Tài liệu Luận văn thạc sĩ định hướng phát triển các làng nghề truyền thống ở tỉnh trà vinh phục vụ du lịch thời kỳ hội nhập

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Võ Minh Thu ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN CÁC LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG Ở TỈNH TRÀ VINH PHỤC VỤ DU LỊCH THỜI KỲ HỘI NHẬP LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2012 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Võ Minh Thu ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN CÁC LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG Ở TỈNH TRÀ VINH PHỤC VỤ DU LỊCH THỜI KỲ HỘI NHẬP Chuyên ngành: Địa lý học (trừ Địa lý tự nhiên) Mã số: 603195 LUẬN VĂN THẠC SĨ ĐỊA LÝ HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: PGS.TS. PHẠM XUÂN HẬU Thành phố Hồ Chí Minh – 2012 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu có nguồn gốc rõ ràng, tuân thủ đúng nguyên tắc và kết quả trình bày trong luận văn được thu thập trong quá trình nghiên cứu là trung thực, chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả luận văn Võ Minh Thu LỜI CẢM ƠN Tôi xin gửi lời cảm ơn sâu sắc đến thầy giáo hướng dẫn khoa học PGS.TS. Phạm Xuân Hậu đã tận tình hướng dẫn và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi hoàn thành tốt nhất luận văn của mình. Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám Hiệu, Phòng Sau Đại học, các phòng ban chức năng của Trường Đại Học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã tạo điều kiện thuận lợi trong công tác liên hệ và giải quyết các thủ tục học tập tại Trường. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các thầy, cô giáo của Khoa Địa lý - Trường Đại Học Sư phạm Thành phố Hồ Chí Minh đã nhiệt tình giảng dạy và cung cấp cho tôi những kiến thức quý báu trong suốt quá trình tham gia học tập tại trường. Tôi chân thành cảm ơn quý thầy cô trong trường Trung học phổ thông Võ Văn Kiệt đã tạo điều kiện cho tôi được đi học và hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Tôi xin chân thành cảm ơn gia đình, người thân và bạn bè đã ủng hộ, giúp đỡ và chia sẻ với tôi trong suốt thời gian thực hiện luận văn. Chân thành cảm ơn các ý kiến đóng góp quí báu để luận văn được hoàn thiện hơn. Vĩnh Long, tháng 10 năm 2012 Tác giả luận văn DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT VIẾT TẮT TỪ ĐẦY ĐỦ 1 CNH Công nghiệp hóa 2 CNH – HĐH Công nghiệp hóa – hiện đại hóa 3 ĐBSCL Đồng bằng sông Cửu Long 4 ĐBSH Đồng bằng sông Hồng 5 HTX Hợp tác xã 6 LNTT Làng nghề truyền thống 7 NXB Nhà xuất bản 8 TPHCM Thành phố Hồ Chí Minh 9 UBND Ủy ban nhân dân DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Tăng trưởng và chuyển dịch cơ cấu kinh tế tỉnh Trà Vinh ....................... 48 Bảng 2.2. Các đơn vị hành chính của Trà Vinh năm 2010 ....................................... 50 Bảng 2.3. Dân số và lao động theo thành thị và nông thôn tỉnh Trà Vinh................ 53 Bảng 2.4. Diện tích, dân số và mật độ dân số tỉnh Trà Vinh phân theo huyện ......... 54 Bảng 2.5. Tình hình sản xuất kinh doanh LNTT ở Trà Vinh năm 2010................... 90 Bảng 2.6. Doanh thu các LNTT tỉnh Trà Vinh giai đoạn 2007 – 2010 .................... 91 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ 2.1. Tổng sản phẩm quốc dân của của tỉnh Trà Vinh theo giá thực tế ........ 49 Biểu đồ 2.2. Cơ cấu tổng sản phẩm quốc dân của tỉnh Trà Vinh phân theo khu vực kinh tế giai đoạn 2006 – 2010 ................................................................................... 49 Biểu đồ 2.3. Cơ cấu dân thành thị và dân nông thôn tỉnh Trà Vinh ......................... 53 Biểu đồ 2.4. Doanh thu các LNTT tỉnh Trà Vinh giai đoạn 2007 – 2010 ................ 91 DANH MỤC BẢN ĐỒ Bản đồ 2.1. Hành chính tỉnh Trà Vinh năm 2010 .................................................... 43a Bản đồ 2.2. Hiện trạng các LNTT tỉnh Trà Vinh năm 2010 .................................... 64a Bản đồ 2.3. Định hướng các điểm du lịch làng nghề tương lai ở tỉnh Trà Vinh ..... 95a DANH MỤC HÌNH ẢNH Hình 2.1. Một khâu sản xuất sản phẩm của lao động làng nghề đan đát Đại An. .. 133 Hình 2.2. Sản phẩm của làng nghề đan đát Đại An ................................................ 