tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
Lêi më ®Çu
Trong nh÷ng n¨m qua, níc ta ®· thùc hiÖn vËn hµnh nÒn kinh tÕ theo
c¬ chÕ thÞ trêng. M«i trêng kinh tÕ c¹nh tranh ®· t¹o ra triÓn väng ®iÒu kiÖn
thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp nãi chung vµ c¸c doanh nghiÖp ng©n hµng nãi
riªng. Sau khi hÖ thèng ng©n hµng ®îc tæ chøc l¹i, trë thµnh hÖ thèng ng©n
hµng hai cÊp theo nghÞ ®Þnh 53/H§BT, c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i ®· ®îc
t¸ch rêi víi t c¸ch lµ ®¬n vÞ kinh doanh tiÒn tÖ mµ môc tiªu chñ yÕu cña nã lµ
tèi ®a ho¸ lîi nhuËn. Nhng ®ång thêi c¬ chÕ thÞ trêng víi ®Çy rÉy nh÷ng rñi
ro bÊt tr¾c l¹i ®Æt c¸c doanh nghiÖp (trong ®ã cã doanh nghiÖp ng©n hµng)
tríc nh÷ng thö th¸ch khèc liÖt, nghiÖt ng· bëi sù c¹nh tranh ®Ó tån t¹i vµ ph¸t
triÓn.
Rñi ro lu«n lµ c¨n bÖnh bÈm sinh vèn cã cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. G¾n
liÒn víi kh¶ n¨ng thu lîi nhuËn cao th× bao giê còng xuÊt hiÖn nh÷ng tiÒm
tµng rñi ro ®èi víi nã. §¸ng chó ý lµ trong lÜnh vùc kinh doanh tiÒn tÖ kh¶
n¨ng rñi ro ®èi víi c¸c doanh nghiÖp ng©n hµng lµ con sè céng kh¶ n¨ng rñi ro
®èi víi c¸c doanh nghiÖp trong c¸c ngµnh, c¸c lÜnh vùc cña nÒn kinh tÕ quèc
d©n. Bëi v× trong ®iÒu kiÖn c¬ chÕ thÞ trêng, nguån vèn cho vay ng©n hµng ®Ó
tiÕn hµnh ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh - dÞch vô cña c¸c doanh nghiÖp bao
giê còng chiÕm tû träng lín trong tæng nguån vèn s¶n xuÊt kinh doanh cña hä.
Nh vËy bÊt kú rñi ro nµo dï lín hay nhá, x¶y ra ë bÊt kú mét doanh
nghiÖp s¶n xuÊt kinh doanh nµo cã quan hÖ giao dÞch tÝn dông víi ng©n hµng
còng ®Òu g©y ra rñi ro cho ng©n hµng. §iÒu ®ã cho thÊy rñi ro lµ vÊn ®Ò phßng
ngõa rñi ro trong ho¹t ®éng kinh doanh tÝn dông cña ng©n hµng bao giê còng
lµ mét vÊn ®Ò ®îc quan t©m hµng ®Çu v× nã cã liªn quan vµ t¸c ®éng trùc tiÕp
®Õn sù sèng cßn cña c¸c ng©n hµng.
ë níc ta vÊn ®Ò rñi ro tÝn dông vµ c¸c biÖn ph¸p phßng ngõa rñi ro tÝn
dông trong kinh doanh cña c¸c ng©n hµng th¬ng m¹i ®· ®îc ®Ò cËp ®Õn tõ
mÊy n¨m nhng chñ yÕu míi trªn ph¬ng diÖn lý luËn.
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
CÇn cã sù tæng kÕt rót kinh nghiÖm ho¹t ®éng thùc tiÔn cña c¸c ng©n
hµng.
NhËn thøc ®îc mèi nguy hiÓm vµ hËu qu¶ kh«ng lêng tríc do c¸c rñi
ro tÝn dông ng©n hµng g©y ra, cïng víi nh÷ng kiÕn thøc vµ bµi häc thu ®îc
trong ®ît thùc tËp t¹i Ng©n hµng th¬ng m¹i cæ phÇn Ph¬ng Nam, em xin
m¹nh d¹n chän ®Ò tµi: "Mét sè gi¶i ph¸p h¹n chÕ rñi ro tÝn dông ë Ng©n
hµng TMCP Ph¬ng Nam" ®Ó nghiªn cøu.
Tuy nhiªn, víi thêi gian vµ tr×nh ®é cã h¹n, kinh nghiÖm thùc tiÔn cha
nhiÒu nªn b¶n th©n kh«ng tr¸nh khái thiÕu sãt. Mong ®îc sù ®ãng gãp ý kiÕn
cña c¸c thÇy c« vµ b¹n ®äc.
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
Ch¬ng I
Ng©n hµng th¬ng m¹i vµ rñi ro tÝn dông
trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
I. Ng©n hµng th¬ng m¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
1. Kh¸i niÖm vÒ ng©n hµng th¬ng m¹i
Ng©n hµng th¬ng m¹i (NHTM) lµ mét bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi khái
®êi sèng x· héi, lµ mét s¶n phÈm ®Æc biÖt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Sù ra ®êi
cña NHTM ®¸nh dÊu mét bíc nh¶y vät trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ®i lªn cña
nh©n lo¹i. Ng©n hµng th¬ng m¹i hiÖn nay lµ kÕt qu¶ tÊt yÕu cña qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ tiÒn tÖ. HÖ thèng ng©n hµng th¬ng m¹i cã mét
bíc lÞch sö h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn hÕt søc riªng biÖt víi c¸c ngµnh kinh
doanh kh¸c. H×nh thøc s¬ khai lµ c¸c c¬ së chuyªn cÊt gi÷ vµng vµ tiÒn hé cho
ngêi göi vµ nhËn ®îc mét kho¶n lÖ phÝ gäi lµ hoa hång. Ban ®Çu, c¸c c¬ së
nµy gi÷ l¹i toµn bé sè tiÒn vµ vµng cña kh¸ch hµng, song vÒ sau, qua thùc tÕ
ho¹t ®éng, hä nhËn thÊy viÖc gi÷ l¹i 100% tiÒn göi cña kh¸ch hµng lµ kh«ng
cÇn thiÕt. V× trêng hîp tÊt c¶ kh¸ch hµng ®Õn rót tiÒn vµ vµng cïng mét lóc lµ
hÇu nh kh«ng x¶y ra. Do vËy, hä quyÕt ®Þnh kh«ng gi÷ l¹i toµn bé sè tiÒn göi
cña kh¸ch hµng, sè cßn l¹i hä sÏ ®Çu t cho vay ®Ó thu lîi nhuËn. Trªn c¬ së
tæng sè tiÒn göi cña kh¸ch hµng, c¸c c¬ së nµy cã thÓ sö dông mét phÇn ®Ó
®Çu t cho vay vµ thùc hiÖn mét sè dÞch vô nh thanh to¸n hé, chuyÓn tiÒn hé,
v.v.. ®Õn lóc nµy, ng©n hµng ra ®êi.
Ph¸p lÖnh ng©n hµng, hîp t¸c x· tÝn dông vµ c«ng ty tµi chÝnh ViÖt Nam
®· ®Þnh nghÜa ng©n hµng th¬ng m¹i: "Ng©n hµng th¬ng m¹i lµ mét tæ chøc
kinh doanh tiÒn tÖ mµ ho¹t ®éng chñ yÕu vµ thêng xuyªn lµ nhËn tiÒn göi cña
kh¸ch hµng víi tr¸ch nhiÖm hoµn tr¶ vµ sö dông sè tiÒn ®ã ®Ó cho vay, thùc
hiÖn nghiÖp vô chiÕt khÊu c¸c ph¬ng tiÖn thanh to¸n.
Ng©n hµng th¬ng m¹i gièng nh c¸c tæ chøc kinh doanh kh¸c lµ ho¹t
®éng v× môc ®Ých thu lîi nhuËn lµ tæ chøc kinh doanh ®Æc biÖt v× ®èi tîng
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
kinh doanh cña nã lµ tiÒn tÖ trong ®ã ho¹t ®éng tÝn dông lµ ®Æc trng chñ yÕu
®îc thùc hiÖn b»ng c¸ch thu hót vèn tiÒn tÖ trong x· héi ®Ó cho vay.
