Tài liệu Một số vấn đề phát triển và phân bố các ngành dịch vụ việt nam và các dạng bài tập cơ bản trong thi hsg quốc gia

HỘI CÁC TRƯỜNG CHUYÊN KHU VỰC DUYÊN HẢI VÀ ĐỒNG BẰNG BẮC BỘ BÁO CÁO CHUYÊN ĐỀ MÔN ĐỊA LÍ CHUYÊN ĐỀ Một số vấn đề phát triển và phân bố các ngành dịch vụ Việt Nam và các dạng bài tập cơ bản trong thi HSG Quốc gia Nam Định 1 Nam ®Þnh – n¨m 2012 MỤC LỤC MỞ ĐẦU...................................................................................................................4 PHẦN 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN NGÀNH DỊCH VỤ VIỆT NAM.......6 1.1 Khái quát dịch vụ Việt Nam.............................................................................6 1.1.1 Cơ cấu và vai trò của ngành dịch vụ................................................................6 1.1.1.1. Cơ cấu...........................................................................................................6 1.1.1.2. Vai trò...........................................................................................................6 1.1.2 Đặc điểm phát triển và phân bố........................................................................7 1.1.2.1. Đặc điểm phát triển......................................................................................7 1.1.2.2. Đặc điểm phân bố.........................................................................................7 1.2. Các ngành dịch vụ chính ở Việt Nam.............................................................8 1.2.1 Giao thông vận tải............................................................................................8 1.2.1.1 Điều kiện phát triển GTVT............................................................................8 1.2.1.2 Hiện trạng phát triển phân bố giao thông vận tải........................................12 1.2.1.3. Ảnh hưởng của phân bố GTVT đến phân bố dân cư và các ngành kinh tế20 1.2.2 Thương mại....................................................................................................22 1.2.2.1 Điều kiện phát triển thương mại..................................................................22 1.2.2 2.Hiện trạng phát triển và phân bố thương mại..............................................28 1.2.2.3 Hình thức tổ chức lãnh thổ nội thương........................................................32 1.2.3 Du lịch............................................................................................................33 1.2.3.1 Điều kiện phát triển du lịch.........................................................................33 1.2.3.2 Hiện trạng phát triển và phân bố du lịch.....................................................35 1.2.3.3 Phát triển du lịch bền vững..........................................................................36 PHẦN 2. PHƯƠNG PHÁP VÀ PHƯƠNG TIỆN...............................................37 2.1 Phương pháp....................................................................................................37 2.1.1. Phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác kiến thức từ bản đồ..................37 2.1.2. Phương pháp báo cáo....................................................................................47 2.1.3 Phương pháp đóng vai....................................................................................49 2.2 Phương tiện......................................................................................................51 PHẦN 3. CÁC DẠNG BÀI TẬP CƠ BẢN TRONG THI HSG QUỐC GIA...53 3.1. Dạng bài nguồn lực..........................................................................................53 3.2. Dạng bài