Tài liệu Luận văn thạc sĩ giáo dục học tổ chức sinh viên học tập theo nhóm trong dạy học phần tĩnh điện – chương trình vật lý đại cương của trường cao đẳng công nghệ.

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Hồ Thị Hồng TỔ CHỨC SINH VIÊN HỌC TẬP THEO NHÓM TRONG DẠY HỌC PHẦN TĨNH ĐIỆN – CHƯƠNG TRÌNH VẬT LÝ ĐẠI CƯƠNG CỦA TRƯỜNG CAO ĐẲNG CÔNG NGHỆ LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC Thành phố Hồ Chí Minh – 2011 BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH Hồ Thị Hồng TỔ CHỨC SINH VIÊN HỌC TẬP THEO NHÓM TRONG DẠY HỌC PHẦN TĨNH ĐIỆN – CHƯƠNG TRÌNH VẬT LÝ ĐẠI CƯƠNG CỦA TRƯỜNG CAO ĐẲNG CÔNG NGHỆ Chuyên ngành : LL&PP Dạy học Vật lý Mã số : 60 14 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ GIÁO DỤC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC TS. PHẠM THẾ DÂN Thành phố Hồ Chí Minh - 2011 LỜI CẢM ƠN Là học viên cao học khóa 19, tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc nhất đến: - Ban giám hiệu trường đại học sư phạm Thành Phố Hồ Chí Minh. - Phòng Khoa học Công nghệ - Sau đại học. - Ban chủ nhiệm Khoa Vật lý. Đã tạo điều kiện giúp đỡ cho tôi trong quá trình làm luận văn. Cảm ơn các thầy cô đã tận tình giảng dạy trong suốt thời gian học tập. Cảm ơn các đồng nghiệp, các em sinh viên đã đóng góp ý kiến cho luận văn. Đặc biệt, tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến tiến sĩ Phạm Thế Dân đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn. Luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót, tôi mong được sự đóng góp ý kiến của các thầy cô và các bạn đồng nghiệp. Sau cùng, tôi xin cảm ơn hội đồng chấm luận văn cao học. Một lần nữa kính chúc sức khỏe đến các thầy cô. MỤC LỤC LỜI CẢM ƠN .................................................................................................. 1 0T 0T MỤC LỤC ........................................................................................................ 2 0T 0T PHẦN MỞ ĐẦU .............................................................................................. 1 0T 0T 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI ................................................................................................ 1 0T 0T 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU ......................................................................................... 3 0T 0T 3. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC ......................................................................................... 3 0T 0T 4. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU ......................................................................................... 3 0T 0T 5. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU ..................................................................................... 3 0T 0T 6. PHẠM VI NGHIÊN CỨU ........................................................................................... 3 0T 0T 7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................................ 4 0T 0T 8.CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN .................................................................................... 4 0T 0T Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC TỔ CHỨC SINH VIÊN HỌC 0T TẬP THEO NHÓM TRONG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC VÀ CAO ĐẲNG................................................................................................................ 5 0T 1.1. Cơ sở lí luận của việc tổ chức sinh viên học tập theo nhóm ...................................... 5 0T 0T 1.1.1. Cơ sở triết học .................................................................................................... 5 0T 0T 1.1.2. Cơ sở xã hội học ................................................................................................. 6 0T 0T 1.1.3. Cơ sở tâm lý - giáo dục học ................................................................................ 6 0T 0T 1.2. Các hình thức tổ chức sinh viên học theo nhóm trong dạy học [17]. ........................ 8 0T 0T 1.2.1. Làm việc theo cặp hai sinh viên (Pai work) ....................................................... 