BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
TRẦN THỊ NGỌC ÁNH
XÁC ĐỊNH THANG ĐO KỸ NĂNG DẠY HỌC CỦA SINH VIÊN
SƢ PHẠM SINH HỌC ĐỂ ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ RÈN LUYỆN
KỸ NĂNG BẰNG DẠY HỌC VI MÔ
LUẬN VĂN THẠC SĨ: SINH HỌC
HÀ NỘI, NĂM 2017
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM HÀ NỘI
TRẦN THỊ NGỌC ÁNH
XÁC ĐỊNH THANG ĐO KỸ NĂNG DẠY HỌC
CỦA SINH VIÊN SƢ PHẠM SINH HỌC ĐỂ
ĐÁNH GIÁ HIỆU QUẢ RÈN LUYỆN KỸ
NĂNG BẰNG DẠY HỌC VI MÔ
Chuyên ngành: LL & PPDH môn Sinh học
Mã số
: 60.14.01.11
LUẬN VĂN THẠC SĨ: SINH HỌC
Người hướng dẫn khoa học: TS. Trần Khánh Ngọc
HÀ NỘI, NĂM 2017
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan bản luận văn này là kết quả nghiên cứu của cá nhân tôi. Các số
liệu và tài liệu được trích dẫn trong luận án là trung thực. Kết quả nghiên cứu này
không trùng với bất cứ công trình nào đã được công bố trước đó.
Tôi chịu trách nhiệm với lời cam đoan của mình.
Hà Nội, tháng 6 năm 2017
Tác giả luận văn
Trần Thị Ngọc Ánh
Lời cảm ơn
Em xin bày tỏ lòng cảm ơn sâu sắc đến cô giáo hướng dẫn khoa học
TS. Trần Khánh Ngọc đã hướng dẫn, giúp đỡ và tạo điều kiện cho em hoàn
thành luận văn văn này.
Em xin chân thành cảm ơn tập thể các thầy cô giáo trong khoa Sinh học
– ĐHSP Hà Nội và đặc biệt các thầy cô trong chuyên ngành LL&PPDH bộ
môn Sinh học đã tạo điều kiện, giúp đỡ trong quá trình em nghiên cứu và
hoàn thành luận văn này.
Xin chân thành gửi lời cảm ơn nhóm SV thực nghiệm K63A và K63C
(khóa 2013-2017) - Trường ĐHSP Hà Nội đã tham gia thực nghiệm và trả lời
các câu hỏi ý kiến để tôi có cơ sở thực tiễn, thực nghiệm sư phạm đóng góp
cho việc triển khai luận văn này.
Xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã giúp đỡ tôi
mọi mặt để tôi có thể hoàn thành khóa luận này.
Hà Nội, tháng 6, năm 2017
Tác giả
Trần Thị Ngọc Ánh
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT TRONG LUẬN VĂN
DHVM
Dạy học vi mô
GV
Giáo viên
HS
Học sinh
KN
Kỹ năng
KNDH
Kỹ năng dạy học
DHVM
Dạy học vi mô
LLDH
Lý luận dạy học
PPDH
Phương pháp dạy học
NST
Nhiễm sắc thể
MỤC LỤC
Mở đầu ............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ........................................................................................... 1
2. Mục đích nghiên cứu ..................................................................................... 3
3. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .............................................................. 3
4. Giả thuyết khoa học ...................................................................................... 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu .................................................................................... 3
6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 4
7. Phương pháp nghiên cứu............................................................................... 4
8. Đóng góp mới của luận văn .......................................................................... 5
9. Cấu trúc của luận văn .................................................................................... 5
Chƣơng 1: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI ................. 7
1.1. Tổng quan các nghiên cứu về kỹ năng dạy học và dạy học vi mô ....... 7
1.1.1 Các nghiên cứu về kỹ năng dạy học ........................................................ 7
1.1.2. Nghiên cứu về dạy học vi mô ................................................................. 8
1.2. Kỹ năng dạy học ..................................................................................... 12
1.2.1. Khái niệm kỹ năng dạy học................................................................... 13
1.2.2. Các nhóm kỹ năng dạy học ................................................................... 15
1.2.3. Thang đo kỹ năng dạy học .................................................................... 18
1.3. Dạy học vi mô ......................................................................................... 23
1.3.1. Khái niệm dạy học vi mô ...................................................................... 23
1.3.2. Vai trò của dạy học vi mô ..................................................................... 24
1.3.3. Cách tiến hành dạy học vi mô ............................................................... 25
1.4. Thực trạng rèn luyện kỹ năng dạy học của sinh viên sƣ phạm Sinh