2. C¸c chøc n¨ng cña Ng©n hµng th¬ng m¹i
2.1. Chøc n¨ng lµm trung gian tÝn dông
Trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña vèn tiÒn tÖ trong nÒn kinh tÕ, tÊt yÕu sÏ
x¶y ra t×nh tr¹ng cã nh÷ng chñ thÓ (bao gåm c¶ doanh nghiÖp, c¸ nh©n vµ c¸c
c¬ quan Nhµ níc, tæ chøc x· héi) cã vèn tiÒn tÖ t¹m thêi nhµn rçi cha sö
dông ®Õn, ®ång ghêi còng trong qu¸ tr×nh ®ã l¹i cã nh÷ng chñ thÓ cã nhu cÇu
vèn bæ sung t¹m thêi, song gi÷a chñ thÓ nµy kh«ng ph¶i lóc nµo còng trùc tiÕp
tho¶ m·n lÉn nhau vÒ c¸c nhu cÇu vÒ vèn. Víi vai trß lµm trung gian tÝn dông,
NHTM ®øng ra lµm trung gian tËp trung huy ®éng c¸c nguån vèn t¹m thêi
nhµn rçi cña c¸c chñ thÓ cã vèn cha sö dông ®Õn ®Ó cho c¸c chñ thÓ thiÕu
vèn vay. Nh vËy, NHTM võa lµ ngêi nhËn tÝn dông (ngêi ®i vay) vµ võa lµ
ngêi cÊp tÝn dông (ngêi cho vay).
Chøc n¨ng trung gian tÝn dông cña NHTM cã t¸c dông rÊt lín ®èi víi
toµn bé nÒn kinh tÕ, nã lµm cho nguån tiÒn tÖ t¹m thêi nhµn rçi ®îc sö dông
triÖt ®Ó, t¨ng nhanh tèc ®é lu©n chuyÓn vèn cña toµn x· héi, qu¸ tr×nh t¸i s¶n
xuÊt nhê vËy ®îc tiÕn hµnh liªn tôc, khÈn tr¬ng vµ më réng.
2.2. Chøc n¨ng lµm trung gian thanh to¸n
Thùc hiÖn chøc n¨ng nµy, NHTM thay mÆt cho kh¸ch hµng tiÕn hµnh
c¸c nghiÖp vô cã tÝnh chÊt kü thuËt liªn quan ®Õn sù vËn ®éng cña vèn tiÒn tÖ
cña kh¸ch hµng. NghiÖp vô nµy bao gåm: B¶o qu¶n tiÒn tÖ, tiÕn hµnh thanh
to¸n theo uû nhiÖm cña kh¸ch hµng, nhËp tiÒn vµo tµi kho¶n, theo dâi sæ
s¸ch
NghÜa lµ ng©n hµng ®øng ra lµm trung gian thanh to¸n gi÷a c¸c kh¸ch
hµng, gióp hä kh«ng ph¶i trùc tiÕp thanh to¸n víi nhau. C«ng viÖc nµy cña
ng©n hµng ngµy cµng më réng vÒ quy m« vµ ph¹m vi. Ngµy nay, NHTM thùc
hiÖn ®¹i bé phËn c¸c kho¶n chi tr¶ vÒ hµng ho¸ vµ dÞch vô cña c¸c doanh
nghiÖp vµ c¶ mét bé phËn chi tr¶ cña c¸ nh©n.
Chøc n¨ng nµy cã mèi quan hÖ g¾n bã h÷u c¬ víi chøc n¨ng trung gian
tÝn dông. ViÖc më tµi kho¶n cña kh¸ch hµng, nhËn tiÒn göi vµ thanh to¸n hé
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
kh¸ch hµng ®· t¹o ra c¬ së ®Ó ng©n hµng cã thªm nguån vèn ®Ó më réng cho
vay. K. Mark ®· viÕt: "C«ng viÖc cña ngêi thñ quü chÝnh lµ ë chç lµm trung
gian thanh to¸n. Khi ng©n hµng xuÊt hiÖn th× chøc n¨ng nµy ®îc chuyÓn giao
sang ng©n hµng. Tuy nhiªn, kh¸c víi nghÒ kinh doanh tiÒn tÖ díi h×nh thøc
ban ®Çu gi¶n ®¬n vµ thuÇn tuý cña nã - nghÜa lµ t¸ch khái chÕ ®é tÝn dông trong ng©n hµng, th× chøc n¨ng trung gian tÝn dông g¾n bã mét c¸ch chÆt chÏ
víi trung gian thanh to¸n. Ng©n hµng dïng sè tiÒn cña nhµ t b¶n nµy ®Ó cho
vay".
Chøc n¨ng nµy t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c doanh nghiÖp trong quan
hÖ thanh to¸n víi nhau, lµm gi¶m ®i ®¸ng kÓ nh÷ng chi phÝ cã liªn quan ®Õn
lu th«ng tiÒn mÆt ®èi víi tõng doanh nghiÖp còng nh ®èi víi toµn x· héi.
2.3. Chøc n¨ng "t¹o tiÒn"
Hai chøc n¨ng lµm trung gian tÝn dông vµ trung gian thanh to¸n lµ tiÒn
®Ò ph¸t sinh chøc n¨ng "t¹o tiÒn" cña NHTM. Qu¸ tr×nh t¹o tiÒn cña hÖ thèng
NHTM lµ qu¸ tr×nh më réng nhiÒu lÇn tiÒn göi th«ng qua kú h¹n. Qu¸ tr×nh
nµy ®îc thùc hiÖn th«ng qua ho¹t ®éng tÝn dông vµ tæ chøc thanh to¸n kh«ng
dïng tiÒn mÆt trong hÖ thèng ng©n hµng.
NÕu chØ xÐt thuÇn tuý kh¶ n¨ng t¹o ra ngo¹i tÖ th× víi mét kho¶n dù tr÷
míi ®îc cung cÊp thªm, toµn bé hÖ thèng NHTM cã thÓ t¹o ra ®îc mét
lîng tiÒn göi qua ng©n hµng gÊp nhiÒu lÇn dù tr÷ ban ®Çu mµ hä nhËn ®îc.
Lîng tiÒn nµy tû lÖ nghÞch víi tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc vµ tû lÖ thuËn víi lîng
dù tr÷ míi ®îc cung cÊp ban ®Çu, ®iÒu nµy ®îc biÓu hiÖn qua c«ng thøc sau:
Lîng tiÒn göi;më réng = Error! x Lîng dù tr÷ míi
Tuy nhiªn, viÖc më réng tiÒn göi nh trªn míi chØ lµ kh¶ n¨ng mµ th«i.
Møc ®é më réng tiÒn göi cña NHTM lªn bao nhiªu lÇn cßn phô thuéc vµo
nhiÒu yÕu tè kh¸c nh: Tû lÖ rót tiÒn mÆt cña kh¸ch hµng, møc ®é sö dông sè
vèn kh¶ dông cña ng©n hµng ®Ó cho vay,
chøc n¨ng nµy ®· t¹o thªm nguån
vèn cho c¸c NHTM ®Ó më réng kh¶ n¨ng cho vay.
C¸c chøc n¨ng cña NHTM cã mèi quan hÖ bæ sung hç trî lÉn nhau,
trong ®ã chøc n¨ng tÝn dông lµ chøc n¨ng c¬ b¶n t¹o c¬ së cho viÖc thùc hiÖn
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
c¸c chøc n¨ng kh¸c. §ång thêi thùc hiÖn tèt chøc n¨ng trung gian thanh to¸n
vµ "t¹o tiÒn" gãp phÇn më réng ho¹t ®éng cña chøc n¨ng trung gian thanh
to¸n.
3. C¸c nghiÖp vô cña NHTM
3.1. NghiÖp vô tµi s¶n nî (nghiÖp vô h×nh thµnh nguån vèn cña
NHTM).
§©y lµ nghiÖp vô h×nh thµnh nguån vèn cña NHTM. Nguån vèn cña
NHTM gåm cã:
* Vèn tù cã vµ coi nh tù cã gåm:
- Vèn ph¸p ®Þnh: Lµ møc vèn tèi thiÓu ph¶i cã khi thµnh lËp ng©n hµng,
nã ®îc h×nh thµnh tuú theo tÝnh chÊt së h÷u cña c¸c ng©n hµng.
- Quü dù tr÷: Gåm hai lo¹i lµ: Quü dù tr÷ ®Ó bæ sung vèn ®iÒu lÖ vµ quü
dù tr÷ ®Æc biÖt ®Ó bï ®¾p rñi ro.
- Vèn coi nh tù cã gåm: Lîi nhuËn cha chia hoÆc c¸c quü cha sö
dông nh quü ph¸t triÓn kü thuËt nghiÖp vô ng©n hµng, quü khen thëng, quü
phóc lîi, khÊu hao tµi s¶n cè ®Þnh.
* Vèn huy ®éng: Ng©n hµng huy ®éng tiÒn göi víi c¸c h×nh thøc:
- TiÒn göi kh«ng kú h¹n: Lµ kho¶n tiÒn göi mµ ngêi göi cã thÓ rót ra sö
dông bÊt kú lóc nµo. Bé phËn tiÒn göi nµy bao gåm: tiÒn göi thanh to¸n ®îc
b¶o qu¶n trªn hai tµi kho¶n lµ tµi kho¶n sÐc vµ tµi kho¶n v·ng lai. Ngoµi ra
cßn cã tiÒn göi kh«ng kú h¹n ®Ó ®¶m b¶o an toµn tµi s¶n cña kh¸ch hµng vµ
tiÒn göi tiÕt kiÖm kh«ng kú h¹n cña c¸c tÇng líp d©n c víi tÝnh chÊt lµ c¸c
kho¶n tiÒn ®Ó dµnh.
