BOÄ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO
TRÖÔØNG ÑAÏI HOÏC SÖ PHAÏM TP.HOÀ CHÍ MINH
[\ @ [\
VÖÔNG MINH HUØNG
QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH -PHAÙT TRIEÅN CAÙC KHU
COÂNG NGHIEÄP VAØ TAÙC ÑOÄNG CUÛA NOÙ ÑEÁN SÖÏ
PHAÂN BOÁ NGUOÀN LAO ÑOÄNG
TÆNH BÌNH DÖÔNG
LUAÄN VAÊN THAÏC SYÕ KHOA HOÏC ÑÒA LYÙ
Chuyeân ngaønh : ÑÒA LYÙ – KINH TEÁ – XAÕ HOÄI
Khoùa
: 12
Maõ soá : 01.07.02
Ngöôøi höôùng daãn khoa hoïc:
PGS.TS. NGUYEÃN KIM HOÀNG
TP. HOÀ CHÍ MINH, THAÙNG - 2002
CAÙC CHÖÕ VIEÁT TAÉT
CNKT
Coâng nhaân kyõ thuaät
CCKT
Cô caáu kinh teá
CN-XD
Coâng nghieäp xaây döïng
CNH
Coâng nghieäp hoùa
DV
Dòch vuï
GDP
Toång saûn phaåm noäi ñòa
GNP
Toång saûn phaåm quoác daân
HÑH
Hieän ñaïi hoùa
HDI
Chæ soá phaùt trieån con ngöôøi
HÑKT
Hoaït ñoäng kinh teá
KCN
Khu coâng nghieäp
LÑ
Lao ñoäng
NLN
Noâng-Laâm-Ngö
MSDC
Möùc soáng daân cö
ÑH vaø CÑ
Ñaïi hoïc vaø Cao ñaúng
TNBQ
Thu nhaäp bình quaân
TP.HCM
Thaønh phoá Hoà Chí Minh
UBND
UÛy ban Nhaân daân
XÑGN
Xoùa ñoùi giaûm ngheøo
Lôøi Caûm Ôn
# "
Taùc giaû luaän vaên xin baøy toû loøng kính troïng vaø bieát ôn saâu saéc ñeán thaày
höôùng daãn khoa hoïc PGS. TS. Nguyeãn Kim Hoàng, Phoù Hieäu tröôûng Tröôøng Ñaïi
hoïc Sö phaïm TP.Hoà Chí Minh, ñaõ taän taâm höôùng daãn, chæ baûo taän tình trong suoát
quaù trình hoaøn thaønh ñeà taøi nghieân cöùu.
Xin chaân thaønh caûm ôn Ban Giaùm Hieäu, Phoøng Khoa hoïc Coâng ngheä sau Ñaïi
Hoïc, Khoa Ñòa lyù Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm TP.Hoà Chí Minh ñaõ taïo ñieàu kieän thuaän
lôïi trong vieäc hoïc taäp, trang bò kieán thöùc ñeå taùc giaûi coù theå hoaøn thaønh luaän vaên.
Xin chaân thaønh caûm ôn Ban Giaùm ñoác KTX Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm TP.Hoà
Chí Minh, caùc thaày coâ giaùo trong toå quaûn lyù SV ñaõ nhieät tình giuùp ñôõ, taïo ñieàu kieän
hoaøn thaønh luaän vaên.
Taùc giaû xin chaân thaønh caûm ôn ñeán caùc cô quan: Sôû NN vaø PTNT, Sôû Taøi
Nguyeân vaø Moâi Tröôøng, Sôû Keá Hoaïch & Ñaàu Tö, Cuïc Thoáng Keâ, Sôû Coâng Nghieäp,
Sôû Thöông Binh Lao Ñoäng Xaõ Hoäi, Ban Quaûn Lyù caùc khu coâng nghieäp Bình Döông,
Toå chöùc Chính quyeàn tænh Bình Döông... ñaõ giuùp ñôõ nhieät tình, cung caáp taøi lieäu, soá
lieäu, cho pheùp taùc giaû ñöôïc tham khaûo nhieàu tö lieäu quyù baùu, höõu ích ñeå hoaøn thaønh
luaän vaên naøy.
Taùc giaû chaân thaønh caûm ôn caùc baïn beø, ñoàng nghieäp gaàn xa, gia ñình vaø
nhöõng ngöôøi thaân ñaõ ñoäng vieân, giuùp ñôõ taùc giaû trong quaù trình nghieân cöùu vaø hoaøn
thaønh luaän vaên.
Taùc Giaû Luaän Vaên
VÖÔNG MINH HUØNG
MÔÛ ÑAÀU
I.
LYÙ DO CHOÏN ÑEÀ TAØI:
Bình Döông laø moät tænh thuoäc vuøng Ñoâng Nam Boä vaø laø moät trong boán
tænh naèm trong vuøng phaùt trieån kinh teá troïng ñieåm phía Nam. Bình Döông coù
vò trí ñòa lyù heát söùc thuaän lôïi, laø cöûa ngoõ phía Baéc TP.Hoà Chí Minh, noái lieàn
vôùi Quoác loä 13, Quoác loä 14, Quoác loä 1A, Ñöôøng saét Xuyeân AÙ. Ñaây laø ñieàu
kieän heát söùc thuaän lôïi cho vieäc phaùt trieån coâng nghieäp.
Naèm caïnh TP.Hoà Chí Minh, moät trung taâm kinh teá thöông maïi – coâng
nghieäp vaø khoa hoïc kyõ thuaät, neân Bình Döông deã daøng thu huùt nguoàn voán,
nhaân löïc – khoa hoïc kyõ thuaät, ñoàng thôøi laïi söû duïng ñöôïc haàu heát caùc cô sôû haï
taàng saün coù cuûa TP.Hoà Chí Minh nhö: saân bay, beán caûng ñöôøng boä. Baûn thaân
Bình Döông coù heä thoáng giao thoâng voâ cuøng thuaän lôïi.
Hôn nöõa, ñaát ñai Bình Döông khoâng phaûi laø loaïi ñaát coù giaù trò veà maët
noâng nghieäp, coù neàn vöõng, chi phí xaây döïng reû hôn caùc tænh trong vuøng. Ñaëc
bieät, Bình Döông laø tænh coù chính saùch thoâng thoaùng, deã thu huùt ñaàu tö trong
vaø nöôùc ngoaøi.
Trong nhöõng naêm qua, vaän duïng ñöôøng loái ñoåi môùi ñuùng ñaén cuûa Ñaûng
vôùi caùch daùm nghó, daùm laøm neân kinh teá Bình Döông coù toác ñoä phaùt trieån khaù
cao, ñaëc bieät laø trong lónh vöïc phaùt trieån coâng nghieäp vaø xaây döïng.
Vôùi chính saùch thu huùt ñaàu tö thoâng thoaùng, taïo moâi tröôøng ñaàu tö
thuaän lôïi, Bình Döông coù baûy khu coâng nghieäp hoaït ñoäng, nhieàu khu coâng
nghieäp khaùc cuõng ñaõ ñöôïc pheâ duyeät vaø ñang ñöôïc xaây döïng haï taàng kyõ
thuaät, thu huùt nhieàu döï aùn ñaàu tö trong vaø ngoaøi nöôùc. Vôùi söï hình thaønh caùc
khu coâng nghieäp ñaõ xaûy ra quaù trình ñoâ thò hoùa, vaø noâng thoân cuûa tænh ñoåi
thay töøng ngaøy. Noù taùc ñoäng tröïc tieáp ñeán söï phaân boá daân cö vaø nguoàn lao
ñoäng cuûa tænh.