tình hình phát triển............................................................................66 2 3.2.1 Dạng bài tình hình phát triển gắn với Atlat địa lí...........................................66 3.2.2 Dạng bài tình hình phát triển gắn với Bảng số liệu và Biểu đồ.....................75 3.3 Dạng bài phân bố...............................................................................................84 3.4. Dạng bài mối quan hệ giữa dịch vụ với dân cư và các ngành kinh tế.............88 KẾT LUẬN............................................................................................................91 3 MỞ ĐẦU 1. ĐĂĂT VẤN ĐỀ Dịch vụ là khu vực là có vai trò ngày càng quan trọng trong nền kinh tế Việt Nam, đặc biệt trong bối cảnh hội nhập kinh tế quốc tế hiện nay. Đây là khu vực kinh tế rất đa dạng và phức tạp, có ảnh hưởng sâu sắc đến các ngành kinh tế khác và các vấn đề dân cư xã hội, là một tiêu chí để đánh giá trình độ phát triển kinh tế - xã hội của một quốc gia. Đặc biệt, đây cũng là một nội dung quan trọng và có phổ kiến thức tương đối rộng và khó trong thi Học sinh Giỏi quốc gia mà chỉ nội dung trong sách giáo khoa sẽ khó đáp ứng được. Vì vậy, việc hệ thống nội dung lý thuyết và các dạng bài tập liên quan đến vấn đề phát triển và phân bố dịch vụ sẽ giúp các giáo viên và học sinh có được nguồn tài liệu đầy đủ, phong phú, logic nhất về ngành dịch vụ Việt Nam. Để đáp ứng các yêu cầu trên, chúng tôi xây dựng chuyên đề “Một số vấn đề phát triển và phân bố các ngành dịch vụ Việt Nam và các dạng bài tập cơ bản trong thi HSG Quốc gia”. Đề tài hướng tới đối tượng chính là giáo viên và học sinh các trường chuyên, nhất là trong quá trình ôn luyện thi Học sinh giỏi Quốc gia. Tuy nhiên, các giáo viên và học sinh phổ thông không chuyên cũng sẽ có được nguồn tài liệu hữu ích phục vụ kì thi THPT Quốc gia. 2. MỤC ĐÍCH CỦA ĐỀ TÀI Đề tài nhằm cung cấp tới người đọc những kiến thức, kĩ năng trọng tâm trong học và giải quyết bài tập về các ngành dịch vụ. Cụ thể là: - Kiến thức: + Hệ thống hóa kiến thức về ngành dịch vụ:  Cơ cấu, vai trò và đặc điểm chung của khu vực dịch vụ Việt Nam; 4  Đi sâu vào 3 ngành dịch vụ chính của Việt Nam, với các nội dung chính là điều kiện phát triển, hiện trạng phát triển và sự phân bố  Xây dựng hệ thống và phân loại các dạng bài tập liên quan + Giới thiệu các phương pháp và kĩ thuật dạy học áp dụng hiệu quả - Kĩ năng: + Nhận biết dạng bài tập + Giải quyết các dạng bài tập trên cơ sở định hướng có sẵn 5 PHẦN 1. MỘT SỐ VẤN ĐỀ PHÁT TRIỂN NGÀNH DỊCH VỤ VIỆT NAM 1.1 Khái quát dịch vụ Việt Nam 1.1.1 Cơ cấu và vai trò của ngành dịch vụ 1.1.1.1. Cơ cấu Dịch vụ Việt Nam bao gồm ngành thuộc 3 nhóm chính: dịch vụ kinh doanh, dịch vụ tiêu dùng và dịch vụ hành chính, trong đó các ngành chủ yếu là: + Giao thông vận tải + Thông tin liên lạc, bưu chính viễn thông + Thương mại (nội thương và ngoại thương) + Du lịch + Ngành giáo dục + Ngành y tế + Các ngành khác như tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, quảng cáo, thông tin đại chúng, tư pháp, hải quan, thuế quan, văn học nghệ thuật, thể thao, an ninh, tạp vụ…. Tuy nhiên so với nhiều nước trên thế giới thì cơ cấu ngành dịch vụ Việt Nam còn kém đa dạng. 1.1.1.2. Vai trò - Về kinh tế: Dịch vụ đóng góp lớn vào tổng GDP cả nước, thúc đẩy sự phát triển của các khu vực khác. Tỉ trọng dịch vụ trong cơ cấu GDP năm 2012 đạt 41,7%. Dịch vụ góp phần đẩy mạnh mối liên hệ ngành, vùng, làm cho giao lưu thông suốt và phục vụ mọi nhu cầu của sản xuất nói chung từ đó thúc đẩy các ngành sản xuất vật chất phát triển, đẩy nhanh chuyển dịch cơ cấu kinh tế. - Về xã hội: Dịch vụ phát triển, có khả năng tạo