- TiÒn göi cã kú h¹n: Lµ lo¹i tiÒn göi cã quy ®Þnh cô thÓ vÒ thêi gian rót
tiÒn cña kh¸ch hµng.
Cïng víi viÖc huy ®éng tiÒn göi, ng©n hµng cßn huy ®éng vèn b»ng c¸c
h×nh thøc kh¸c nh: ph¸t hµnh chøng chØ tiÒn göi, ph¸t hµnh tr¸i phiÕu.
- Vèn ®i vay: Gåm cã:
+ Vay NHTM vµ c¸c tæ chøc tÝn dông trªn thÞ trêng liªn ng©n hµng.
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
+ Vay ng©n hµng trung ¬ng mµ cô thÓ lµ xin t¸i cÊp vèn t¹i ng©n hµng
trung ¬ng.
+ Vay níc ngoµi vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c.
* C¸c nguån vèn kh¸c: Vèn thanh to¸n vµ vèn ph¸t sinh tõ c¸c nghiÖp
vô ®¹i lý.
Trong c¬ cÊu nguån vèn cña NHTM, vèn tù cã vµ coi nh tù cã chiÕm
tû träng nhá nhng mang tÝnh chÊt æn ®Þnh vµ lµ c¬ së cho viÖc thu hót c¸c
nguån vèn kh¸c. Vèn huy ®éng chiÕm tû träng lín nhng thêng xuyªn biÕn
®éng, nhÊt lµ bé phËn tiÒn göi kh«ng kú h¹n, nhng nã l¹i lµ bé phËn vèn
quan träng trong ho¹t ®éng cña ng©n hµng, do ®ã, ng©n hµng ph¶i thêng
xuyªn t×m mäi biÖn ph¸p ®Ó më réng phÇn vèn nµy.
3.2. NghiÖp vô tµi s¶n cã (NghiÖp vô sö dông vèn cña NHTM)
Trªn c¬ së h×nh thµnh c¸c nguån vèn, NHTM sö dông vèn vµo c¸c
nghiÖp vô sau:
* NghiÖp vô ng©n quü
- Duy tr× mét møc tiÒn mÆt t¹i quü ®Ó ®¸p øng yªu cÇu chi tr¶ tiÒn mÆt
thêng xuyªn cho kh¸ch hµng.
- TiÒn göi cña NHTM t¹i ng©n hµng trung ¬ng (NHTW) gåm tiÒn göi
dù tr÷ b¾t buéc vµ tiÒn göi thanh to¸n ®Ó phôc vô c¸c kho¶n thanh to¸n gi÷a
c¸c ng©n hµng qua vai trß trung gian thanh to¸n cña NHTM.
- TiÒn göi t¹i c¸c NHTM ®Ó cã thÓ thùc hiÖn nghiÖp vô thanh to¸n,
chuyÓn tiÒn cho kh¸ch hµng.
* NghiÖp vô cho vay cña NHTM
- NghiÖp vô chiÕt khÊu: Thùc chÊt ®©y lµ nghiÖp vô cho vay ng¾n h¹n
nhng kho¶n cho vay mang tÝnh chÊt ®Æc biÖt v× ngêi vay chuyÓn quyÒn ®ßi
nî trªn th¬ng phiÕu sang ng©n hµng.
- Cho vay øng tríc: Thùc hiÖn trªn c¬ së hîp ®ång tÝn dông trong ®ã
kh¸ch hµng ®îc sö dông tiÒn vay trong mét thêi h¹n nhÊt ®Þnh.
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
- Cho vît chi trªn tµi kho¶n v·ng lai: lµ h×nh thøc cÊp tÝn dông ®Æc biÖt,
trong ®ã kh¸ch hµng ®îc phÐp d nî trªn tµi kho¶n v·ng lai theo mét h¹n
møc tÝn dông trªn c¬ së hîp ®ång tÝn dông.
- TÝn dông ng©n quü
- TÝn dông b»ng ch÷ ký
- TÝn dông thuª mua
- TÝn dông tr¶ gãp
Trong c¸c nghiÖp vô tµi s¶n cã th× nghiÖp vô cho vay lµ nghiÖp vô sinh
lêi chñ yÕu ®èi víi NHTM nhng còng lµ nghiÖp vô cã kh¶ n¨ng gÆp rñi ro
nen ng©n hµng ph¶i hÕt søc chó ý khi thùc hiÖn nghiÖp vô nµy. NghiÖp vô
ng©n quü kh«ng cã kh¶ n¨ng sinh lêi nhng l¹i ®¶m b¶o duy tr× kh¶ n¨ng
thanh to¸n.
* NghiÖp vô ®Çu t
- §Çu t theo dù ¸n ng©n hµng
- §Çu t vµo lÜnh vùc chøng kho¸n: chøng kho¸n nhµ níc, cæ phiÕu,
tr¸i phiÕu c«ng ty.
3.3. C¸c nghiÖp vô kh¸c cña NHTM (NghiÖp vô trung gian)
* NghiÖp vô thu chi chuyÓn tiÒn cho kh¸ch hµng
* NghiÖp vô ®¹i lý vÒ chøng kho¸n: ph¸t hµnh, mua b¸n, b¶o qu¶n
chøng kho¸n cho kh¸ch hµng.
* NghiÖp vô mua b¸n, b¶o qu¶n vµng b¹c ®¸ quý vµ ngo¹i tÖ
* NghiÖp vô uû th¸c cña kh¸ch hµng qu¶n lý tµi s¶n theo th, theo hîp
®ång.
* NghiÖp vô t vÊn vÒ ®Çu t.
* NghiÖp vô thanh lý tµi s¶n khi doanh nghiÖp gi¶i thÓ, ph¸ s¶n.
C¸c nghiÖp vô cña NHTM cã quan hÖ lµ bæ sung hç trî lÉn nhau trong
®ã nghiÖp vô tµi s¶n nî lµ c¬ së ®Ó thùc hiÖn nghiÖp vô tµi s¶n cã. NghiÖp vô
tµi s¶n cã lµm t¨ng kh¶ n¨ng sinh lêi cña c¸c ng©n hµng, gãp phÇn lµm t¨ng
kh¶ n¨ng huy ®éng vèn. Thùc hiÖn tèt nghiÖp vô trung gian sÏ t¹o ®iÒu kiÖn
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
t¨ng nguån vèn vµ sö dông vèn v× nghiÖp vô trung gian võa vµ nghiÖp vô tµi
s¶n nî vµ võa lµ nghiÖp vô tµi s¶n cã.
II. Ho¹t ®éng tÝn dông vµ rñi to tÝn dông cña NHTM
1. Ho¹t ®éng tÝn dông cña ng©n hµng
a) TÝn dông ng©n hµng
MÆc dï tÝn dông ng©n hµng ra ®êi tõ rÊt l©u nhng ®Õn nay, ®Þnh nghÜa
vÒ tÝn dông vÉn cha ®îc thèng nhÊt. Kh¸i niÖm "TÝn dông" cã nguån gèc tõ
thuËt ng÷ La tinh "Creditium" cã nghÜa lµ sù tin tëng. Cã thÓ hiÓu tÝn dông lµ
mét sù øng tríc "gi¸ trÞ hiÖn t¹i" ®Ó ®æi lÊy "gi¸ trÞ t¬ng lai" víi mong muèn
r»ng "gi¸ trÞ t¬ng lai" sÏ lín h¬n "gi¸ trÞ hiÖn t¹i".
Theo K.Mark th× "TÝn dông - díi h×nh thøc biÓu hiÖn cña nã lµ sù tÝn
nhiÖm Ýt nhiÒu cã c¨n cø ®· khiÕn ngêi nµy giao cho ngêi kh¸c mét sè t
b¶n nµo ®ã díi h×nh th¸i hµng ho¸ ®îc ®¸nh gi¸ thµnh mét sè tiÒn nhÊt ®Þnh.
Sè tiÒn nµy bao giê còng ph¶i ®îc tr¶ l¹i trong mét thêi gian ®· ®îc Ên ®Þnh.
Nh vËy, tÝn dông cã ®Æc ®iÓm c¬ b¶n lµ:
- Ngêi së h÷u cã mét sè vèn (biÓu hiÖn b»ng hµng ho¸ hay tiÒn)
chuyÓn giao cho ngêi kh¸c sö dông trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh.