8 0T 0T 1.2.2. Làm việc theo nhóm 6-7 sinh viên (group work) ................................................ 8 0T 0T 1.2.3. Nhóm tổ chức theo kiểu ghép nhóm. (Jipsaw) .................................................... 8 0T 0T 1.2.4 - Nhóm tổ chức theo kiểu kim tự tháp (Pyramid) ................................................ 9 0T 0T 1.2.5 – Nhóm tổ chức theo kiểu hoạt động trà trộn (Mingling Activites) .................... 9 0T 0T 1.3. Quy trình tổ chức sinh viên học tập theo nhóm ....................................................... 10 0T 0T 1.3.1. Xác định mục tiêu dạy học. .............................................................................. 10 0T 0T 1.3.2. Thành lập nhóm. ............................................................................................... 10 0T 0T 1.3.3. Giải thích mục tiêu và nhiệm vụ bài học. ......................................................... 12 0T 0T 1.3.4. Theo dõi và điều chỉnh tiến trình học tập theo nhóm ....................................... 13 0T 0T 1.3.5. Tổ chức thảo luận và đánh giá kết quả làm việc nhóm .................................... 14 0T 0T 1.4. Kết luận chương một ................................................................................................ 14 0T 0T Chương 2. TỔ CHỨC SINH VIÊN HỌC TẬP THEO NHÓM TRONG 0T DẠY HỌC PHẦN TĨNH ĐIỆN - CHƯƠNG TRÌNH VẬT LÝ ĐẠI CƯƠNG CỦA TRƯỜNG CAO ĐẲNG CÔNG NGHỆ. ........................... 16 0T 2.1. Bộ môn Vật lý đại cương2 trong chương trình đào tạo của trường Cao đẳng Công 0T nghệ. ................................................................................................................................ 16 0T 2.1.1. Sơ lược về lịch sử phát triển của môn Vật lý đại cương 2. .............................. 16 0T 0T 2.1.2. Mục tiêu của môn học Vật lý đại cương 2. ..................................................... 18 0T 0T 2.1.3. Nhiệm vụ của môn học vật lý đại cương ở trường cao đẳng ........................... 18 0T 0T 2.2. Phần Tĩnh điện trong chương trình Vật lý đại cương của trường Cao đẳng Công 0T nghệ. ................................................................................................................................ 21 0T 2.2.1. Nội dung chương trình phần Tĩnh điện trong chương trình Vật lý đại cương 0T của trường Cao đẳng Công nghệ [4],[10],[27]. ........................................................ 21 0T 2.2.2 Sơ lược về cấu trúc nội dung các bài học phần tĩnh điện.[4], [10, [27]................ 23 0T 0T 2.2.3. Mục tiêu cụ thể của các bài học phần Tĩnh điện của trường Cao đẳng Công 0T nghệ [26]. ................................................................................................................... 29 0T 2.3. Hình thức tổ chức sinh viên học tập theo nhóm trong dạy học phần Tĩnh điện của 0T trường Cao đẳng Công nghệ........................................................................................... 32 0T 2.4. Hệ thống các nhiệm vụ học tập trong dạy học phần Tĩnh điện của trường Cao đẳng 0T Công nghệ.[4], [10], [27] ............................................................................................... 34 0T 2.4.1. Phiếu học tập số 1. ........................................................................................... 34 0T 0T 2.4.2. Phiếu học tập số 2 ............................................................................................ 39 0T 0T 2.4.3. Phiếu học tập số 3. ........................................................................................... 48 0T 0T 2.4.4. Phiếu học tập số 4 ............................................................................................ 54 0T 0T 2.4.5. Phiếu học tập số 5 ............................................................................................ 58 0T 0T 2.4.6. Phiếu học tập số 6. ........................................................................................... 62 0T 0T 2.5. Tiến trình dạy các bài học phần tĩnh điện................................................................ 63 0T 0T 2.5.1. Bài 1. Điện tích – Tương tác giữa các điện tích (1 tiết) .................................. 63 0T 0T 2.5.2. Bài 2. Điện trường (3 tiết) ................................................................................ 