ra nhiều việc làm, góp phần giải quyết việc làm cho lực lượng lao động đông đảo ở Việt Nam, tăng thu nhập cho người dân, nâng cao chất lượng cuộc sống người dân. 6 - Về tài nguyên môi trường: Phát triển dịch vụ còn góp phần khai thác tốt tài nguyên thiên nhiên của nước ta. - Trong nền kinh tế thị trường hiện nay, dịch vụ còn thúc đẩy sự phát triển của hoạt động kinh tế đối ngoại, tạo điều kiện cho hội nhập nước ta với thế giới. 1.1.2 Đặc điểm phát triển và phân bố 1.1.2.1. Đặc điểm phát triển Khu vực dịch vụ ở nước ta mới chiếm khoảng 31,4% lao động nhưng lại chiếm 41,7 % trong cơ cấu GDP (năm 2012). Trong điều kiện mở của nền kinh tế. chuyển dịch cơ cấu kinh tế, ngành dịch vụ ở nước ta phát triển khá nhanh và ngày càng có nhiều cơ hội để vươn lên ngang tầm khu vực và quốc tế. Việt Nam đang trở thành thị trường thu hút nhiều công ti nước ngoài mở các hoạt động dịch vụ, nhất là trong lĩnh vực tài chính, ngân hàng, bảo hiểm, y tế, du lịch, giáo dục đại học,.. Điều này càng cho thấy rõ khả năng thu lợi nhuận cao của các ngành dịch vụ Việc nâng cao chất lượng dịch vụ và đa dạng hoá các loại hình dịch vụ phái dựa trên trình độ công nghệ cao, lao động lành nghề, cơ sở hạ tầng kĩ thuật tốt. Đây là một thách thức trong phát triển các hoạt động dịch vụ ở nước ta hiện nay. 1.1.2.2. Đặc điểm phân bố Sự phân bố của các hoạt động dịch vụ phụ thuộc chặt chẽ vào phân bổ của các đối tượng đòi hỏi dịch vụ, đó là dân cư và các ngành kinh tế. Vì vậy, ở các thành phố lớn, thị xã, các vùng đồng bằng là nơi tập trung đông dân cư và nhiều ngành sản xuất cũng là nơi tập trung nhiều hoạt động dịch vụ. Ngược lại, ở các vùng núi, dân cư thưa thớt, kinh tế còn nặng tính chất tự cấp, tự túc thì các hoạt động dịch vụ còn nghèo nàn. Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh là hai trung tâm dịch vụ lớn nhất và đa dạng nhất ở nước ta. Đây là hai đầu mối giao thông vận tải, viễn thông lớn nhất cả 7 nước. Ở hai thành phố này tập trung nhiều trường đại học lớn, các viện nghiên cứu. các bệnh viện chuyên khoa hàng đầu. Đây cũng là hai trung tâm thương mại, tài chính, ngân hàng lớn nhất nước ta. Các dịch vụ khác như quảng cáo, bảo hiểm, tư vấn, văn hoá, nghệ thuật, ăn uống,... đều phát triến mạnh. 1.2. Các ngành dịch vụ chính ở Việt Nam 1.2.1 Giao thông vận tải 1.2.1.1 Điều kiện phát triển GTVT a. Vị trí địa lí và hình dạng lãnh thổ Vị trí địa lí và hình dạng lãnh thổ có ảnh hưởng sâu sắc tới sự hình thành hệ thống GTVT. Nước ta nằm gần Trung tâm Đông Nam Á, một vùng kinh tế năng động và mở rộng hơn là vùng châu Á – Thái Bình Dương. Trong hoàn cảnh nước ta đang xây dựng một nền kinh tế mở và bối cảnh quốc tế, khu vực có nhiều thuận lợi cho giao lưu kinh tế, văn hóa giữa các nước trong khu vực thì GTVT có thêm cơ hội phát triển. Nước ta nằm ở vị trí “Ngã ba đường”, gần các tuyến hằng hải quan trọng của biển Đông nối châu Úc với Đông Á, Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương. Vị trí này càng có ý nghĩa với các tỉnh miền Trung và miền Nam, nơi có các vũng vịnh, của sông thuận lợi cho việc xây dựng các cảng. Nước ta nằm ở phí Đông của bán đảo Trung Ấn, là cửa ngõ thông ra biển của Lào, Cam-pu-chia và Đông Bắc Thái Lan và Tây Nam Trung Quốc, đầu mút của các tuyến đường sắt Á – Âu, thuận lợi để Việt Nam phát triển các tuyến giao thông đường sắt, ô tô nằm trong hệ thống đường xuyên Á. Nước ta nằm ở vị trí trung chuyển của nhiều tuyến hàng không quốc tế. - Hình dạng lãnh thổ Lãnh thổ kéo dài 15 vĩ độ, hẹp ngang (nơi hẹp nhất ở miền Trung có chỉ khoảng 50 km) quy định các mối liên hệ vận tải chủ yếu ở Việt Nam theo hướng 8 Bắc – Nam, các trục đường bộ, sắt lớn nhất, các tuyến đường