Tài liệu Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống trên địa bàn hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o-------- TRẦN THỊ NHUNG NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội – 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn “Nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội” là công trình nghiên cứu của riêng tôi dưới sự hướng dẫn của PGS. TS Nguyễn Ngọc Thanh. Các số liệu trong luận văn là trung thực. Những kết luận khoa học của luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tôi xin chịu trách nhiệm trước pháp luật về lời cam đoan trên. Hà Nội, ngày tháng Tác giả luận văn Trần Thị Nhung năm 2016 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành chương trình đào tạo thạc sỹ Quản lý kinh tế tại trường Đại học kinh tế, ĐHQG Hà Nội, được sự đồng ý của Khoa Kinh tế chính trị, Trường Đại học Kinh tế và sự nhất trí của giảng viên hướng dẫn PGS.TS. Nguyễn Ngọc Thanh, tôi đã tiến hành thực hiện luận văn thạc sỹ Quản lý kinh tế với đề tài: “Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống trên điạ bàn Hà Nội” Tôi xin được bày tỏ lời cảm ơn chân thành tới: Ban giám hiệu trường Đại học kinh tế - ĐHQGHN, Khoa kinh tế chính trị và các thầy cô giáo đã tạo mọi điều kiện thuận lợi giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành luận văn; PGS.TS. Nguyễn Ngọc Thanh, người đã hướng dẫn và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành luận văn này. Xin chân trọng cảm MỤC LỤC DANH MỤC CÁC BẢNG ........................................................................................................... i DANH MỤC CÁC HÌNH ........................................................................................................... ii LỜI MỞ ĐẦU ................................................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................................................... 1 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài............................................................................... 5 2.1. Mục tiêu ................................................................................................................... 5 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu ............................................................................................. 5 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .......................................................................................... 6 3.1. Đối tƣợng nghiên cứu: ........................................................................................... 6 3.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................................ 6 4. Cách tiếp cận nghiên cứu, phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................ 6 5. Những đóng góp của luận văn ............................................................................................... 7 6. Bố cục Luận văn: ....................................................................................................................... 7 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN CỦA NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG ................................................................................ 9 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu .......................................................................... 9 1.2. Cơ sở lý luận về nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống ..............................................................................................................................14 1.2.1. Nguồn nhân lực làng nghề truyền thống...........................................................................14 1.2.2. Nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống .................................23 1.2.3. Tiêu chí đánh giá chất lƣợng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống..................32 1.2.4. Những yếu tố ảnh hƣởng tới chất lƣợng nguồn nhân lực phát triển làng nghề truyền thống............................................................................................................................................35 1.3. Kinh nghiệm nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống một số địa phƣơng .......................................................................................................39 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................ 