- HÕt thêi h¹n sö dông, ngêi sö dông vèn ph¶i hoµn tr¶ vèn cho ngêi
chñ së h÷u víi mét gi¸ trÞ lín h¬n. PhÇn chªnh lÖch ®ã gäi lµ l·i suÊt tÝn dông.
Nh vËy, trong quan hÖ tÝn dông, ngêi cho vay chØ trao ®æi quyÒn sö dông
vèn chø kh«ng trao ®æi quyÒn së h÷u vèn cho ngêi ®i vay.
b) C¸c h×nh thøc tÝn dông ng©n hµng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
- TÝn dông v·ng lai: Lµ h×nh thøc tÝn dông phæ biÕn nhÊt ®ãng vai trß
quan träng trong c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ.
TÝn dông v·ng lai lµ mét ho¹t ®éng vay mîn thêng xuyªn do ng©n
hµng thùc hiÖn víi mét gi¸ trÞ tiÒn tÖ phï hîp víi sù tho¶ thuËn trong hîp
®ång. H×nh thøc tÝn dông nµy gióp cho kh¸ch hµng cña ng©n hµng cã ®ñ vèn
®Ó ®¶m b¶o cho ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh kh«ng bÞ ngõng trÖ do thiÕu
vèn kh¶ dông.
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
- TÝn dông nhËn tr¶: Lµ h×nh thøc tÝn dông do ng©n hµng thanh to¸n cho
ngêi cÇn kú phiÕu tíi h¹n tr¶. V× ë ®©y ng©n hµng nhËn tr¶ cho tÝn dông nµy,
®©y lµ sù ®¶m b¶o ch¾c ch¾n cho ngêi thø ba khi ngêi nµy cÇm kú phiÕu
nhËn tr¶, thùc chÊt cña lo¹i tÝn phiÕu nµy lµ cÊp vèn ng¾n h¹n "tÝn dông ng¾n
h¹n" ®Ó bæ sung vµo vèn lu ®éng cho ngêi vay. H×nh thøc tÝn dông nµy còng
cã t¸c dông gióp cho ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp kh«ng
bÞ gi¸n ®o¹n do thiÕu vèn lu ®éng.
- TÝn dông chiÕt khÊu: Ng©n hµng thùc hiÖn nghiÖp vô chiÕt khÊu b»ng
c¸ch bá tiÒn ra "mua" c¸c kú phiÕu, ho¸ ®¬n chøng tõ xuÊt khÈu
víi gi¸ mua
lµ toµn bé sè tiÒn tr¶ nî cho c¸c chøng tõ ®ã trõ ®i l·i suÊt chiÕt khÊu, hoa
hång vµ c¸c kho¶n chi phÝ kh¸c. Thùc chÊt cña ho¹t ®éng tÝn dông nµy lµ ng©n
hµng cÊp tÝn dông ng¾n h¹n cho ngêi b¸n (cung cÊp hµng ho¸ trong trêng
hîp ngêi b¸n cha thu ®îc tiÒn hµng).
- TÝn dông cÇm ®å: Lµ h×nh thøc cho vay thÕ chÊp tµi s¶n nhng tµi s¶n
thÕ chÊp chØ lµ ®éng s¶n dÔ tiªu thô nh vµng, b¹c, ®¸ q
uý. TÝn dông cÇm
®å chñ yÕu dïng ®Ó cÊp ph¸t cho lÜnh vùc s¶n xuÊt kinh doanh theo thêi vô,
khèi lîng cho vay thêng b»ng 60-70% gi¸ trÞ tµi s¶n ®em ®i cÇm tuú theo
møc ®é thanh kho¶n cña tµi s¶n mµ gi¸ trÞ cho vay lín h¬n hoÆc gi¶m ®i.
- TÝn dông thuª mua: Lµ h×nh thøc tÝn dông míi xuÊt hiÖn ë ViÖt Nam,
h×nh thøc tÝn dông nµy nh»m môc ®Ých cÊp ph¸t vèn cho c¸c doanh nghiÖp ®Ó
®æi míi tµi s¶n díi h×nh thøc cho thuª, b¸n tr¶ gãp tõng phÇn c¸c m¸y mãc
thiÕt bÞ, c«ng nghÖ s¶n xuÊt vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt kinh doanh mµ
kh«ng cÇn ®Çu t mét sè lîng vèn qu¸ lín vµ bªn c¹nh ®ã dÔ dµng thay ®æi
®îc thiÕt bÞ nÕu chóng l¹c hËu.
Ngoµi ra, cßn cã mét sè h×nh thøc tÝn dông kh¸c nh:
- TÝn dông tr¶ nhiÒu lÇn (tr¶ gãp)
- TÝn dông b¶o l·nh, tÝn dông liªn kÕt
Ho¹t ®éng tÝn dông lµ mét ho¹t ®éng cã vai trß quan träng trong sù ph¸t
triÓn cña nÒn kinh tÕ. Nã cã t¸c dông thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn,
tÝn dông ®¸p øng nhu cÇu vèn ®Ó duy tr× qu¸ tr×nh s¶n xuÊt kinh doanh, ®ång
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
thêi ®Çu t ph¸t triÓn kinh tÕ, thóc ®Èy sù lu th«ng hµng ho¸ trong s¶n xuÊt,
kinh doanh tiÒn tÖ. TÝn dông lµ mét c«ng cô thóc ®Èy m¹nh mÏ qu¸ tr×nh tÝch
tô tËp trung s¶n xuÊt, thóc ®Èy ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cã hiÖu qu¶
h¬n. TÝn dông gãp phÇn ®iÒu hoµ nhu cÇu vÒ vèn trong x· héi, t¹o sù c©n b»ng
gi÷a cung vµ cÇu vÒ vèn, ®¶m b¶o cho c¸c doanh nghiÖp ho¹t ®éng b×nh
thêng, gi¶i quyÕt c¸c nhu cÇu thõa thiÕu vèn t¹m thêi. TÝn dông cßn ®îc gäi
lµ ®ßn bÈy trong viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« cña Nhµ níc.
TÝn dông cã chøc n¨ng tËp trung vµ ph©n phèi l¹i vèn tiÒn tÖ t¹m thêi
nhµn rçi trªn nguyªn t¾c hoµn tr¶ l¹i. TÝn dông cã t¸c dông t¨ng tèc ®é chu
chuyÓn vèn, tiÕt kiÖm ®îc chi phÝ lu th«ng, kiÓm so¸t c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ
b»ng ®ång tiÒn.
Nh vËy, ho¹t ®éng tÝn dông vµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cã mèi quan hÖ
biÖn chøng víi nhau, hç trî nhau cïng ph¸t triÓn. Ho¹t ®éng tÝn dông tån t¹i
vµ ph¸t triÓn trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan. Tuy
nhiªn, ho¹t ®éng tÝn dông lu«n tån t¹i hai mÆt m¹nh vµ yÕu. NÕu ho¹t ®éng tÝn
dông diÔn ra mét c¸ch hoµn h¶o theo ®óng nguyªn t¾c vµ nh÷ng cam kÕt th×
nã sÏ thóc ®Èy c¸c quan hÖ kinh tÕ diÔn ra nhanh h¬n, cã hiÖu qu¶ h¬n vµ qua
®ã thóc ®Èy sù ph¸t triÓn kinh tÕ. Nhng khi rñi ro tÝn dông x¶y ra, kh«ng
nh÷ng nã ¶nh hëng trùc tiÕp tíi ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh cña c¸c tæ
chøc kinh doanh chÞu rñi ro mµ cßn ¶nh hëng kh«ng tèt ®Õn c¸c quan hÖ tµi
chÝnh tiÒn tÖ. §Ó ph¸t huy vai trß quan träng cña tÝn dông ®èi víi nÒn kinh tÕ,
c¸c NHTM thêng xuyªn quan t©m tíi vÊn ®Ò an toµn vèn trong kinh doanh
bëi lÏ trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng cña m×nh, c¸c NHTM lu«n ph¶i ®¬ng ®Çu
víi nh÷ng rñi ro ®Æc biÖt lµ rñi ro tÝn dông.