64 0T 0T 2.5.3. Bài 3. Đường sức – Điện thông (3 tiết) ............................................................ 66 0T 0T 2.5.4. Bài 4. Điện thế - Hiệu điện thế (3 tiết) ............................................................. 68 0T 0T 2.5.5. Bài 5. Vật dẫn trong điện trường (3 tiết).......................................................... 69 0T 0T 2.5.6. Bài 6. Điện môi trong điện trường (3 tiết) ....................................................... 71 0T 0T 2.6. Kết luận chương hai ................................................................................................. 72 0T 0T chương 3. THỰC NGHIỆM TỔ CHỨC SINH VIÊN HỌC TẬP THEO 0T NHÓM TRONG DẠY HỌC PHẦN TĨNH ĐIỆN – CHƯƠNG TRÌNH VẬT LÝ ĐẠI CƯƠNG . ............................................................................... 74 0T 3. 1. Mục đích, nội dungvà đối tượng thực nghiệm sư phạm ......................................... 74 0T 0T 3. 1. 1. Mục đích thực nghiệm sư phạm...................................................................... 74 0T 0T 3. 1. 2. Nội dung thực nghiệm sư phạm. ..................................................................... 74 0T 0T 3. 1. 3. Đối tượng thực nghiệm và đối chứng ............................................................. 74 0T 0T 3.2. Phương pháp đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm ............................................. 75 0T 0T 3.2.1. Xác định chuẩn và thang đánh giá [26] ........................................................... 75 0T 0T 3.2.2. Đánh giá kết quả tác động sư phạm ................................................................. 77 0T 0T 3.3. Nhận xét quá trình thực nghiệm sư phạm ................................................................ 77 0T 0T 3.4. Kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................................................. 79 0T 0T 3.4.1. Kết quả trình bày trước lớp .............................................................................. 79 0T 0T 3.4.2. Kết quả các phiếu học tập ............................................................................... 80 0T 0T 3.4.3 – Kết quả các bài kiểm tra................................................................................. 80 0T 0T 3.5. Kết luận chương ba .................................................................................................. 90 0T 0T KẾT LUẬN CHUNG CỦA LUẬN VĂN .................................................... 92 0T 0T TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................... 93 0T 0T PHỤ LỤC ....................................................................................................... 96 0T 0T 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI Thực tế dạy học đại học, cao đẳng có một vấn đề là khối lượng kiến thức thì nhiều và không ngừng tăng lên, làm thế nào để tăng chất lượng và hiệu quả của quá trình dạy học mà không cần phải tăng thời gian đào tạo. Việc nâng cao chất lượng giáo dục đại học, cao đẳng ở nước ta trong bối cảnh hiện nay đòi hỏi phải đổi mới tổ chức quá trình đào tạo và phương pháp dạy học. Trong những năm gần đây, vấn đề đổi mới phương pháp dạy học ở nước ta đã được Đảng, Nhà nước cũng như các cấp quản lí giáo dục rất quan tâm và đã thể hiện trong nhiều văn bản quan trọng. Nghị quyết TW2 (khóa VIII) đã chỉ rõ: “Đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục – đào tạo, khắc phục lối truyền thụ một chiều, rèn luyện thành nếp tư duy sáng tạo của người học, tự nghiên cứu cho học sinh, nhất là sinh viên đại học”[32]. Trong chiến lược phát triển giáo dục 2001 – 2010 ban hành theo quyết định số 201/2001/QĐ-TTg ngày 28/12/2001 của Thủ tướng Chính phủ cũng có nêu rõ yêu cầu đổi mới và hiện đại hóa phương pháp giáo dục là: “Chuyển từ việc truyền đạt tri thức thụ động, thầy giảng, trò ghi sang hướng dẫn người học chủ động tư duy trong quá trình tiếp cận tri thức; dạy cho người học phương pháp tự học, tự thu nhận thông tin một cách có hệ thống và có tư duy phân tích, tổng hợp; phát triển năng lực của mỗi cá nhân; tăng cường tính chủ động, tính tự chủ của học sinh, sinh viên trong quá trình học tập”[6]. Những kết quả nghiên cứu khoa học hiện đại cho thấy “Người học chỉ có thể nhớ được 5% kiến thức thông qua