43 2.1. Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp, so sánh. .....................................................43 2.2. Phƣơng pháp điều tra, khảo sát .........................................................................44 2.3. Phƣơng pháp phỏng vấn chuyên gia .................................................................45 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG HÀ NỘI .................................................................................................... 46 3.1. Khái quát về làng nghề truyền thống Hà Nội ..................................................46 3.2. Các văn bản pháp luật đã ban hành về phát triển làng nghề truyền thống49 3.3. Tình hình phát triển của các nghề, làng nghề truyền thống tại Hà Nội ......51 3.3.1. Tình hình phát triển các ngành nghề truyền thống ......................................................51 3.3.2. Tình hình phát triển tại các làng nghề................................................................................55 3.4. Thực trạng chất lƣợng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống Hà Nội. ...60 3.4.1. Cơ cấu nhân lực làng nghề.....................................................................................................60 3.4.2. Nội dung nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống trên địa bàn thành phố Hà Nội.........................................................................................................................62 3.5. Một số đánh giá chung về nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống của Hà Nội trong thời gian qua .........................................................79 3.5.1. Những kết đạt đƣợc..................................................................................................................79 3.5.2. Những hạn chế ...........................................................................................................................83 CHƢƠNG 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC CHO LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG Ở HÀ NỘI ............................... 86 4.1. Quan điểm về nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống ở Hà Nội.........................................................................................................................86 4.2. Giải pháp nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực cho làng nghề truyền thống ở Hà Nội trong giai đoạn tới. ..........................................................................88 4.2.1. Đổi mới trong tuyển dụng nguồn nhân lực.....................................................................88 4.2.2. Giải pháp đào tạo nguồn nhân lực làng nghề..................................................................90 4.2.3. Giải pháp về chế độ đãi ngộ cho nguồn nhân lực làng nghề. ...............100 4.2.4 Giải pháp về đánh giá hiệu quả công việc lao động làng nghề ..............100 4.2.5. Giải pháp về xây dựng văn hóa doanh nghiệp làng nghề ........................................101 PHẦN KẾT LUẬN ................................................................................................................... 103 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................................... 