2. Rñi ro tÝn dông cña NHTM
a) §Þnh nghÜa hay kh¸i niÖm vÒ rñi ro tÝn dông ng©n hµng
Trong c¬ chÕ qu¶n lý kÕ ho¹ch tËp trung víi hÖ thèng ng©n hµng ®éc
quyÒn, rñi ro tÝn dông Ýt ®îc ®Ò cËp tíi, khi rñi ro tÝn dông x¶y ra th× ng©n
hµng thêng sö dông c¸c biÖn ph¸p hµnh chÝnh ®Ó ng¨n chÆn nh: Ph¸t hµnh
thªm tiÒn, kh«ng cho doanh nghiÖp vµ c¸ nh©n rót tiÒn mÆt,
Nhng khi
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
chuyÓn sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng, hiÖn tîng mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n ë
doanh nghiÖp nµy, c¸ nh©n kia hay cho vay kh«ng thu håi ®îc nî, ngêi göi
tiÒn rót tiÒn å ¹t khái ng©n hµng, c¸c ng©n hµng kinh doanh thua lç hoÆc thËm
chÝ ph¸ s¶n lµ hiÖn tîng cã nhiÒu kh¶ n¨ng x¶y ra. Nh vËy, khi cho vay mét
kho¶n vèn, ngêi cho vay tù nhñ liÖu kho¶n vèn nµy cã ®îc hoµn tr¶ trong
t¬ng lai hay kh«ng? §iÒu nµy cã nghÜa lµ mét kh¶ n¨ng rñi ro ®ang chê ®ãn
hä. Níc ta, trong c«ng cuéc ®æi míi kinh tÕ, vÊn ®Ò vÒ vèn trë thµnh mét vÊn
®Ò hÕt søc nãng báng vµ cÊp b¸ch. ThÞ trêng ng©n hµng kinh doanh lµ thÞ
trêng cã nhiÒu rñi ro nhÊt. Rñi ro cã thÓ x¶y ra trong bÊt kú mét nghiÖp vô
nµo víi nh÷ng møc ®é kh¸c nhau. Tuy nhiªn, viÖc t×m ra mét ph¬ng ph¸p
thùc hiÖn c¸c nghiÖp vô cã thÓ hoµn toµn lo¹i trõ ®îc rñi ro vµ cã thÓ ®¶m
b¶o ®îc mét kÕt qu¶ tµi chÝnh nhÊt ®Þnh lµ mét viÖc kh«ng thÓ thùc hiÖn
®îc. Chóng ta chØ cã thÓ lêng tríc vµ h¹ thÊp rñi ro ®Õn møc thÊp nhÊt.
VËy rñi ro lµ g×? Cã thÓ nãi rñi ro lµ mèi ®e do¹ bÞ tæn thÊt mét phÇn
nguån vèn cña m×nh, kh«ng ®¹t ®îc thu nhËp hay ®ßi hái c¸c kho¶n chi phÝ
bæ sung. BÊt kú mét ho¹t ®éng nµo còng kh«ng thÓ tr¸nh khái cã quan hÖ víi
mét lo¹i rñi ro nhÊt ®Þnh - rñi ro ®ã cã thÓ dÉn ®Õn thua lç. Trong kinh doanh
thêng cã c¸c lo¹i rñi ro kh¸c nhau. Cã lo¹i rñi ro cã mèi quan hÖ víi tai n¹n,
ho¶ ho¹n, cíp bãc vµ thêng xuyªn ®îc b¶o hiÓm, nhng còng cã nh÷ng
lo¹i rñi ro cã mèi quan hÖ víi c¸c ®e do¹ kh¸c nh rñi ro do thÞ trêng kh«ng
thõa nhËn s¶n phÈm cña ng©n hµng, do ph¸ s¶n chiÕn lîc ®· ®Ò ra cã thÓ do
sù thay ®æi cña luËt ph¸p, v.v.. Trong ho¹t ®éng kinh doanh cña ng©n hµng,
cïng víi sù ph¸t triÓn cña tÝn dông ng©n hµng lµ sù t¨ng lªn cña rñi ro tÝn
dông. V× vËy, chóng ta cÇn ph¶i hiÓu ro rñi ro tÝn dông lµ g×? vµ nguyªn nh©n
xuÊt hiÖn cña nã ®Ó t×m c¸ch ®Ò phßng, h¹n chÕ ®Õn møc tèi ®a sù xuÊt hiÖn
rñi ro trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng tÝn dông cña ng©n hµng.
Sau khi nghiªn cøu ho¹t ®éng cña NHTM vµ kh¸i niÖm vÒ tÝn dông ng©n
hµng trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, chóng ta cã thÓ ®i ®Õn mét kh¸i niÖm vÒ rñi
ro tÝn dông ng©n hµng nh sau:
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
"Rñi ro tÝn dông lµ sù xuÊt hiÖn c¸c biÕn cè kh«ng b×nh thêng trong
quan hÖ tÝn dông, g©y hËu qu¶ xÊu ®Õn ho¹t ®éng nh mÊt m¸t, thiÖt h¹i vÒ tµi
s¶n, thu nhËp cña ng©n hµng".
Nh÷ng biÕn cè trong rñi ro tÝn dông bao gåm: Cho vay kh«ng thu hßi
®îc nî, thiÕu vèn ®Ó chi tr¶ cho kh¸ch hµng göi tiÒn. (Mäi ho¹t ®éng tÝn
dông ®Òu chøa ®ùng nh÷ng rñi ro kh«ng lo¹i trõ bÊt kú mét lo¹i h×nh tÝn dông
nµo ®ång thêi nã cã ý nghÜa quan träng vµ s©u s¾c ®Æc biÖt trong tÝn dông
th¬ng m¹i. Ho¹t ®éng tÝn dông còn lµ mét lo¹i h×nh kinh doanh, lóc nµo còng
tiÒm Èn nh÷ng rñi ro). Tuy nhiªn, rñi ro tÝn dông ng©n hµng cã nh÷ng nÐt
riªng biÖt víi nh÷ng rñi ro tÝn dông th¬ng m¹i. Rñi ro tÝn dông th¬ng m¹i
®îc giíi h¹n trong ph¹m vi hµng ho¸ cßn tÝn dông ng©n hµng lµ tÝn dông
b»ng tiÒn.
b) Kh¶ n¨ng cña rñi ro tÝn dông vµ sù tån t¹i kh¸ch quan cña nã
Rñi ro trong kinh doanh nãi chung lµ ®iÒu kh«ng thÓ tr¸nh khái song
kh¶ n¨ng x¶y ra rñi ro tÝn dông ng©n hµng võa phô thuéc vµo hiÖu qu¶ cña
ho¹t ®éng tÝn dông l¹i võa phô thuéc vµo kÕt qu¶ kinh doanh cña kh¸ch hµng.
NÕu doanh nghiÖp lµ kh¸ch hµng cña ng©n hµng ho¹t ®éng thua lç, ph¸ s¶n,
®iÒu nµy sÏ dÉn ®Õn kh¶ n¨ng doanh nghiÖp kh«ng tr¶ ®îc nî vay cña ng©n
hµng. Do ®ã, ng©n hµng kh«ng thu ®îc nî vµ rñi ro x¶y ra.
Rñi ro tÝn dông tËp trung chñ yÕu ë hai mÆt huy ®éng vµ cho vay. Trong
kinh doanh tiÒn tÖ, mét trong nh÷ng nguån vèn lín cña ng©n hµng ®Ó cho vay
lµ tiÒn göi kh«ng kú h¹n. TiÒn göi thanh to¸n vµ tiÒn göi kh«ng kú h¹n kh¸ch
hµng cã thÓ x¶y ra bÊt cø lóc nµo tuú theo nhu cÇu mµ ng©n hµng ph¶i cã tr¸ch
nhiÖm ®¸p øng kÞp thêi vµ ®Çy ®ñ. Trong qu¸ tr×nh kinh doanh, ng©n hµng
ph¶i cã phÇn dù tr÷ ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n, tuy nhiªn, nÕu ®Ó quü dù
tr÷ qu¸ lín th× kh¶ n¨ng cho vay sinh lêi sÏ gi¶m sót. V× vËy, ng©n hµng ph¶i
tÝnh to¸n ®Ó ®iÒu hoµ hai yªu cÇu:
- §¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n kÞp thêi vµ ®Çy ®ñ.
- Cho vay ®Ó t¹o kh¶ n¨ng sinh lêi cao nhÊt.
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
Trong c¬ chÕ thÞ trêng, c¸c hiÖn tîng kinh tÕ cã nh÷ng biÕn ®æi thËt
®a d¹ng vµ bÊt ngê. ViÖc dù ®o¸n biÕn ®éng cña thÞ trêng chØ mang tÝnh
t¬ng ®èi, rñi ro cã thÓ x¶y ra bÊt kú lóc nµo ®Æc biÖt lµ trong thêi kú l¹m ph¸t
vµ suy tho¸i kinh tÕ. rñi ro tÝn dông thêng do kh¸ch hµng vay vèn, sù yÕu
kÐm cña ng©n hµng trong qu¶n lý hay sù chñ quan cña ng©n hµng trong qu¸
tr×nh xÐt duyÖt cho vay mang l¹i.
c) HËu qu¶ cña rñi ro tÝn dông
Khi rñi ro tÝn dông x¶y ra sÏ dÉn ®Õn rñi ro mÊt kh¶ n¨ng thanh to¸n,
ng©n hµng kh«ng cã tiÒn ®Ó trang tr¶i nî nÇn cho kh¸ch hµng, mÊt uy tÝn tríc
kh¸ch hµng. Kh¸ch hµng å ¹t ®Õn rót tiÒn ®iÒu nµy cã thÓ ®a ng©n hµng ®Õn
chç ph¸ s¶n hoÆc vì nî. MÆt kh¸c, do tÝnh riªng biÖt cña hµng ho¸ ng©n hµng,
mét ng©n hµng ph¸ s¶n th× theo ph¶n øng d©y chuyÒn, cã thÓ sÏ kÐo theo sù
ph¸ s¶n cña hµng lo¹t c¸c ng©n hµng kh¸c. C¸c cuéc khñng ho¶ng ng©n hµng
thêng kÐo theo sù suy tho¸i kinh tÕ, ¶nh hëng s©u s¾c ®Õn ®êi sèng x· héi.