133 Hình 2.3. Sản phẩm của làng nghề đan đát Đại An. ............................................... 134 Hình 2.4. Sản phẩm của làng nghề đan đát – thủ công mỹ nghệ xã Lương Hòa. ... 134 Hình 2.5. Máy móc của một hộ trong làng nghề đan đát – thủ công mỹ nghệ xã Lương Hòa. ............................................................................................................. 135 Hình 2.6. Sản phẩm của làng nghề đan đát – thủ công mỹ nghệ xã Lương Hòa. ... 135 Hình 2.7. Một khâu sản xuất sản phẩm của làng nghề đan đát – thủ công mỹ nghệ xã Lương Hòa. ............................................................................................................. 136 Hình 2.8. Một khâu sản xuất sản phẩm của làng nghề đan đát – thủ công mỹ nghệ xã Lương Hòa. ............................................................................................................. 136 Hình 2.9. Sản phẩm của làng nghề đan đát – thủ công mỹ nghệ xã Lương Hòa. ... 137 Hình 2.10. Sản phẩm của làng nghề đan đát – thủ công mỹ nghệ xã Lương Hòa. . 137 Hình 2.11. Sản phẩm của làng nghề đan đát – thủ công mỹ nghệ xã Lương Hòa. . 138 Hình 2.12. Sản phẩm của làng nghề Hưng Mỹ ....................................................... 138 Hình 2.13. Sản phẩm của làng nghề Hưng Mỹ ....................................................... 139 Hình 2.14. Sản phẩm của làng nghề Hưng Mỹ (thảm lát). ..................................... 139 Hình 2.15. Sản phẩm của làng nghề Hưng Mỹ ....................................................... 140 Hình 2.16. Sản phẩm của làng nghề Hưng Mỹ ....................................................... 140 Hình 2.17. Sản phẩm của làng nghề Đức Mỹ ......................................................... 141 Hình 2.18. Sản phẩm của làng nghề sơ chế biến thủy sản Xóm Đáy ..................... 141 Hình 2.19. Sản phẩm của làng nghề sơ chế biến thủy sản Xóm Đáy ..................... 142 Hình 2.20. Sản phẩm của làng nghề sơ chế biến thủy sản Xóm Đáy ..................... 142 MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN PHẦN MỞ ĐẦU ..................................................................................................................... 1 1.LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI........................................................................................... 1 2.MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI ..................................................................................... 2 3.NHIỆM VỤ............................................................................................................ 2 4.LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI ........................................................................ 3 4.1. Thế giới .......................................................................................................... 3 4.2. Việt Nam........................................................................................................ 3 5.PHẠM VI NGHIÊN CỨU ..................................................................................... 6 5.1. Về nội dung ................................................................................................... 6 5.2. Về không gian ................................................................................................ 6 6.QUAN ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................... 6 6.1. Các quan điểm vận dụng trong nghiên cứu ................................................... 6 6.2. Các phương pháp nghiên cứu ........................................................................ 8 7.CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN ............................................................................ 9 8.NHỮNG ĐÓNG GÓP CỦA ĐỀ TÀI .................................................................. 10 PHẦN NỘI DUNG ............................................................................................................... 11 CHƯƠNG 1: CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG VÀ DU LỊCH LÀNG NGHỀ. ............................................11 1.1. MỘT SỐ KHÁI NIỆM: ................................................................................... 