đọc tài liệu. Nếu ngồi thụ động nghe thầy giảng thì nhớ được 15% nội dung kiến thức. Nếu quan sát có thể nhớ 20%. Kết hợp nghe và nhìn thì nhớ được 25%. Thông qua thảo luận với nhau, người học có thể nhớ được 55%. Nếu người học được trực tiếp tham gia vào các hoạt động để qua đó tiếp thu kiến thức thì có khả năng nhớ tới 75%. Còn nếu giảng lại cho người khác thì có thể nhớ tới được 90%”[9]. Rõ ràng học tập theo nhóm giúp cho khả năng làm việc với người khác cũng như khả năng tích cực nhận thức tốt hơn. Mô hình học tập theo 2 nhóm là mô hình học tập tiên tiến có thể phát huy hiệu quả làm việc nhóm trong học tập của sinh viên. Tổ chức sinh viên học tập theo nhóm là hình thức tổ chức dạy học áp dụng phương pháp hoạt động nhóm. “Đây là một hình thức dạy học nêu cao tinh thần tự giác, trách nhiệm, chủ động sáng tạo, rèn luyện khả năng tư duy tích cực và kích thích hứng thú cho sinh viên, nó có tác dụng rèn luyện kĩ năng làm việc nhóm, kĩ năng giao tiếp, kĩ năng thuyết trình, kĩ năng hợp tác giữa các thành viên trong nhóm”[7]. Vì vậy dạy học theo nhóm là một hình thức dạy học cần được áp dụng rộng rãi nhằm nâng cao chất lượng và hiệu quả của quá trình dạy học. Hình thức này cũng hoàn toàn phù hợp với yêu cầu của xã hội là đào tạo nguồn nhân lực không chỉ giỏi kiến thức mà còn phải giỏi về kĩ năng. Môn Vật lý đại cương có nhiều thuận lợi để tổ chức sinh viên học tập theo nhóm. Hơn nữa các trường đại học và cao đẳng nước ta đang trong lộ trình chuyển sang hình thức đào tạo theo học chế tín chỉ. Theo học chế này, thời lượng cho môn học giảm xuống, trong khi lượng kiến thức thì không ngừng tăng lên vì vậy tổ chức cho sinh viên học theo nhóm là rất cần thiết. Tổ chức sinh viên học tập theo nhóm là hình thức tổ chức dạy học được sử dụng rộng rãi ở các nước có nền giáo dục đại học phát triển, nhưng ở nước ta, hình thức dạy học này còn ít được phổ biến và vận dụng. Gần đây, hình thức này mới được nói tới trong các tài liệu về phương pháp dạy học ở đại học và việc vận dụng mới bắt đầu được quan tâm. Tuy nhiên trong dạy học môn Vật lý đại cương ở trường Cao đẳng Công nghệ thì chưa có công trình nào nghiên cứu về việc áp dụng hình thức tổ chức dạy học theo nhóm. Xuất phát từ những yêu cầu lý luận và thực tiễn như trên, tôi chọn đề tài “ Tổ chức sinh viên học theo nhóm trong dạy học phần Tĩnh điện – Chương trình Vật lý đại cương của trường Cao đẳng Công nghệ ”. 3 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Nghiên cứu việc tổ chức sinh viên học theo nhóm trong dạy học phần Tĩnh điện – chương trình Vật lý đại cương của trường Cao đẳng Công nghệ nhằm góp phần nâng cao hiệu quả dạy và học. 3. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu giáo viên xác định được hệ thống các nhiệm vụ học tập và tổ chức sinh viên học theo nhóm một cách phù hợp thì sẽ góp phần tích cực trong việc nâng cao được hiệu quả dạy học môn Vật lý đại cương của trường Cao đẳng Công nghệ. 4. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 4.1. Nghiên cứu kĩ thuật dạy và học theo nhóm . 4.2. Nghiên cứu nội dung chương trình dạy học vật lý đại cương nói chung và phần tĩnh điện nói riêng trên cơ sở đó xác định được mục tiêu mà sinh viên cần đạt được. 4.3. Thực nghiệm sư phạm về tổ chức sinh viên học theo nhóm. 4.5. Phân tích kết quả học tập của sinh viên sau quá trình tổ chức sinh viên học theo nhóm. Từ đó có kết luận và đề xuất ý kiến về mặt thuận lợi, khó khăn và cách khắc phục. 5. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU 5.1. Quá trình dạy học phần tĩnh điện trong chương trình Vật lý đại cương ở trường Cao đẳng Công nghệ Thủ Đức. 5.2. Cách tổ chức dạy học theo nhóm . 5.3. Sinh viên khoa cơ khí trường Cao Đẳng Công Nghệ Thủ Đức. 6. PHẠM VI NGHIÊN CỨU Tổ chức cho sinh viên học theo nhóm trong dạy học phần tĩnh điện – Chương trình Vật lý đại cương cho sinh viên khóa 10 khoa cơ khí ngành chế tạo máy của trường Cao đẳng Công nghệ Thủ đức. 4 7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Để thực hiện các nhiệm vụ trên, chúng tôi sử dụng các phương pháp nghiên cứu dưới đây. 7.1. Phương pháp nghiên cứu lý luận. 7.2. Phương pháp thực nghiệm. 