ năng cụ thể gồm kỹ năng bảo vệ sức khỏe, bình đẳng giới ... Năm 1996: UNICEF thông qua chƣơng trình “Giáo dục kỹ năng sống để bảo vệ sức khỏe và chống HIV/AIDS cho thanh niên trong và ngoài nhà trƣờng” đƣợc chia thành hai giai đoạn: Giai đoạn 1 của chƣơng trình chỉ dành cho một số đối tƣợng của ngành giáo dục và Hội chữ thập đỏ, trang bị một số kỹ năng nhƣ: giao tiếp, nhận thức, kiên định, đặt mục tiêu, kỹ năng xác định giá trị ...; Giai đoạn 2 mở rộng đối tƣợng và thuật ngữ kỹ năng sống đƣợc hiểu một cách rộng rãi hơn về kỹ năng sống là các kỹ năng thiết thực mà con ngƣời cần đến để có cuộc sống an toàn và khỏe mạnh. Năm 2003: UNICEF tài trợ cho giáo dục nhằm mục đích giáo dục kỹ năng sống cho học sinh và từ đây giáo dục bắt đầu quan tâm đến giáo dục kỹ năng sống cho học sinh. 6 Các tổ chức WHO, UNESCO, UNICEF và các nhà nghiên cứu đã đi vào nghiên cứu và nhìn chung đã thống nhất đánh giá về tầm quan trọng của GDKNS, GDKNS đƣợc coi nhƣ là một nội dung giáo dục quan trọng đối với HS vì nó có ảnh hƣởng và tác động tích cực đến quá trình hình thành nhân cách của HS. Trên thế giới, GDKNS thƣờng đƣợc thực hiện bằng các chƣơng trình huấn luyện kỹ năng với những kết quả GD tích cực và có giá trị. KNS là những khả năng hành động mà con ngƣời cần rèn luyện để thích ứng và làm chủ cuộc sống hiện tại cũng nhƣ tƣơng lai của mình. 1.1.2. Những nghiên cứu ở trong nước Ở Việt Nam vấn đề giáo dục KNS cho thế hệ trẻ đã thu hút nhiều ngành khoa học quan tâm nghiên cứu, trong đó Khoa học giáo dục có vai trò, trọng trách lớn cả về nghiên cứu lý luận lẫn triển khai thực tiễn giáo dục kỹ năng sống cho học sinh, sinh viên phù hợp với thực tiễn giáo dục nƣớc nhà. Tác giả Nguyễn Thanh Bình và cộng sự đã triển khai nghiên cứu tổng quan về quá trình nhận thức về kỹ năng sống và đề xuất yêu cầu tiếp cận kỹ năng sống trong giáo dục và GD KNS ở nhà trƣờng phổ thông, đồng thời tìm hiểu thực trạng GD KNS cho ngƣời học từ trẻ mầm non đến ngƣời lớn thông qua giáo dục chính quy và giáo dục thƣờng xuyên ở Việt Nam. Trên cơ sở đó xác định thách thức và định hƣớng trong tƣơng lai để đẩy mạnh GD KNS trên cơ sở thực tiễn ở Việt Nam và đối chiếu với mục tiêu 3 và mục tiêu 6 của Chƣơng trình hành động Dakar trong khuôn khổ hợp tác giữa Viện chiến lƣợc và chƣơng trình giáo dục với UNESCO tại Hà Nội. Tác giả đã cho ra đời hai cuối sách: “Giáo trình giáo dục kỹ năng sống [20] và “Nghiên cứu và thực hiện chƣơng trình giáo dục kỹ năng sống ở Việt Nam” [21]. Ngoài tác giả đã nêu trên còn có: Kỹ năng sống cho tuổi vị thành niên của tác giả Nguyễn Thị Oanh [22]; Giáo dục kỹ năng sống trong giáo dục sức khỏe cho HS của tác giả Nguyễn Võ Kỳ Anh (1998), Bộ giáo dục đào tao, Vụ giáo dục thể chất, Cục xuất bản Bộ Văn hóa, Hà Nội [23]; Hướng dẫn thực hiện giáo dục kỹ năng sống cho học sinh phổ thông của Nguyễn Dục Quang, Nhà xuất bản ĐHQG, Hà Nội. [27]; Mấy vấn đề về giáo dục kỹ năng sống ở trường THCS của Vũ Khắc Bình, 7 Lê Quốc Anh (2009), Bộ Giáo dục và Đào tạo. [29]. Các tài liệu trên đều trình bày chi tiết lý luận liên quan đến kỹ năng sống: Thế nào là kỹ năng sống, chuẩn kỹ năng sống là gì? Hiểu rõ hơn về một số kỹ năng sống của học sinh trung học, xây dựng đƣợc các qui trình tiến hành các hoạt động giáo dục kỹ năng sống. Bên cạnh đó còn có nhiều luận văn Thạc sỹ nghiên cứu về thực trạng giáo dục KNS và thực trạng quản lý giáo dục KNS cho học sinh các trƣờng THCS, THPT từ đó đề ra các biện pháp quản lý giáo dục KNS cho học sinh nhƣ: Luận văn Thạc sỹ của tác giả Trần Thị Mỹ Hạnh ĐHSP TP. Hồ Chí Minh năm 2010 về “Thực trạng quản lý giáo dục KNS cho học sinh từ các lực lƣợng giáo dục của Hiệu trƣởng các trƣờng THCS tại quận 11, thành phố Hồ Chí Minh”; tác giả Nguyễn Thị Tuyết Ngọc - Học viện Quản lý giáo dục năm 2011- Luận văn Thạc sỹ Quản lý giáo dục “Quản lý giáo dục KNS cho học sinh THCS trên địa bàn thành phố Hải Dƣơng” … 1.2. Một số khái niệm cơ bản của đề tài 1.2.1. Kỹ năng sống Trong Từ điển Từ và ngữ Hán Việt của tác giả Nguyễn Lân (1989) có ghi: “Kỹ năng là khả năng ứng dụng tri thức khoa học vào thực tiễn" Còn trong Tâm lý học, kỹ năng đƣợc hiểu là khả năng thực hiện những thao tác đƣợc hình thành và củng cố qua quá trình thực hành và trải nghiệm của bản thân. Kỹ năng chính là công cụ để gia tăng giá trị cho kiến thức của bản thân. Theo nhóm biên soạn tài liệu GDKNS của Vụ giáo dục thể chất mà chủ biên là Nguyễn Võ Kỳ Anh thì: “Kỹ năng sống là khả năng có được những hành vi thích nghi và tích cực, cho phép chúng ta xử trí một cách có hiệu quả các đòi hỏi và thử thách của cuộc sống thường ngày" [23]. Định nghĩa vừa nêu trên cũng trùng lặp với định nghĩa về kỹ năng sống của Tổ chức Y tế thế giới WHO: “Kỹ năng sống là khả năng thích nghi và những hành vi tích cực để cá nhân có thể đáp ứng hiệu quả những yêu cầu và thách thức của cuộc sống hàng ngày” [30]. Nhƣ vậy, KNS khuyến khích thái độ tích cực, phòng ngừa và giảm thiểu các hành vi nguy cơ. Nó giúp con ngƣời phát huy sức mạnh nội lực để có thể làm chủ đƣợc cuộc sống của mình và sống khỏe mạnh, hạnh phúc, có mục đích, có ý nghĩa. 8