11 1.1.1. Du lịch: ..................................................................................................... 11 1.1.2. Nhu cầu du lịch ......................................................................................... 12 1.1.3. Sản phẩm du lịch ...................................................................................... 12 1.1.4. Ngành nghề truyền thống ......................................................................... 15 1.1.5. Làng nghề ................................................................................................. 15 1.1.6. Làng nghề truyền thống: ........................................................................... 18 1.1.7. Du lịch làng nghề: .................................................................................... 20 1.1.8. Quan niệm về hội nhập: ............................................................................ 20 1.1.9. Tác động của hội nhập đến du lịch và làng nghề phục vụ du lịch: .......... 21 1.2. ĐẶC ĐIỂM CỦA LÀNG NGHỀ: ................................................................... 25 1.2.1. Các làng nghề phát triển đa dạng về quy mô, cơ cấu ngành nghề và gắn bó chặt chẽ với nông nghiệp, nông thôn:............................................................ 25 1.2.2. Đặc điểm về trình độ kĩ thuật, công nghệ và lao động: ............................ 26 1.2.3. Nguyên vật liệu của các làng nghề thường là tại chỗ: .............................. 26 1.2.4. Sản phẩm của các làng nghề mang tính thuần túy, có tính mỹ thuật cao, mang đậm bản sắc dân tộc: ................................................................................. 27 1.2.5. Hình thức tổ chức sản xuất kinh doanh của làng nghề gắn với truyền thống hộ gia đình, qui mô nhỏ: ........................................................................... 28 1.2.6. Làng nghề là sự kết tinh giá trị văn hóa văn minh lâu đời của dân tộc: ... 29 1.3. Ý NGHĨA CỦA LÀNG NGHỀ: ...................................................................... 29 1.3.1. Ý nghĩa về kinh tế: ................................................................................... 30 1.3.2. Ý nghĩa về xã hội và môi trường: ............................................................. 31 1.3.3. Ý nghĩa đối với du lịch: ............................................................................ 32 1.4. PHÂN LOẠI LÀNG NGHỀ: ........................................................................... 33 1.4.1. Phân theo số lượng làng nghề: ................................................................. 33 1.4.2. Phân theo tính chất nghề: ......................................................................... 34 1.4.3. Phân theo các nhóm nghề ......................................................................... 34 1.4.4. Phân theo trình độ kĩ thuật........................................................................ 34 1.5. PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ VÀ DU LỊCH LÀNG NGHỀ Ở MỘT SỐ NƯỚC VÀ VIỆT NAM:......................................................................................... 35 1.5.1. Ở Trung Quốc ........................................................................................... 35 1.5.2. Ở Đài Loan ............................................................................................... 35 1.5.3. Ở Nhật Bản ............................................................................................... 36 1.5.4. Ở Thái Lan ................................................................................................ 36 1.5.5. Ở Việt Nam............................................................................................... 38 1.5.6. Một số điểm du lịch làng nghề điển hình ................................................. 39 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN CÁC LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG CỦA TỈNH TRÀ VINH. ...................................................................................... 45 2.1. KHÁI QUÁT VỀ TỈNH TRÀ VINH: ............................................................. 