Xuaát phaùt töø nhöõng lyù do treân, taùc giaû choïn ñeà taøi treân nhaèm goùp phaàn
vaøo vieäc ñaùnh giaù toác ñoä, nhöõng maët khoù khaên, maët thuaän lôïi trong vieäc phaùt
trieån caùc khu coâng nghieäp hieän nay treân ñòa baøn cuûa tænh cuõng nhö tìm hieåu
nhöõng qui luaät cuûa noù taùc ñoäng ñeán söï phaân boá daân cö vaø lao ñoäng cuûa tænh.
Ñoàng thôøi, taùc giaû cuõng ñaõ tham khaûo moät soá caùc chính saùch vaø ñöa ra giaûi
phaùp phaùt trieån nguoàn nhaân löïc coâng nghieäp cuûa tænh Bình Döông.
MUÏC ÑÍCH VAØ NHIEÄM VUÏ NGHIEÂN CÖÙU:
II.
1. Muïc tieâu cuûa ñeà taøi:
Phaân tích ñöôïc nhöõng öu ñieåm vaø haïn cheá cuûa tænh Bình Döông veà söï
hình thaønh vaø phaùt trieån caùc khu coâng nghieäp ñeå naém baét xu theá cuûa söï phaùt
trieån caùc khu coâng nghieäp.
− Phaùt trieån cuûa caùc khu coâng nghieäp taùc ñoäng ñeán söï phaân boá daân cö
vaø lao ñoäng cuûa tænh.
− Moät soá chính saùch vaø giaûi phaùp nhaèm naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng
cuûa caùc khu coâng nghieäp vaø phaùt trieån nguoàn lao ñoäng cuûa tænh.
2. Nhieäm vuï nghieân cöùu:
− Nhöõng taùc ñoäng cuûa söï hình thaønh caùc khu coâng nghieäp vaø aûnh höôûng
cuûa noù ñeán söï phaân boá nguoàn lao ñoäng cuûa tænh.
− Ñaùnh giaù laïi maët ñöôïc vaø chöa ñöôïc ñeå ñeà xuaát nhöõng phöông aùn toái
öu vaø caùc giaûi phaùp ñeå naâng cao hieäu quaû hoaït ñoäng cuûa neàn kinh teá, taïo moâi
tröôøng kinh teá thuaän lôïi cho söï phaùt trieån nguoàn nhaân löïc.
III.
GIÔÙI HAÏN VAØ PHAÏM VI NGHIEÂN CÖÙU:
− Ñeà taøi ñi saâu veà vieäc phaân tích quaù trình hình thaønh vaø phaùt trieån caùc
khu coâng nghieäp cuûa tænh Bình Döông, taùc ñoäng cuûa noù ñeán söï phaân boá daân cö
vaø nguoàn lao ñoäng cuûa tænh Bình Döông.
− Ñeà taøi nghieân cöùu söï hình thaønh töø naêm 1993 ñeán nay, ñaëc bieät laø taäp
trung ñaùnh giaù veà lôïi theá cuûa tænh vaø nhöõng chuû tröông xaây döïng khu coâng
nghieäp vaø taùc ñoäng cuûa noù ñeán söï phaân boá daân cö. Caùc taøi lieäu ñeàu caäp nhaät
ñeán naêm 2003.
IV.
LÒCH SÖÛ NGHIEÂN CÖÙU VAÁN ÑEÀ:
Söï hình thaønh vaø phaùt trieån caùc khu coâng nghieäp laø vaán ñeà thôøi söï noùng
boûng ñaõ loâi cuoán nhieàu taùc giaû, chuyeân gia quan taâm nghieân cöùu:
− Naêm 1995, PGS. Nguyeãn Vaên Thaùi ñaõ ñöa ra coâng trình Nghieân cöùu
ñaùnh giaù toaøn boä khu cheá xuaát ôû Vieät Nam. Leâ Vaên Ninh ñöa ra coâng trình
Nghieân cöùu söï hình thaønh vaø phaùt trieån caùc khu coâng nghieäp taäp trung ôû Vieät
Nam. Taùc giaû ñaõ phaân tích nhöõng luaän cöù khoa hoïc hình thaønh vaø phaùt trieån
caùc quan ñieåm cuõng nhö nghieân cöùu laäp qui hoaïch phaùt trieån caùc khu coâng
nghieäp, khu cheá xuaát ôû Vieät Nam. Naêm 2002, coù coâng trình bieân soaïn cuûa Boä
Keá hoaïch vaø Ñaàu tö, cô quan ñaïi dieän phía Nam xuaát baûn Khu cheá xuaát vaø khu
coâng nghieäp ôû caùc tænh phía Nam. Thôøi baùo Kinh teá Saøi Goøn thaùng 12/2002 ñaõ
cho ra Kyû yeáu khu coâng nghieäp- khu cheá xuaát Vieät Nam. Caùc quyeån saùch naøy
ñaõ giôùi thieäu chi tieát vaø ñaëc tröng cô baûn cuûa töøng khu coâng nghieäp, lieät keâ
caùc döï aùn ñaàu tö phaân chia theo ngaønh, vuøng vaø quoác gia.
− Baûn baùo caùo toång hôïp: Ñònh höôùng chuyeån dòch cô caáu noäi boä caùc
ngaønh kinh teá, vuøng kinh teá phía Nam, thaùng 4/2002, chuû nhieäm ñeà taøi
TS. Traàn Du Lòch. PGS. TS. Ñaëng Vaên Phan vaø caùc thaønh vieân ñeà taøi naøy phaân
tích hieän traïng chuyeån dòch cô caáu kinh teá vuøng troïng ñieåm phía Nam, ñaùnh giaù
vaán ñeà toàn taïi ñoái vôùi söï phaùt trieån vuøng kinh teá troïng ñieåm phía Nam.
− Ñeà taøi nghieân cöùu caáp Boä: Caùc khu coâng nghieäp, khu cheá xuaát Vieät
Nam – Hieäu quaû hoaït ñoäng vaø xu höôùng phaùt trieån, thaùng 5/2004, chuû nhieäm
ñeà taøi Thaïc só Leâ Thò Höông.
V.
MOÄT SOÁ QUAN ÑIEÅM VAØ PHÖÔNG PHAÙP NGHIEÂN CÖÙU:
1. Heä quan ñieåm nghieân cöùu:
1.1.
Quan ñieåm heä thoáng:
Trong quaù trình coâng nghieäp hoùa vaø hieän ñaïi hoùa, söï taùc ñoäng cuûa caùch
maïng khoa hoïc kyõ thuaät – coâng ngheä cuøng vôùi ñoøi hoûi taêng tröôûng kinh teá
nhanh vaø beàn vöõng. Haàu heát caùc quoác gia hieän nay ñeàu quan taâm ñaëc bieät veà
vieäc tìm kieám nhöõng caùch thöùc vaø giaûi phaùp phaùt huy hieäu quaû tieàm naêng
nguoàn löïc cuûa con ngöôøi. Do vaäy, khi xem xeùt toång theå caùc heä thoáng trong
moái quan heä kinh teá - xaõ hoäi trong quaù trình phaùt trieån, chaát löôïng nguoàn nhaân
löïc caøng cao thì quaù trình hình thaønh vaø chuyeån dòch cô caáu kinh teá theo
höôùng phaùt trieån maïnh meõ hôn.
1.2.
