Tài liệu Nghệ thuật trang trí trên trang phục của người phù lá ở tây bắc việt nam

0 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HOÀNG THỊ ĐÀO NGHỆ THUẬT TRANG TRÍ TRÊN TRANG PHỤC CỦA NGƢỜI PHÙ LÁ Ở TÂY BẮC VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC Hà Nội, 2016 1 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HOÀNG THỊ ĐÀO NGHỆ THUẬT TRANG TRÍ TRÊN TRANG PHỤC CỦA NGƢỜI PHÙ LÁ Ở TÂY BẮC VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ VĂN HÓA HỌC Chuyên ngành: Văn hoá dân gian Mã số: 60 22 01 30 NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC 1. PGS. TS. Trƣơng Thị Minh Hằng 2. PGS. TS. Nguyễn Văn Dƣơng Hà Nội, 2016 II LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận án “ Nghệ thuật trang trí trên trang phục của người Phù Lá ở Tây Bắc Việt Nam” là công trình nghiên cứu của riêng tôi… Các số liệu thống kê, kết quả nghiên cứu đƣợc sử dụng trong luận án là trung thực. Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận án Hoàng Thị Đào III LỜI CẢM ƠN Trƣớc hết, tôi xin trân trọng cám ơn Ban Lãnh đạo cùng toàn thể quý thầy cô - những nhà khoa học của Học viện Khoa học Xã hội, Ban giám hiệu Trƣờng Đại học Mỹ thuật Việt Nam - Viện Mỹ thuật cùng các bè bạn đồng nghiệp… đã tạo điều kiện, giúp đỡ trong quá trình học tập để tôi có thể hoàn thành luận án. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến cố PGS. TS. Trƣơng Thị Minh Hằng và PGS. TS. Nguyễn Văn Dƣơng là những thầy cô tận tâm hƣớng dẫn, chỉ dạy giúp đỡ tôi hoàn thành cuốn luận án này. Trong quá trình nghiên cứu và trình bày luận án chắc không tránh khỏi thiếu sót, kính mong các nhà khoa học, quý thầy cô chỉ dạy thêm để giúp tôi mở rộng kiến thức, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong công việc nghiên cứu và công tác sau này. Một lần nữa tôi xin trân trọng cảm ơn! Hà Nội, ngày tháng năm 2016 Tác giả luận án Hoàng Thị Đào IVV DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT ĐH: Đại học GS: Giáo sƣ H: Hình HN: Hà Nội Nxb: Nhà xuất bản PGS: Phó giáo sƣ PL: Phụ lục TS: Tiến sĩ VH: Văn hóa VHDG: Văn hóa Dân gian VHDT: Văn hóa Dân tộc VHTT: Văn hóa Thông tin VHNT: Văn hóa Nghệ thuật V MỤC LỤC Trang Mở đầu ..................................................................................................................... 1 Nội dung .................................................................................................................. 7 Chƣơng 1: Tổng quan vấn đề nghiên cứu và cở sở lý luận ............................ 7 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu ............................................................................. 7 1.2. Cơ sở lý luận khoa học .................................................................................... 19 1.3. Những vấn đề chung về tộc ngƣời Phù Lá .................................................. 30 Tiểu kết ................................................................................................................... 35 Chƣơng 2: Ngƣời Phù Lá và quá trình chế tác trang phục ........................... 36 2.1. Vài nét về lịch sử tộc ngƣời ............................................................................ 