104 DANH MỤC CÁC BẢNG STT Bảng Tên các bảng Tiêu chí phân loại sức khỏe theo thể lực (TT số Trang 1. Bảng 1.1 2. Bảng 3.1 Giá trị sản xuất một số nhóm nghề tiêu biểu 55 3. Bảng 3.2 Số lượng một số sản phẩm chủ yếu của làng nghề Hà Nội 57 4. Bảng 3.3 Các yếu tố chi phí theo mặt hàng(%) 58 5. Bảng 3.4 Kim ngạch xuất khẩu trên địa bàn Hà Nội 59 6. Bảng 3.5 Thị trường xuất khẩu một số mặt hàng 59 7. Bảng 3.6 8. Bảng 3.7 9. Bảng 3.8 10. Bảng 3.9 Cơ cấu lao động có việc làm chia theo nhóm tuổi, 2011 75 11. Bảng 3.10 Quy mô và thời gian lao động tại các cơ sở sản xuất 76 12. Bảng 3.11 Thái độ nơi làm việc của người lao động làng nghề 78 13. Biểu 3.12 Áp lực công việc đối với nguồn nhân lực 79 14. Bảng 4.1 36/TTLT- BYT- BQP) Số lượng và cơ cấu nghề nghiệp của lao động có việc làm 2011 – 2014 Cơ cấu lực lượng lao động có việc làm chia theo trình độ chuyên môn kỹ thuật, 2014 - 2015 Cơ cấu lao động có việc làm từ 15 tuổi trở lên chia theo nghề nghiệp, 2015 Các chỉ tiêu phát triển kinh tế của làng nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội i 34 61 73 74 88 DANH MỤC CÁC HÌNH STT Hình Tên các hình 1 Hình 3.1 2 Hình 3.2 Cơ cấu nhóm nghề 56 3 Hình 3.3 Cơ cấu độ tuổi lao động ở làng nghề Hà Nội 62 4 Hình 3.4 Tỷ lệ giữa các làng nghề và làng có nghề trên địa bàn T.P Hà Nội Trình độ tay nghề của các lao động làm nghề tại các làng nghề ii Trang 55 74 LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Từ xa xưa, người thợ thủ công tài hoa từ khắp nơi đã hội tụ về Thăng Long Kinh Kì, mang theo những nghề độc đáo của địa phương mình, liên kết lập ra những “ phố Hàng”. Trải qua nhiều thăng trầm, biến đổi, nay nhiều làng nghề - phố nghề Hà Nội vẫn giữ nghề truyền thống. Thế nhưng trong quá trình công nghiệp hóa ở nước ta đang diễn ra ngày càng sâu rộng trên tất cả mọi lĩnh vực của đời sống, ở cả thành thị và nông thôn, miền xuôi, miền ngược, kéo theo đó là quà trình diễn ra với tốc độ nhanh và mạnh. Nền kinh tế nước ta khi dần chuyển sang kinh tế thị trường chủ yếu dựa vào tri thức và trong xu thế toàn cầu hóa, hội nhập kinh tế quốc tế, chất lượng nguồn nhân lực ngày càng trở lên quan trọng quyết định đến sự phát triển kinh tế - xã hội của mỗi quốc gia. Để phát huy hết nguồn lực của từng vùng miền thì việc phát triển làng nghề là một trong những hình thức tổ chức kinh tế xã hội phù hợp và ngày càng được quan tâm. Bởi vì: - Làng nghề đã trở thành một dấu ấn văn hóa đặc trưng của Hà Nội. Làng nghề không chỉ góp phần phát triển kinh tế, tạo việc làm và thu nhập cho người dân địa phương mà còn là nơi bảo tồn và phát huy giá trị các nghề truyền thống từ thế hệ này sang thế hệ khác. - Làng nghề là nơi đào tạo nguồn nhân lực cho lao động nông thôn góp phần quan trọng cho quá trình chuyển dịch cơ cấu lao động từ làm nông nghiệp chuyển sang các ngành nghề khác. - Làng nghề cũng là biện pháp để chuyển dịch cơ cấu lao động theo hướng Công nghiệp hóa-Hiện đại hóa giảm tỷ trọng ngành nông nghiệp, tăng tỷ trọng ngành công nghiệp, dịch vụ. - Làng nghề là cầu nối giữa nông nghiệp, công nghiệp ở nông thôn với thành thị, giữa truyền thống và hiện đại. - Nó còn góp phần khai thác tận dụng nguồn lực vốn có về thiên nhiên, nhân lực con người tạo nên bản sắc văn hóa dân tộc. 1 - Phát triển làng nghề thúc đẩy nhanh quá trình xóa đói giảm nghèo, tăng thu nhập cho người dân đồng thời rút ngắn khoảng cách giàu nghèo giữa các vùng miền. Trong đó động lực quan trọng nhất cho tăng trưởng phát triển kinh tế bền vững chính là yếu tố con người - con người có trình độ kỹ năng chuyên môn, có kĩ thuật tay nghề cao, có kiến thức, kinh nghiệm, khả năng sáng tạo. Muốn nâng cao năng suất lao động, phát triển kinh tế xã hội thì đầu tư vào khoa học công nghệ là chưa đủ mà cần phát triển con người một cách toàn diện tương xứng với những phương tiện đó. Vì vậy con người là yếu tố cơ bản của tăng trưởng và phát triển kinh tế bền vững. Với ý nghĩa quan trọng như vậy, phát triển nguồn nhân lực cũng là phát triển kinh tế vì thế Nhà Nước cần có chính sách, quy hoạch, văn bản pháp luật để phát triển nguồn nhân lực. Chất lượng nguồn nhân lực là một vấn đề quan tâm đối với mọi quốc gia cũng như mọi tổ chức, nó góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh môi trường kinh doanh. Chất lượng nguồn nhân lực được đánh giá trên nhiều khía cạnh như trình độ kiến thức, kinh nghiệm nghề nghiệp, phẩm chất cá nhân và có vai trò: Nguồn nhân lực có chất lượng cao góp phần làm gia tăng năng suất lao động, thúc đẩy sản xuất phát triển. Nâng cao tính ổn định và hiệu quả kinh tế của doanh nghiệp thủ công. Phát triển nguồn nhân lực giúp người lao động tự tin, tạo cho họ cảm giác yên tâm làm việc, gắn bó với làng nghề, với công việc, đem hết khả năng của mình phục vụ doanh nghiệp làng nghề coi sự phát