45 2.2. CÁC ĐIỀU KIỆN PHÁT TRIỂN CÁC LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG CỦA TỈNH TRÀ VINH ......................................................................................... 47 2.2.1. Các nhân tố kinh tế - xã hội ...................................................................... 47 2.2.2. Các nhân tố tự nhiên và tài nguyên thiên nhiên ....................................... 59 2.3. THỰC TRẠNG CÁC LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG CỦA TỈNH TRÀ VINH....................................................................................................................... 66 2.3.1. Các làng nghề đang hoạt động.................................................................. 67 2.3.2. Số lượng khách ......................................................................................... 90 2.4. DOANH THU TỪ CÁC LÀNG NGHỀ .......................................................... 91 2.5. ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ SỰ PHÁT TRIỂN LÀNG NGHỀ CỦA TỈNH PHỤC VỤ DU LỊCH .............................................................................................. 92 2.5.1. Những thành tựu đạt được ........................................................................ 92 2.5.2. Những hạn chế cần khắc phục .................................................................. 93 CHƯƠNG 3: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CÁC LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG Ở TỈNH TRÀ VINH PHỤC VỤ DU LỊCH THỜI KỲ HỘI NHẬP. ............................................................................................................................... 98 3.1. NHỮNG CĂN CỨ ĐỂ ĐƯA RA ĐỊNH HƯỚNG ......................................... 99 3.2. ĐỊNH HƯỚNG PHÁT TRIỂN ..................................................................... 102 3.2.1. Qui hoạch hệ thống các làng nghề truyền thống .................................... 102 3.2.2. Phát triển hệ thống các làng nghề truyền thống ưu thế .......................... 103 3.2.3. Đầu tư nhân lực, vật lực cho phát triển .................................................. 104 3.2.4. Thiết lập và mở rộng thị trường tiêu thụ sản phẩm ................................ 106 3.2.5. Hợp tác đầu tư từ ngành du lịch, đặc biệt cho các làng nghề ................. 107 3.2.6. Phát triển cơ sở hạ tầng – vật chất kĩ thuật hiện đại cho các làng nghề . 107 3.2.7. Bảo vệ môi trường – phát triển bền vững trong các làng nghề .............. 108 3.3. NHỮNG GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN ............................................................ 110 3.3.1. Thực hiện đổi mới quản lí, tổ chức, tiến trình qui hoạch hệ thống làng nghề phù hợp với tiềm năng ............................................................................. 110 3.3.2. Kêu gọi đầu tư hiện đại hóa vật chất kĩ thuật, phương tiện sản xuất ..... 111 3.3.3. Cải tiến mẫu mã, đa dạng hóa sản phẩm ................................................ 113 3.3.4. Tổ chức các loại hình đào tạo kết hợp để nâng cao chất lượng đội ngũ lao động nghề có kĩ thuật cao ................................................................................. 114 3.3.5. Xúc tiến quảng bá sản phẩm làng nghề qua nhiều phương tiện và hoạt động xã hội trong và ngoài nước ...................................................................... 116 3.3.6. Sử dụng tối đa và có hiệu quả lao động nghề truyền thống địa phương 117 3.3.7. Liên kết, hợp tác chặt chẽ với các doanh nghiệp du lịch tham gia đầu tư phát triển và tiêu thụ sản phẩm ......................................................................... 118 3.3.8. Triển khai đồng bộ thực hiện các nhiệm vụ bảo vệ môi trường sinh thái và môi trường sản xuất, phát triển bền vững làng nghề ................................... 119 3.4. MỘT SỐ KIẾN NGHỊ ................................................................................... 121 3.4.1. Kiến nghị với cấp lãnh đạo Trà Vinh ..................................................... 121 3.4.2. Kiến nghị với chính quyền địa phương có phát triển nghề truyền thống125 3.4.3. Kiến nghị với các doanh nghiệp du lịch ................................................. 