36 2.2. Một số thực hành văn hóa tiêu biểu .............................................................. 45 2.3. Quy trình tạo trang phục ................................................................................ 52 2.4. Văn hóa trang phục của ngƣời Phù Lá ......................................................... 61 Tiểu kết ................................................................................................................... 67 Chƣơng 3: Đặc trƣng mỹ thuật trên trang phục truyền thống của ngƣời Phù Lá ở Tây Bắc ...................................................................................... 69 3.1. Đặc trƣng về tạo dáng trang phục của nguời Phù Lá .................................... 69 3.2. Đặc trƣng về trang trí trên trang phục của ngƣời Phù Lá .............................. 80 3.3. Mối quan hệ đối sánh trong trang trí trang phục ngƣời Phù Lá ....................100 Tiểu kết ...................................................................................................................107 Chƣơng 4: Một số vấn đề bàn luận ....................................................................110 4.1. Bàn luận về ý nghĩa biểu tƣợng của trang phục ............................................110 4.2. Bàn luận về ý nghĩa của màu sắc, bố cục hoa văn trong đời sống tộc ngƣời. .......................................................................................................................116 VI 4.3. Bàn luận về ý nghĩa của biểu tƣợng hoa văn ................................................121 4.4. Bàn luận về những thay đổi trong trang trí trang phục của ngƣời Phù Lá ......127 Tiểu kết ...................................................................................................................143 Kết luận ..................................................................................................................144 Chú thích ................................................................................................................150 Danh mục các công trình đã công bố của tác giả liên quan đến đề tài luận án.....................................................................................................................155 Tài liệu tham khảo ................................................................................................156 Phụ lục ....................................................................................................................166 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Việt Nam là một quốc gia có hơn 54 tộc ngƣời, trong đó Phù Lá là một dân tộc ít ngƣời cƣ trú chủ yếu ở các tỉnh vùng núi phía Tây Bắc. Ở Tây Bắc, ngƣời Phù Lá có hai nhóm địa phƣơng là Pu La và Xá Phó tập trung nhất là ở tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Điện Biên, Lai Châu. Hiện nay trong quá trình hội nhập kinh tế, văn hóa… toàn cầu, vấn đề nghiên cứu bản sắc văn hoá, nghệ thuật trang trí trên trang phục truyền thống của ngƣời Phù Lá, việc xác định văn hoá của tộc ngƣời trong cộng đồng dân tộc anh em và trong quá trình hội nhập biến đổi là việc làm cần thiết. Trang phục của đồng bào các dân tộc thiểu số ở Tây Bắc, Việt Nam có những sắc thái văn hoá riêng