triển lớn mạnh của doanh nghiệp là sự phát triển của bản thân mình. Nguồn nhân lực là một loại tài sản vô hình, không thể xác định bằng các đặc điểm vật chất của chính nó nhưng lại có giá trị lớn và có khả năng sinh ra lợi nhuận. Nó là thước đo hiệu quả kinh doanh, sức cạnh tranh và khả năng phát triển của doanh nghiệp trước mắt và trong tương lai. Các loại tài sản hữu hình nói chung, việc sử dụng tài sản đồng nghĩa với việc làm cho giá trị tài sản giảm đi. Tuy nhiên, đối với nguồn nhân lực, phạm vi và đối tượng sử dụng càng rộng thì giá trị tài sản càng lớn. Bằng việc xây dựng, phát triển và sở hữu các tài sản này, uy tín và vị thế của 2 doanh nghiệp làng nghề nói riêng, kinh tế địa phương nói chung luôn được củng cố và mở rộng; khả năng cạnh tranh, thị phần và thu nhập ngày càng nâng cao.Tuy nhiên chất lượng nguồn nhân lực nói chung và chất lượng nguồn nhân lực trong nghề truyền thống nói riêng ở nước ta hiện nay chưa cao, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội, chất lượng nguồn nhân lực còn bộc lộ những biểu hiện của bất bình đẳng về giới. Đáng quan tâm là một bộ phận không nhỏ lực lượng lao động đã qua đào tạo nhưng kiến thức chuyên môn và kĩ thuật chưa đáp ứng với công việc và nhà tuyển dụng. Thực tế cho thấy lao động làng nghề không mấy mặn mà với nghề, họ chọn đi làm thuê cho ngành nghề khác, làm công nhân các khu công nghiệp, đi lao động nước ngoài…v.v. “Hiện nay số lượng lao động làm nghề truyền thống ở các làng nghề đang thiếu nhiều, nhất là thợ giỏi 90,4% làng nghề thiếu lao động, chỉ có 9% làng nghề có đủ lao động và 0,6% làng nghề thừa lao động. Nguyên nhân là do số con em lao động trong các làng nghề học hết THPT đều có xu hướng thi vào các trường đại học, cao đẳng, chuyên nghiệp chứ không lựa chọn các trường dạy nghề, kể cả trường cao đẳng nghề. Bên cạnh đó, quá trình truyền nghề cho lớp trẻ chưa được coi trọng đúng mức, việc dạy nghề tại các làng nghề phần lớn theo lối truyền nghề trong các gia đình, cầm tay chỉ việc (78,21%) hoặc tổ chức những lớp học ngắn ngày cho con em trong địa phương (21,4%), rất ít làng nghề tổ chức đào tạo bài bản dẫn đến hiệu quả chưa cao” (Cục phát triển doanh nghiệp, 2016), số lượng lao động trong các làng nghề học ở trường dạy nghề rất thấp, cơ sở vật chất, phương tiện dạy nghề ở các gia đình và các cơ sở nhỏ lẻ còn đơn sơ, thiếu thốn. Giáo viên truyền nghề cho học viên bằng cách truyền nghề trực tiếp theo kinh nghiệm của từng người. Quy mô dạy nghề truyền thống còn quá ít về số lượng, chất lượng cũng chưa cao, chưa thu hút được đông đảo các nghệ nhân cao tuổi tham gia truyền nghề truyền thống cho thanh niên. Chất lượng lao động và trình độ chuyên môn kỹ thuật ở các làng nghề Hà Nội nói chung còn thấp. Các làng nghề đã tạo việc làm cho khoảng 24% lao động nông thôn. Tuy có đóng góp lớn vào giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập cho người dân nông thôn 3 song nhìn chung chất lượng lao động tại các làng nghề còn nhiều hạn chế. Lao động làng nghề nói chung hiện nay chia ra 2 nhóm rõ rệt. Nhóm lao động không thường xuyên, thiếu kỹ năng làm những công việc đơn giản, không hoặc ít có đào tạo bài bản và nhóm thứ hai là lao động thường xuyên, kỹ năng cao, thường làm việc ở những cơ sở hoặc doanh nghiệp làm hàng mỹ nghệ cao cấp. Số lao động đã qua đào tạo bình quân tại các làng nghề chỉ là 12,3%; nhiều làng nghề truyền thống hiện nay thiếu vắng đội ngũ thợ lành nghề, thợ tạo mẫu, lực lượng lao động có trình độ văn hóa và trình độ thẩm mỹ chưa cao. Hầu hết chủ hộ sản xuất chưa được đào tạo về quản trị kinh doanh và thiếu kiến thức về kinh tế thị trường… Bên cạnh đó, quá trình truyền nghề cho lớp trẻ chưa được coi trọng đúng mức, việc dạy nghề tại các làng nghề phần lớn theo lối truyền nghề trong các gia đình, cầm việc chỉ tay (78,21%) hoặc tổ chức những lớp học ngắn ngày cho con em trong địa phương (21,4%), rất ít làng nghề tổ chức đào tạo bài bản dẫn đến hiệu quả chưa cao; số lượng lao động trong các làng nghề học ở trường dạy nghề rất thấp, cơ sở vật chất, phương tiện dạy nghề ở các gia đình và các cơ sở nhỏ lẻ còn đơn sơ, thiếu thốn. Giáo viên truyền nghề cho học viên bằng cách truyền nghề