Thùc tÕ ë ViÖt Nam sau ®ît khñng ho¶ng vµo nh÷ng n¨m 1989-1990
dÉn tíi hµng lo¹t xÝ nghiÖp bÞ ph¸ s¶n, hµng lo¹t c¸c hîp t¸c x· tÝn dông bÞ ®æ
bÓ ®· g©y t©m lý hoang mang trong d©n chóng. HÇu hÕt c¸c NHTM ViÖt Nam
®Òu cã nî qu¸ h¹n kh«ng thÓ thu håi, ®Ó l¹i mét thùc tr¹ng nhiÒu n¨m kinh
doanh kh«ng cã l·i.
ChÝnh v× c¸c hËu qu¶ nghiªm träng khi rñi ro x¶y ra ®èi víi ho¹t ®éng
kinh doanh cña ng©n hµng nãi riªng vµ ®èi víi sù ph¸t triÓn cña c¶ nÒn kinh tÕ
nãi chung mµ chóng ta ph¶i nghiªn cøu ®Ó t×m ra c¸c biÖn ph¸p nh»m h¹n chÕ
rñi ro tÝn dông.
d) C¸c lo¹i rñi ro tÝn dông
1. Rñi ro tÝn dông ng¾n h¹n
TÝn dông ng¾n h¹n nh»m bæ sung vèn lu ®éng cßn thiÕu ph¸t sinh
trong qu¸ tr×nh kinh doanh cña c¸c ®¬n vÞ s¶n xuÊt trong nÒn kinh tÕ. Nh vËy,
tÝn dông ng¾n h¹n chØ cung cÊp mét phÇn chø kh«ng ph¶i toµn bé sè vèn lu
®éng trong mét thêi gian ng¾n.
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
§èi víi lo¹i tÝn dông nµy, rñi ro thêng x¶y ra khi c¸n bé tÝn dông ph¹m
ph¶i sai lÇm trong qu¸ tr×nh tÝnh to¸n hiÖu qu¶ ®Çu t vµ thiÕu cÈn träng trong
c«ng t¸c thÈm ®Þnh. §Ó kh¾c phôc ®îc lo¹i rñi ro nµy, chóng ta ph¶i xem xÐt
kü lìng ®Ó ®a ra c¸c kÕt luËn ®óng ®¾n vÒ t×nh h×nh tµi chÝnh cña doanh
nghiÖp, n©ng cao chÊt lîng cña c«ng t¸c thÈm ®Þnh.
2. Rñi ro tÝn dông trung, dµi h¹n
TÝn dông trung dµi h¹n lµ kho¶n vay víi môc ®Ých ®Çu t x©y dùng c¬
b¶n, mua s¾m tµi s¶n cè ®Þnh. TÝn dông trung vµ dµi h¹n lµ kho¶n ®Çu t cã
thêi h¹n thu håi vèn dµi, ®èi víi tÝn dông trung h¹n lµ tõ 1 ®Õn 3 n¨m, ®èi víi
tÝn dông dµi h¹n lµ trªn 5 n¨m. Ngoµi c¸c ®Æc ®iÓm trªn, tÝn dông trung vµ dµi
h¹n cßn cã mét ®Æc ®iÓm quan träng lµ cã sè lîng lín.
Rñi ro tÝn dông trung vµ dµi h¹n thêng x¶y ra khi cã nh÷ng diÔn biÕn
bÊt lîi trong qu¸ tr×nh x©y dùng vµ tiÕn hµnh s¶n xuÊt kinh doanh do thêi gian
thu håi vèn qu¸ dµi. Ngoµi c¸c th«ng sè kinh tÕ, kü thuËt c¸c nhµ ®Çu t cÇn
ph¶i tÝnh ®Õn c¸c biÕn ®éng vÒ chÝnh trÞ, chÝnh s¸ch cña nhµ níc (c¸c yÕu tè
phi kinh tÕ) nÕu kh«ng rÊt dÔ dÉn tíi rñi ro g©y thiÖt h¹i lín cho ho¹t ®éng tÝn
dông cña ng©n hµng.
§Ó tr¸nh ®îc lo¹i rñi ro nµy, c¸c nhµ ®Çu t cÇn ph¶i tÝnh, c©n nh¾c
mét c¸ch chÝnh x¸c vµ tû mû hiÖu qu¶ cña dù ¸n ®Çu t trong qu¸ tr×nh thùc
hiÖn dù ¸n. Trong ®ã cã mét sè yÕu tè cùc kú quan träng vÒ kinh tÕ kü thuËt
nh: nguyªn nhiªn vËt liÖu ®Çu vµo, kh¶ n¨ng tiªu thô s¶n phÈm ®Çu ra, c¸c
s¶n phÈm cïng lo¹i vµ s¶n phÈm thay thÕ hiÖn ®ang cã b¸n trªn thÞ trêng, xu
híng vµ th¸i ®é cña thÞ trêng ®èi víi lo¹i s¶n phÈm nµy, lùa chän c«ng nghÖ
phï hîp, kh¶ n¨ng lµm chñ c«ng nghÖ cña chñ ®Çu t, v.v.. vµ c¸c yÕu tè phi
kinh tÕ kh¸c nh: ChÝnh s¸ch cña Nhµ níc ®èi víi ngµnh nghÒ, s¶n phÈm sau
®Çu t, n¨ng lùc vµ uy tÝn cña bªn cung cÊp thiÕt bÞ c«ng nghÖ
3. Rñi ro tÝn dông chiÕt khÊu
TÝn dông chiÕt khÊu lµ mét nghiÖp vô tÝn dông ng¾n h¹n, qua dã kh¸ch
hµng chuyÓn quyÒn së h÷u th¬ng phiÕu cha ®Õn h¹n thanh to¸n cho ng©n
hµng ®Ó nhËn vÒ mét kho¶n tiÒn b»ng mÖnh gi¸ th¬ng phiÕu trõ ®i l·i suÊt
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
chiÕt khÊu vµ phÝ hoa hång. H×nh thøc chiÕt khÊu c¸c th¬ng phiÕu ®îc lËp
trªn c¬ së hîp ®ång kinh tÕ ®îc ph¸p luËt thõa nhËn.
Th¬ng phiÕu gi¶ lµ lo¹i h×nh g©y nhiÒu rñi ro nhÊt trong nghiÖp vô
chiÕt khÊu. Th¬ng phiÕu nµy ®îc thµnh lËp khi kh«ng cã mét quan hÖ
th¬ng m¹i t¬ng øng nh»m môc ®Ých ®¸nh lõa ng©n hµng. Th¬ng phiÕu gi¶
t¹o cã c¸c lo¹i sau:
- Th¬ng phiÕu trèng: ngêi bÞ ký ph¸t kh«ng cã hoÆc kh«ng biÕt.
- Th¬ng phiÕu ®îc lËp cã sù ®ång l·o gi÷a ngêi ký ph¸t vµ ngêi bÞ
ký ph¸t.
- Th¬ng phiÕu trèng hç t¬ng: lµ th¬ng phiÕu ®îc lËp trªn c¬ së tho¶
thuËn gi÷a hai bªn mµ thùc chÊt lµ sù gióp ®ì ng©n quü cho ngêi ph¸t lÖnh.