học trƣờng ĐHSP Hà Nội ............................................................................. 27
1.4.1. Việc đào tạo kỹ năng dạy học Sinh học tại các trường sư phạm .......... 27
1.4.2. Vai trò của bồi dưỡng và tự bồi dưỡng kỹ năng dạy học Sinh học của
sinh viên sư phạm ............................................................................................ 28
Kết luận chƣơng 1 ......................................................................................... 33
Chƣơng 2: XÁC ĐỊNH THANG ĐO KỸ NĂNG DẠY HỌC CỦA SINH
VIÊN SƢ PHẠM SINH HỌC ...................................................................... 34
2.1. Phân tích học phần PPDH Sinh học 12 ................................................ 34
2.1.1 Xác định các kỹ năng dạy học cần đo của sinh viên Sinh học trường
ĐHSPHN ......................................................................................................... 36
2.2.1.1. Kỹ năng sử dụng bảng........................................................................ 37
2.2.1.2. Kỹ năng thuyết trình........................................................................... 41
2.2.1.3. Kỹ năng sử dụng câu hỏi .................................................................... 45
2.2. Nguyên tắc xây dựng thang đo KNDH cần đo của sinh viên Sinh học
trƣờng ĐHSPHN ........................................................................................... 48
2.3. Quy trình xây dựng thang đo kỹ năng dạy học cần đo của sinh viên
Sinh học trƣờng ĐHSPHN ........................................................................... 49
2.4. Xác định thang đo kỹ năng dạy học cần đo của sinh viên Sinh học
trƣờng ĐHSPHN ........................................................................................... 51
2.4.1. Xác định thang đo KNDH chung .......................................................... 51
2.4.1. Xác định thang đo KN trình bày bảng .................................................. 53
2.4.1. Xác định thang đo KN thuyết trình ....................................................... 54
2.4.1. Xác định thang đo KNDH đặt câu hỏi .................................................. 55
Kết luận chƣơng 2 ......................................................................................... 57
Chƣơng 3: THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM .................................................... 58
3.1. MỤC ĐÍCH CỦA THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM ................................ 58
3.2. NỘI DUNG THỰC NGHIỆM .............................................................. 58
3.3. PHƢƠNG PHÁP THỰC NGHIỆM ..................................................... 59
3.3.1. Chọn lớp thực nghiệm ........................................................................... 59
3.3.2. Bố trí thí nghiệm ................................................................................... 59
3.3.3. Phương pháp thu thập dữ liệu và đo lường ........................................... 60
3.4. KẾT QUẢ VÀ BIỆN LUẬN ................................................................. 60
3.4.1. Phân tích kết quả về mặt định lượng ..................................................... 60
3.4.1.1. Kết quả thực nghiệm kỹ năng viết bảng ............................................ 60
3.4.1.2. Kết quả thực nghiệm kỹ năng thuyết trình......................................... 62
3.4.1.3. Kết quả thực nghiệm kỹ năng đặt câu hỏi.......................................... 64
3.4.1.2. Một số bài giảng tiêu biểu .................................................................. 65
3.4.2. Phân tích kết quả về mặt định tính ........................................................ 65
Kết luận chƣơng 3 ......................................................................................... 69
KẾT LUẬN VÀ KHUYẾN NGHỊ ............................................................... 70
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 71
PHỤ LỤC
DANH MỤC BẢNG
Trang
Bảng 1.1. Hệ thống các kỹ năng dạy học trên lớp môn Giáo dục học............ 15
Bảng 1.2. Kết quả điều tra về mức độ tự tin của SV khi giảng dạy môn Sinh
học ................................................................................................................... 29
Bảng 1.3. Kết quả điều tra sự rèn luyện các KNDH của SV trong dạy học
Sinh học ........................................................................................................... 31