trực tiếp theo kinh nghiệm của từng người. Quy mô dạy nghề truyền thống còn quá ít về số lượng, chất lượng cũng chưa cao, chưa thu hút được đông đảo các nghệ nhân cao tuổi tham gia truyền nghề truyền thống cho thanh niên. Mặt khác, mạng lưới dạy nghề truyền thống ở các trường này thường chưa gắn với nhu cầu của sản xuất, kinh doanh, do đó nhiều người học xong vẫn không tìm được việc làm hoặc nơi tiếp nhận phải tốn thêm thời gian, kinh phí để đào tạo lại…Phát triển nguồn nhân lực làng nghề mạnh cả về số lượng và chất lượng để phát triển sản xuất làng nghề, góp phần dịch chuyển kinh tế nông thôn, xây dựng nông thôn mới giàu mạnh là vấn đề đã được Đảng, Nhà nước hết sức quan tâm, thể hiện trong Quyết định 1956 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án đào tạo nghề cho lao động nông thôn đến năm 2020. Tuy nhiên, vấn đề đặt ra hiện nay là làm sao cho việc dạy nghề đáp ứng đúng nhu cầu của sản xuất, kinh doanh của mỗi địa phương, có kết quả thiết thực, tránh tình trạng dạy cái người ta đã có mà không dạy 4 cái thị trường cần. Tất yếu phải thu hút sự tham gia của các tổ chức xã hội - nghề nghiệp, xã hội hóa việc đào tạo, không thể chỉ dựa vào hệ thống trường lớp của các cơ sở công lập. Đứng trước thực trạng đó đòi hỏi cần có sự nghiên cứu sâu về chất lượng nguồn nhân lực làng nghề ở Hà Nội để giúp cho những nhà hoạch định chính sách có cái nhìn kỹ càng hơn để đưa ra những chính sách và biện pháp đồng bộ, linh hoạt đến phát triển làng nghề một cách có hiệu quả và bền vững trong bối cảnh nước ta hiện nay. Vì vậy, tác giả chọn đề tài “Nâng cao chất lƣợng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội” làm đề tài nghiên cứu của mình. Để thực hiện đề tài nghiên cứu của mình, luận văn sẽ phải trả lời những câu hỏi sau: 1, Thực trạng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội thời gian qua như thế nào? 2, Giải pháp nào để nâng cao hơn nữa chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống trên địa bàn Thành phố Hà Nội? 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu đề tài 2.1. Mục tiêu Nghiên cứu, đánh giá chất lượng nguồn nhân lực; nội dung nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội từ đó đưa ra một số giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực này trong thời gian từ nay đến 2020, tầm nhìn 2030. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Tổng quan các công trình nghiên cứu trước đây liên quan đến đề tài - Nghiên cứu cơ sở lý luận và thực tiễn của đề tài - Phân tích, đánh giá thực trạng chất lượng nguồn nhân lực; nội dung nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội trong thời gian vừa qua. - Đề xuất quan điểm, giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội trong thời gian sắp tới. 5 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Làng nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội khá rộng, đa dạng, phong phú về loại hình sản xuất và quy mô phát triển. Trong khi đó, mỗi làng nghề lại có những đặc thù riêng. Do phạm vi và quy mô như thế nên tác giả chỉ tập trung xem xét nhận định, đánh giá chất lượng nguồn nhân lực trong phạm vi nhất định. + Về không gian: Đề tài nghiên cứu trong phạm vi địa bàn Hà Nội. + Về thời gian: Từ 2008 khi Hà Nội sát nhập Hà Tây trở lại đây. + Về nội dung: - Hoạt động nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống Hà Nội trong thời gian qua. - Giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội trong thời gian sắp tới. 4. Cách tiếp cận nghiên cứu, phƣơng pháp nghiên cứu  Để thực hiện được đề tài tác giả đã sử dụng các cách tiếp cận sau: - Luận văn sử dụng hệ thống biện chứng logic và lịch sử để xem xét mối quan hệ một chiều giữa chất lượng nhân lực ảnh hưởng tới làng nghề truyền thống ra sao. - Luận văn nghiên cứu từ những vấn đề lý luận vào thực tế, tìm ra nút thắt, những hạn chế của chất lượng nguồn nhân lực có tác động tới việc phát triển làng nghề truyền thống, trên cơ sở đó có những đề xuất căn cứ khoa học trong thời gian tới. - Cách tiếp cận thể chế: tiếp cận thông qua những văn bản quy phạm pháp luật, những thông tư, dự thảo của các bộ ban ngành của Trung ương cũng như thành phố Hà Nội. - Cách tiếp cận bền vững: để phân tích chất lượng nguồn nhân lực làng nghề ảnh hưởng ra sao tới sự phát triển làng nghề truyền thống Hà Nội nói riêng, kinh tế- 6 xã hội thành phố nói chung, tác giả tiếp cận, xem xét theo 3 trụ cột: thể lực, trí lực, tâm lực của nguồn nhân lực.  