§Ó h¹n chÕ rñi ro trong ho¹t ®éng chiÕt khÊu cÇn:
- Xem xÐt kü tÝnh chÊt ph¸p lý cña th¬ng phiÕu
- Xem xÐt tÝnh th¬ng m¹i cña th¬ng phiÕu
- §¸nh gi¸ kh¶ n¨ng tr¶ nî cña ngêi bÞ ký ph¸t
4. Rñi ro tÝn dông thuª mua
TÝn dông thuª mua lµ h×nh thøc cho thuª tµi s¶n chuyªn dïng kÌm theo
lêi høa sÏ b¸n l¹i vÒ sau, chËm nhÊt lµ sau khi kÕt thóc hîp ®ång cho ngêi
thuª víi gi¸ tho¶ thuËn. C¸c thµnh viªn tham gia tÝn dông thuª mua gåm:
- Ngêi ®i thuª - tøc lµ c¸c doanh nghiÖp
- Ngêi cho thuª - ë ®©y lµ c¸c ng©n hµng
Ngêi ®i thuª sÏ t×m vµ lùa chän tµi s¶n cÇn thuª ë ngêi cho thuª,
ngêi cho thuª sÏ göi ®¬n ®Æt hµng tíi nhµ cung cÊp thiÕt bÞ vµ chÞu tr¸ch
nhiÖm thanh to¸n sau ®ã giao tµi s¶n cho ngêi ®i thuª. Thuª mua bÊt ®éng
s¶n vµ thuª mua ®éng s¶n. Kh¶ n¨ng rñi ro ®èi víi h×nh thøc tÝn dông nµy lµ
t¬ng ®èi thÊp.
TÝn dông thuª mua lµ h×nh thøc tÝn dông cã ®é an toµn t¬ng ®èi cao v×
trong suèt qu¸ tr×nh thùc hiÖn hîp ång thuª mua, tµi s¶n vÉn thuéc quyÒn së
h÷u cña ng©n hµng. Tµi s¶n cho thuª tån t¹i díi h×nh th¸i vËt chÊt t¬ng ®èi
æn ®Þnh vÒ dÔ qu¶n lý. Tuy nhiªn, rñi ro vÉn cã thÓ x¶y ra khi ngêi ®i thuª bÞ
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
thiªn tai, ho¶ ho¹n g©y ra thiÖt h¹i cho tµi s¶n thuª mua hay sù tiÕn bé cña
khoa häc kü thuËt khiÕn nã trë nªn lçi thêi kh«ng phï hîp víi thêi ®¹i dÉn tíi
kh¶ n¨ng sö dông thiÕt bÞ gi¶m ®i vµ lµm ¶nh hëng tíi viÖc thu nî.
Trªn ®©y lµ c¸c lo¹i rñi ro tÝn dông c¬ b¶n nhÊt trong ho¹t ®éng kinh
doanh cña ng©n hµng. Tuy nhiªn kh¶ n¨ng, møc ®é x¶y ra rñi ro ë mçi lo¹i lµ
kh¸c nhau. Tuú vµo møc ®é ho¹t ®éng cña mçi ng©n hµng mµ chóng ta ph¶i
®a ra nh÷ng biÖn ph¸p ng¨n ngõa vµ h¹n chÕ rñi ro hîp lý nhÊt.
3. Nh÷ng nguyªn nh©n chñ yÕu g©y ra rñi ro tÝn dông
3.1. Nh÷ng th«ng tin kh«ng c©n xøng, sù lùa chän ®èi nghÞch vµ rñi
ro ®¹o ®øc
Nh chóng ta ®· biÕt c¸c giao dÞch trªn thÞ trêng tµi chÝnh thùc chÊt lµ
nh÷ng ho¹t ®éng dÞch chuyÓn vèn lÉn nhau. Nªn tån t¹i mét thùc tÕ lµ mét bªn
thêng kh«ng biÕt tÊt c¶ nh÷ng g× mµ hä cÇn biÕt vÒ bªn kia ®Ó cã nh÷ng
quyÕt ®Þnh ®óng ®¾n. Sù kh«ng c©n b»ng vÒ th«ng tin mµ mçi bªn cã ®îc
®îc gäi lµ th«ng tin kh«ng c©n xøng. VÝ dô: Mét ngêi vay mét mãn tiÒn cÇn
cã th«ng tin kh«ng c©n xøng. VÝ dô: mét ngêi vay mét mãn tiÒn cÇn cã
th«ng tin vÒ lîi tøc tiÒm Èn vµ rñi ro kÌm theo víi dù ¸n ®Çu t mµ ngêi nµy
cã dù tÝnh tiÕn hµnh. ViÖc thiÕu th«ng tin t¹o ra nh÷ng vÊn ®Ò trong hÖ thèng
tµi chÝnh ë hai mÆt: Sù lùa chän ®èi nghÞch tríc khi cuéc giao dÞch diÔn ra vµ
rñi ro ®¹o ®øc sau khi cuéc giao dÞch x¶y ra.
Chän lùa ®èi nghÞch lµ do th«ng tin kh«ng c©n xøng t¹o ra tríc khi
diÔn ra cuéc giao dÞch. Chän lùa ®èi nghÞch x¶y ra khi nh÷ng ngêi ®i vay cã
nhiÒu kh¶ n¨ng t¹o ra mét kÕt côc kh«ng mong muèn (®èi nghÞch) - tøc lµ rñi
ro kh«ng tr¶ ®îc nî - lµ nh÷ng ngêi tÝch cùc t×m vay nhÊt vµ do lµ cã kh¶
n¨ng ®îc lùa chän nhÊt. Do viÖc lùa chän ®èi nghÞch nªn dÉn ®Õn kh¶ n¨ng
lµ c¸c mãn cho vay ®îc thùc hiÖn cho nh÷ng trêng hîp rñi ro kh«ng tr¶
®îc nî, cßn trêng hîp kh«ng cho vay l¹i lµ nh÷ng trêng hîp cã thÓ tr¶
®îc nî. VÝ dô: cã hai nhµ kinh doanh A vµ B; A lµ ngêi thËn träng, chØ vay
tiÒn khi cã ®Çu t mµ tin ch¾c sÏ ®em l¹i kÕt qu¶. Cßn B th× kh¸c, cã x¸c suÊt
rñi ro cao nhng lîi nhuËn dù tÝnh còng sÏ lín.
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
Do vËy mµ ai trong sè A vµ B sÏ tÝch cùc vay tiÒn trªn thÞ trêng - tÊt
nhiªn lµ B bëi v× nÕu thµnh c«ng, B sÏ thu ®îc nhiÒu tiÒn.
NÕu biÕt râ c¶ A vµ B tøc lµ th«ng tin c©n b»ng th× ta sÏ kh«ng cã khã
kh¨n g×, bëi v× khi Êy ta biÕt r»ng kh¶ n¨ng tr¶ nî cña B lµ thÊp vµ do ®ã
kh«ng cho B vay. Nhng nÕu v× kh«ng cã ®Çy ®ñ th«ng tin, rÊt cã thÓ ta sÏ
quyÕt ®Þnh cho B vay mµ kh«ng cho A vay - nh vËy mét sù lùa chän ®èi
nghÞch sÏ lµm chóng ta t¨ng kh¶ n¨ng rñi ro cña m×nh: cho B vay, tõ chèi A
hoÆc tõ chèi c¶ A vµ B ®Òu mÊt c¬ héi thu lîi nhuËn.
Rñi ro ®¹o ®øc: Lµ mét vÊn ®Ò do th«ng tin kh«ng c©n xøng t¹o ra sau
khi cuéc giao dÞch diÔn ra. Rñi ro ®¹o ®øc x¶y ra khi ngêi cho vay ph¶i chÞu
mét rñi ro lµ ngêi vay cã ý muèn thùc hiÖn nh÷ng ho¹t ®éng kh«ng tèt (thiÕu
®¹o ®øc) xÐt theo quan ®iÓm cña ngêi cho vay, bëi v× nh÷ng ho¹t ®éng nµy
khiÕn Ýt cã kh¶ n¨ng ®Ó mãn vay sÏ ®îc hoµn tr¶, sÏ g©y rñi ro cho ngêi cho
vay.
VÝ dô: ¤ng X vay ng©n hµng 1 triÖu ®ång ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt theo
hîp ®ång tÝn dông ®· ký víi ng©n hµng. Nhng khi nhËn ®îc tiÒn ng©n hµng,
«ng nÈy ý ®Þnh mua sæ sè c¶ triÖu ®ång víi hy väng nÕu tróng gi¶i th× «ng sÏ
lÊy sè tiÒn ®ã ®Ó tr¶ ng©n hµng cßn nÕu kh«ng th× «ng sÏ khÊt nî hoÆc bá trèn,
ng©n hµng sÏ bÞ rñi ro. NÕu ng©n hµng biÕt ®îc ý ®Þnh mua sæ xè cña «ng X,
tøc lµ cã ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ «ng - ng©n hµng sÏ ng¨n cÊm, ®ßi l¹i sè tiÒn 1
triÖu ®ång hoÆc kh«ng cho «ng tay vay n÷a. Nh vËy, rñi ro ®¹o ®øc do thiÕu
th«ng tin ®· lµm ng©n hµng ph¶i chÞu rñi ro tÝn dông.
Nh vËy, khi ng©n hµng ®ãng vai trß lµ ngêi cho vay nÕu th«ng tin
kh«ng c©n xøng trªn thÞ trêng tµi chÝnh, tÊt yÕu sÏ ph¸t sinh rñi ro ng©n hµng.