126 3.4.4. Kiến nghị với người dân địa phương tham gia sản xuất sản phẩm nghề truyền thống ...................................................................................................... 127 KẾT LUẬN ..........................................................................................................................128 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................131 PHỤ LỤC .............................................................................................................................133 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI: Nghề và làng nghề truyền thống (LNTT) đóng vai trò quan trọng trong đời sống kinh tế - xã hội, nhất là các vùng nông nghiệp, nông thôn. Mặt khác, LNTT góp phần vào sự phân công lao động trong nền kinh tế nông nghiệp Việt Nam. Chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông nghiệp – nông thôn phải gắn liền với quá trình xây dựng nông thôn mới, trong đó phát triển ngành nghề tiểu thủ công nghiệp và làng nghề sẽ góp phần thúc đẩy phát triển cơ sở hạ tầng nông thôn, cải tạo và giữ gìn môi trường sinh thái, cải thiện và nâng cao mức sống cho cư dân nông thôn. Ngày nay, du lịch đã trở thành một nhu cầu xã hội không thể thiếu được trong đời sống sinh hoạt của các nước đặc biệt là các nước có nền kinh tế phát triển, các nước đang tiến hành công nghiệp hóa và đô thị hóa. Trong những năm gần đây, loại hình du lịch làng nghề truyền thống ở Việt Nam ngày càng hấp dẫn du khách, đặc biệt là du khách nước ngoài, bởi những giá trị văn hóa lâu đời và cách sáng tạo sản phẩm thủ công đặc trưng ở mỗi vùng. Trong xu thế hội nhập và mở cửa, LNTT đang dần lấy lại vị trí quan trọng của mình trong đời sống kinh tế, văn hoá, xã hội của mỗi dân tộc, mỗi quốc gia. Những làng nghề này như một hình ảnh đầy bản sắc, khẳng định nét riêng biệt, độc đáo không thể thay thế. Một cách giới thiệu sinh động về đất, nước và con người của mỗi vùng, miền, địa phương. Phát triển du lịch làng nghề chính là một hướng đi đúng đắn và phù hợp, được nhiều quốc gia ưu tiên trong chính sách quảng bá và phát triển du lịch. Những lợi ích to lớn của việc phát triển du lịch làng nghề không chỉ thể hiện ở những con số tăng trưởng lợi nhuận kinh tế, ở việc giải quyết nguồn lao động địa phương mà hơn thế nữa, còn là một cách thức gìn giữ và bảo tồn những giá trị văn hoá của dân tộc. Đó là những lợi ích lâu dài không thể tính được trong ngày một ngày hai. 2 Trà Vinh là một trong những tỉnh có nhiều lợi thế để phát triển các ngành nghề và LNTT, sự phát triển của các làng nghề góp phần giải quyết việc làm cho người lao động ở nông thôn, tăng giá trị tổng sản phẩm hàng hóa cho nền kinh tế, thu nguồn ngoại tệ lớn, thực hiện các yêu cầu chuyển dịch cơ cấu nền kinh tế nông thôn theo hướng CNH – HĐH, đặc biệt sản phẩm của các làng nghề tạo sức cuốn hút khách du lịch trong và ngoài nước. Tuy nhiên trong thời gian qua LNTT phát triển chưa tương xứng với tiềm năng. Vì vậy, việc tìm hiểu thực trạng phát triển của các LNTT ở tỉnh, để có những đánh giá chung về sự phát triển của làng nghề, trên cơ sở đó đưa ra các định hướng và giải pháp phát triển làng nghề sao cho Trà Vinh thực sự là điểm đến hấp dẫn của du khách trong và ngoài nước, để du lịch làng nghề thực sự phát huy tiềm năng và hiệu quả, đóng góp ngày một bền vững hơn cho mục tiêu phát triển du lịch cũng như phát triển kinh tế - xã hội, bảo tồn các giá trị văn hóa, góp phần khẳng định vai trò của các LNTT trong sự phát triển của du lịch là một nghiên cứu thiết thực. Chính vì thế, tôi đã chọn đề tài: “Định hướng phát triển các LNTT ở tỉnh Trà Vinh phục vụ du lịch thời kỳ hội nhập”. 