Quan ñieåm toång hôïp laõnh thoå:
Khi nghieân cöùu vaán ñeà phaùt trieån caùc khu coâng nghieäp Bình Döông, ta
khoâng chæ taùch rôøi vaán ñeà taùc ñoäng cuûa noù trong vieäc hình thaønh vaø phaùt trieån
caùc vuøng kinh teá troïng ñieåm phía Nam vaø caùc khu coâng nghieäp quoác gia vì noù
coù moái quan heä höõu cô trong cô caáu toång hôïp laõnh thoå caû nöôùc, laø moät moái quan
heä toång hoøa vì söï thay ñoåi cuûa yeáu toá naøy seõ daãn ñeán söï thay ñoåi yeáu toá khaùc.
1.3.
Quan ñieåm lòch söû – vieãn caûnh:
Quan ñieåm naøy ñöôïc theå hieän roõ neùt nhaát laø khi söï phaùt trieån caùc khu
coâng nghieäp vaø söï phaân boá laïi vaán ñeà nhaân söï vaø nguoàn lao ñoäng, noù laø maét
xích cuûa heä quaû trong quaù khöù, hieän taïi vaø töông lai.
Ñaây laø vaán ñeà ñòa lyù – lòch söû ta phaûi naém baét nhöõng tö lieäu quaù khöù vaø
hieän taïi seõ laøm roõ ñöôïc baûn chaát cuûa vaán ñeà nghieân cöùu. Vì vaäy, khi nghieân
cöùu nguoàn lao ñoäng, neáu ñöùng treân quan ñieåm lòch söû ngöôøi nghieân cöùu môùi
coù söï phaûn aùnh khaùch quan, coù caùi nhìn saâu saéc môùi xaùc ñònh ñöôïc chính xaùc
caùc nguyeân nhaân, hieän töôïng, quaù trình phaùt trieån vaø phaân boá lao ñoäng theo
thôøi gian.
1.4.
Quan ñieåm sinh thaùi vaø phaùt trieån beàn vöõng:
Vôùi quan ñieåm naøy cho pheùp ta huy ñoäng cao nhaát veà khaû naêng caùc
nguoàn nhaân löïc. Tröôùc heát laø noäi löïc ñeå khai thaùc coù hieäu quaû tieàm naêng vaø
lôïi theá cuûa vuøng. Ñoàng thôøi, taêng cöôøng söï phoái hôïp, lieân keát vôùi caùc ñòa
phöông ñeå phaùt huy söùc maïnh toång hôïp ñeå nhaèm taïo söï oån ñònh vaø beàn vöõng
treân cô sôû baûo veä moâi tröôøng, giöõ vöõng an ninh, quoác phoøng vaø traät töï an toaøn
xaõ hoäi.
2. Phöông phaùp nghieân cöùu:
2.1.
Phöông phaùp ñònh tính:
Khaûo saùt thöïc ñòa vaø thu thaäp thoâng tin cô sôû, taùc giaû ñaõ ñeán taän nôi caùc
khu coâng nghieäp, khu daân cö vaø keát hôïp khaûo saùt caùc phöông tieän giao thoâng
vaän taûi, nhöõng ñieàu kieän xaây döïng haï taàng cô sôû.
2.2.
Phöông phaùp ñònh löôïng:
• Phöông phaùp thoáng keâ.
• Phöông phaùp phoûng vaán caùc chuyeân gia, nhaø quaûn lyù.
2.3.
Phöông phaùp baûn ñoà, bieåu ñoà vaø ñoà thò:
Ñaây laø phöông phaùp ñaëc thuø cuûa khoa hoïc Ñòa Lyù. Caùc baûn ñoà trong ñeà
taøi cho pheùp ta bieát keát quaû nghieân cöùu seõ raát höõu duïng trong vieäc phaân tích,
so saùnh, caùc vaán ñeà nghieân cöùu ñöôïc theå hieän moät caùch sinh ñoäng hôn.
Caùc baûn ñoà trong ñeà taøi ñöôïc thaønh laäp treân cô sôû phaàn meàm Mapinfo
7.5 vaø Arview 3.1.
2.4.
Phöông phaùp thoângkeâ, phaân tích vaø so saùnh
Ñeå nghieân cöùu ñeà taøi, taùc giaû ñaõ khai thaùc toái ña vaø coù hieäu quaû ñoái vôùi
nhöõng soá lieäu thoáng keâ ñaõ ñöôïc coâng boá, phaàn lôùn laø nhöõng tö lieäu veà söï hình
thaønh caùc khu coâng nghieäp, quaù trình phaùt trieån vaø tình hình phaân boá daân cö
qua caùc thôøi kyø baèng phöông phaùp thoáng keâ vaø phaân tích ta seõ so saùnh vaø
phaân tích tìm ra haøng loaït nhöõng moái quan heä ñeå tìm ra nguyeân nhaân vaø keát
luaän hoaëc coù nhöõng döï ñoaùn trong töông lai .
2.5.
Phöông phaùp thöïc ñòa
Ñaây laø phöông phaùp heát söùc caàn thieát trong vieäc nghieân cöùu caùc vaán ñeà
ñòa lyù kinh teá –xaõ hoäi . Trong quaù trình thöïc hieän ñeà taøi chuùng toâi ñaõ ñeán tham
quan thöïc teá caùc khu coâng nghieäp vaø khu daân cö cuûa tænh nhaèm thaåm ñònh
nhöõng tö lieäu vaø nguoàn thoâng tin maø mình thu thaäp ñöôïc
Chöông 1
CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ QUAÙ TRÌNH HÌNH THAØNH & PHAÙT TRIEÅN
CAÙC KHU COÂNG NGHIEÄP VAØ SÖÏ PHAÂN BOÁ NGUOÀN LAO ÑOÄNG
µ¸
I.
CÔ SÔÛ LYÙ LUAÄN VEÀ KHU COÂNG NGHIEÄP:
1. Khaùi nieäm veà khu coâng nghieäp:
1.1.
Taäp trung coâng nghieäp theo khoâng gian laø gì?
Taäp trung coâng nghieäp theo khoâng gian laø hình thaùi toå chöùc khoâng gian
coâng nghieäp khaùch quan xuaát phaùt töø baûn chaát hoaït ñoäng cuûa ngaønh, ñöôïc theå
hieän ôû hai maët: qui moâ xí nghieäp ngaøy caøng lôùn, maät ñoä xí nghieäp ngaøy caøng
cao. Quaù trình naøy, ngoaøi vieäc taïo ra caùc loaïi hình xí nghieäp hieän ñaïi, qui moâ
lôùn, coøn laøm xuaát hieän heä thoáng caùc khoâng gian coâng nghieäp vôùi nhöõng caáp ñoä
khaùc, nhöõng phaân hoùa laõnh thoå maïnh meõ veà qui moâ vaø cöôøng ñoä kinh teá noùi
chung; caùc doøng chaûy saûn phaåm cuõng trôû neân môû roäng, nhanh choùng hôn giöõa
caùc khoâng gian kinh teá - xaõ hoäi.
Toå chöùc khoâng gian coâng nghieäp laø quaù trình löïa choïn vò trí phaân boá,
ñoàng thôøi thieát laäp caùc moái lieân keát kinh teá – xaõ hoäi lieân ngaønh, lieân vuøng vaø
quoác teá cho caùc ngaønh coâng nghieäp. Vieäc toå chöùc naøy phaûi ñaûm baûo phuø hôïp
giöõa ñaëc ñieåm kinh teá- kyõ thuaät ngaønh coâng nghieäp vôùi nguoàn löïc phaùt trieån
cuûa töøng vuøng, töøng böôùc nhaèm taän duïng toát nhaát nhöõng nguoàn löïc vaø toái
thieåu hoùa caùc chi phí saûn xuaát – kinh doanh.