7.3. Thống kê toán học. 8.CẤU TRÚC CỦA LUẬN VĂN Luận văn gồm phần mở đầu, ba chương nội dung, kết luận, tài liệu tham khảo và phần phụ lục. Các chương nội dung là: Chương 1. Cơ sở lý luận của việc tổ chức sinh viên học theo nhóm trong dạy học ở trường Đại học và Cao đẳng. Chương 2. Tổ chức sinh viên học theo nhóm trong dạy học phần Tĩnh điện – Chương trình Vật lý đại cương của trường Cao đẳng công nghệ. Chương 3. Thực nghiệm sư phạm 5 Chương 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN CỦA VIỆC TỔ CHỨC SINH VIÊN HỌC TẬP THEO NHÓM TRONG DẠY HỌC Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC VÀ CAO ĐẲNG. 1.1. Cơ sở lí luận của việc tổ chức sinh viên học tập theo nhóm 1.1.1. Cơ sở triết học Theo nguyên lí về mối liên hệ phổ biến (một trong hai nguyên lí cơ bản của phép duy vật biện chứng) mọi sự vật, hiện tượng đều tồn tại trong mối liên hệ, tác động qua lại lẫn nhau và không loại trừ một lĩnh vực nào. Triết học duy vật biện chứng khẳng định mọi sự vật, hiện tượng trong thế giới khách quan đều vận động và phát triển không ngừng. Nguyên nhân của sự vận động, phát triển này là sự nảy sinh và giải quyết liên tục các mâu thuẫn bên trong và bên ngoài. “Học là quá trình không ngừng nảy sinh và giải quyết các mâu thuẫn bên trong và bên ngoài trong bản thân mỗi người học. Theo quy luật phát triển chung, ngoại lực dù có mạnh đến đâu thì cũng vẫn chỉ là sự thúc đẩy hỗ trợ, nội lực mới là yếu tố quyết định. Vì vậy trong dạy học, người học phải là chủ thể tích cực, tự giác của hoạt động học tập, tự mình chiếm lĩnh tri thức bằng chính hoạt động của mình. Nói cách khác người học và phải biết cách tự học. Tuy nhiên, việc tự học khó có thể có kết quả nếu thiếu sự hướng dẫn tổ chức của người dạy và sự hợp tác với các bạn cùng học. Do đó, trong dạy học cần biết kết hợp giữa cá nhân hóa và xã hội hóa nhằm tiến tới trình độ cao nhất của sự phát triển”[7]. Mỗi cá nhân tồn tại trong tập thể với tư cách là đơn vị cấu thành của cái toàn thể, cá nhân không tồn tại một cách đích thực nếu không gắn với một tập thể nhất định. Mối quan hệ giữa cá nhân và tâp thể là mối quan hệ về lợi ích. Vì vậy là sợi dây liên kết cá nhân và tập thể. Trong quá trình vận động và phát triển của cá nhân và tập thể tất nhiên sẽ có mâu thuẫn giữa cá nhân với cá nhân, giữa cá nhân với tập thể; mâu thuẫn chính là động lực thúc đẩy sự phát triển nên cần phát hiện nguyên nhân dẫn đến mâu thuẫn một cách kịp thời để giải quyết. Cơ sở để giải quyết mâu thuẫn là sự kết hợp hài hòa giữa cá nhân và tập thể, ý thức và trách nhiệm của mỗi cá nhân trước tập thể. Vì vậy, dạy học theo nhóm cũng cần dựa trên nguyên lý về mối liên hệ của phép duy vật biện chứng 6 1.1.2. Cơ sở xã hội học Giáo dục, về bản chất, là quá trình xã hội hóa cá nhân, không có xã hội hóa thì không có cá nhân hóa và mối quan hệ biện chứng. Nhóm nhỏ là nơi giao lưu giữa các tác động từ xã hội đến các cá nhân và các tác động phản hồi từ các cá nhân trở lại xã hội. Một phần lớn các tác động của xã hội đã khúc xạ qua nhóm nhỏ rồi tỏa tác dụng điều chỉnh đến cá nhân, đồng thời qua đó các quá trình tâm lí cá nhân được hình thành. Trong nhóm nhỏ, nhu cầu thực tiễn được phản ánh đã góp phần làm thay đổi các chuẩn mực xã hội. Như vậy, nhóm nhỏ là nơi diễn ra quá trình xã hội hóa từng cá nhân. Nhóm nhỏ có vai trò như sau[7], [23]: - Nhóm nhỏ là môi trường nuôi dưỡng cá nhân, là sợi dây liên lạc chặt chẽ giữa cá nhân và xã hội, là nơi thi hành những nhiệm vụ mà xã hội đòi hỏi ở mỗi cá nhân, nơi khuyến khích cá nhân làm việc. - Nhóm nhỏ là nơi chú trọng đến tính toàn diện của con người, nêu rõ ưu, khuyết điểm của họ. Nhóm lớn và xã hội đưa ra những luật lệ chung, tổng quát, còn nhóm nhỏ cụ thể hóa các yêu cầu ấy sao cho phù hợp với cá nhân, dễ hiểu, dễ nhớ và dễ định hướng hành vi hàng ngày mà vẫn giữ được tinh thần cơ bản của luật lệ chung. - Nhóm nhỏ duy trì tinh thần đoàn kết nhờ vào sự xâm nhập lẫn nhau giữa kết cấu chính thức và kết cấu không chính thức. Vì tính chất xã hội như đã nói trên mà nhóm nhỏ đã được sử dụng từ lâu trong dạy học và và coi là môi trường giúp cho người học lĩnh hội tri thức, phát triển trí tuệ, hình thành nhân cách, hòa nhập vào cuộc sống cộng đồng. 1.1.3. Cơ sở tâm lý - giáo dục học Hiểu được đặc điểm tâm lí của người học giữ vai trò quan trọng trong quá trình dạy học. Vì vậy, giáo viên cần phải dựa vào những đặc điểm tâm