biển trong nước, các tuyến đường hàng không quan trọng đều phân bố theo hướng Bắc – Nam. Hình thể kéo dài làm cho cự li vận chuyển dài, chi phí vận tải cao là một bất lợi đối với GTVT Việt Nam. Đặc biệt lãnh thổ miền Trung hẹp ngang, hay gặp lũ lụt gây hiện tượng ách tách giao thông nghiêm trọng. b. Các điều kiện tự nhiên Có ảnh hưởng lớn đến sự phát triển, phân bố cũng như điều kiện hoạt động của mạng lưới GTVT. Ảnh hưởng này rõ nét nhất ở các khía cạnh: khả năng sử dụng đường tự nhiên cho mục đích vận tải, chế độ khai thác các tuyến đường đã có, xây dựng các công trình GTVT. b.1 Đối với vận tải đường bộ Địa hình ¾ là đồi núi, ¼ là đồng bằng. Hướng của các trục giao thông chính theo hướng Bắc – Nam. Các thung lũng là nơi thuận lợi nhất đặt các con đường từ đồng bằng lên miền núi. Hướng Đông – Tây hoặc Đông Nam – Tây Bắc Đồi núi mang tính chất múi già trẻ lại, bị chia cắt mạnh gây khó khăn cho việc xây dựng các tuyến giao thông cũng như hoạt động của các phương tiện GTVT. Các tuyến đường miền núi quanh co, lắm đèo, nhiều dốc, giao thông dễ bị ách tắc trong mùa mưa lũ do sạt lở. Vì vậy việc duy tu, bảo dưỡng khó khăn, chi phí xăng dầu ô tô lớn. - Khí hậu: nhiệt đới ẩm gió mùa, nóng ẩm không bị đóng băng quanh năm => hoạt động GTVT diễn ra liên tục. Tuy nhiên trong điều kiện khí hậu nhiệt đới ẩm các phương tiện bị rỉ, ăn mòn nhanh đòi hỏi phải có công nghệ nhiệt đới hóa máy móc. Việc xây dựng kho tàng, bến bãi, bảo quản hàng hóa trong quá trình vận chuyển phải rất chu đáo để tránh mưa nắng… Vè mùa mưa bão, dễ bị tắc nghẽn do ngập lụt ở đồng bằng, sạt lở ở miền núi. 9 Sự phân hóa mưa khô ảnh hưởng đến tính chất mùa vụ của hoạt động vận tải đường bộ b. 2. Đối với vận tải đường sắt Nước ta có dải đồng bằng gần như liên tục ven biển, thuận lợi cho việc xây dựng các tuyến đường sắt theo chiều Bắc – Nam, nối liền các vùng kinh tế. Độ chia cắt của địa hình làm tăng chi phí do phải xây dựng nhiều cầu đường sắt. Địa hình núi ăn sát ra biển => xây dựng các hầm xuyên núi cho đường sắt. Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, nhiều thiên tai đặc biệt là mưa bão => cản trở hoạt động liên tục đường sắt. b.3 Đối với vận tải đường sông hồ Mạng lưới thủy văn dày đặc, nguồn nước phong phú, không bị đóng băng, là các đường thủy tự nhiên rất thuận lợi. Đây là điều kiện thuận lợi để phát triển giao thông đường sông. Sông ngòi chảy theo hướng địa hình nên phần lớn các tuyến vận tải đường sông có hướng Tây Bắc – Đông Nam. Tuy nhiên, ở miền núi địa hình hiểm trở rất khó khăn cho giao thông đường sông. Các tuyến vận tải đường sông ở đây hầu như không phát triển. Ở các vùng đồng bằng tương đối bằng phẳng, hệ thống sông ngòi chằng chịt, nên mạng lưới đường sông cũng dày đặc. Trong đó, Đồng bằng sông Cửu Long là nơi có mạng lưới đường sông phát triển nhất, thứ 2 là Đồng bằng Sông Hồng, Duyên hải miền Trung sông ngắn dốc nên, vận tải đường sông cũng khó khăn. Địa hình có tính phân bậc rõ rệt, độ sâu luồng lạch thay đổi, đòi hỏi muốn khai thác tốt phải cải tạo, khơi sâu, chỉnh trị luồng lạch. Sự phân hóa theo mùa của chế độ nước sông => khả năng lưu thông của các phương tiện vận tải theo mùa. Đồng thời cũng ảnh hưởng đến trang bị cơ sở kĩ thuật cho các cảng sông, bến bốc dỡ nhằm phù hợp với mực nước. 10 Sông ngòi nhiều phù sa => phải tiến hành nạo vét hàng năm, rất tốn kém. Sông uốn khúc nhiều => thời gian và chi phí vận tải tăng. b.4 Đối với vận tải đường biển Nước ta có 3260 km đường biển. Biển quanh năm không đóng băng, địa hình bờ biển cắt xẻ, nhiều vũng vịnh, thuận lợi xây dựng các cảng biển. Hàng năm có 9 – 10 cơn bão, không kể áp thấp và các đợt gió mùa => gây nguy hiểm