1.2.
Tính khaùch quan cuûa quaù trình taäp trung coâng nghieäp theo
khoâng gian:
Taäp trung coâng nghieäp theo khoâng gian xuaát phaùt töø baûn chaát hoaït ñoäng
cuûa ngaønh coâng nghieäp. Ngaønh coâng nghieäp taùc ñoäng vaøo caùc vaät theå “voâ
sinh” ñoù laø caùc Noâng – Laâm – Ngö saûn ñaõ ñöôïc thu hoaïch, caùc loaïi khoaùn saûn
khoâng coù söï soáng, caùc loaïi saûn phaåm haàu heát coù theå thaùo raùp hoaëc ñaõ cheá
bieán. Ñaëc ñieåm naøy giuùp ngaønh coâng nghieäp ít phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän töï
nhieân, coù theå toå chöùc theo khoâng gian linh hoaït hôn, gaén vôùi nhöõng yeáu toá saûn
xuaát quan troïng hoaëc thò tröôøng tieâu thuï, khaû naêng ruùt ngaén thôøi gian saûn xuaát,
mau thu hoài voán.
Maët khaùc, noù laïi phuï thuoäc vaøo quaù trình saûn xuaát coâng nghieäp. Ñaây laø
quaù trình kyõ thuaät, khaùc vôùi noâng nghieäp laø quaù trình sinh hoïc - kyõ thuaät, ñeå taïo
ra saûn phaåm chaát löôïng, giaù thaønh reû, saûn xuaát coâng nghieäp phaûi tuaân thuû theo
qui trình coâng ngheä tieân tieán ñeå ñaùp öùng nhu caàu tieát kieäm chi phí, ñaït hieäu quaû
kinh teá vaø coøn nhaèm baûo veä moâi tröôøng, khaéc phuïc tröôøng hôïp khan hieám taøi
nguyeân vaø oâ nhieãm.
Nhö vaäy, taäp trung theo khoâng gian vöøa laø khaû naêng, vöøa laø nhu caàu
khaùch quan trong quaù trình phaùt trieån coâng nghieäp. Chính ñieàu naøy khieán taäp
trung hoùa trong coâng nghieäp ngaøy caøng cao vaø trôû neân ñaëc thuø rieâng cuûa ngaønh,
ñaëc bieät laø khaû naêng taäp hôïp, haáp daãn nhöõng ngaønh ngheà khaùc, hoäi tuï daân cö vaø
kieán laäp ñoâ thò.
Khu coâng nghieäp theo quan nieäm cuûa ñòa lyù Xoâ Vieát laø hình thöùc toå
chöùc laõnh thoå coâng nghieäp nhöng chöa thaät söï thoáng nhaát veà noäi dung vaø
nhöõng ñaëc tröng chuû yeáu. Caùc nhaø khoa hoïc cuûa Tröôøng Ñaïi hoïc Toång hôïp
Matxcôva ñöa moät vaøi ñònh nghóa sau:
− Khu coâng nghieäp laø söï keát hôïp theo laõnh thoå cuûa nhöõng ñieåm coâng
nghieäp ôû gaàn nhau, ñöôïc qui tuï veà moät hay moät vaøi trung taâm coâng nghieäp vaø
bò chi phoái bôûi caùc nhaân toá phaân boá coâng nghieäp ñoàng nhaát.
− Moät ñònh nghóa khaùc cho raèng khu coâng nghieäp laø söï taäp hôïp theo
laõnh thoå cuûa nhöõng ñieåm coâng nghieäp, taïo thaønh söï thoáng nhaát kinh teá vaø neàn
taûng laø caùc ngaønh coâng nghieäp lôùn coù yù nghóa toaøn quoác vaø caùc ngaønh phuïc
vuï coù lieân quan (Iu. Xautxkin, 1981).
2. Caùc ñònh nghóa vaø nhöõng ñaëc tröng cuûa khu coâng nghieäp:
BAÛNG 1:
CAÙC THUAÄT NGÖÕ ÑOÀNG NGHÓA VÔÙI KHU COÂNG NGHIEÄP
− Industrial Estates
− Industrial Parks
− Industrial Zones
− Industrial Cluster
− Industrial Processing Zones
− Export Processing Zones
− Business Parks
− Science and Research Parks
− High-tech-centers
− Bio-technology Parks
− Eco-industrial Parks
Nguoàn: Quaûn lyù moâi tröôøng caùc KCN INFOTERRA. 2000
Hieän nay, phaàn lôùn caùc taøi lieäu nghieân cöùu veà khu coâng nghieäp ôû Vieät
Nam ñeàu söû duïng ñònh nghóa trích töø qui cheá khu coâng nghieäp, khu cheá xuaát,
khu coâng nghieäp cao ñöôïc ban haønh cuøng Nghò ñònh 36/CP ngaøy 24/04/1997.
Khu coâng nghieäp laø khu taäp trung caùc doanh nghieäp khu coâng nghieäp chuyeân
saûn xuaát haøng coâng nghieäp vaø thöïc hieän caùc dòch vuï cho saûn xuaát coâng
nghieäp, coù ranh giôùi ñòa lyù xaùc ñònh, khoâng coù daân cö sinh soáng, do Chính
phuû hoaëc Thuû töôùng quyeát ñònh thaønh laäp. Trong khu coâng nghieäp coù theå coù
doanh nghieäp cheá xuaát. Ñònh nghóa naøy thaät ra chæ nhaèm phuïc vuï cho coâng
taùc quaûn lyù, giuùp caùc ban quaûn lyù khu coâng nghieäp vaø nhöõng cô quan chöùc
naêng coù lieân quan phaân bieät khu coâng nghieäp vôùi ñoái töôïng khaùc veà maët hình
thöùc vaø qui cheá.
Theo ñònh nghóa ñôn giaûn cuûA PEDDLE (1993): “Khu coâng nghieäp laø
moät khoaûng ñaát töông ñoái roäng chia nhieàu loâ vaø ñöôïc xaây döïng haï taàng, trong
ñoù caùc xí nghieäp deã daøng löïa choïn ñòa ñieåm phaùt trieån, thoáng nhaát söû duïng haï
taàng vaø höôûng nhöõng lôïi theá vò trí lieàn keà nhau”(1).
(1)
Theo INFOTERRA, quaûn lyù moâi tröôøng caùc khu coâng nghieäp, Tr. 3-5, 2000.
Trong nhöõng naêm gaàn ñaây, khu coâng nghieäp ñöôïc chuù troïng vaø coù
quaûn lyù rieâng, vì ñöôïc xem nhö moät ñoái töôïng quy hoaïch phaùt trieån coâng
nghieäp, duøng ñeå ñoùn ñaàu xu theá taäp trung coâng nghieäp trong quaù trình coâng
nghieäp hoùa.
Boä phaän daân cö bao goàm nhaø ôû cho ngöôøi lao ñoäng vaø nhöõng haï taàng
xaõ hoäi thieát yeáu ñeàu phaûi ñöôïc xem nhö laø moät trong nhöõng thaønh phaàn cô
baûn cuûa khu coâng nghieäp, cho neân quy hoaïch phaùt trieån caùc khu coâng nghieäp
phaûi keát hôïp quy hoaïch laïi caùc ñieåm vaø cuïm daân cö cuøng vôùi haï taàng xaõ hoäi
keøm theo.