2. MỤC TIÊU CỦA ĐỀ TÀI: Vận dụng cơ sở lí luận và thực tiễn về phát triển LNTT và du lịch làng nghề vào nghiên cứu các điều kiện và thực trạng phát triển các LNTT ở tỉnh Trà Vinh. Từ đó, đề ra định hướng và giải pháp phát triển các LNTT phục vụ du lịch thời kỳ hội nhập. 3. NHIỆM VỤ: Tổng quan cơ sở lí luận và thực tiễn về du lịch và LNTT để vận dụng vào nghiên cứu LNTT của tỉnh Trà Vinh. Khảo sát thực tế, thu thập thông tin, phân tích các điều kiện và thực trạng phát triển các LNTT ở tỉnh Trà Vinh. Đánh giá chung về sự phát triển các LNTT và thực trạng du lịch làng nghề của tỉnh. Đề ra những định hướng và giải pháp phát triển các LNTT ở tỉnh phục vụ du lịch. 3 4. LỊCH SỬ NGHIÊN CỨU ĐỀ TÀI: 4.1. Thế giới: Trên thế giới, từ những năm đầu của thế kỷ XX cũng có một số công trình nghiên cứu có liên quan đến làng nghề như: - “Nhà máy làng xã” của Bành Tử (1922). - “Mô hình sản xuất làng xã” và “Xã hội hóa làng thủ công” của N.H.Noace (1928). - Năm 1964, tổ chức WCCI (World crafts council International – Hội đồng Quốc tế về nghề thủ công thế giới) được thành lập, hoạt động phi lợi nhuận vì lợi ích chung của các quốc gia có nghề thủ công truyền thống. Đối với các nước Châu Á, sự phát triển kinh tế LNTT là giải pháp tích cực cho các vấn đề kinh tế xã hội nông thôn. Thực tế nhiều quốc gia trong khu vực có những kinh nghiệm hiệu quả trong phát triển làng nghề, điển hình là Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Ấn Độ, Thái Lan. Trung Quốc sau thời kỳ cải cách mở cửa năm 1978, việc thành lập và duy trì Xí nghiệp Hương Trấn, tăng trưởng với tốc độ 20 – 30 % đã giải quyết được 12 triệu lao động dư thừa ở nông thôn. Hay Nhật Bản, với sự thành lập “Hiệp hội khôi phục và phát triển làng nghề truyền thống” là hạt nhân cho sự nghiệp khôi phục và phát triển ngành nghề có tính truyền thống dựa theo “Luật nghề truyền thống”… 4.2. Việt Nam: Ở Việt Nam, vấn đề làng nghề được đề cập đến qua nhiều thời kỳ, với những khía cạnh và các mục đích khác nhau. - Về sách tham khảo: + “Tạo việc làm thông qua khôi phục và phát triển LNTT” NXB Nông nghiệp, 1997, của KS. Nguyễn Văn Đại và PTS. Trần Văn Luận. + “Làng nghề thủ công truyền thống Việt Nam” NXB Văn hóa, 1998, của ThS. Bùi Văn Vượng, 1998. Tác giả đã tập trung trình bày các loại hình LNTT như: đúc đồng, kim hoàn, rèn, gốm, chạm khắc đá, dệt, thêu ren, giấy dó, tranh dân gian, dệt chiếu, quạt giấy, mây tre đan, ngọc trai, làm trống. Ở đây chủ yếu giới thiệu lịch 4 sử, kinh tế, văn hoá, nghệ thuật, tư tưởng, kỹ thuật, các bí quyết nghề, thủ pháp nghệ thuật, kỹ thuật của các nghệ nhân và các làng nghề thủ công truyền thống Việt Nam. + “Bảo tồn và phát triển các làng nghề trong quá trình CNH” NXB Khoa học xã hội, 2001, TS. Dương Bá Phượng, tác giả đã đề cập khá đầy đủ từ lý luận đến thực trạng của làng nghề: từ đặc điểm, khái niệm, con đường và điều kiện hình thành làng nghề, tập trung vào một số làng nghề ở một số tỉnh với các quan điểm, giải pháp và phương hướng nhằm phát triển các làng nghề trong CNH – HĐH. + “Phát triển LNTT trong quá trình CNH – HĐH” NXB Chính trị Quốc gia, 2003, TS Mai Thế Hởn, GS.TS. Hoàng Ngọc Hòa, PGS.TS. Vũ Văn Phúc … Và nhiều công trình khác của nhiều tác giả như: “Làng Đại Bái – Gò đồng Bắc Ninh”, tác giả Đỗ Thị Hào, 1987; “Về hai LNTT Phú Bài và Hiền Lương” tác giả Bùi Thị Tân, 1999, “LNTT tại TPHCM” tác giả Tôn Nữ Quỳnh Trân và tập thể tác giả, 2002; “Làng nghề Việt Nam và môi trường”, của Đặng Kim Chi và các cộng sự, 2005… - Về đề tài nghiên cứu cấp Nhà nước và cấp bộ: + Đề tài “Các giải pháp phát triển thủ công nghiệp theo hướng CNH – HĐH ở vùng ĐBSH” của Học viện Chính trị Quốc gia TPHCM, do TS. Đặng Lễ Nghi làm chủ nhiệm đề tài, thực hiện năm 1998. + Đề tài “Đề xuất chính sách và biện pháp cải thiện môi trường cho bảy loại nghề có nguy cơ gây ô nhiễm nghiêm trọng do GS.TS. Đặng Kim Chi làm chủ nhiệm (đề tài được tặng bằng khen của Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ giai đoạn 2001 – 2005). + Đề tài “Qui hoạch phát triển ngành nghề thủ công phục vụ CNH – HĐH nông thôn Việt Nam” do JICA và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn thực hiện tháng 11/2002. Công trình đã điều tra, nghiên cứu nhiều vấn đề liên quan đến làng nghề thủ công của tất cả 61 tỉnh, thành cả nước (số lượng các tỉnh, thành đến năm 2001) chuẩn bị qui hoạch tổng thể và nêu các kiến nghị cụ thể, đề xuất các chương trình hành động để phát triển ngành nghề nông thôn. 5 + Đề tài “Tiếp tục đổi mới chính sách và giải pháp đẩy mạnh tiêu thụ sản phẩm của các LNTT ở Bắc Bộ thời kỳ đến năm 2010” - Bộ Thương Mại, 2003. + Đề tài khoa học về việc “Hoàn thiện các giải pháp kinh tế tài chính nhằm khôi phục và phát triển làng nghề ở nông thôn vùng ĐBSH” của Học viện Tài chính, 2004. + Đề tài “Phát triển thị trường cho làng nghề tiểu thủ công nghiệp vùng ĐBSH trong