đến các tàu, đồng thời ảnh hưởng đến công trình kĩ thuật ven bờ. Những bãi đá ngầm, san hô cũng gây trở ngại cho tàu bè qua lại b.5 Đối với vận tải đường hàng không Điều kiện thời tiết khá phức tạp => ảnh hưởng đến tổ chức chuyến bay và bố trí sân bay c. Sự phát triển và phân bố các ngành kinh tế - Các ngành kinh tế là khách hàng của GTVT: Công cuộc đổi mới, thực hiện CNH – HĐH thúc đẩy. Sự phát triển công nghiệp, nông nghiệp => tăng khối lượng, cự li vận chuyển. Sự mở rộng hoạt động kinh tế đối ngoại => tăng luồng vận chuyển quốc tế, trước hết là vận tải biển. - Các ngành trang bị cơ sở vật chất: cơ khí, vật liệu xây dựng, sản xuất, lắp ráp ô tô, xe gắn máy, tàu biển…. ngày càng phát triển tạo nhiều thuận lợi cho GTVT. - Sự phân bố các ngành kinh tế: Công nghiệp phân bố tập trung thành các tuyến, cụm công nghiệp => tăng cường luồng vận chuyển. Sự tập trung hóa công nghiệp và mở rộng quy mô sản xuất công nghiệp đều làm mở rộng vùng cung cấp nguyên nhiên liệu, tiêu thụ => tăng khối lượng và cự li vận chuyển. 11 Sự phát triển thâm canh nông nghiệp đòi hỏi phải cung ứng kịp thời các vật tự nông nghiệp. Sự chuyên môn hóa càng sâu thì nhu cầu vận tải càng tăng giữa các vùng lãnh thổ. Sự phát triển nội thương và ngoại thương, nhất là mở rộng các hoạt động bán lẻ và mạng lưới bán lẻ góp phần làm sôi động hoạt động vận tải hàng hóa. - Tổ chức lãnh thổ nền kinh tế quốc dân: sự chuyên môn hóa của các vùng càng sâu sắc thì càng làm mở rộng mối liên hệ vùng, đòi hỏi mạng lưới quốc lộ phải phát triển tương ứng. d. Dân cư và sự phân bố dân cư Dân đông, phân bố rộng, mức sống nâng cao => nhu cầu vận chuyển hành khách càng tăng, đa dạng. Quá trình đô thị hóa với sự phát triển nhanh của các đô thị => phát triển loại hình GTVT thành phố. e. Các điều kiện khác - Chính sách: mở rộng mạng lưới đến các vùng sâu, vùng xa, biên giới, hải đảo; phát triển các vùng kinh tế trọng điểm… - Vốn: thu hút ngày càng nhiều vốn với các hình thức khác nhau: FDI, BOT, ODA. - Sự phát triển KHKT tạo điều kiện hiện đại hóa cơ sở vật chất, kĩ thuật của ngành. 1.2.1.2 Hiện trạng phát triển phân bố giao thông vận tải a. Mạng lưới giao thông Mạng lưới GTVT nước ta bao gồm mạng lưới đường ô tô, đường sắt, đường thủy (đường sông, đường biển), đường hàng không và đường ống dẫn. a1. Mạng lưới đường ô tô Mạng lưới đường ô tô có tầm quan trọng đặc biệt đối với sự phát triển kinh tế, xã hội đất nước. Cho đến nay mạng lưới đường ô tô nước ta đã phát triển mạnh 12 mẽ, phủ khắp cả nước với tổng chiều dài các tuyến gần 300.000 km. Trong đó đường quốc lộ chiếm 10%, tỉnh lộ chiếm 14%, huyện lộ 24%, đường đô thị 2,1%; đường chuyên dùng 5%, còn lại là đường làng xã. Mật độ đường đạt 0,78 km/km 2 và 3,4 km/1.000 dân. Mạng lưới đường ô tô có hai đầu mối lớn nhất là Hà Nội và Thành phố Hồ Chí Minh với các tuyến lan tỏa ra nhiều hướng. Các tuyến giao thông quan trọng theo chiều Bắc - Nam: quốc lộ 1 (tuyến đường dài nhất và có ý nghĩa đặc biệt đối với sự phát triển KTXH, an ninh quốc phòng không chỉ trong nước mà còn mở rộng ra các nước trong khu vực); các tuyến đường Bắc Nam quan trọng khác là đường Hồ Chí Minh, quốc lộ 14, quốc lộ 2, 3, 10…Các tuyến đường ô tô quan trọng theo hướng Đông Tây: 4, 7, 8, 9, 18…. Các tuyến quốc lộ này có vai trò quan trọng trong việc tạo ra mối liên kết KTXH trong và ngoài nước. Bên cạnh các tuyến đường huyết mạch theo chiều dọc và chiều ngang, một số đường cao tốc đã được đầu tư thi công: đại lộ Thăng Long, Cầu Giẽ - Ninh Bình, Thành phố Hồ Chí Minh – Gò Dầu, Hải Phòng – Hạ Long… Đặc biệt, hành lang kinh tế Đông Tây mang lại nhiều triển vọng mới không chỉ cho giao thông vận tải mà cả động lực mới cho nền kinh tế Việt Nam Hành lang kinh tế đông – tây (đường màu đỏ nối miền Trung Việt Nam với Lào - Thái Lan - Myanma a2. Mạng lưới đường sắt 13 Đường sắt Việt Nam ra đời dưới thời Pháp thuộc. Hiện nay, tổng chiều dài các tuyến đường sắt chính nước ta là 2.600km, mật độ đường sắt đạt 7,5 km/1.000km2. Hầu hết các tuyến đường sắt tập trung ở miền Bắc. Về chất lượng đường: phần lớn các tuyến đường sắt Việt Nam có khổ rộng 1m. Mạng lưới đường sắt nước ta bao gồm một số tuyến chủ yếu: tuyến quan trọng và có ý nghĩa kinh tế lớn nhất là tuyến Hà Nội – Thành phố Hồ Chí Minh hay còn gọi là tuyến đường sắt Thống Nhất. Ngoài tuyến huyết mạch nói trên, nước ta còn nhiều tuyến đường sắt quan trọng khác như: Hà Nội – Lào Cai, Hà Nội – Đồng Đăng, Hà Nội – Hải Phòng,... Hình ảnh mô tả tình trạng các tuyến đường sắt từ Côn Minh, thủ phủ tỉnh Vân Nam, đi đến các nước Đông Nam Á năm 2012. Màu vàng là các đoạn đường sắt đã có và màu đỏ là các đoạn đường sắt đang xây dựng hoặc sắp được xây dựng a3. Mạng lưới đường sông Mạng lưới đường sông phát triển dựa trên lợi thế mạng lưới sông ngòi, kênh rạch dày đặc. Mạng lưới đường sông tập trung ở hai hệ thống sông lớn là sông 14 Hồng - sông Thái Bình và hạ lưu sông Đồng Nai – Mê Công. Các sông miền Trung ngắn, chỉ khai thác được phần hạ lưu. Giao thông đường sông được phát triển từ lâu. Hiện nay có 11.000km đường sông được sử dụng vào mục đích giao thông. Giao thông đường sông phụ thuộc nhiều vào tự nhiên, để có thể phát triển mạnh hơn nữa cần cải tạo, nạo vét, nâng cấp các tuyến đường sông hiện có kết hợp tuyến đường vận tải ven biển và xây dựng đội tàu pha sông biển nhằm khai thác tốt hơn tiềm năng của từng vùng nói riêng và của cả nước nói chung. Mạng lưới đường sông có sự phân hóa giữa các vùng: Nam Bộ: mạng lưới đường sông chằng chịt, phát triển nhất trong cả nước. Đầu mối giao thông quan trọng nhất là TP Hồ Chí Minh. Từ đây tỏa ra các tuyến giao thông đường sông đi đến các địa phương: Sài Gòn – Hà Tiên, Sài Gòn – Cà Mau Bắc Bộ có các tuyến vận tải chính: Hà Nội –Hải Phòng, Hải Phòng – Bắc Giang, Hà Nội – Việt Trì, Hà Nội – Thái Bình; một số cảng sông quan trọng là Hà Nội, Quý Cao, Hải Dương, Việt Trì, Nam Định… Ở Trung Bộ, giao thông vận tải đường sông còn hạn chế. Tuy nhiên, có thể khai thác hạ lưu một số sông lớn: Sông Mã, sông Chu, Thu Bồn, Nhật Lệ… a4. Mạng lưới đường biển Nước ta có bờ biển dài 3.260 km chạy dài từ mũi Ngọc đến Hà Tiên, lại có nhiều vũng vịnh, quần đảo ven bờ. Đây là điều kiện thuận lợi cho việc phát triển giao thông vận tải đường biển. Hiện nay nước ta có 73 cảng biển lớn nhỏ với 3 cảng quốc tế: Hải Phòng, Đà Nẵng, Thành phố Hồ Chí Minh. Các cảng tập trung chủ yếu ở Duyên hải Nam Trung Bộ và Đông Nam Bộ. GTVT biển Việt Nam đã hình thành nhiều tuyến đường biển trong nước và quốc tế. Tuyến trong nước: + Hải Phòng – TP Hồ Chí Minh là tuyến quan trọng nhất, nối liền Bắc Nam với các sản phẩm đặc trưng của 2 miền. + Hải Phòng – Đà Nẵng, Đà Nẵng – Quy Nhơn, Hải Phòng – Cửa Lò… Các tuyến quốc tế: chủ yếu tỏa đi từ TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng + TP Hồ Chí Minh – Vla-đi-vo-xtôc (Nga), Hồng Công, Xin-ga-po + Hải Phòng – Hồng Công, Vla-đi-vô-xtôc (Nga), Manila… 15 a5. Đường hàng không Đường hàng không nước ta có tốc độ phát triển nhanh chóng. Cả nước hiện có 138 cảng hàng không và sân bay, trong đó có 8 sân bay quốc tế và 14 sân bay nội địa, khai thác 24 đường bay quốc tế, 27 đường bay trong nước. - Các đường bay trong nước, được khai thác trên cơ sở 3 đầu mối chủ yếu: + Hà Nội: có các tuyến đến Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh, Điện Biên Phủ…. + TP Hồ Chí Minh: có các