Toùm laïi, coù theå ñònh nghóa khu coâng nghieäp nhö sau: Khu coâng nghieäp
laø ñòa baøn taäp trung coâng nghieäp töông ñoái thuaän lôïi nhöng khoâng lôùn laém,
caùc hoaït ñoäng trong khu coâng nghieäp chuyeân saûn xuaát haøng coâng nghieäp vaø
thöïc hieän nhöõng dòch vuï saûn xuaát coâng nghieäp, coù theå coù nhöõng lieân keát kinh
teá - kyõ thuaät vôùi nhau, thoáng nhaát söû duïng haï taàng saûn xuaát vaø haï taàng xöû lyù
chaát thaûi (neáu coù). Ñoàng thôøi phaùt trieån moät soá haï taàng xaõ hoäi do daân cö
ngaøy caøng gia taêng(1).
3. Phaân bieät khu coâng nghieäp vôùi nhöõng khoâng gian coâng nghieäp khaùc:
Quaù trình taäp trung coâng nghieäp thöôøng taïo ra nhöõng khoâng gian coâng
nghieäp ñaëc thuø coù quy moâ, möùc ñoä lieân keát vaø tính ña daïng trong caùch khaùc
nhau. Coù theå phaân bieät 4 möùc ñoä cô baûn töø thaáp ñeán cao nhö sau:
BAÛNG 2:
Daûi coâng nghieäp
Trung taâm coâng nghieäp
Khu coâng nghieäp
Ñieåm coâng nghieäp
(1)
Caùc khu coâng nghieäp, khu cheá xuaát Vieät Nam – Hieäu quaû hoaït ñoäng vaø xu höôùng phaùt trieån, Thaïc só Leâ Thò
Höông, thaùng 5/2004.
3.1.
Ñieåm coâng nghieäp:
Ñieåm coâng nghieäp laø möùc taäp trung thaáp nhaát trong toå chöùc khoâng gian
coâng nghieäp, bao goàm moät vaøi xí nghieäp lieàn keà nhau, gaén vôùi moät ñieåm daân
cö, phaân boá gaàn nguyeân lieäu hoaëc thò tröôøng tieâu thuï, khoâng nhaát thieát phaûi coù
haï taàng rieâng. Trong ñieåm coâng nghieäp khoâng coù nhöõng lieân heä saûn xuaát, neáu
coù cuõng raát loûng leûo.
Ñieåm coâng nghieäp laø haït nhaân taïo ra nhöõng cuïm kinh teá-xaõ hoäi ôû noâng
thoân, giuùp taän duïng nguoàn nguyeân lieäu noâng-laâm-ngö saûn, lao ñoäng,... vaø ñaùp
öùng kòp thôøi caùc nhu caàu trong saûn xuaát, ñaëc bieät laø saûn xuaát noâng nghieäp
hoaëc ñôøi soáng taïi choã.
3.2.
Khu coâng nghieäp (hay caùch hieåu tröôùc ñaây laø cuïm coâng nghieäp):
Khu coâng nghieäp coù quy moâ taäp trung trung bình, bao goàm moät soá ñieåm
coâng nghieäp phaùt trieån gaàn nhau; thoáng nhaát söû duïng maïng löôùi haï taàng, coù
theå coù nhöõng lieân heä saûn xuaát nhaát ñònh giöõa caùc xí nghieäp. Hình thaùi taäp
trung naøy cho pheùp söû duïng hieäu quaû hôn maïng löôùi haï taàng vaø caùc nguoàn löïc
quan troïng khaùc.
Trong nhöõng ñieàu kieän khoâng thuaän lôïi laém veà dieän tích maët baèng, haï
taàng, lao ñoäng, voán ñaàu tö,... khu coâng nghieäp chæ laø haït nhaân taïo neân hoaëc
laøm taêng toác coâng nghieäp hoùa caùc ñoâ thò nhoû ôû vuøng noâng nghieäp, nhö thò traán,
thò töù,... Nhöng neáu dieän tích maët baèng coù khaû naêng môû roäng, caùc ñieàu kieän haï
taàng, lao ñoäng, voán coù theå taêng cöôøng; ñaëc bieät laø vò trí tieáp caän deã daøng vôùi
caùc trung taâm tieâu thuï lôùn (ngoaïi thaønh cuûa thaønh phoá lôùn, treân ñòa baøn cuûa
thaønh phoá loaïi vöøa coøn nhieàu dieän tích döï tröõ, gaàn truïc hoaëc trung taâm giao
thoâng quan troïng cuûa quoác gia), khu coâng nghieäp seõ laø haït nhaân taïo ra hoaëc
laøm taêng toác coâng nghieäp hoùa caùc thaønh phoá loaïi vöøa nhö thò xaõ, thaønh phoá
thuoäc tænh, caùc vaønh ñai ngoaïi thaønh; moät soá khu coâng nghieäp phaùt trieån lieàn
keà nhau, taïo neân nhöõng trung taâm coâng nghieäp quan troïng, hoaëc cao hôn nöõa.
3.3.
Trung taâm coâng nghieäp:
Trung taâm coâng nghieäp laø hình thöùc taäp trung coâng nghieäp coù trình ñoä
cao, phaùt trieån treân ñòa baøn cöïc kyø thuaän lôïi veà vò trí ñòa lyù vaø nhöõng nguoàn
löïc phaùt trieån khaùc. Caùc ñôn vò ñöôïc taäp trung coù nhöõng lieân heä taát yeáu veà
kinh teá-kyõ thuaät, gaén lieàn vôùi nhöõng ñoâ thò vöøa vaø lôùn, ña daïng vaø hieän ñaïi
trong caùc loaïi hình dòch vuï. Moãi trung taâm coâng nghieäp coù theå goàm moät soá khu
vaø ñieåm coâng nghieäp lieàn keà nhau, coù nhöõng xí nghieäp lôùn mang tính “haït
nhaân”, taùc ñoäng ñeán xung quanh, bieåu thò xu höôùng chuyeân moân hoùa noùi
chung cuûa toaøn trung taâm.
3.4.
Daûi coâng nghieäp:
Daûi trong nghieäp laø keát quaû taäp trung cao ñoä caùc hoaït ñoäng coâng nghieäp
vaø dòch vuï trong quaù trình coâng nghieäp hoùa, ñoâ thò hoùa. Daûi coâng nghieäp
thöôøng bao goàm moät soá trung taâm coâng nghieäp, xen keõ nhieàu khu vaø ñieåm
coâng nghieäp lieàn keà nhau, trong ñoù coù nhöõng xí nghieäp quy moâ lôùn mang taàm
côõ quoác teá. Daûi coâng nghieäp laø haït nhaân taïo ra nhöõng thaønh phoá cöïc lôùn, caùc
chuoãi ñoâ thò (urban agglomeration), hoaëc vuøng ñoâ thò (urban region), hay khu
vöïc ñoâ thò (urban area). Qui moâ taäp trung naøy hieän nay boäc loä nhieàu vaán ñeà
phöùc taïp, aûnh höôûng tieâu cöïc caû veà kinh teá, xaõ hoäi, moâi tröôøng, laãn quoác
phoøng; do vaäy chính phuû caùc nöôùc thöôøng khoáng cheá khoâng cho phaùt trieån.
II.