giai đoạn hiện nay” của Khoa Kinh tế phát triển (Học viện Chính trị quốc gia TPHCM) thực hiện năm 2005. - Về luận án tiến sĩ: + Luận án của Mai Thế Hởn (2000) “Phát triển LNTT trong quá trình CNH, HĐH ở vùng ven Thủ đô Hà Nội”. + Luận án của Trần Minh Yến (2003) “Phát triển LNTT ở nông thôn Việt Nam trong quá trình CNH – HĐH”. + Luận án của Lê Mạnh Hùng (2005) “Định hướng và những giải pháp kinh tế chủ yếu nhằm phát triển các ngành tiểu thủ công nghiệp trong nông thôn tỉnh Hà Tây”. + Luận án của Đỗ Quang Dũng (2006) “Phát triển làng nghề trong quá trình CNH, HĐH nông nghiệp nông thôn ở Hà Tây”. - Về luận văn thạc sĩ: + Luận văn của Vũ Thị Hà (2002) “Khôi phục và phát triển làng nghề ở nông thôn vùng Đồng bằng sông Hồng”. + Luận văn của Nguyễn Trọng Tuấn (2006) “Nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội trong quá trình hội nhập kinh tế quốc tế”. + Luận văn của Nguyễn Hữu Loan (2007) “Giải pháp xây dựng làng nghề trên địa bàn tỉnh Bắc Ninh theo hướng phát triển bền vững”. + Luận văn của Trần Thị Thùy Linh (2011) “Phát triển hệ thống làng nghề tỉnh Bến Tre: Thực trạng và giải pháp”. Nhìn chung các công trình nghiên cứu kể trên đã nghiên cứu những khía cạnh khác nhau của làng nghề, LNTT, hiện trạng và xu hướng phát triển, vấn đề ô nhiễm môi trường và một số giải pháp. Đối với tỉnh Trà Vinh, Sở Nông nghiệp và Phát 6 triển nông thôn đã thông qua báo cáo qui hoạch phát triển ngành nghề nông thôn tỉnh đến năm 2015 và tầm nhìn đến năm 2010, chưa có công trình nghiên cứu cụ thể về LNTT phục vụ du lịch. 5. PHẠM VI NGHIÊN CỨU: 5.1. Về nội dung: Trong đề tài này tác giả tập trung nghiên cứu về các nhân tố ảnh hưởng đến sự hình thành và phát triển của các LNTT của tỉnh Trà Vinh; thực trạng phát triển các LNTT như: Làng nghề dệt chiếu, thảm, se sợi tơ xơ dừa ở xã Đức Mỹ, huyện Càng Long; làng nghề đan đát xã Đại An, huyện Trà Cú; làng nghề đan lát, dệt mành tre, se sợi tơ sơ dừa, tranh ghép gỗ xã Hưng Mỹ, huyện Châu Thành; làng nghề đan đát – thủ công mỹ nghệ xã Lương Hòa, huyện Châu Thành; làng nghề sơ chế thủy sản Xóm Đáy, xã Đông Hải, huyện Duyên Hải; làng nghề hoa kiểng ở ấp Vĩnh Yên, xã Long Đức, Thành phố Trà Vinh và làng nghề hoa kiểng ở ấp Long Bình, phường 4, Thành phố Trà Vinh. Trên cơ sở đó đánh giá khách quan về sự phát triển các làng nghề của tỉnh từ đó đề ra những định hướng và giải pháp phát triển các LNTT ở tỉnh Trà Vinh phục vụ du lịch thời kỳ hội nhập. 5.2. Về không gian: Nghiên cứu các LNTT trên toàn bộ lãnh thổ tỉnh Trà Vinh. 6. QUAN ĐIỂM VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU: 6.1. Các quan điểm vận dụng trong nghiên cứu: 6.1.1. Quan điểm lãnh thổ: Trong lãnh thổ có sự phân hóa về dân cư, kinh tế... nghiên cứu sự khác biệt này nhằm phát hiện các mối liên hệ hữu cơ bên trong một tổng thể nhất định. Việc sử dụng quan điểm lãnh thổ trong nghiên cứu LNTT là hết sức cần thiết bởi vì không phải nơi nào trong một vùng, một khu vực cũng có điều kiện giống nhau để phát triển LNTT. Vì vậy, dựa vào quan điểm lãnh thổ tìm ra các đặc trưng quan trọng nhất để phát triển LNTT phục vụ du lịch phù hợp với cấu trúc lãnh thổ trong một thể tổng hợp, sao cho mang lại hiệu quả tối ưu nhất. 7 6.1.2. Quan điểm tổng hợp: Trong nghiên cứu Địa lý nói chung và Địa lý kinh tế - xã hội nói riêng, việc vận dụng quan điểm tổng hợp có ý nghĩa đặc biệt quan trọng. Các vấn đề về phát triển LNTT ở Trà Vinh là vô cùng phong phú và đa dạng, có quá trình hình thành và phát triển trong mối liên hệ nhiều chiều. Để việc định hướng phát triển làng nghề phục vụ du lịch khách quan và khoa học, nhất thiết phải sử dụng quan điểm tổng hợp. 6.1.3. Quan điểm lịch sử - viễn cảnh: Mỗi một hiện tượng địa lý kinh tế xã hội đều tồn tại trong một thời gian nhất định. Nói cách khác các quá trình này có quá trình phát sinh, phát triển và suy vong. Khi xem xét đánh giá cần thiết phải đứng trên quan điểm lịch sử. Nghiên cứu các LNTT ở tỉnh Trà Vinh đòi hỏi phải nhìn nhận từ quá khứ để lí giải ở một mức độ nhất định ở hiện tại và dự báo tương lai. Nếu tách rời quá khứ khỏi hiện tại thì khó có thể giải thích thỏa đáng sự phát triển ở thời điểm hiện tại và nếu không chú ý đến tương lai thì mất khả năng dự báo. 6.1.4. Quan điểm phát