Bảng 1.4. Kết quả điều tra vềnhững yếu tố ảnh hưởng................................... 32
đến sự thành công các tiết dạy của SV đối với môn Sinh học ........................ 32
Bảng 2.1. Quá trình rèn luyện kỹ năng dạy học.............................................. 34
Bảng 2.2. Các bước lưu ý trình bày bảng....................................................... 40
Bảng 2.4. Thực hiện bài thuyết trình............................................................... 44
Bảng 2.5. Tiêu chí dành cho kỹ năng viết bảng .............................................. 50
Bảng 2.6. Tiêu chí dành cho kỹ năng thuyết trình .......................................... 50
Bảng 2.7. Tiêu chí dành cho kỹ năng đặt câu hỏi ........................................... 51
Bảng 2.8.: Bảng mô tả hành vi các mức độ cần đạt được của sinh viên về
KNDH ............................................................................................................. 52
[Bộ 2014; James H. Strong, , Trương Thị Thanh Mai tr 80] .......................... 52
Bảng 2.9. Thang đo KN trình bày bảng .......................................................... 53
Bảng 2.10. Thang đo KN thuyết trình ............................................................. 54
Bảng 2.11.. Thang đo KN đặt câu hỏi............................................................. 55
Bảng 3.1. Kế hoạch thực nghiệm sư phạm ..................................................... 59
Bảng 3.2. Kết quả thực nghiệm về KN trình bày bảng ................................... 60
Bảng 3.3. Kết quả về KN thuyết trình............................................................. 62
Bảng 3.3. Kết quả về KN đặt câu hỏi.............................................................. 64
DANH MỤC BIỂU ĐỒ
Trang
Biểu đồ 3.1. Biểu đồ kết quả về đo KN viết bảng của Bài dạy 1 ................... 61
Biểu đồ 3.2.. Biểu đồ kết quả về đo KN viết bảng của Bài dạy 2 .................. 62
Biểu đồ 3.4. Biểu đồ kết quả điều tra KN thuyết trình trong Bài dạy 1 ......... 63
Biểu đồ 3.4. Biểu đồ kết quả điều tra KN thuyết trình trong Bài dạy 2 ........ 63
Biểu đồ 3.5. Biểu đồ kết quả điều tra KN thuyết trình trong Bài dạy 1 ......... 64
Biểu đồ 3.6. Biểu đồ kết quả điều tra KN đặt câu hỏi trong Bài dạy 2 ......... 65
Mở đầu
1. Lý do chọn đề tài
Sự phát triển kinh tế – xã hội trong bối cảnh toàn cầu hoá đặt ra những yêu
cầu mới đối với người lao động và đặc biệt đặt ra những yêu cầu mới cho sự nghiệp
giáo dục thế hệ trẻ và đào tạo nguồn nhân lực. Một trong những định hướng quan
trọng là đổi mới PPDH gồm phát huy tính tích cực, tự lực và sáng tạo, phát triển
năng lực hành động, năng lực cộng tác làm việc của người học. Đó cũng là những
xu hướng quốc tế trong cải cách PPDH ở nhà trường phổ thông. Nghị quyết Hội
nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo nêu
rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện đại; phát
huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người học;
khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách
học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới
tri thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức
hình thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa
học. Đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”.
Để thực hiện tốt mục tiêu về đổi mới căn bản, toàn diện GD&ĐT theo Nghị quyết
số 29-NQ/TW, cần có nhận thức đúng về bản chất của đổi mới PPDH theo định
hướng phát triển năng lực người học và một số biện pháp đổi mới phương pháp dạy
học theo hướng này
Phát triển sự nghiệp Giáo dục – Đào tạo thì yếu tố quan trọng là đội ngũ nhà
giáo và cán bộ quản lý giáo dục. Thực hiện chỉ thị của Đảng ngày 11/01/2005 Thủ
tướng Chính phủ ra Quyết định số 09/QĐ-TTg về việc phê duyệt đề án “Xây dựng
và nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục giai đoạn 20052010”. Các văn bản của Đảng và Chính phủ Việt Nam đều xác định rõ "Đội ngũ
chính là yếu tố quyết định mọi hoạt động GD trong nhà trường, việc “Bồi dưỡng
năng lực chuyên môn, nghiệp vụ, kiến thức và kỹ năng dạy học cho giáo viên các
1
trường phổ thông là công việc thường xuyên và cấp thiết để nâng cao chất lượng
GD-ĐT". 1
Trong các trường Đại học sư phạm dạy học còn mang năng tính hàn lâm,
sinh viên sau 4 năm học ra trường vẫn còn tình trạng trình bày xấu, dạy học không
tự tin, trình bày không rõ bố cục, diễn đạt chưa thoát ý, chưa đi vào vấn đề chính….