biệt. Ở ngƣời Phù Lá cũng vậy, nghệ thuật trang trí trên trang phục có nhiều hình thức biểu đạt độc đáo. Căn cứ vào trang phục những cƣ dân đồng tộc, khác tộc có thể nhận diện; Trang phục và những biểu hiện trang trí trên đó còn là thông điệp giúp nhận định địa bàn sinh trú của các nhóm trong cùng tộc ngƣời. Nghiên cứu trang phục, nghệ thuật trang trí trang phục của các tộc ngƣời thiểu số nói riêng là việc làm cần thiết để góp phần vào tìm hiểu sắc thái văn hoá tộc ngƣời. Căn cứ vào nghệ thuật trang trí trên trang phục, chúng ta có thể tìm về những vấn đề liên quan đến phong tục tập quán, môi trƣờng sống, tƣ duy thẩm mỹ, tâm thức… của ngƣời Phù Lá. Vấn đề nghiên cứu văn hoá tộc ngƣời Phù Lá ở Việt Nam đã có nhiều học giả, các nhà khoa học nghiên cứu nhƣng về nghệ thuật trang trí trên trang phục của ngƣời Phù Lá thì chƣa có công trình nào nghiên cứu một cách tổng thể và chuyên sâu. 2 Trong bối cảnh hiện nay, văn hoá dân gian các tộc ngƣời đang là những giá trị góp phần giữ gìn bản sắc của họ, góp phần vào sự phát triển kinh tế xã hội và đời sống tinh thần của ngƣời dân mà nổi bật là phát triển kinh tế trong văn hoá và văn hoá trong kinh tế tộc ngƣời, du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái… Đó là những lý do cấp thiết để chúng tôi lựa chọn “Nghệ thuật trang trí trên trang phục của người Phù Lá ở Tây Bắc Việt Nam” làm đề tài nghiên cứu. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu - Tổng hợp tƣ liệu một cách có hệ thống về nghệ thuật trang trí trang phục các nhóm Phù Lá để phác dựng nên những nét đặc trƣng trong trang trí trang phục của ngƣời ở Tây Bắc Việt Nam. - Nghiên cứu các mẫu hoạ tiết, đồ án trang trí, mô típ hoa văn, cách thức dệt vải, may vá cũng nhƣ tìm hiểu ý nghĩa biểu tƣợng trong trang trí trên trang phục của ngƣời Phù Lá. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Góp phần bảo tồn văn hoá tộc ngƣời, khai thác những giá trị mỹ thuật, văn hoá, giá trị kinh tế trong văn hoá và văn hoá trong kinh tế của tộc ngƣời. Trên cơ sở nghệ thuật trang trí trên trang phục xác định giá trị nghệ thuật, giá trị văn hóa, cảm quan thẩm mỹ trong đời sống và tâm thức của tộc ngƣời Phù Lá. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Nghệ thuật trang trí trên trang phục truyền thống của các nhóm trong tộc ngƣời Phù Lá ở Tây Bắc Việt Nam. 3.2. Phạm vi nghiên cứu 3 Nhóm Pu La và nhóm Xá Phó Về không gian: Vùng Tây Bắc gồm các tỉnh Lào Cai, Yên Bái, Lai Châu, Điện Biên. Trong đó chủ yếu tập trung ở Lào Cai; cụ thể có một số huyện nhƣ: Cam Đƣờng, Văn Bàn, Bảo Thắng, Sa Pa, Bắc Hà, Mƣờng Khƣơng… Về thời gian: Trang phục đƣợc ngƣời dân sử dụng và lƣu giữ từ khoảng những năm 70 của thế kỷ XX đến 2015. 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu của luận án 4.1. Phương pháp luận Để thực hiện luận án này chúng tôi sử dụng phƣơng pháp luận khoa học chủ nghĩa duy vật biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Phƣơng pháp luận khoa học chuyên ngành về văn hoá, nghệ thuật, dân tộc…, để nghiên cứu những nét cá biệt, đặc trƣng trong nghệ thuật trang trí trên trang phục, văn hoá trang phục của tộc ngƣời Phù Lá, để xử lý linh hoạt các nguồn thông tin khác nhau tạo sự logic khoa học trong suốt