triển bền vững: Thuật ngữ “Phát triển bền vững” đã trở thành thuật ngữ quen thuộc đối với tất cả những ai quan tâm đến môi trường và phát triển. Hiện nay, quan niệm được sử dụng rộng rãi nhất là: “Phát triển bền vững là sự phát triển đáp ứng nhu cầu của các thế hệ hôm nay mà không gây hại đến khả năng thỏa mãn những nhu cầu của các thế hệ tương lai trong việc đáp ứng những nhu cầu của họ” của Ủy ban thế giới về môi trường và phát triển. Quán triệt quan điểm phát triển bền vững đòi hỏi phải bền vững cả về ba mặt: kinh tế, xã hội, môi trường. Về mặt kinh tế, đó là tốc độ tăng trưởng, hiệu quả và sự ổn định của nền kinh tế. Dưới góc độ xã hội , phải chú trọng đến việc xóa đói giảm nghèo, xây dựng thể chế và bảo tồn di sản văn hóa dân tộc. Còn về phương diện môi trường là giữ gìn tính đa dạng sinh học, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, ngăn chặn sự ô nhiễm và xuống cấp của môi trường. Phát triển các LNTT ở Trà Vinh phải chú ý đến cả ba mặt trên thì mới phát triển bền vững. 8 6.2. Các phương pháp nghiên cứu: 6.2.1. Phương pháp thu thập tài liệu: Phương pháp thu thập tài liệu là phương pháp truyền thống. Việc nghiên cứu các LNTT tỉnh Trà Vinh không thể mang tính chính xác nếu thiếu tính kế thừa, thiếu sự tích lũy những thành tựu của quá khứ. Các nguồn tài liệu cần thu thập tương đối đa dạng, phong phú bao gồm các tài liệu đã được xuất bản, tài liệu của các cơ quan lưu trữ và các cơ quan khác nhau theo chương trình hay đề tài nghiên cứu hoặc theo những vấn đề nghiên cứu riêng cũng như các tài liệu trên thực địa và cả tài liệu trên mạng internet. Đối với bản thân khi nghiên cứu các làng nghề truyền thống ở tỉnh Trà Vinh, tôi đã quan tâm đến các dạng thông tin sau đây: trình bày bằng văn bản (sách, báo, tạp chí), số liệu thống kê, các bản đồ, tranh ảnh và các dạng khác (điều tra, phỏng vấn, Internet). 6.2.2. Phương pháp khảo sát thực tế: Phương pháp khảo sát thực tế là một phương pháp quan trọng trong quá trình nghiên cứu đề tài. Quá trình khảo sát thực tế được tiến hành gần như toàn bộ lãnh thổ của Trà Vinh. Khảo sát thực tế trên các tuyến quốc lộ, tỉnh lộ, các LNTT, các vùng nguyên liệu,... để từ đó có cái nhìn tổng thể, khách quan về thực trạng và có căn cứ khoa học để đề xuất những định hướng phát triển các LNTT ở tỉnh Trà Vinh phục vụ du lịch. 9 6.2.3. Phương pháp phân tích, tổng hợp, so sánh: Sau khi thu thập được tài liệu, bước tiếp theo là xử lí theo mục tiêu của việc nghiên cứu. Trong quá trình xử lí tài liệu, các phương pháp truyền thống được sử dụng như phân tích, tổng hợp, so sánh... Tài liệu sau khi tiến hành phân tích, tổng hợp đặc biệt là các số liệu, tài liệu được phân tích, tổng hợp sẽ được đối chiếu làm cơ sở cho việc đưa ra nhận định hoặc kết luận của mình. 6.2.4. Phương pháp bản đồ và hệ thống thông tin địa lý (GIS): Phương pháp bản đồ đây là phương pháp rất đặc trưng của Địa lý kinh tế - xã hội bởi vì mọi nghiên cứu về Địa lý điều mở đầu bằng bản đồ và kết thúc cũng bằng bản đồ. Đối với Địa lý kinh tế - xã hội, ý nghĩa to lớn của nó là góp phần giải quyết nhiều nội dung nghiên cứu cũng như đánh giá, phân tích thực trạng phát triển các LNTT của địa phương cũng như đề xuất các định hướng phát triển trong tương lai. Ngày nay, công nghệ thông tin phát triển như vũ bão. Việc sử dụng những thành tựu mới của nhân loại trong nghiên cứu địa lý kinh tế - xã hội ngày càng được nhân rộng. Hệ thống thông tin địa lý là hệ thống thông tin đa dạng dùng để lưu trữ, xử lí, phân tích, tổng hợp, điều hàng và quản lí những dữ liệu không gian, đồng thời cho phép lấy và trình bày thông tin dưới dạng dễ tiếp nhận, trao đổi và sử dụng. Có thể coi đây là một công cụ hoặc là một phương pháp có hiệu quả trong nghiên cứu địa lý kinh tế - xã hội. Nó cho phép chồng xếp các thông tin địa lý để xác định được những đặc trưng của các đối tượng nghiên cứu với độ tin cậy cao. Trong quá trình nghiên cứu, tôi sử dụng nhiều bản đồ để khai thác kiến thức, kiểm tra và đánh giá. Ngoài ra, tôi thành lập nhiều bản đồ để thể hiện kết quả nghiên cứu. 7. CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN: Tên đề tài luận văn: “Định hướng phát triển các làng nghề truyền thống ở tỉnh Trà Vinh phục vụ du lịch thời kỳ hội nhập”