Phương pháp nghiên cứu - Luận văn sử dụng đồng bộ các phương pháp phân tích, các công cụ nghiên cứu như phương pháp duy vật biện chứng và duy vật lịch sử; phương pháp phân tích tổng hợp, thống kê, so sánh. - Tiến hành tham khảo tài liệu, báo cáo các cơ quan quản lý có liên quan, tham khảo các báo cáo đã công bố, các sách, báo…để đánh giá về chất lượng nhân lực làng nghề và công tác nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống Hà Nội. - Phương pháp điều tra xã hội học, phỏng vấn chuyên gia. 5. Những đóng góp của luận văn Hệ thống hóa và góp phần làm sáng tỏ hơn về mặt lí luận của chất lượng nhân lực làng nghề truyền thống ở Hà Nội trong bối cảnh toàn cầu hóa. Chỉ ra tiêu chí đánh giá chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống. Đánh giá về hiện trạng nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong thời gian qua, tìm ra những bất cập, nguyên nhân của những bất cập chất lượng nguồn nhân lực với phát triển làng nghề truyền thống. Kiến nghị một số giải pháp nhằm giúp những nhà hoạch định, các chuyên gia có cái nhìn tổng quát hơn về nhân lực làng nghề truyền thống ở Hà Nội để từ đó có chính sách tạo điều kiện phát triển nhân lực làng nghề truyền thống hay phát triển kinh tế nghề, văn hóa nghề, truyền thống dân tộc, du lịch…Và qua công trình nghiên cứu này chính bản thân mỗi làng nghề hiểu được tầm quan trọng của nguồn nhân lực đối với phát triển kinh tế nghề để từ đó nhận thức phải nâng cao hơn nữa, quan tâm hơn nữa tới truyền và dạy nghề. 6. Bố cục Luận văn: Ngoài phần mở đầu, tài liệu tham khảo, kết luận luận văn được kết cấu thành 4 chương: 7 Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận và kinh nghiệm thực tiễn của nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống Chương 2: Phương pháp nghiên cứu Chương 3: Thực trạng chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội. Chương 4: Quan điểm và giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho làng nghề truyền thống ở Hà Nội. 8 CHƢƠNG 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ KINH NGHIỆM THỰC TIỄN CỦA NÂNG CAO CHẤT LƢỢNG NGUỒN NHÂN LỰC LÀNG NGHỀ TRUYỀN THỐNG 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Nghiên cứu chất lượng nguồn nhân lực đã trở thành vấn đề được nhiều nhà khoa học, nhà kinh tế, nhà quản lý và hoạch định chính sách quan tâm. Đã có nhiều công trình nghiên cứu khoa học, nhiều dự án, nhiều cuộc hội nghị, hội thảo nghiên cứu để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho các doanh nghiệp nói chung và nguồn nhân lực cho làng nghề truyền thống nói riêng. * Những công trình nghiên cứu về làng nghề truyền thống Trần Minh Yến (2003) với luận án tiến sĩ “Phát triển làng nghề truyền thống ở nông thôn Việt Nam trong quá trình CNH, HĐN” đã đánh giá, hệ thống làng nghề truyền thống tuy nhiên tác giả không đi sâu vào phân tích nguồn nhân lực. Tới năm 2014 tác giả lại có “Làng nghề truyền thống trong quá trình CNH, HĐH” tác giả tập trung phân tích xu hướng vận động của làng nghề truyền thống. Hợp tác giữa JICA và Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn nghiên cứu quy hoạch và phát triển làng nghề nhưng mới chỉ dừng lại điều tra và lập quy hoạch bản đồ ngành nghề trên phạm vi cả nước. Đinh Xuân Nghiêm (2008) có đề tài “Những giải pháp phát triển làng nghề huyện Yên Mô- Ninh Bình”. Nội dung các nghiên cứu này nêu ra thực trạng ở các làng nghề đó rồi đưa ra các giải pháp để phát triển sản xuất kinh doanh. Tuy nhiên chưa đề cập nhiều tới nguồn nhân lực ở các làng nghề một cách trọn vẹn. Sau đó là đề tài “Một số chính sách chủ yếu phát triển bền vững làng nghề Việt Nam“(2010), tác giả tập trung phân tích sâu một số chính sách hiện hành liên quan đến việc phát triển làng nghề, đồng thời đề xuất phương hướng hoàn thiện các chính sách nhằm phát triển bền vững làng nghề trong thời gian tới. Trần Kim Đoàn (2008) “Chiến lược marketing đối với hàng thủ công mỹ nghệ của làng nghề đến 2020”. Tác giả đã hệ thống hóa và hoàn thiện những vấn đề lý luận 9 về chiến lược marketing có thể vận dụng đối với doanh nghiệp trong điều kiện kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế. Đồng thời, đề xuất chiến lược marketing và một số cơ chế chính sách nhằm hỗ trợ công tác marketing của các làng nghề đến năm 2020. Đề tài cấp bộ năm 2010 của nhóm nghiên cứu Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung Ương “Một số chính sách chủ yếu phát triển bền vững làng nghề ở Việt Nam”. Nhóm tác giả tập trung nghiên cứu và đề xuất 3 nhóm chính sách về kinh tế, xã hội và bảo vệ môi trường. Đề tài “Tiếp tục đổi mới chính sách và giải pháp đẩy mạnh tiêu thụ sản phẩm của làng nghề truyền thống ở Bắc Bộ đến 2010” của Trần Công Sách, tác giả luận giải khá rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn về vai trò của làng nghề thủ công truyền thống, đánh giá tác động của chính sách và giải pháp của Nhà Nước để tiêu thụ sản phẩm và từ đó đề xuất phương hướng, giải pháp hoàn thiện chính sách nhằm tiêu thụ sản phẩm thủ công truyền thống. Bạch Thị Lan Anh (2010) “Phát triển bền vững làng nghề truyền thống vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ“. Tác giả đề xuất quan điểm, định hướng đồng bộ 9 giải pháp để giải quyết mâu thuẫn giữa sản xuất và hiệu quả xã hội, môi trường trong làng nghề truyền thống. Giải pháp về đào tạo nguồn nhân lực kết hợp với trường Đại học sư phạm nghệ thuật TW sẽ tạo ra nguồn lực dồi dào và chi phí thấp trong sáng tạo mẫu thiết kế. Luận án Tiến sĩ của Nguyễn Thị Thu Hường (2014) “Chính sách Nhà Nước về phát triển làng nghề thủ công mỹ nghệ Việt Nam”, của Trần Lê Đoài (2014) “Hoàn thiện chính sách phát triển hàng thủ công mỹ nghệ xuất khẩu ở Nam Định đến 2020”. Nội dung chủ yếu của luận án này là nghiên cứu để hoàn thiện chính sách của Nhà Nước. Trịnh Kim Liên (2014) “Phát triển làng nghề sản xuất hàng xuất khẩu trên địa bàn Hà Nội đến 2020”. Tác giả đã hoàn thiện vấn đề lý luận về phát triển làng nghề nói chung và làng nghề hàng xuất khẩu nói riêng; phân tích kết quả đã đạt được, hạn chế của phát triển làng nghề sản xuất hàng xuất khẩu; định hướng, giải pháp phát triển hàng xuất khẩu đến 2020. 10 Vũ Ngọc Hoàng (2016) “Làng nghề truyền thống Nam Định trong hội nhập quốc tế“. Tác giả đã làm rõ vai trò mới của làng nghề truyền thống trong hội nhập quốc tế, là vừa góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, vừa thúc đẩy phát triển du lịch và xuất khẩu. Tác giả đề xuất giải pháp để phát triển làng nghề truyền thống là quy hoạch, kế hoạch phát triển, tạo nguồn vốn, khuyến khích mở rộng thị trường, đổi mới công nghệ, đào tạo nhân lực... Nhìn chung, các công trình nghiên cứu trên đã có những đóng góp lý luận và thực tiễn về phát triển làng nghề truyền thống nói chung và đã đề xuất giải pháp chủ yếu nhằm phát triển làng nghề, tuy nhiên các công trình trên vẫn chưa đi sâu nghiên cứu tình hình về nhân lực làng nghề. * Những công trình nghiên cứu về chất lƣợng nguồn nhân lực Đề tài cấp bộ năm 2013 “Quản lý Nhà Nước đối với phát triển nguồn nhân lực ở Việt Nam: vấn đề và giải pháp” của Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế TW, nhóm tác giả chỉ tập trung đưa ra hiện trạng và giải pháp hoàn thiện chính sách quản lý của Nhà Nước về nguồn nhân lực nói chung. Bảy giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực Việt Nam, của Phạm Văn Sơn, trên báo Giáo dục thời đại, 2015. Tác giả đưa ra 7 giải pháp nâng cao chất lượng nguồn nhân lực gồm: nâng cao trình độ học vấn và kỹ năng nghề nghiệp, khuyến khích lao động tự học, gắn chiến lược phát triển nguồn nhân lực với chiến lược phát triển kinh tế- xã hội, trọng nhân tài và xây dựng xã hội học tập, cải thiện thông tin thị trường lao động và mở rộng hợp tác quốc tế. * Những công trình nghiên cứu về nâng cao chất lƣợng nhân lực làng nghề truyền thống Luận án “Nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong các doanh nghiệp công nghiệp chế biến gỗ Việt Nam” của Nguyễn Thị Hồng Cẩm. Luận án nêu rõ các yếu tố cấu thành nguồn nhân lực và đề xuất các tiêu chí đánh giá chất lượng nguồn nhân lực áp dụng cho các doanh