quá trình luận giải các vấn đề luận án. 4.2. Phương pháp nghiên cứu - Phương pháp điền dã dân tộc học là phƣơng pháp đƣợc áp dụng chủ yếu trong luận án. Chúng tôi tiến hành khảo sát điền dã để nhìn nhận đánh giá về địa bàn cƣ trú, đời sống văn hoá... trực tiếp quan sát, ghi chép các đặc điểm trên trang phục đƣợc ngƣời dân mặc trong đời sống thƣờng ngày, trong điều kiện thiên nhiên và môi trƣờng cƣ trú. Quan sát, tham dự vào một số thực hành văn hóa nhƣ: Lễ hội, nghi lễ của đồng bào. Tìm hiểu trang phục, vị trí, vai trò của trang trí trên trang phục, công năng sử dụng, ý nghĩa của trang phục trong đời sống, trong tâm thức của tộc ngƣời. Tìm hiểu ý nghĩa của các biểu tƣợng, mô típ hoa văn, màu sắc trong quan niệm của mỗi nhóm và trong sử dụng trang trí trên trang phục của ngƣời Phù Lá... 4 Kết hợp các thao tác đo vẽ, chụp ảnh các dạng mẫu hoa văn hình dáng trang phục lúc động (khi đang mặc), lúc tĩnh (trải chụp cắt lớp các mảng trang trí, mô típ hoa văn…) giúp cho việc phân loại trang phục theo nhóm và phân tích những đặc điểm nghệ thuật của luận án. Tổng hợp, thu thập tư liệu: Trong quá trình nghiên cứu để thực hiện luận án, nghiên cứu sinh thu thập các tƣ liệu văn bản, tƣ liệu lƣu trữ bằng hiện vật ở các bảo tàng, tƣ liệu hình ảnh, DVD, tƣ liệu từ các học giả đã nghiên cứu về ngƣời Phù Lá để có cái nhìn tổng thể về đối tƣợng nghiên cứu. Từ đó lên kế hoạch chi tiết cho các chuyến điền dã nhƣ: Thời gian thực địa, lựa chọn đối tƣợng phỏng vấn, lập hệ thống câu hỏi phỏng vấn… - Phương pháp phân tích, chứng minh và so sánh, trong đó phƣơng pháp phân tích nghệ thuật học và chứng minh đƣợc áp dụng chủ yếu ở chƣơng 3 để làm rõ những đặc trƣng mỹ thuật trên trang phục - sắc thái riêng của ngƣời Phù Lá. Cụ thể là phân tích hình dáng của trang phục (tạo dáng), đƣờng nét, màu sắc, bố cục, hoa văn; chứng minh giá trị đặc thù của văn hóa tộc ngƣời qua trang trí trang phục. - Phương pháp so sánh thống kê đƣợc áp dụng để đối sánh sự tƣơng đồng, khác biệt giữa các đồ án trong trang trí, giữa các hoa văn, bố cục, giữa các nhóm trong tộc ngƣời. Ngoài ra, so sánh khảo tả đƣợc áp dụng để định hình các phƣơng thức tạo tác trang phục của các nhóm. Do đặc điểm trang phục của mỗi nhóm có những yếu tố nghệ thuật đặc thù, vừa có điểm tƣơng đồng, vừa có nét khác biệt. Để tránh lặp lại sự lẫn lộn về trang phục của hai nhóm nhƣ đã có ở một số tƣ liệu cũ, khi trình bày chúng tôi phân trang phục theo hai nhóm Pu La và Xá Phó. Kết hợp đối chiếu với những biến đổi của trang phục trong giai đoạn hiện nay: So sánh cùng lịch đại các mẫu nghiên cứu giữa các vùng thực địa. Đối chiếu giữa các tài liệu đã xuất bản với tài liệu ghi chép từ thực tế quan sát, qua mô tả, kể lại của ngƣời dân... từ đó thống kê 5 các vấn đề liên quan, giải quyết các câu hỏi nghiên cứu và nhiệm vụ luận án đề ra. Đây là những phƣơng pháp đặc biệt quan trọng đối với việc thực hiện luận án, bởi chỉ từ các tƣ liệu thực tế và cụ thể mới giải quyết tốt đƣợc nội dung mà luận án đề ra. 5. Đóng góp mới về khoa học của luận án Luận án là công trình đầu tiên nghiên cứu chuyên sâu về nghệ thuật trang trí trên trang phục của cả hai nhóm địa phƣơng Phù Lá. - Xây dựng những khái niệm, giới thuyết khoa học về nghệ thuật trang trí trên trang phục. - Trên cơ sở những đặc trƣng nghệ thuật trang trí của trang phục để tìm hiểu phong tục tập quán và những thực hành văn hóa xã hội trong tộc ngƣời. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án 6.1. Ý nghĩa lý luận - Tổng hợp có hệ thống tƣ liệu về nghệ thuật trang trí trên trang phục của ngƣời Phù Lá ở Tây Bắc Việt Nam. - Xác định những giá trị nghệ thuật trang trí trên trang phục của ngƣời Phù Lá. Giải mã các biểu tƣợng dùng trang trí trên trang phục để tìm hiểu bản sắc, văn hóa tộc ngƣời. 6.2. Về mặt thực tiễn - Nghiên cứu của luận án góp phần bảo tồn, gìn giữ những yếu tố văn hoá truyền thống, những giá trị thẩm mỹ của ngƣời Pu La và Xá Phó. - Kết quả nghiên cứu của luận án có thể làm nguồn tƣ liệu tham khảo cho các nhà quản lý văn hoá, du lịch trong vấn đề bảo tồn, phát huy bản sắc truyền thống, phát triển kinh tế trong văn hoá đặc thù của dân tộc… 6 7. Cơ cấu của luận án Toàn bộ luận án (195 trang), gồm 4 chƣơng, phần mở đầu (6 trang), kết luận (6 trang); phần chú thích, tài liệu tham khảo và phụ lục (46 trang). Nội dung chính của đề tài nghiên cứu gồm bốn chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan về các vấn đề nghiên cứu và cơ sở lý luận (29 trang) Chuơng 2: Ngƣời Phù Lá và quá trình chế tác trang phục (33 trang) Chuơng 3: Đặc trƣng mỹ thuật trên trang phục truyền thống của ngƣời Phù Lá ở Tây Bắc (41 trang) Chƣơng 4: Một số vấn đề bàn luận (34trang) 7 Chƣơng 1 TỔNG QUAN VỀ CÁC VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN 1.1. Lịch sử vấn đề nghiên cứu 1.1.1. Nghiên cứu về tộc người và thành phần dân tộc Ở nƣớc ta, việc tiếp, cận nghiên cứu từ nhiều hƣớng về dân tộc Phù Lá cho đến thời điểm này vẫn còn nhiều hạn chế. Từ năm 1945 trở về trƣớc, ở trong nƣớc chƣa có một công trình nào. Trong công trình nghiên cứu tác giả Đỗ Đức Lợi có dẫn: Sách Kiến văn tiểu lục từ thế kỷ XVIII của Lê Quý Đôn đã nhắc đến một tộc ngƣời có tên gọi “Phổ” [39, tr.37] - một trong những tên gọi của ngƣời Phù Lá. Mãi đến năm 1924, trong trang 185 của cuốn Les races du Haul - Tonkin de Phong Thổ à Lạng Sơn đƣợc tác giả ngƣời Pháp M.Abadie có nhắc đến tên “Lao Pạ” - là tên tự gọi trong nhóm địa phƣơng của ngƣời Phù Lá. Thực tế, trƣớc năm 1954, chúng ta chƣa thể xác minh đƣợc có bao nhiêu dân tộc ở Việt Nam. Trƣớc tình hình đó, năm 1960, Uỷ ban Dân tộc của Chính phủ (Uỷ ban Dân tộc và miền núi) đã công bố bản danh mục các thành phần dân tộc ở nƣớc ta gồm 60 dân tộc. Tại thời điểm ấy, miền Nam còn thuộc chế độ nguỵ quyền và các phƣơng pháp điều tra, khảo sát, tiêu chí… chƣa thực sự phù hợp, còn nhiều bất cập, hạn chế. Những năm 70 của thế kỷ XX, khi xác định lại các thành phần dân tộc việc nghiên cứu về ngƣời Phù Lá đƣợc thực sự quan tâm hơn. Đó là việc dựa trên quan niệm chính của các nhóm địa phƣơng Phù Lá và các dân tộc láng giềng về sự đồng nhất giữa các nhóm, các nhà khoa học nhiều lĩnh vực đã cùng tiến hành điều tra nghiên cứu. Năm 1973, tác giả Phạm Đức Dƣơng khi nghiên cứu: Một vài cứ liệu ngôn ngữ về sự thân thuộc giữa các tộc người thuộc nhóm Tạng - Miến ở Bắc 8 Việt Nam [tr.64-67] đã phân loại tiếng nói của một số nhóm ở các địa phƣơng để tìm sự giống và khác nhau nhƣ tiếng nói của nhóm Xá Phó ở Bảo Thắng giống với nhóm Phù Lá ở Bát Xát... Cũng trong năm 1973, tác giả Nguyễn Văn Huy với Bước đầu tìm hiểu mối quan hệ tộc người giữa hai nhóm Phù Lá, Xá Phó [tr.69-71] đã nêu, phân tích tên gọi và cấu tạo tên gọi của hai nhóm. Trong bài viết có đƣa tên bà Hoàng Thị Thá - đại biểu Quốc hội ngƣời Xá Phó khẳng định ngƣời Phù Lá và Xá Phó chỉ là một dân tộc. Năm 1975, hai tác giả Lục Bình Thuỷ - Nông Trung trong bài viết Người Phù Lá ở Lào Cai [tr.73-80] đã nghiên cứu về mối quan hệ giữa ngƣời Phù Lá và Xá Phó ở tỉnh Lào Cai qua các vấn đề về dân số, địa vực cƣ trú, tên gọi và tên tự gọi, lịch sử di cƣ của các nhóm, ngôn ngữ, văn hoá. Đặc biệt, trong quá trình điền dã, họ đã tìm hiểu ký ức của đồng bào có đến mƣời nhóm Phù Lá trong đó có sáu nhóm ở Lào Cai là: Phù Lá Hoa (Hoa Phù Lá) ở A Lù; Phù Lá Đen (Hờ Phù Lá) ở Lùng Phình, Nà Xỉn; Phù Lá Hán (Hản Phù Lá) chủ yếu ở Lùng Phình; La Phú Phù Lá ở Lùng Chin huyện Bắc Hà; Chù Lá Phù Lá ở Lùng Phình huyện Bắc Hà; Phù Lá Trắng (Pờ Phù Lá) ở huyện Mƣờng Khƣơng. Hai tác giả cho biết tại thời điểm nghiên cứu có ba nhóm rõ ràng là Phù Lá Hoa, Phù Lá Đen và Phù Lá Hán và “tỉnh Lào Cai đƣợc chọn làm địa phƣơng nghiên cứu giữa mối quan hệ của ngƣời Phù Lá và Xá Phó bởi lẽ đây có đủ các nhóm ngƣời để so sánh (trừ các nhóm không ở Việt Nam) mà các tỉnh khác không có”. Hiện nay thành phần nhóm của dân tộc này đã có sự thay đổi. Tuy nhiên, Lào Cai vẫn là một tỉnh có đông đảo các nhóm Phù Lá và có dân số Phù Lá cao nhất nhƣng theo chúng tôi khảo sát nhóm Phù Lá Hán và Phù Lá Đen đã sát nhập làm một. Do đó, trên thực tế chỉ còn hai nhóm Xá Phó và Pu La. Phần nhận xét cuối, tác giả Lục Bình Thuỷ và Nông Trung cho rằng ngƣời Xá Phó và Phù Lá có mối quan hệ nhất định với nhau… và là một dân tộc nên để tộc danh là Phù Lá là hợp lý. 9 Năm 1978, trong ấn phẩm Các dân tộc ít người ở Việt Nam (Các tỉnh phía Bắc) của Viện Dân tộc học, các nhà khoa học cũng nhận định rõ đây là một cộng đồng ngƣời (một dân tộc) gồm nhiều nhóm địa phƣơng. Mỗi nhóm vẫn tồn tại một hay nhiều tên gọi hoặc tên tự gọi khác nhau nhƣng các tên gọi ấy chƣa thể đại diện cho cả tộc ngƣời. Vì thế tên gọi Phù Lá là tên gọi chung bao quát cho tất cả các nhóm. Năm 1979, trong bản thông kê Danh mục thành phần các dân tộc ở Việt Nam đã công nhận dân tộc Phù Lá có bốn nhóm địa phƣơng chính là Xá Phó (Phù Lá Lão), Phù Lá Đen, Phù Lá Hán và Phù Lá Hoa - họ là một trong 54 dân tộc anh em đang sinh sống trên lãnh thổ của Việt Nam. Dân tộc Phù Lá và các dân tộc Hà Nhì, Lô Lô, La Hủ, Si La, Cống đƣợc xếp vào nhóm ngôn ngữ Tạng - Miến, ngữ hệ Hán - Tạng. 1.1.2. Nghiên cứu về trang phục, văn hoá tộc người Sau chiến tranh biên giới việc nghiên cứu về ngƣời Phù Lá dƣờng nhƣ bị gián đoạn. Những năm đầu thập niên 80 của thế kỷ XX, nhóm Phù Lá Hoa đã chuyển dịch sang Trung Quốc; Nhóm Phù Lá Đen có hiện tƣợng sát nhập vào nhóm Phù Lá Hán. Về cơ bản, nƣớc ta chỉ còn hai nhóm địa phƣơng Xá Phó (Phù Lá Lão) và Pu La (Phù Lá Hán). Do sự di chuyển xáo trộn của các nhóm địa phƣơng nên các ấn phẩm đƣợc xuất bản về ngƣời Phù Lá ở giai đoạn này không nhiều. Tác giả Thái Bá Đồng (1981) với “Đôi nét về quan hệ xã hội, dòng họ và hôn nhân