tuyến đến Buôn Ma Thuột, Đà Lạt, Phú Quốc… + Đà Nẵng: Buôn Ma Thuột, Đà Lạt, Hải Phòng, Plâycu - Các tuyến quốc tế từ 3 sân bay quốc tế: + Nội Bài đến Băng Cốc, Đubai, Quảng Châu, Hồng Công, Xơun + Tân Sơn Nhất đến Kualalămpơ, Menbon, Ôsaka, Hà Nội, Phnômpênh, Xitni… + Đà Nẵng tới Hồng Công, Băng Cốc, Maxcova… a6. Mạng lưới đường ống Vận tải đường ống nước ta là ngành còn non trẻ, chúng ta có khoảng 400 km ống dẫn dầu thô và sản phẩm dầu mỏ, 170 km đường ống dẫn khí đồng hành từ mỏ Bạch Hổ và gần 400 km đường ống dẫn khí của dự án Nam Côn Sơn. b. Tình hình và cơ cấu vận tải b1. Tình hình vận tải Mạng lưới giao thông ngày càng phát triển để đáp ứng nhu cầu của sản xuất và đời sống, khối lượng vận tải hành khách và hàng hóa có chiều hướng tăng nhanh, tuy mức độ có khác nhau ít nhiều. Đối với việc vận tải hành khách, khối lượng vận chuyển và luân chuyển đều tăng, đặc biệt trong những năm gần đây. Nếu như 2000 ngành giao thông vận chuyển được 761,7 triệu lượt người thì đến năm 2010 đã tăng lên 2.194, 3 triệu lượt người tăng gần 3 lần trong 10 năm. Tương tự như vậy, khối lượng luân chuyển hành khách trong thời gian nói trên tương ứng là 33.000,8 triệu lượt người.km lên 98.762,5 triệu người.km tăng gấp 3 lần. Đối với việc vận tải hàng hóa, khối lượng hàng vận chuyển năm 2010 so với 2000 tăng nhanh từ 206.010,3 – 802.200 nghìn tấn, tăng gấp 4 lần; khối lượng hàng hóa luân chuyển có tốc độ tăng nhanh hơn 5 lần (từ 45.469,8 triệu tấn.km năm 2000 lên 218.787,7 triệu tấn.km. 16 Bảng 1 Khối lượng hành khách và hàng hóa vận chuyển, luân chuyển nước ta giai đoạn 2000 - 2010 Năm Khối lượng hành khách Vận Khối lượng hàng hóa chuyển (Triệu Vận chuyển (Nghìn tấn) Luân chuyển (triệu người.km) người) 2000 761,7 33.000,8 206.020,3 2005 1.349,6 57.695,7 460,1 2007 1.638,0 71.864,6 596,8 2009 1.934,3 85.201,7 715,5 2010 2.194,2 98.079,0 802.200,0 Nguồn: Tổng cục thống kê b2. Về cơ cấu vận tải Về cơ cấu các loại hình vận tải, nhìn chung đường bộ Luân chuyển (Nghìn tấn.km) 45.469,8 100.728,3 134,88 199.070,2 218.787,7 chiếm ưu thế cả về hành khách và hàng hóa. Đối với hành khách vận chuyển: đường ô tô chiếm ưu thế tuyệt đối, chiếm hơn 90 % khối lượng hành khách vận chuyển của cả nước năm 2010. Đứng thứ 2 là đường biển, tuy nhiên khối lượng hành khách vận chuyển bằng đường này tỷ trọng không lớn (khoảng 7%). Các loại đường khác đảm nhiệm khối lượng hành khách vận chuyển không đáng kể, đặc biệt là đường sông. 17 Bảng 2 Khối lượng hành khách, hàng hóa vận chuyển và luân chuyển của nước ta phân theo loại hình vận tải năm 2010 Loại đường Đường ô tô Đường sắt Đường sông Đường biển Đường hàng không Tổng Khối lượng hành khách Luân chuyển Vận chuyển (Triệu (triệu người) người.km) 2.011,1 69.197,4 11,6 4.475,5 0 0 157,5 3.185,3 Khối lượng hàng hóa Vận Luân chuyển 14,1 21.220,8 2.194,0 98.079,0 chuyển (triệu (triệu tấn) 585.024,5 7.980,2 144.324,8 64.714,4 tấn.km) 36.293,0 3.956,0 31.531,0 146.577,8 186,0 429,2 802.232,9 218.787,7 Nguồn: Tổng cục thống kê Đối với khối lượng hành khách luân chuyển thì đường ô tô vẫn chiếm ưu thế (trên 60 %). Vận tải đường hàng không cũng chiếm tỉ trọng khá cao, đứng thứ 2 (chiếm khoảng 20 %), các loại hình khác chiếm tỉ trọng không đáng kể. Đối với vận tải hàng hóa, do tính linh động và có khả năng kết hợp với nhiều loại hình vận tải của đường ô tô nên loại hình này vẫn chiếm tỉ trọng cao trong cơ cấu khối lượng hàng hóa vận chuyển. Năm 2010, khối lượng vận chuyển đường ô tô chiếm hơn 70% tổng khối lượng vận chuyển hàng hóa, đứng thứ 2 là đường sông (chiếm 18%), đường biển chiếm 8,1%; các loại hình còn lại không đáng kể. Do ưu điểm vận chuyển trên quãng đường dài