MÆt kh¸c, khi ®ãng vai trß ngêi ®i vay: ng©n hµng lµm t¨ng nguån vèn
ho¹t ®éng cña m×nh b»ng c¸ch huy ®éng cña c¸ nh©n, c¸c tæ chøc x· héi. NÕu
cã th«ng tin ®Çy ®ñ vÒ ng©n hµng nh nguån vèn tù cã, kh¶ n¨ng thanh to¸n,
t×nh h×nh kinh doanh
c¸c c¸ nh©n hay tæ chøc x· héi sÏ quyÕt ®Þnh cã göi
tiÒn ë ng©n hµng hay kh«ng? Ngîc l¹i, nÕu th«ng tin vÒ ng©n hµng kh«ng
®Çy ®ñ, khi ®ã sù lùa chän ®èi nghÞch sÏ xuÊt hiÖn vµ lµm c¶n trë viÖc huy
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
®éng vèn cña ng©n hµng. Ngêi ta sÏ nghi ngê vÒ kh¶ n¨ng thanh to¸n cña
ng©n hµng, cho dï ng©n hµng hoµn toµn kh«ng cã ý ®Þnh thùc hiÖn nh÷ng kÕt
côc kh«ng mong muèn. Sù lùa chän ®èi nghÞch trong trêng hîp nµy lµm cho
ng©n hµng bÞ rñi ro v× h¹n chÕ kh¶ n¨ng huy ®éng vèn vµ lµm ¶nh hëng tíi
ho¹t ®éng tÝn dông cña ng©n hµng, ng©n hµng kh«ng cã ®ñ vèn ®Ó më réng
ho¹t ®éng tÝn dông vµ kh¶ n¨ng thanh to¸n sÏ khã kh¨n, chÝnh v× thÕ nã ®· ®Æt
ng©n hµng vµo nguy c¬ cã thÓ bÞ rñi ro vµ lín h¬n n÷a cã thÓ bÞ ®ãng cña hoÆc
vì nî.
Qua ®ã ta thÊy, th«ng tin kh«ng c©n xøng ®· dÉn tíi sù lùa chän ®èi
nghÞch vµ rñi ro ®¹o ®øc lµm cho ng©n hµng ®øng tríc nguy c¬ rñi ro. Cho
nªn, trong ho¹t ®éng kinh doanh cña m×nh, ng©n hµng ph¶i gi¶i quyÕt vÊn ®Ò
th«ng tin kh«ng c©n xøng ®Ó cã thÓ h¹n chÕ ®îc tèi ®a rñi ro tÝn dông vµ
tho¸t khái nguy c¬ bÞ vì nî, thu ®îc lîi nhuËn trong kinh doanh.
3.2. Sù ®iÒu khiÓn cña "Bµn tay v« h×nh" - c¬ chÕ thÞ trêng
Khi ho¹t ®éng kinh doanh trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, mÆc dï cã sù
qu¶n lý vÜ m« cña Nhµ níc, nhng bÊt kú mét doanh nghiÖp nµo hay mét
ho¹t ®éng kinh tÕ nµo còng ®Òu chÞu sù chi phèi cña bµn tay v« h×nh lµ c¬ chÕ
thÞ trêng rÊt lín. ChÝnh v× thÕ rñi ro c¸c ho¹t ®éng kinh doanh lµ kh«ng thÓ
kh«ng x¶y ra. Vµ ®iÒu nµy còng kh«ng lo¹i trõ ho¹t ®éng kinh doanh tiÒn tÖ.
a) VÒ phÝa kh¸ch hµng cña ng©n hµng
NÒn kinh tÕ lµ mét c¬ thÓ sèng, c¸c chñ thÓ trong nÒn kinh tÕ ®Òu cã liªn
quan vµ t¸c ®éng lÉn nhau. Sù rñi ro vì nî cña mét hay mét sè kh¸ch hµng
trong mét ngµnh nµo ®ã sÏ ¶nh hëng kh«ng chØ ®Õn riªng ngµnh ®ã mµ ®Õn
c¶ c¸c ngµnh kh¸c cã liªn quan. §èi víi ng©n hµng còng vËy, tÊt c¶ c¸c
nguyªn nh©n g©y nªn rñi ro ®èi víi kh¸ch hµng cña ng©n hµng th× còng lµ c¸c
nguyªn nh©n g©y ra rñi ro ®èi víi ng©n hµng.
Ng©n hµng ®ãng vai trß chñ nî, dïng nguån vèn huy ®éng ®Ó cho c¸c c¸
nh©n vµ c¸c doanh nghiÖp vay, mét khi c¸c bªn vay vèn ng©n hµng khong
thanh to¸n tiÒn vay ng©n hµng ®óng h¹n hoÆc kh«ng tr¶ ®îc vèn vay cho
ng©n hµng th× lóc ®ã rñi ro tÝn dông x¶y ra. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, møc
tailieuonthi
Chuyªn ®Ò thùc tËp tèt nghiÖp
TrÇn ThÞ Minh Thuý
®é æn ®Þnh cña thÞ trêng vµ c¸c ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt kinh doanh kh¸c nãi
chung thêng kh«ng cao vµ rÊt nh¹y c¶m, do ®ã kh¶ n¨ng gÆp rñi ro trong s¶n
xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp t¬ng ®èi cao, chÝnh v× vËy ®iÒu nµy mµ
ho¹t ®éng ng©n hµng lµ mét trong nh÷ng lo¹i h×nh cã møc ®é rñi ro lín nhÊt.
b) VÒ phÝa ng©n hµng
NHTM lµ mét doanh nghiÖp, còng nh c¸c doanh nghiÖp kinh doanh
kh¸c, ng©n hµng muèn tån t¹i vµ ph¸t triÓn tÊt yÕu ph¶i gi¶i quyÕt c¸c m©u
thuÉn trong qu¸ tr×nh kinh doanh: gi÷a ngêi b¸n vµ ngêi mua, gi÷a c¸c ng©n
hµng víi nhau,
Trong qu¸ tr×nh gi¶i quyÕt c¸c m©u thuÉn ®ã, c¸c Nhµ níc
c¹nh tranh quyÕt liÖt vµ tÊt yÕu cã ng©n hµng th¾ng thÕ trong c¹nh tranh, cã
ng©n hµng bÞ thÊt b¹i. Sù thÊt b¹i ë ®©y cã thÓ do c«ng nghÖ, kü thuËt ng©n
hµng l¹c hËu, kh«ng chÊp hµnh mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ nghiªm tóc c¸c qui ®Þnh
vÒ an toµn ng©n hµng dÉn tíi kh¶ n¨ng thanh to¸n cña ng©n hµng bÞ ®e do¹ vµ
còng cã thÓ do t×nh h×nh trËt tù trÞ an, thiªn tai, tham nhòng
Ngµy nay, víi sù ph¸t triÓn cña c¸ch m¹ng ®iÖn tö tin häc cïng víi viÖc
quèc tÕ ho¸ c¸c thÞ trêng tµi chÝnh, c«ng nghÖ ng©n hµng ngµy cµng ®îc
hoµn thiÖn, tinh vi hiÖn ®¹i. Trªn thÞ trêng tiÒn tÖ, tµi chÝnh ngµy cµng xuÊt
hiÖn c¸c tæ chøc trung gian tµi chÝnh míi l¹ kh¸c nhau: C¸c hiÖp héi tiÕt kiÖm
vµ cho vay, c¸c ng©n hµng tiÕt kiÖm t¬ng trî
c¹nh tranh quyÕt liÖt víi ng©n
hµng th¬ng m¹i trong viÖc huy déng vèn vµ cho vay. C¸c s¶n phÈm ng©n
hµng vµ c«ng cô tµi chÝnh ngµy cµng ®a d¹ng vµ l·i suÊt kh¸c nhau
khiÕn thÞ
trêng tµi chÝnh lµ n¬i mua b¸n hÕt søc s«i ®éng vµ c¹nh tranh gay g¾t gi÷a
c¸c chñ thÓ tham gia thÞ trêng. §Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn buéc c¸c ng©n hµng
TMCP Ph¬ng Nam ph¶i t×m mäi c¸ch ®Ó ®øng v÷ng trong cuéc c¹nh tranh
®ã. NÕu ng©n hµng kh«ng thêng xuyªn ®æi míi c«ng nghÖ, n©ng cao tr×nh ®é
n¨ng lùc cña c¸n bé, më réng ho¹t ®éng c¶i c¸ch phong c¸ch phôc vô kh¸ch
hµng,
th× ng©n hµng sÏ bÞ thÊt b¹i. C¬ chÕ thÞ trêng víi quy luËt c¹nh tranh,
qui luËt cung cÇu còng lµ nguyªn nh©n c¬ b¶n d·n ®Õn rñi ro cña ng©n hµng.
- Xem thêm -