TOÅNG QUAN CAÙC LYÙ THUYEÁT PHAÙT TRIEÅN VAØ TOÅ CHÖÙC
KHOÂNG GIAN COÂNG NGHIEÄP:
Quy luaät phaùt trieån vaø toå chöùc khoâng gian caùc khu coâng nghieäp khoâng
naèm ngoaøi quy luaät phaùt trieån vaø toå chöùc khoâng gian coâng nghieäp noùi chung.
Treân theá giôùi, coù nhieàu lyù thuyeát veà phaùt trieån vaø toå chöùc khoâng gian coâng
nghieäp; trong ñoù, moät soá quan ñieåm döïa chuû yeáu vaøo nhöõng nhaân toá khaùch
quan gaén lieàn vôùi cô caáu nguoàn löïc noäi sinh laãn ngoaïi tuï cuûa töøng vuøng, töøng
quoác gia vaø ñaëc ñieåm kinh teá-kyõ thuaät cuï theå cuûa töøng ngaønh coâng nghieäp;
nhöõng quan ñieåm coøn laïi ñaët neàn taûng vaøo haønh vi cuûa nhaø ñaàu tö.
Maët khaùc, khoâng gian coâng nghieäp laø moät boä phaän quan troïng cuûa
khoâng gian kinh teá-xaõ hoäi, quaù trình toå chöùc khoâng gian coâng nghieäp laø quaù
trình coù aûnh höôûng quyeát ñònh ñeán toaøn boä quaù trình toå chöùc khoâng gian kinh
teá-xaõ hoäi, nhöng ñoàng thôøi cuõng chòu taùc ñoäng töø caùc quaù trình toå chöùc khoâng
gian caùc lónh vöïc khaùc. Nhö vaäy, caùc khaùi nieäm chung veà khoâng gian kinh teáxaõ hoäi, veà toå chöùc khoâng gian kinh teá-xaõ hoäi cuõng laø nhöõng lyù luaän caàn thieát
khi xem xeùt ñeán cô sôû lyù thuyeát phaùt trieån vaø toå chöùc khoâng gian coâng nghieäp.
1. Khaùi nieäm khoâng gian kinh teá-xaõ hoäi vaø toå chöùc khoâng gian kinh teáxaõ hoäi:
1.1.
Khoâng gian kinh teá-xaõ hoäi:
Laø moät boä phaän laõnh thoå coù khaû naêng cung caáp nhöõng nguoàn löïc phaùt
trieån, choïn loïc caùc hoaït ñoäng kinh teá-xaõ hoäi thoâng qua nhöõng quan heä phaân boá,
nhöõng lieân keát kinh teá lieân ngaønh, lieân vuøng vaø quoác teá. Döôùi goùc ñoä toå chöùc
khoâng gian, ngöôøi ta thöôøng xem khoâng gian kinh teá-xaõ hoäi laø moät tröôøng löïc
(gioáng nhö caùc tröôøng löïc trong vaät lyù hoïc), vôùi 3 thaønh phaàn sau ñaây:
− Trung taâm kinh teá-xaõ hoäi (coøn goïi laø cöïc hay nuùt phaùt trieån): laø nôi coù
nhieàu nguoàn löïc thuaän lôïi, taäp trung daân cö ñoâng ñuùc, caùc hoaït ñoäng coâng
nghieäp cheá bieán vaø dòch vuï phaùt trieån hôn caû. Ñaây laø boä phaän taïo ra caùc löïc
lieân keát kinh teá-xaõ hoäi, hay coøn ñöôïc goïi ngaén goïn laø boä phaän taïo löïc.
− Haønh lang phaùt trieån: laø nôi dieãn ra caùc doøng lieân keát kinh teá-xaõ hoäi
giöõa caùc rung taâm. Thöïc chaát ñaây chính laø maïng löôùi haï taàng, bao goàm: ñöôøng
saù, beán baõi, ñieän, nöôùc, thoâng tin lieân laïc. Thoâng qua haønh lang, söùc phaùt trieån
töø trung seõ daãn truyeàn ra caùc beà maët, haønh lang phaùt trieån ñi ñeán ñaâu, ôû ñoù seõ
coù söï phaùt trieån. Haønh lang phaùt trieån laø boä phaän thöïc hieän caùc löïc.
− Beà maët: laø nhöõng “choã troáng” cuûa khoâng gian kinh teá xaõ hoäi, daân cö
thöa thôùt, phaùt trieån chuû yeáu caùc ngaønh noâng nghieäp, coâng nghieäp khai thaùc.
Beà maët laø boä phaän chòu taùc ñoäng bôûi caùc löïc töø trung taâm thoâng qua haønh lang,
nhöõng nôi naøo gaàn trung taâm vaø haønh lang seõ coù trình ñoä phaùt trieån cao hôn,
caøng xa trung taâm, haønh lang caøng keùm phaùt trieån. Nôi naøo söùc aûnh höôûng cuûa
trung taâm trôû neân khoâng ñaùng keå, ñoù chính laø ranh giôùi cuûa beà maët.
1.2.
Toå chöùc khoâng gian kinh teá - xaõ hoäi:
Laø quaù trình löïa choïn coù tính chieán löôïc caùc caùch thöùc phaùt trieån vaø boá
trí nhöõng trung taâm, nhöõng haønh lang, caùc beà maët, treân cô sôû taän duïng cao
nhaát caùc nguoàn löïc, taïo ra moät cô caáu khoâng gian kinh teá-xaõ hoäi toái öu trong
moät giai ñoaïn phaùt trieån nhaát ñònh.
Ñeå ñaûm baûo tính chieán löôïc, coù taàm nhìn saâu roäng vaø toång hôïp, quaù
trình toå chöùc khoâng gian kinh teá-xaõ hoäi phaûi ñöôïc thöïc hieän moät caùch trình töï,
coù keá thöøa vaø ñieàu chænh qua laïi giöõa caùc böôùc sau ñaây:
− Phaân vuøng kinh teá: ñònh höôùng phaùt trieån caùc ngaønh kinh teá trong moät
cô caáu coù chuyeân moân hoùa vaø phaùt trieån toång hôïp treân phaïm vi caû nöôùc cuõng
nhö töøng vuøng (taàm nhìn roäng, laâu daøi).
− Laäp toång sô ñoà phaùt trieån vaø phaân boá caùc ngaønh, caùc vuøng kinh teá lôùn:
thöïc chaát ñaây laø nhöõng sô ñoà phaùt trieån vaø phaân boá töøng ngaønh, töøng vuøng
kinh teá lôùn (taàm nhìn laâu daøi, bao quaùt treân toaøn vuøng lôùn, toaøn quoác, thaäm chí
theá giôùi nhöng giôùi haïn ôû töøng ngaønh).
− Quy hoaïch vuøng: toå chöùc hôïp lyù vaø cuï theå hôn toaøn boä caùc hoaït ñoäng
kinh teá, daân cö, maïng löôùi haï taàng saûn xuaát vaø xaõ hoäi treân moät khoâng gian
khoâng lôùn laém. Quy moâ khoâng gian thích hôïp cho böôùc quy hoaïch, töùc laø quy
moâ coù khaû naêng ñaûm baûo caû tính hôïp lyù nhaát laãn cuï theå nhaát cuûa quy hoaïch so
vôùi nhöõng böôùc tröôùc, thöôøng phaûi nhoû hôn caáp vuøng kinh teá lôùn vaø lôùn hôn
moät ñôn vò saûn xuaát (taàm nhìn saâu, cuï theå, toång hôïp nhieàu maët khaùc nhau
trong phaïm vi khoâng gian heïp).