lí của đối tượng để lựa chọn và xây dựng những phương pháp, phương tiện và hình thức dạy học phù hợp. Những câu thành ngữ như: “ học thầy không tày học bạn” ; “ Một cây làm chẳng nên non/ Ba cây chụm lại thành hòn núi cao” được truyền tụng từ lâu ở nước ta đã cho thấy việc học hỏi, giúp đỡ lẫn nhau giữa những người cùng học, cùng làm 7 chung một công việc là rất quan trọng trong dạy học và đã được quan tâm từ xa xưa trong nền giáo dục nước nhà. Các lớp học của của các thầy đồ xưa là minh chứng cụ thể cho điều đó. Tuy nhiên, việc tổng kết kinh nghiệm và nghiên cứu về lý luận của việc học theo nhóm ở nước ta chưa được quan tâm đúng mức. Trên thế giới, những học thuyết về tâm lý – giáo dục là cơ sở của tổ chức dạy học theo nhóm là[7], [23], [15]: - Thuyết học tập mang tính xã hội: tư tưởng chính của thuyết này là khi các cá nhân làm việc cùng nhau hướng tới mục tiêu chung thì sự phụ thuộc lẫn nhau thúc đẩy họ hoạt động tích cực hơn để giúp nhóm và qua đó giúp chính mình đạt đến thành công. - Thuyết “ giải quyết mâu thuẫn” của Piagie: theo Piagie, để thúc đẩy sự phát triển trí tuệ cho học sinh, giáo viên thường sắp đặt từng đôi học sinh thành một nhóm, trong đó mỗi em có quan điểm đối lập với em kia về câu trả lời cho một số bài tập. Giáo viên yêu cầu từng cặp hai học sinh hoạt động cùng nhau cho đến khi nhất trí hoặc có câu trả lời chung thì đi đến kết luận về bài học. - Thuyết hợp tác tập thể của Vưgôtxky: theo Vưgôtxky, mọi chức năng tâm lý cao cấp đều có nguồn gốc xã hội và xuất hiện trước hết ở cấp độ liên cá nhân, trước khi được chuyển vào trong và tồn tại ở cấp độ cá nhân. Vưgôtxky đã đưa ra khái niệm “vùng phát triển gần” được hiểu là vùng nằm giữa trình độ hiện tại ( đã đạt được) của trẻ với mức độ mà trẻ có thể đạt được nhờ sự trợ giúp, cộng tác của người lớn hay bạn bè. - Thuyết khoa học nhận thức mới “dạy lẫn nhau” của Palinsca và Brown: tư tưởng chủ yếu mà các nhà sư phạm này đưa ra là sự thay phiên nhau trong vai trò người dạy và người học của những người cùng học khi nghiên cứu tài liệu học tập. Lúc đầu giáo viên làm mẫu, đưa ra cách thức nêu vấn đề , đặt câu hỏi, cách tóm tắt, cách phân tích làm sáng tỏ vấn đề..., học sinh học cách làm của giáo viên và áp dụng vào trong nhóm của mình. Các thành viên khác của nhóm tham gia vào quá trình thảo luận bằng cách nêu ra các câu hỏi, trả lời chúng, bình luận, tìm kiếm những từ ngữ chính xác, thích hợp, khái quát và rút ra những kết luận. 8 - Theo quan điểm hoạt động: tổ chức cho học sinh học hợp tác sẽ tạo điều kiện cho các em có nhiều cơ hội học tập hơn và hoạt động giao lưu sẽ làm cho học sinh hứng thú học tập hơn. Dạy học chính là quá trình tổ chức và điều khiển các hoạt động khác nhau để học sinh được hoạt động nhằm chiếm lĩnh tri thức, kĩ năng và hình thành nhân cách. Do bản chất của quá trình dạy học là quá trình hợp tác nên quá trình dạy học là quá trình hoạt động xã hội với một chỉnh thể thống nhất của một hệ thống trong môi trường có mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau. 1.2. Các hình thức tổ chức sinh viên học theo nhóm trong dạy học [17]. 1.2.1. Làm việc theo cặp hai sinh viên (Pai work) Đây là hình thức sinh viên trao đổi với bạn ngồi kế bên để giải quyết tình huống giáo viên đưa ra. Trong quá trình giải quyết tình huống, sinh viên sẽ thu nhận kiến thức một cách tích cực. Ở hình thức học tập này, sinh viên chia sẻ thảo luận những thông tin mình có với bạn cùng nhóm để thu được kiến thức đầy đủ. 1.2.2. Làm việc theo nhóm 6-7 sinh viên (group work) Đối với hình thức làm việc theo nhóm này, giáo viên chia lớp thành nhiều nhóm, mỗi nhóm gồm 6-7 sinh viên. Các nhóm sinh viên phải thực hiện các nhiệm vụ mà giáo viên đặt ra cho nhóm. Có hai loại hình tổ chức hoạt động cho các nhóm sinh viên là hoạt động trao đổi và hoạt động so sánh. Trong hoạt động trao đổi, các nhóm giải quyết các nhiệm vụ khác nhau, sau đó trao đổi cách giải quyết của nhóm mình với các nhóm khác. Hoạt động trao đổi thường được sử dụng cho những bài học có nhiều vấn đề cần giải quyết trong một thời gian ngắn. Trong hoạt động so sánh các nhóm cùng giải quyết một nhiệm vụ sau đó so sánh cách giải quyết của các nhóm khác nhau. Hoạt động so sánh thường được sử dụng cho những bài học có dung lượng