Rèn luyện tay nghề cho sinh viên sư phạm cũng đạt được rất nhiều tích cực nhưng
vẫn chưa được như mong muốn. Sự phát triển như vũ bão của các ngành khoa học
kỹ thuật, đặc biệt là sự phát triển Công nghệ thông tin, lượng kiến thức của nhân
loại gia tăng rất nhanh. Nếu giáo dục chỉ đơn thuần là truyền thụ kiến thức thì với
một lượng thời gian có hạn thì không thể truyền thụ hết kiến thức cho người học.
Và những kiến thức thu được trong quá trình học có thể trở nên lạc hậu. Vì vậy,
mặc dù nội dung kiến thức có vai trò rất quan trọng, nhưng quá trình đào tạo không
chỉ có nội dung kiến thức. Trong rất nhiều yếu tố tạo nên chất lượng đội ngũ giáo
viên tốt, vấn đề kỹ năng giảng dạy hiện nay đang là vấn đề còn rất nhiều hạn chế ở
nhiều giáo viên, giáo viên có kiến thức bộ môn tốt nhưng hạn chế về kỹ năng dạy
học, lúng túng khi vận dụng các phương pháp nên không thể đem lại hiệu quả giờ
dạy. Dạy học vi mô là PPDH đã được áp dụng trên các nước trên thế giới nhưng ở
các trường sư phạm ở Việt Nam chưa được áp dụng nhiều. PPDH vi mô là PPDH
với quy mô nhỏ, lặp lại nhiều lần đến khi thành thạo các kỹ năng; là một trong số
các phương pháp giúp nâng cao kỹ năng dạy học của sinh viên sư phạm từ khi còn
ngồi trên ghế nhà trường. Việc tự luyện tập và thành thạo các kỹ năng dạy học sẽ
giúp cho sinh viên sư phạm tự tin hơn và sẽ có kết quả dạy học tốt hơn. Đúng như
theo S. C. Fong2 đã nói: “Thước đo sự thành công của giáo dục không phải là người
học thi đỗ nhiều hay ít mà là họ đã được chuẩn bị ra sao để vào đời”. Người giáo
sinh vừa là người học cũng vừa là người dạy, họ cần phải chuẩn bị hành trang thật
tốt trước khi rời ghế giảng đường để có thể tự tin thành người giáo viên.
1
http://vinhphuc.edu.vn/pgdphucyen/news/new8156/boi-duong-ren-luyen-ki-nang-day-hoc-mot-van-e-thuvi#.WR0QZ5A2vIU
2
Sổ tay giảng dạy và đánh giá
2
Xuất phát từ thực tế trên, chúng tôi chọn đề tài “Xác định thang đo kỹ năng
dạy học của sinh viên sư phạm Sinh học để đánh giá hiệu quả rèn luyện kỹ năng
bằng dạy học vi mô” góp phần nâng cao kỹ năng dạy học của sinh viên nói chung
và sinh viên sư phạm Sinh học nói riêng.
2. Mục đích nghiên cứu
Mục đích của nghiên cứu là xác định thang đo để đo lường sự phát triển một
số kỹ năng dạy học của sinh viên sư phạm khoa Sinh học bằng dạy học vi mô nhằm
nâng cao kỹ năng dạy học cho sinh viên sư phạm Sinh học
3. Khách thể và đối tƣợng nghiên cứu
3.1. Khách thể nghiên cứu: Sự phát triển các kỹ năng dạy học của sinh viên sư
phạm Sinh học thông qua dạy học vi mô
3.2. Đối tượng nghiên cứu: Thang đo kỹ năng dạy học Sinh học
4. Giả thuyết khoa học
Có thể xác định thang đo để nghiên cứu sự phát triển các kỹ năng dạy học
thông qua việc phân tích các video góp phần nâng cao chất lượng đào tạo sinh viên
sư phạm Sinh học.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Tổng quan các nghiên cứu trong nước và trền thế giới về kỹ năng dạy học, các
dạng thang đo kỹ năng dạy học, phương pháp dạy học vi mô và những kỹ năng.