2. Lyù thuyeát vò trí phaân boá coân g nghieäp toái öu (optimum industry
location theory):
Lyù thuyeát naøy thoaït tieân do Alfred Weber (1909) ñöa ra, sau ñoù ñöôïc
M.L. Greenhut, Isard (1956) vaø Smith (1981) caûi thieän. Lyù thuyeát vò trí phaân
boá coâng nghieäp toái öu quan taâm ñeán hai yeáu toá:
− Moät laø, ñaët gaàn caùc ñaàu vaøo quan troïng nhö nguyeân lieäu, nhieân lieäunaêng löôïng, lao ñoäng, voán ñaàu tö vaø thò tröôøng tieâu thuï saûn phaåm (ñaàu ra).
− Hai laø, chi phí mua caùc ñaàu vaøo vaø phaân phoái saûn phaåm ñeán thò
tröôøng tieâu thuï phaûi thaáp; trong ñoù, yeáu toá chi phí ñöôïc xem laø quan troïng hôn
caû.
Vò trí phaân boá coâng nghieäp toái öu phaûi ñaûm baûo toái thieåu hoùa giaù thaønh
saûn phaåm (chi phí saûn xuaát coäng vôùi chi phí vaän taûi). Lyù thuyeát naøy taïo neàn
taûng cho vieäc öùng duïng phöông phaùp chi phí so saùnh ñeå xaây döïng caùc luaän
chöùng toå chöùc khoâng gian coâng nghieäp. Theo nhaän ñònh cuûa W. Isard, caû lyù
thuyeát vaø phöông phaùp noùi treân hieän vaãn coøn öùng duïng roäng raõi trong nhieàu
ngaønh coâng nghieäp, keå caû coâng nghieäp kyõ thuaät cao vaø dòch vuï thöông maïi.
3. Lyù thuyeát haønh vi (behavioural theory) [Fotheringham, O’Kelly
(1989) vaø Sen. Smith (1995):
Tröôøng phaùi haønh vi döïa vaøo “tính hôïp lyù coù giôùi haïn” vaø “caùch tieáp
caän heä thoáng” ñeå xaùc ñònh vò trí phaân boá coâng nghieäp. Tính hôïp lyù coù giôùi haïn
coù nghóa laø caùc coâng ty thöôøng khoâng tìm ñeán nhöõng vò trí phaân boá toái öu thaät
söï do bò giôùi haïn bôûi moät soá yeáu toá coù tính chuû quan. Nhöõng yeáu toá ñoù phaùt
sinh töø chính ngöôøi ra quyeát ñònh, hoaëc toå chöùc maø ngöôøi ra quyeát ñònh chòu
aûnh höôûng. Nhö vaäy, khaû naêng choïn ñòa ñieåm ñaàu tö seõ phuï thuoäc vaøo cô caáu
toå chöùc cuûa coâng ty vaø caùc muïc tieâu phaùt trieån cuûa ñôn vò. Caùch tieáp caän heä
thoáng nhaèm nghieân cöùu nhöõng ñoái töôïng treân ñaây vaø moái lieân heä giöõa chuùng
ñeå tìm ra lôøi giaûi veà ñòa ñieåm phaân boá, cuï theå:
− Phaân tích cô caáu cuûa ñôn vò coù nhu caàu löïa choïn ñòa ñieåm ñaàu tö vaø
taïo nhöõng lieân keát.
− Moâ hình hoùa kieåu taêng tröôûng vaø lieân heä vôùi thöïc traïng cuûa ñôn vò.
− Phaân tích nhöõng taùc ñoäng töø moâi tröôøng beân ngoaøi ñoái vôùi chieán löôïc
phaùt trieån cuûa ñôn vò.
Lyù thuyeát naøy coù öu ñieåm noåi baät laø caân nhaéc ñeán aûnh höôûng cuûa nhöõng
thay ñoåi trong moâi tröôøng kinh teá beân ngoaøi ñoái vôùi haønh vi cuûa ngöôøi quyeát
ñònh ñòa ñieåm ñaàu tö. Tuy nhieân, quan ñieåm haønh vi quaù ñeà cao vai troø quaûn
trò cuûa caù nhaân, ñoâi khi laïi boû qua nhöõng cô sôû khaùch quan caàn thieát coù aûnh
höôûng lôùn ñeán hieäu quaû löïa choïn vò trí phaân boá cuûa ñôn vò.
4. Nhöõng lyù thuyeát veà lieân quan vaø phaân coâng hôïp taùc giöõa caùc
ngaønh coâng nghieäp :
Nhieàu taùc giaû raát chuù troïng ñeán coâng ngheä saûn xuaát cuûa ngaønh coâng
nghieäp, ñaëc bieät laø tính lieân heä saûn xuaát thöôøng xuyeân giöõa caùc ngaønh, tính
lieân tuïc giöõa caùc khaâu trong quaù trình saûn xuaát, töø ñoù coù nhöõng giaûi phaùp phaân
boá ñoàng thôøi haøng loaït caùc ngaønh coâng nghieäp phuø hôïp vôùi nguoàn löïc cuûa
töøng vuøng. Chuùng toâi xin toång quan quan ñieåm naøy döôùi daïng moät soá lyù
thuyeát.
4.1.
Lyù thuyeát chu trình ñoäng löïc - saûn xuaát hay lieân hôïp coâng nghieäp:
Quan ñieåm naøy do N.N. Koloxopxki 9/1947) ñeà xöôùng vaø ñöôïc nhieàu
nhaø kinh teá Nga uûng hoä vaøo nhöõng naêm 60 – 70. Xuaát phaùt töø ñaëc ñieåm coâng
ngheä saûn xuaát cuûa caùc ngaønh coâng nghieäp, nhaèm ñaûm baûo muïc tieâu hieäu quaû
kinh teá gaén lieàn vôùi söû duïng tieát kieäm taøi nguyeân thieân nhieân, taän duïng pheá
phuï phaåm, giaûm thieåu oâ nhieãm moâi tröôøng, caùc taùc giaû ñaõ laøm roõ nhöõng lieân
heä saûn xuaát giöõa caùc ngaønh khaùc nhau treân cô sôû söû duïng moät loaïi taøi nguyeân
nhaát ñònh. Chu trình ñoäng löïc - saûn xuaát laø taäp hôïp caùc quaù trình saûn xuaát coù
lieân quan vôùi nhau, trong ñoù coù nhieàu quaù trình saûn xuaát phuï xoay quanh moät
quaù trình saûn xuaát chính; döïa treân cô sôû cheá bieán toång hôïp moät loaïi nguyeân
lieäu (chuû yeáu). Nhö vaäy, khi phaân boá caùc xí nghieäp gaàn nhau phaûi theo nhöõng
quy ñònh chaët cheõ chöù khoâng theå tuøy tieän. Ñoù laø nhöõng xí nghieäp coù lieân heä
maät thieát vôùi nhau veà saûn xuaát, coù taùc ñoäng maïnh meõ ñoái vôùi nhau chöù khoâng
chæ ñôn giaûn laø cuøng toàn taïi trong moät phaïm vi khoâng gian naøo ñoù. Maët khaùc,
söï toàn taïi cuûa nhöõng xí nghieäp trong chu trình cuõng phaûi phuø hôïp vôùi cô caáu
nguoàn löïc cuûa vuøng. Trong caùc taøi lieäu veà toå chöùc khoâng gian coâng nghieäp ôû
Myõ, Anh, khaùi nieäm lieân hôïp coâng nghieäp (industrial complex) ñoàng nghóa vôùi
khaùi nieäm chu trình ñoäng löïc - saûn xuaát. Theo W. Isard, “tröôùc kia lieân hôïp
coâng nghieäp ñöôïc hieåu laø taäp hôïp caùc hoaït ñoäng toàn taïi trong moät vò trí phaân
boá nhaát ñònh (töùc trong moät xí nghieäp, goïi laø xí nghieäp lieân hôïp), bao goàm moät
loaït caùc ngaønh coù quan heä qua laïi vôùi nhau veà saûn xuaát, tieáp thò cuøng vôùi
nhöõng quan heä lieân vuøng khaùc; hieän nay, ngöôøi ta khoâng coøn quan nieäm cöùng
nhaéc raèng lieân hôïp coâng nghieäp laø taäp hôïp caùc hoaït ñoäng xí nghieäp, nhöng neáu
caùc hoaït ñoäng khoâng cuøng moät xí nghieäp maø cuøng moät lieân hôïp thì ít nhaát cuõng
phaûi boá trí lieàn keà nhau theo khoâng gian”(1).