nghiệp công nghiệp chế biến gỗ. Nghiên cứu nguồn nhân lực nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực trong các doanh nghiệp công nghiệp chế biến gỗ hiện đại Việt Nam, luận án đã chỉ rõ các yếu tố cấu thành chất lượng nguồn 11 nhân lực và đã đề xuất hệ thống các tiêu chí đánh giá chất lượng nguồn nhân lực áp dụng cho các doanh nghiệp công nghiệp chế biến gỗ hiện đại, gồm: + Trí lực: kiến thức, trình độ chuyên môn (tỷ lệ đào tạo nghề trước và sau khi vào doanh nghiệp), kỹ năng (nghề, làm việc theo nhóm, thiết kế sản phẩm, hiểu biết hóa chất của ngành chế biến gỗ), thâm niên nghề chế biến gỗ; + Thể lực: thể chất (độ tuổi, chiều cao, cân nặng) và sức khỏe (các bệnh thường gặp trong ngành, tình trạng ốm đau, tần suất khám bệnh, mức độ giảm cân, tần suất xảy ra tai nạn lao động). + Tâm lực: thái độ làm việc (tần suất nghỉ làm, xin phép khi nghỉ làm, đi làm muộn, bỏ nơi làm việc, tán gẫu trong giờ, tiếp khách trong giờ làm, tranh cãi tại nơi làm việc), tâm lý làm việc và khả năng chịu áp lực công việc (Mức độ sẵn sàng tăng ca, mức độ nhiệt tình thêm việc, mức độ tự chủ khi gặp khó khăn) của nguồn nhân lực trong các doanh nghiệp công nghiệp chế biến gỗ. * Những vấn đề luận văn có thể kế thừa: Thứ nhất: các công trình trên đã khái quát một số vai trò của làng nghề truyền thống trong phát triển kinh tế - xã hội, trong giải quyết việc làm, nâng cao thu nhập, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, lý luận về một số khái niệm trong luận văn như sử dụng: nhân lực, chất lượng nguồn nhân lực, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực, làng nghề, làng nghề truyền thống. Qua đó tác giả có thể tham khảo cho phần cơ sở lý luận chung. Thứ hai: có nhiều công nhiều công trình nghiên cứu về nguồn nhân lực nói chung, nhân lực một ngành cụ thể nào đó như thủ công mỹ nghệ, nhân lực nông thôn, hay một số luận án cũng đề cập tới tiêu chí đánh giá nguồn nhân lực. Do vậy tác giả có thể tham khảo các tiêu chí đó để đo lường cho tiêu chí chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống ở Hà Nội. Thứ ba: nhiều công trình nghiên cứu đã đi sâu vào phân tích thực trạng làng nghề Hà Nội, giải pháp phát triển làng nghề trong đó có giải pháp về nhân lực làng nghề, từ đó giúp tác giả nhận biết một cách tổng quát về vị thế làng nghề và một phần về nhân lực làng nghề truyền thống. 12 Như vậy qua khảo sát của tác giả, chưa có một tài liệu nào nghiên cứu về nguồn nhân lực làng nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội có tính hệ thống. Các nghiên cứu và tài liệu tác giả nêu trên chỉ tập trung đánh giá vào thực trạng và đo lường nguồn nhân lực ở một số ngành cụ thể. Trong những năm gần đây đã có nhiều công trình nghiên cứu về làng nghề nhưng chỉ dừng lại ở việc bảo tồn hay phát triển làng nghề trong gắn kết các giải pháp phát triển nhân lực làng nghề truyền thống ở Hà Nội. Do vậy, nghiên cứu này nhằm bù đắp vào khoảng trống đó trong lĩnh vực nghiên cứu. * Khoảng trống khoa học Trên cơ sở tổng quan tài liệu nghiên cứu, tác giả đã hệ thống nội dung và kết quả của các công trình nghiên cứu, có thể rút ra kết luận sau: Chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống chưa được chú trọng mà chủ yếu quan tâm tới phát triển làng nghề gắn với xuất khẩu hàng hóa, bảo tồn giá trị văn hóa, du lịch. Trong số các công trình khoa học nghiên cứu về làng nghề truyền thống chưa có công trình nghiên cứu nào nghiên cứu về chất lượng nguồn nhân lực. Vì vậy, trên cơ sở tiếp thu, kế thừa kết quả nghiên cứu của các công trình đã có, kết hợp bổ sung khoảng trống của những nội dung chưa nghiên cứu nhằm hoàn thiện hơn về mặt lý luận và đánh giá những chính sách của thành phố về phát triển nguồn nhân lực làng nghề bao gồm: - Hệ thống hóa cơ sở lý luận về chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống. - Nghiên cứu đánh giá thực trạng chất lượng nguồn nhân lực và những hoạt động, chính sách của thành phố nhằm nâng cao chất lượng nguồn nhân lực làng nghề truyền thống trên địa bàn Hà Nội - Đề xuất một số giải pháp đối với doanh nghiệp làng nghề, chính quyền thành phố nhằm nâng cao hơn nữa chất lượng nguồn nhân lực làng nghề trong thời gian tới. 13