5.2. Điều tra thực trạng dạy học của các sinh viên trong quá trình đi thực tập để
nhấn mạnh tầm quan trọng của việc rèn luyện kỹ năng dạy học khi còn ngồi trên
giảng đường.
5.3. Xác định các kỹ năng dạy học cần đo của sinh viên sư phạm Sinh học.
5.4. Xây dựng quy trình xác định thang đo kỹ năng dạy học của sinh viên Sư phạm
Sinh học bằng dạy học vi mô.
5.5. Xác định thang đo kỹ năng dạy học cho sinh viên sư phạm Sinh học bằng dạy
học vi mô.
3
5.6. Thực nghiệm sư phạm: đưa ra quy trình để đo kỹ năng dạy học cho sinh viên sư
phạm Sinh học và tiến hành đo để kiểm tra hiệu quả rèn luyện kỹ năng dạy học của
sinh viên sư phạm Sinh học bằng dạy học vi mô.
6. Giới hạn và phạm vi nghiên cứu
Việc phân tích khái niệm kỹ năng dạy học, dạy học vi mô là cơ sở định
hướng để chúng tôi xác định thang đo kỹ năng dạy học cho sinh viên, nhưng đó là
những vấn đề rộng. Vì vậy để nghiên cứu đạt kết quả, chúng tôi xác định giới hạn
nghiên cứu của mình là:
- Nghiên cứu khái niệm kỹ năng dạy học, các dạng thang đo kỹ năng dạy
học, dạy học vi mô, các bước trong dạy học vi mô.
- Xây dựng thang đo kỹ năng dạy học của sinh viên sư phạm Sinh học năm 4
với các kỹ năng cụ thể: kỹ năng viết bảng, kỹ năng sử dụng câu hỏi, kỹ năng thuyết
trình.
7. Phƣơng pháp nghiên cứu
7.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu, phân tích tổng hợp
Để hiểu được các mặt, các khía cạnh của đề tài, chúng tôi tiến hành phân tích
các tài liệu thu thập được theo các tiêu chí để có cách nhìn rõ ràng hơn về nội dung,
cấu trúc của vấn đề cần nghiên cứu. Trông qua các tài liệu, chúng tôi đã tìm hiểu sự
phát triển của phương pháp DHVM theo thời gian để tìm ra những ưu điểm cũng
như nhược điểm; khả năng áp dụng phương pháp này vào điều kiện của Việt Nam.
Ngoài ra, chúng tôi cũng tiến hành phân tích tài liệu để xác định những kỹ năng dạy
học cần rèn luyện cho sinh viên sư phạm Sinh học. Tổng hợp các vấn đề nghiên cứu
được từ các nguồn tài liệu, các phương tiện chúng tôi đã nhìn nhận vấn đề ở khía
cạnh khái quát nhất. Dựa trên phương pháp và phân tích tổng hợp đó, chúng tôi đua
ra được những luận cứ khoa học đảm bảo logic hoàn chỉnh cho việc phục vụ nghiên
cứu đè tài.
7.2. Phương pháp quan sát khoa học
Trong suốt thời gian nghiên cứu thực nghiệm khoa học, tôi tiến hành quan
sát trực tiếp và quan sát lại thông qua video quay lại được. Thông qua quan sát, tôi
4
có thể thấy những ưu điểm và hạn chế trong quá trình rèn luyện kỹ năng dạy hoc
của sinh viên. Từ đó, tôi phân tích được những bằng chứng thu được để có những
kết luận khách quan.
7.3. Phương pháp chuyên gia
Trao đổi, lấy ý kiến của chuyên gia trong lĩnh vực PPDH Sinh học 12. Trao
đổi lấy ý kiến với Gv tham gia trực tiếp giảng dạy học phần này cho SV về nội
dung, cách thức tổ chức, đánh giá các kỹ năng dạy học cho sinh viên
7.3. Phương pháp thực nghiệm khoa học
Trong luận văn này, tôi tiến hành thực nghiệm khoa học trên nhóm sinh viên
năm thứ 4 (2 lớp - K63 – ĐHSP Hà Nội) - của khoa Sinh học. Nhóm thực nghiệm
được chọn ngẫu nhiên trong cả lớp chính quy tập trung. Trong quá trình rèn luyện,
chúng tôi đã sử dụng phương pháp dạy học vi mô theo quy trình đã được nghiên
cứu.