không lớn. 1.2.3. Nhóm tổ chức theo kiểu ghép nhóm. (Jipsaw) Ở hình thức tổ chức học nhóm này có sự luân chuyển sinh viên trong các nhóm. Trước tiên, GV chia lớp thành nhiều nhóm, giả dụ 5 nhóm, mỗi nhóm 6 SV. Nhóm 1 gồm 6 sinh viên mang số 1: 111111, nhóm 2 gồm 6 SV mang số 2: 222222. các 9 nhóm 3,4,5 tương tự như vậy. Mỗi nhóm có nhiệm vụ giải quyết các vấn đề khác nhau của một bài học, mỗi thành viên trong nhóm đều phải ghi chép cách giải quyết vấn đề và kết quả thu được. Sau đó, giáo viên tách các thành viên trong nhóm để lập 5 nhóm mới, mỗi nhóm thành 6 thành viên 123456 của các nhóm cũ, các thành viên này trở thành đại sứ cho các nhóm cũ của mình trong nhóm mới. Họ phải thông báo nhiệm vụ, cách giải quyết vấn đề và kết quả đạt được của nhóm cũ trong nhóm mới. Ưu điểm của ghép nhóm là việc báo cáo công việc của các nhóm sẽ do tất cả các thành viên đảm nhận chứ không phải chỉ do một sinh viên khá, giỏi đảm nhận. Mỗi sinh viên sẽ mang một mảng thông tin để lắp ghép thành một thông tin hoàn chỉnh và sẽ không có một sinh viên nào đứng ngoài hoạt động của lớp học. Cách học này góp phần làm tăng sự tự tin cho các thành viên trong nhóm. Nếu trong nhóm cũ, ưu thế thuộc về các SV khá, giỏi thì trong nhóm mới, mỗi thành viên đều có vai trò thực sự. 1.2.4 - Nhóm tổ chức theo kiểu kim tự tháp (Pyramid) Đây là cách tổng hợp ý kiến của tập thể lớp học về một vấn đề của bài học, đầu tiên giáo viên nêu một vấn đề cho các sinh viên làm việc độc lập. Sau đó ghép hai sinh viên thành một cặp để các sinh viên chia sẻ ý kiến của mình. Kế đến các cặp sẽ hợp lại thành nhóm bốn người và tiếp tục trao đổi ý kiến. Sau đó nhóm bốn người sẽ hợp thành nhóm tám, rồi nhóm mười sáu,...Cuối cùng cả lớp sẽ có một bản tổng kết các ý kiến hoặc một giải pháp tốt nhất để giải quyết một vấn đề. Như vậy bất kì ý kiến của cá nhân nào cũng đều phải dựa trên ý kiến của số đông. Hình thức học tập này thể hiện tính dân chủ trong dạy học và dựa trên nguyên tắc tương hỗ. Cách học này giúp sinh viên nhận ra rằng ý kiến tập thể tốt hơn ý kiến cá nhân, mỗi sinh viên sẽ học được nhiều điều hay từ các bạn 1.2.5 – Nhóm tổ chức theo kiểu hoạt động trà trộn (Mingling Activites) Trong hình thức này tất cả sinh viên đều phải đứng dậy và di chuyển trong lớp để thu thập thông tin từ các thành viên khác của lớp. Sự di chuyển khỏi chỗ ngồi cố định làm cho các sinh viên năng động hơn. Đối với sinh viên yếu thì đây là cơ hội cho họ học hỏi nhiều người khác nhau đối với cùng một câu hỏi mà không cảm thấy 10 ngại ngùng xấu hổ. Sinh viên sẽ thấy rằng có thể có nhiều câu trả lời đúng, nhiều ý kiến, nhiều quan điểm khác nhau cho cùng một vấn đề. Có thể coi hoạt động trà trộn là kiểu “trưng cầu ý kiến” và “khảo sát ý kiến” trong tập thể 1.3. Quy trình tổ chức sinh viên học tập theo nhóm Để tổ chức sinh viên học tập theo nhóm, quá trình dạy học cần được xây dựng theo các bước sau đây[7], [31] . 1.3.1. Xác định mục tiêu dạy học. Có hai loại mục tiêu cần xác định rõ trước khi dạy một bài học là mục tiêu về tri thức kĩ năng và mục tiêu về kĩ năng làm việc theo nhóm. Việc xác định rõ mục tiêu dạy học cho phép xác định đúng nội dung và phương pháp dạy học phù hợp. 1.3.2. Thành lập nhóm. Sau khi xác định mục tiêu của bài học, giáo viên cần quyết định hình thức tổ chức nhóm. Khi lựa chọn quy mô của nhóm, giảng viên cần xem xét các yếu tố sau đây: - Nếu số lượng thành viên trong nhóm lớn thì đòi hỏi phạm vi, năng lực và hành động trí tuệ để lĩnh hội kiến thức cũng tăng. Số lượng sinh viên càng nhiều thì cơ hội có sinh viên nhiều năng lực tham gia vào thực hiện nhiệm vụ càng tăng. - Nếu nhóm có nhiều thành viên có năng lực tham gia nhưng kĩ năng làm việc nhóm yếu thì khó có điều kiện để nhiều sinh viên tham gia hoạt động được. Hơn nữa, có rất nhiều kĩ năng làm việc nhóm cần được hình thành trong quá trình làm việc sẽ không có thời gian luyện tập. - Nội dung bài học cũng như các tư liệu, phương tiện học tập có ảnh hưởng quyết định đến việc xác định quy mô của nhóm. - Thời gian càng ít thì quy mô nhóm càng nhỏ. Nhóm nhỏ sẽ có hiệu quả hơn vì thời gian tổ chức nhóm được rút ngắn, mọi thành viên nhóm sẽ có trách nhiệm hơn và khoảng cách giữa các thành viên càng nhỏ lại. - Trong giai đoạn đầu của việc hình thành kĩ năng