Quan heä giöõa caùc ñôn vò saûn xuaát trong toå chöùc lieân hôïp coù theå laø cheá
bieán tuaàn töï, hoaëc cheá bieán ñoàng thôøi moät nguyeân vaät lieäu ban ñaàu, hay moät
soá ngaønh taäp trung cheá bieán caùc pheá phuï phaåm cho quaù trình saûn xuaát chính.
Lieân hôïp coâng nghieäp phaùt trieån maïnh trong caùc ngaønh luyeän kim, hoùa chaát,
cheá bieán goã, cheá bieán löông thöïc thöïc phaåm, deät-may.
Lieân hôïp coâng nghieäp mang laïi nhieàu lôïi ích: moät laø giaûm chi phí ñaàu tö
xaây döïng; hai laø söû duïng toång hôïp nguyeân vaät lieäu, taän duïng caùc pheá phuï
phaåm, giaûm hao phí lao ñoäng; ba laø giaûm bôùt chi phí vaø ruùt ngaén cöï ly vaän
chuyeån trong quaù trình saûn xuaát, töø ñoù ruùt ngaén thôøi gian saûn xuaát. Noùi toùm
laïi, lieân hôïp coâng nghieäp seõ laøm giaûm giaù thaønh saûn phaåm, giaûm nhöõng taùc
ñoäng tieâu cöïc ñoái vôùi moâi tröôøng. Song, nhöõng lôïi ích treân chæ phaùt huy khi
quy moâ lieân hôïp ñaït möùc thích hôïp.
4.2.
Lyù thuyeát phaân coâng chuyeân moân hoùa saâu vaø hôïp taùc hoùa roäng:
Quy moâ xí nghieäp gia taêng ñaõ phaùt sinh nhu caàu chuyeân moân hoùa saâu
trong caùc ngaønh coâng nghieäp. Toå chöùc saûn xuaát coâng nghieäp theo daây chuyeàn
chuyeân moân hoùa ñöôïc khôûi xöôùng ñaàu tieân bôûi Taylor. Chuyeân moân hoùa saâu
laø quaù trình phaân coâng saûn xuaát ngaøy caøng tæ mæ giöõa caùc ngaønh coâng nghieäp.
Moãi ngaønh chæ taäp trung saûn xuaát moät boä phaän, thaäm chí moät chi tieát cuûa boä
phaän thaønh phaåm.
Chuyeân moân hoùa saâu ñaõ goùp phaàn naâng cao tay ngheà vaø taêng naêng suaát
lao ñoäng, naâng cao chaát löôïng saûn phaåm, maø giaù thaønh laïi reû. Tuy nhieân, caùc
(1)
W. Isard, Methods of interegional and regional analysis, Ch. 5, pp. 225, 1998
xí nghieäp chuyeân moân hoùa saâu coù xu höôùng taùch rôøi veà khoâng gian, ngaøy caøng
ít lieân heä nhau, coù theå daãn ñeán maát caân ñoái coâng suaát thieát keá, keùm ñoàng boä
veà tieâu chuaån kyõ thuaät, vaø taêng chi phí vaän chuyeån caùc boä phaän, caùc chi tieát
cuûa thaønh phaåm. Do ñoù, chuyeân moân hoùa saâu phaûi keøm theo hôïp taùc hoùa roäng.
Hôïp taùc hoùa roäng laø quaù trình toå chöùc nhöõng lieân heä saûn xuaát thöôøng
xuyeân giöõa caùc xí nghieäp chuyeân saâu, ñeå töø nhieàu nguyeân lieäu khaùc nhau taïo
ra moät loaïi saûn phaåm cuoái cuøng.
Caùc xí nghieäp cuøng trong moät toå chöùc hôïp taùc hoùa coù theå phaân boá gaàn
nhau (töùc taäp trung) ñeå thuaän lôïi cho vieäc lieân keát. Nhö vaäy, moät khi ñaõ coù
khaû naêng taïo ñòa baøn cho caùc xí nghieäp coâng nghieäp ñöôïc taäp trung, thì caùc xí
nghieäp aáy neân laø nhöõng xí nghieäp chuyeân moân hoùa saâu trong moät toå chöùc hôïp
taùc hoùa hôn laø taäp trung maùy moùc caùc ñôn vò saûn xuaát ít thaäm chí khoâng lieân
heä gì vôùi nhau. Ñieàu naøy ngoaøi laøm taêng hieäu quaû taäp trung coøn traùnh ñöôïc
nhöõng taùc ñoäng baát lôïi coù theå xaûy ra giöõa caùc xí nghieäp coù maâu thuaãn veà maët
coâng ngheä.
Nhöng, taát nhieân, khoâng haún toaøn boä caùc toå chöùc hôïp taùc hoùa ñeàu phaûi
phaân boá taäp trung caùc xí nghieäp chuyeân saâu cuûa mình. Khi quy moâ taäp trung
vöôït quaù giôùi haïn cho pheùp cuûa caùc nguoàn löïc taïi choã, khieán chi phí saûn xuaát
gia taêng, toát hôn caû neân boá trí caùc xí nghieäp chuyeân saâu phaân taùn vaøo nhöõng
vuøng, thaäm chí nhöõng quoác gia saün coù caùc nguoàn löïc caàn thieát cho ñôn vò. Nhö
vaäy, khoâng gian hôïp taùc giöõa caùc xí nghieäp chuyeân saâu coù theå môû roäng treân
toaøn quoác, thaäm chí treân nhieàu quoác gia.
5. Lyù thuyeát taïo cöïc phaùt trieån:
Nhaø kinh teá hoïc ngöôøi Phaùp Fran{oi Perroux ñaõ ñöa ra lyù thuyeát taïo
cöïc phaùt trieån vaøo ñaàu nhöõng naêm 50, sau ñoù ñöôïc Albert, O. Hirshman,
Gunnar Myrdal, Friedmann toång hôïp laïi. Lyù thuyeát naøy cho raèng coâng nghieäp
vaø dòch vuï coù vai troø to lôùn trong vieäc taïo ra cöïc phaùt trieån, moãi cöïc phaùt trieån
luoân coù moät “haït nhaân” coâng nghieäp hoaëc dòch vuï laøm then choát, gaén vôùi ñòa
baøn coù lôïi theá nhaát so vôùi toaøn vuøng. Ngaønh coâng nghieäp hoaëc dòch vuï then
choát phaùt trieån thì vuøng nôi ngaønh phaân boá cuõng phaùt trieån theo; do coâng aên
- Xem thêm -