Trên cơ sở kết quả thực nghiệm sư phạm thu được chúng tôi sử dụng các
công cụ thống kê mô tả và suy luận với sự hỗ trợ của phâng mềm SPSS để xử lý các
chỉ tiêu định tính và định lượng. Qua đó, phân tích kết quả thực nghiệm từ đó rút ra
được những kết luận khoa học có độ tin cậy cao.
8. Đóng góp mới của luận văn
- Làm sáng tỏ luận điểm cơ sở lý luận và thực tiễn của rèn luyện kỹ năng dạy
học cho sinh viên sư phạm khoa Sinh học.
- Hiệu quả của của sử dụng phương pháp dạy học vi mô – bằng phân tích
video trong tự rèn luyện kỹ năng dạy học của sinh viên sư phạm Sinh học.
- Xây dựng được thang đo một số kỹ năng dạy học Sinh học của sinh viên sư
phạm để đánh giá quá trình rèn luyện kỹ năng dạy học của sinh viên sư phạm Sinh
học.
- Chứng minh được hiệu quả của việc rèn luyện kỹ năng dạy học Sinh học
thông qua phương pháp dạy học vi mô.
9. Cấu trúc của luận văn
- Mở đầu
5
- Chương 1: Tổng quan những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến đề
tài
- Chương 2: Xác định thang đo kĩ năng dạy học của sinh viên sư phạm SH
- Chương 3: Thực nghiệm sư phạm
- Tài liệu tham khảo
- Phụ lục
6
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI
1.1. Tổng quan các nghiên cứu về kỹ năng dạy học và dạy học vi mô
1.1.1 Các nghiên cứu về kỹ năng dạy học
Có rất nhiều định nghĩa về kỹ năng, có thể bắt nguồn từ góc độ chuyên môn
hoặc quan niệm cá nhân của từng người. Tuy nhiên nhiều người đều đồng ý rằng
rằng kỹ năng là khả năng của con người thực hiện công việc có kết quả trong một
thời gian thích hợp, trong những điều kiện nhất định dựa vào sự lựa chọn các
phương pháp và cách thức hoạt động đúng đắn.
Kỹ năng có các đặc điểm sau:
- Là tổ hợp của hàng loạt yếu tố cấu thành: tri thức, kỹ xảo, kinh nghiệm, khả
năng chú ý, khả năng tư duy, tưởng tượng của con người.
- Kỹ năng bao giờ cũng gắn với một hoạt động cụ thể
- Kỹ năng của con người luôn biểu hiện cụ thể ở mục đích hoạt động, nội
dung và phương thức hoạt động.
- Kỹ năng được hình thành trong quá trình sống, quá trình hoạt động của con
người và vì vậy phải xuất phát từ kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo đã có
Kỹ năng có các phẩm chất sau:
- Tính chính xác
- Tốc độ thực hiện hoạt động
- Khả năng độc lập thực hiện công việc
- Tính linh hoạt
- Sự bố trí, sắp xếp các thành phần, các yếu tố hành động hợp lý
- Sự lựa chọn phương tiện, các phương pháp khác nhau để thực hiện hành
động trong thực tế đa dạng.
Kỹ năng dạy học trên thế giới
Kỹ năng dạy học là vấn đề then chốt, rất được chú trọng từ khi có trường
học. Đó là vấn đề xưa và nay đều được đặt lên vị trí quan trọng. Trong đó, phải kể
7
đến những người đặt nền móng cho những kỹ năng dạy học. Trong cuốn “Những kỹ
năng dạy học cần thiết” năm 1998 của Chris Kyriacou trình bày những vấn đề về
kỹ năng cơ bản để mỗi giáo viên lên lớp thành công [29]. Ngoài ra, còn cuốn “Thực
hành dạy học (2006) của A. Duminy và cộng sự 3; Cuốn “Sổ tay quản lý lớp học
(Nghiên cứu thực tiễn và những vấn đề hiện đại) (2006) của C. M. Evertson, C. S.