nên ngành vận tải đường biển chiếm tỉ trọng cao nhất trong khối lượng luân chuyển hàng hóa nước ta (chiếm 67% năm 2010); đứng thứ 2 là đường ô tô (16,6%); đường sông 14,4%; các loại hình còn lại không đáng kể. Đầu mối giao thông: cả nước hình thành nhiều đầu mối giao thông quan trọng. Trong đó 3 đầu mối quan trọng nhất là Hà Nội, Thành phố Hồ Chí Minh, Đà Nẵng. 18 c. Các đầu mối GTVT chủ yếu Trên phạm vi cả nước, 3 đầu mối có ý nghĩa quốc gia là Hà Nội, TP Hồ Chí Minh và Đà Nẵng. - Hà Nội: là đầu mối giao thông quan trọng nhất ở phía Bắc. Nơi đây tập trung các tuyến giao thông huyết mạch tỏa đi khắp nơi và quốc tế. Về đường ô tô, Hà Nội là nơi khởi nguồn của nhiều tuyến đường huyết mạch như các quốc lộ 2, 3, 5, 6, 18, 32. Quốc lộ 1 nối Hà Nội với Trung Quốc. Đây cũng là nơi tỏa đi nhiều tuyến đường sắt quan trọng đi TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng, Thái Nguyên, Lạng Sơn... Hà Nội cũng là đầu mối lớn về hàng không với sân bay quốc tế Nội Bài. Đầu mối này chiếm phần lớn khối lượng vận chuyển hành khách và hơn 1/3 khối lượng vận chuyển hàng hóa của Đồng bằng sông Hồng. Vai trò của Hà Nội chủ yếu bắt nguồn từ chỗ đây là thủ đô, trung tâm kinh tế, chính trị, văn hóa, KHKT hàng đầu cả nước. - TP Hồ Chí Minh: là đầu mối giao thông quan trọng nhất không chỉ với Nam bộ và cả nước mà còn có ý nghĩa đối với phía Nam bán đảo Đông Dương. TP Hồ Chí Minh là nơi quy tụ các loại hình GTVT với nhiều tuyến giao thông huyết mạch. Về đường bộ có các quốc lộ 1, 22, 13, 50… Đường sắt có đường sắt Thống Nhất Đây là đầu mối đường hàng không quan trọng với sân bay Tân Sơn Nhất lớn nhất nước ta, trong tương lai là cảng hàng không quốc tế Long Thành với khả năng đón các chuyến bay quốc tế và số lượng hành khách lớn. Là đầu mối giao thông đường sông đường biển với Cảng Sài Gòn gồm hệ thống cụm cảng hiện đại, năng lực bốc dỡ lớn. - Đà Nẵng: là đầu mối giao thông lớn nhất miền Trung. Đây là đầu mối giao thông hỗn hợp của hệ thống đường bộ, đường biển, đường sông và đường hàng 19 không. Đà Nẵng có sân bay và cảng biển mang ý nghĩa quốc gia và quốc tế. Đầu mối này đã góp phần tích cực vào việc phát triển kinh tế xã hội các tỉnh miền Trung nước ta cũng như một phần Hạ Lào. 1.2.1.3. Ảnh hưởng của phân bố GTVT đến phân bố dân cư và các ngành kinh tế a. Tác động tới phân bố dân cư Dân cư có xu hướng tập trung tại những nơi có điều kiện thuận lợi cho việc di chuyển, sinh sống. Vì vậy, dân cư sẽ tập trung đông tại các đầu mối giao thông, hoặc gần các tuyến giao thông lớn do ngoài thuận tiện cho đi lại, đây còn là nơi thu hút các ngành kinh tế. - Những nơi có mạng lưới giao thông phát triển dày đặc là dân cư tập trung đông và ngược lại. Ở nước ta, các đồng bằng là nơi mạng lưới giao thông dày đặc thu hút dân cư, dân cư tập trung mật độ cao, tiêu biểu là Đồng bằng Sông Hồng, Đông Nam Bộ và Đồng bằng sông Cửu Long. Ở duyên hải Miền Trung, dân cư tập trung dọc quốc lộ 1A và đường sắt thông nhất tạo thành một dải dân cư ven biển. Ở Đồng bằng sông Cửu Long, dân cư tập trung đông dọc sông Tiền, sông Hậu - đây là 2 tuyến giao thông đường sông quan trọng nhất vùng. Miền núi mạng lưới GTVT còn thưa thớt, không thuận lợi cho đi lại của người dân. Vì vậy dân cư tập trung thưa thớt, tiêu biểu là Tây nguyên và Tây Bắc. - Các đầu mối giao thông lớn cũng là các đô thị có quy mô dân số lớn. Nước ta có nhiều điểm dân cư đô thị với quy mô dân số khác nhau: + Hai đầu mối giao thông lớn nhất cả nước là Hà Nội và TP Hồ Chí Minh cũng là 2 đô thị có quy mô dân số lớn nhất cả nước. + Các điểm dân cư đô thị ở miền núi, đều nằm trên các tuyến đường quan trọng và đều trùng với các đầu mối giao thông. 20