làm việc nhóm nên bắt đầu từ nhóm nhỏ hoặc đôi một. Khi sinh viên đã có kinh nghiệm, kĩ năng nhất định thì quy mô của nhóm sẽ tăng dần lên. Nếu nhóm có số lượng lớn thì nhiều sinh viên sẽ thụ 11 động hoặc chỉ tương tác với một hay hai thành viên bên cạnh. Trong quá trình hoạt động nhóm giáo viên cần tạo điều kiện để các sinh viên tham gia vào các hoạt động với vai trò quyết định và chịu trách nhiệm với các quyết định đó, để cùng hưởng vui, buồn với các kết quả của mình và vì vậy cần có thời gian để thích ứng với các hoạt động nhóm. Nhóm có các thành viên càng đa dạng về tính cách và năng lực thì hiệu quả hoạt động nhóm càng cao. Với nhóm như vậy thì mỗi vấn đề cần giải quyết sẽ chứa đựng sự cân nhắc, tính toán toàn diện hơn. - Một sinh viên được xếp lần lượt ở các nhóm khác nhau để được làm việc theo nhóm với tất cả các bạn trong lớp là điều hết sức có ý nghĩa. Điều này sẽ tạo ra ở các bạn sinh viên cảm nhận tích cực và lành mạnh về sự hợp tác mang lại cho họ nhiều cơ hội để thực hành các kĩ năng cần thiết khi hoạt động trong các nhóm mới. - Các thành viên của các nhóm phải được ngồi gần nhau sao cho các em có thể dễ dàng chia sẻ tài liệu học tập, duy trì được sự liên hệ với nhau bằng ánh mắt và sự trao đổi nhỏ, đủ nghe trong nhóm mà không ảnh hưởng đến hoạt động của nhóm khác. Tốt nhất là cho các thành viên của nhóm ngồi thành vòng kín. Điều này sẽ làm cho sinh viên tích cực hơn, chủ động hơn, trách nhiệm hơn trong hoạt động. Với cách sắp xếp như vậy, sinh viên cũng có cơ hội để khuyến khích, động viên, giúp đỡ lẫn nhau trong quá trình làm việc theo nhóm. - Các thành viên trong nhóm cần có nhiệm vụ, vai trò rõ ràng. Sau mỗi hoạt động của nhóm các thành viên trong nhóm cần thay đổi vị trí cho nhau, tránh tình trạng chỉ đóng một vai trò trong một thời gian quá lâu. Nhiệm vụ các thành viên trong nhóm có thể bao gồm : + Điều khiển nhóm: Hướng dẫn các thành viên tham gia vào hoạt động, giải thích rõ nhiệm vụ của nhóm, tóm tắt, kiểm tra lại xem mọi thành viên đã hiểu vấn đề chưa, giải quyết các mâu thuẫn trong quá trình hoạt động của nhóm. Sinh viên giữ vai trò này cần có năng lực hơn, đặc biệt là năng lực quản lý, giám sát và hướng dẫn bạn. + Thư ký: ghi chép mọi ý kiến, biên tập, tóm tắt các ý kiến.. + Báo cáo: thay mặt nhóm báo cáo kết quả. 12 + Khuyến khích: động viên mọi thành viên tham gia, nhắc nhở những thành viên “ lười nhác”, “lắm lời” trong nhóm để đảm bảo mọi thành viên trong nhóm đều phải tham gia và được đóng góp vào công việc của nhóm. + Theo dõi và phân bố thời gian: đánh giá sự tham gia của mọi thành viên trong nhóm và thông báo thời gian hoạt động cho nhóm để tránh bị cháy giờ. 1.3.3. Giải thích mục tiêu và nhiệm vụ bài học. Khi tổ chức học tập theo nhóm, giảng viên phải giải thích để các nhóm hiểu rõ mục tiêu và nhiệm vụ học tập được giao. Khi đó giảng viên cần chú ý một số điểm sau đây: - Giải thích mục tiêu và nhiệm vụ học tập phải dựa trên những kiến thức đã được học và những thông tin người học đã biết. Việc giải thích kết quả sẽ đạt được sau bài học sẽ làm tăng hứng thú học tập cho người học, làm cho họ chú ý hơn vào những khái niệm và thông tin có liên quan trong suốt tiến trình của bài học. - Làm rõ nội hàm các khái niệm có liên quan, giải thích tiến trình cần tuân thủ, đưa ra các ví dụ giúp người học hiểu kiến thức, kĩ năng cần phải học và thực hành để hoàn thành nhiệm vụ được giao. Để thúc đẩy tính tích cực lĩnh hội nội dung bài học, giáo viên cần chỉ ra những yếu tố trong tâm của bài học khiến nó khác với bài học trước đó. - Giao nhiệm vụ sao cho người học hiểu rõ việc phải làm. Khi đó ngôn từ của giáo viên phải rõ ràng, mạch lạc để đảm bảo cho người học hiểu rõ, tránh nhầm lẫn sau này. Khi học tập theo nhóm, những thành viên của nhóm không hiểu nhiệm vụ của mình có thể hỏi lại bạn cùng nhóm. Đây là điều kiện tốt để người học nắm nhiệm vụ tốt hơn và tiết kiệm thời gian học tập. Đó cũng chính là ưu điểm của cách học theo nhóm. - Cần có những câu hỏi phụ để kiểm tra xem người học đã hiểu nhiệm vụ được giao hay chưa. Những câu hỏi như thế đảm bảo cho sự trao đổi hai chiều, đảm bảo cho việc giao nhiệm vụ sẽ được thực hiện có hiệu quả và chuẩn bị tâm lý để người học sẵn sàng bắt tay vào thực hiện và hoàn thành nhiệm vụ.