Weistein. Các kỹ năng mà các tác giả đề cập đến bao gồm việc lên kế hoạch dạy
học, soạn bài, trình bày bài giảng, phong các dạy để thích ứng với khả năng của các
đối tượng học sinh, quản lý lớp học,… [1]. Tùy vào quan điểm, có nhiều cách phân
loại KNDH, trên quan điểm của dạy học vi mô, có một số cách phân loại KNDH
của một số tác giả [30, tr. 65 – 69]
Ở nƣớc ta
Trong luận án tiến sĩ của Nguyễn Như An “Hệ thống kỹ năng giảng dạy trên
lớp về môn giáo dục học và quy trình rèn luyện các kỹ năng đó cho sinh viên khoa
Tâm lý – Giáo dục” (1992), là công trình nghiên cứu tương đối cơ bản, có hệ thống
về vấn đề luyện tập các kỹ năng giảng dạy cho sinh viên khoa Tâm lý –Giáo dục nói
riêng và có thể áp dụng cho sinh viên các khoa khác [1]. Năm 2001, trong cuốn
“Hình thành kỹ năng dạy học cho sinh viên khoa Sinh” của tác giả Dương Tiến Sĩ
đã trình bày quá trình cũng như các bước hình thành kỹ năng dạy học, đặc biệt kỹ
năng dạy học cho sinh viên khoa sinh học [30].
Các vấn đề rèn luyện kỹ năng được tìm thấy trong cuốn “Hoạt động – Giao
tiếp – Nhân cách” (2007) của tác giả Hoàng Anh (chủ biên) [5]. Cuốn sách đã phân
tích các vấn đề liên quan đến các lĩnh vực của tâm lý học. Trong đó, kỹ năng, kỹ
xảo, thói quen được nhóm tác giả đề cập đến như những mức độ khác nhau của việc
lĩnh hội hoạt động.
1.1.2. Nghiên cứu về dạy học vi mô
Trên thế giới
PPDHVM ra đời vào năm 1963 tại trường Đại học Stanford (Hoa Kì). Phương pháp
dạy học này lần đầu tiên được áp dụng cho một khóa đào tạo một nhóm giáo sinh
3
Duminy et al (2006), Teaching Practice, Maskew Miller Longman (pvt) Ltd, South Africa.
8
vào dịp hè. Và phương pháp này ngày càng khẳng định được vai trò trong đào tạo
giáo viên ở nhiều quốc gia trên thế giới. Và công trình đầu tiên do chính nhóm giáo
sư tại Trường Đại học Stanford thực hiện trong công trình “Mô tả về phương pháp
dạy học vi mô” (1967) của D. W. Allen 4. Công trình này là kết quả nghiên cứu
trong 3 năm 1965, 1966, 1967. Công trình nghiên cứu tập trung vào các vấn đề: Lập
kế hoạch cho bài học vi mô (BHVM), khả năng rèn luyện KNDH bằng phương
pháp DHVM, việc tận dụng kinh nghiệm của những người quan sát cho BHVM,
cấu trúc của một khóa rèn luyện KNDH bằng phương pháp DHVM. Đây là những
nghiên cứu mở đầu có ý nghĩa cơ sở cho việc triển khai áp dụng phương pháp
DHVM trong đào tạo giáo viên tại Hoa Kì nói riêng và trên thế giới nói chung.
Kỹ thuật DHVM này lúc đầu được áp dụng cho việc đào tạo ban đầu, sau đó
đã nhanh chóng mở rộng cho việc đào tạo thường xuyên(Aubertine, 1967; Borg,
1968). Sau cuộc điều tra Blaine Ward (1970) cho thấy có 176 trung tâm đào tạo ở
Hoa Kỳ đã sử dụng phương pháp DHVM cho đào tạo ban đầu; 54 trung tâm trong
số đó áp dụng cho đào tạo thường xuyên. Phương pháp DHVM đã dần phát triển ở
Canada, Québec, rồi châu Âu như: Anh, Na Uy, Thụy Điển, Hà Lan, Tây Đức cũng
như ở Úc. Năm 1972, tại Trường Đại học Tübingen ở Đức đã có hội thảo quốc tế về
những khả năng sử dụng phương pháp DHVM với sự góp mặt của 40 đại biểu của
12 nước trên thế giới.
Tiếp theo là những nghiên cứu về phương pháp DHVM vào đầu thập kỷ 70
tập trung vào một số vấn đề của phương pháp này và ảnh hưởng của phương pháp
này đến quá trình đào tạo giáo viên. Các nghiên cứu này cho thấy ý nghĩa của
những nhân tố quan trọng trong phương pháp dạy học vi mô như: các phản hồi, các
đoạn băng ghi hình tác động vào quá trình đào tạo giáo viên… Có thể kể đến các đề
tài nghiên cứu tiêu biểu: Năm 1970, J. E. Shively và cộng sự nghiên cứu “Tác động
của phương thức phản hồi trong dạy học vi mô”; năm 1971, J. C. Cotrell, R. C.
Doty Đánh giá phương pháp dạy học vi mô và việc ghi hình trong việc đào tạo giáo
viên dạy nghề và giá viên kỹ thuật. Pha IV: Ứng dụng của phương pháp dạy học vi
W. D. Allen (1967), Micro-teaching: A description, Stanrford Teacher Education Program, Stanford
University, United Stated
4
9
mô và ghi hình 5; D. W. Johnson, B. S. Prancrazio cũng vào năm 1971, Hiệu quả
của ba môi trường dạy học vi mô trong đào tạo giáo sinh bậc đại học. Các công
trình trên đều chỉ ra rằng áp dụng phương pháp DHVM mang ý nghĩa thực tiễn và lí
luận cao.
Những năm gần đây, cũng có những nghiên cứu tập trung vào các vấn đề cơ
bản của phương pháp DHVM ở những quốc gia thuộc châu Á như: M. R. Malone,
B. M. Strawitz (1985), Tác động tương đối của phương pháp dạy học vi mô và trải
nghiệm thực tế lên giáo sinh 6; A. T. Karckay và S. Sanli (2003) Tác động của ứng
dụng dạy học vi mô lên chuyên môn của giáo sinh
7
; A. E. Al-Methan (2003)
Những giá trị của dạy học vi mô theo cảm nhận của giáo sinh trường Co-oet 8. Các
kết quả nghiên cứu đều chỉ ra những tác động tích cực trong quá trình đào tạo giáo
viên dựa trên đánh giá của người học.
Ở nƣớc ta
Các công trình nghiên cứu liên quan đến kỹ năng dạy học tương đối phong
phú. Năm 1975, tác giả Lê Văn Hồng là người đầu tiên đề cập đến kỹ năng dạy học
với công trình “Một số vấn đề năng lực sư phạm của người giáo viên xã hội chủ
nghĩa”. Năm 1993, Nguyễn Như An trong luận án “Hệ thống kỹ năng giảng dạy
trên lớp về môn Giáo dục học và quy trình rèn luyện các kỹ năng đó cho sinh viên
khoa Tâm lý giáo dục” đã xem xét kỹ năng giảng dạy và con đường rèn luyện kỹ
năng đó cho sinh viên 9.
Phương pháp dạy học vi mô được nước ta chú ý đến trong một vài năm trở
lại đây. Trong đó phải kể đến cuốn “Phương pháp dạy học vi mô và đào tạo giáo
J. C. Cotrell, R. C. Doty (1971), Assesment of Microteaching anh Video Recording in Vocational and
Technical Teacher Education Phase IV – Classroom Application of Micro-teaching anh Video Recording,
Final Report, 42 page, National Centre For Education Rearch And Development, Washinton, UnitedStated
6
M. L. Malone, B. M. Strawizt (1985), Relative Effects of Microteaching and Field Experience on Preservice
Teachers, the annual meeting of the national association of rearch in Science teaching, Appril, 15 – 18,
United Stated
7
T. Karchkay, S. Sanli (2009), The effect of microteaching application on preservice teachers‟teacher
5
competency level, procedia Social and behavioral Scievces 1, 844 – 847.
8
E. Al-Methan (2003), Merít of Micro-teaching as perceived by student teachers at Kuwait University,
Jurnal Pendidikan 28, 65 – 76, Kuwat. ISSN 01266020
9
Nguyễn Như An (1993), “Hệ thống kỹ năng giảng dạy trên lớp và quy trình rèn luyện kỹ năng đó cho sinh
viên khoa tâm lý giáo dục” – Luận án tiến sĩ.
10
- Xem thêm -