gia đình của ngƣời Xá Phó ở Bảo Thắng (Hoàng Liên Sơn)”, Sưu tập Dân tộc học, tr.54-57. Năm 1982, Doãn Thanh đã sƣu tầm và biên soạn về Truyện cổ của người Phù Lá, Nxb Văn Hoá, Hà Nội. Vì dân tộc Phù Lá không có chữ viết và những câu chuyện đƣợc ghi chép lại qua những lời kể của ngƣời già. Có thể coi ấn phẩm là tác phẩm văn học dân gian của ngƣời Phù Lá. 10 Đến những năm 90 của thế kỷ XX, các công trình nghiên cứu về ngƣời Phù Lá đã xuất hiện nhiều hơn. Năm 1994, Giữ gìn phát huy tái bản Văn hoá các dân tộc ở Tây Bắc có bài viết “Văn hoá Xá Phó trong nền văn hoá các dân tộc Yên Bái” của tác giả Phạm Tuất. Năm 1995, Xuân Mai, “Múa dân gian của dân tộc Xá Phó”, Tạp chí Văn hoá dân gian, (4), tr.29-34. Tác giả viết về các khuôn múa của ngƣời Xá Phó. Tác giả mô tả các động tác chân, tay và đội hình di chuyển của từng điệu múa… Từ các điệu múa tác giả đã giới thiệu sơ lƣợc về trang phục của đồng bào. Tác giả Mai Thanh Sơn (1995) với chuyên khảo “Một vài tƣ liệu lịch sử ngƣời Phù Lá (qua việc tìm hiểu tộc danh)”, Tạp chí Dân tộc học, (3), tr.58-64 đã đề cập đến “sự xuất hiện của ngƣời Phù Lá ở Việt Nam với tƣ cách là một dân tộc học có đặc trƣng văn hoá riêng”. Trong nghiên cứu, khi tìm hiểu, phân tích tộc danh của hai nhóm Xá Phó (Phù Lá Lão) và Phù Lá (Phù Lá Hán), tác giả cho rằng họ có quan hệ với hai nhóm “Lục Mễ”, “Phác Thích” là tên gọi trong 20 tên gọi thuộc thổ ngữ (20 nhóm) khác nhau của dân tộc Di ở Trung Quốc. Từ những cứ liệu về ngôn ngữ và nhất là về tộc danh, chúng tôi cho rằng các nhóm Phù Lá ở Bắc Việt Nam có thể đƣợc tách ra từ hai nhóm địa phƣơng của dân tộc Di hiện đang phân bố chủ yếu ở nam Trung Quốc [tr.60]. Phần trang phục đƣợc đề cập: … căn cứ vào đặc điểm trên trang phục phụ nữ - mặc áo có thả một dải vải có trang trí hoa văn ở phía sau - mà gọi là “Nhìu Vây Pa Phù Lá” tức “Phù Lá Đuôi Trâu” [tr. 58] và … Hoa Phù Lá chỉ là một cách gọi khác đối với ngƣời Phù Lá Lão căn cứ theo đặc điểm trang phục của họ mà thôi [tr.59]. Tác giả có nhận xét: Tuy nhiên, sự khác biệt trong các đặc trƣng văn hoá của hai nhóm cũng là một thực tế không thể phủ nhận đƣợc. Đó là kết quả của một quá trình phân hoá lâu dài dƣới tác động của các yếu tố tự nhiên và xã hội khác nhau. Quá trình đó (đƣơng nhiên là hiện nay chƣa kết thúc) hoàn toàn không khởi đầu mới đây trên phạm vi lãnh thổ nƣớc ta [tr.60]. 11 Năm 1997, Võ Mai Phƣơng, Vi Văn An với “Trang phục truyền thống của ngƣời Xá Phó ở Lào Cai”, Tạp chí Văn hoá dân gian, (1), tr.37- 44. Bài viết có khảo tả về trang phục, nêu một số hoa văn trang trí y phục, sau đó tác giả đã đƣa ra cách nhìn nhận của mình về trang phục truyền thống và nguyên nhân của một số biến đổi trên trang phục. Ở bài viết khác, tác giả Võ Mai Phƣơng (1997), “Một vài nhận xét về phong cách trang trí trên trang phục Xá Phó ở Lào Cai”, Tạp chí Dân tộc học, (1), tr.61-67. Có thể nhận thấy đây là bài viết đầu tiên chuyên về trang phục của ngƣời Xá Phó ở Lào Cai. Tác giả đã giới thiệu bằng hình thức mô tả một số hoa văn, màu sắc đƣợc sử dụng trang phục. Tác giả cũng khẳng định: Việc trang trí các thể loại hoa văn không chỉ dừng lại ở một giới hạn, góc độ nhận thức nào đó mà nghiên cứu nó, chúng ta hiểu thêm đƣợc nền “phong hoá” của dân tộc họ và mối quan hệ qua lại của trang phục Xá Phó với các dân tộc cộng cƣ [tr.67]. Năm 1997, Sách Hoa văn trên vải các dân tộc Đông Bắc Bắc Bộ Việt Nam do Diệp Trung Bình chủ biên, Nxb Văn hoá dân tộc, Hà Nội. Đây là cuốn sách viết chuyên khảo, các tác giả đã dành cả chƣơng IV để giới thiệu về trang phục và hoa văn trang trí của hai tộc ngƣời là Lô Lô và Phù Lá thuộc nhóm ngôn ngữ Tạng - Miến nhƣng ở vùng Đông Bắc, Việt Nam. Mục II, hoa văn trên vải dân tộc Phù Lá [tr.162-178], đã giới thiệu về hoa văn trên y phục của nhóm Phù Lá là Phù Lá Xá Phó và Phù Lá Hoa với nhiều mẫu nghiên cứu điển hình cho phƣơng thức trang trí hoa văn của ngƣời Phù Lá. Các mô típ hoa văn đƣợc tác giả mô tả theo một cách chung chung nhƣ hình răng cƣa, sóng nƣớc, hình tam giác, đƣờng thẳng khắc vạch: + Hoa văn hình sóng nƣớc: màu vàng trên nền đỏ, 2 phía trên dƣới là các đƣờng viền chạy song song các mảng đồ án chính”. + Hoa văn hình chữ thập có hình thoi ở điểm chót đứng cạch nhau”…[tr.163] 12 Cuốn sách có giới thiệu trang phục hai nhóm địa phƣơng của dân tộc Phù Lá; khi khảo tả các mẫu áo, yếm, váy của mỗi nhóm, tác giả đều để ảnh minh hoạ giúp ngƣời đọc có cái nhìn cụ thể về hình mẫu hoa văn trang trí trên trang phục của mỗi nhóm trong tộc ngƣời. Năm 1998, Thành Thái, Xuân Mai, “Lễ hội của ngƣời Xá Phó”, Tạp chí Dân tộc học (1), tr. 46-50. Hai tác giả giới thiệu về vai trò của ông thầy cúng (apơ) và một số lễ hội và một số điệu múa của ngƣời Xá Phó. Nổi bật nhất là nghi lễ quét làng “A lềnh gì pờ” (đuổi ma) đƣợc tổ chức hàng năm, “mục đích để mọi ngƣời đƣợc bình yên, hoa màu tốt tƣơi, súc vật nuôi không bị ốm, bị chết”. Thứ hai là lễ cơm mới “giày xí mà” để “cúng ông bà tổ tiên tạ ơn họ đã dạy bảo cách làm ăn”. Thứ ba là lễ đuổi ma hay cúng giải hạn “a thú chin đơ”. Khi trong nhà có ngƣời ốm nặng ngƣời Xá Phó tìm đến thầy cúng để cúng ma. Tác giả mô tả các cách thức xem loại ma của thầy cúng, lễ vật, lời cúng theo các loại ma. Có lẽ những nghi lễ này gắn bó với tập tục và không thể thiếu trong vòng đời của ngƣời Xá Phó. Ở mục 3, tác giả giới thiệu về những khuôn múa của dân tộc thông qua nhịp, động tác tạo ra các đội hình và điệu múa khác nhau. Múa vào những ngày lễ hội đƣợc mùa, hội xuân trƣớc khi cấm bản… là một hình thức diễn xƣớng trong lễ hội của ngƣời Xá Phó. Năm 2000, tác giả Ngô Đức Thịnh với Trang phục cổ truyền các dân tộc Việt Nam, Nxb Văn hoá dân tộc, Hà Nội. Tác giả đã khái quát về trang phục của các dân tộc ở nƣớc ta trên phƣơng diện khoa học xã hội. Ở chƣơng tám: Phần Trang phục các dân tộc Tạng - Miến, (từ trang 158 - 170) tác giả có những nhận xét chung và cụ thể về trang phục của từng dân tộc trong nhóm (Hà Nhì, Lô Lô, Phù Lá, La Hủ, Cống, Si La). Phần về các nhóm dân tộc Phù Lá tác giả có viết: Hiện tại trong thành phần dân tộc Phù Lá có một nhóm ngƣời gọi là Xá Phó, mà trƣớc kia ngƣời ta coi đó là một tộc ngƣời riêng biệt nhƣng nay với những 13 kết qủa nghiên cứu, trong đó có so sánh về trang phục đã gộp ngƣời Phù Lá và Xá Phó trong một dân tộc chung [tr.165]. Khi giới thiệu chung về trang phục tác giả có nhận định: “Ở một vài địa phƣơng vẫn thấy sắc thái nữ phục riêng, do sống xen cài với các dân tộc và chịu ảnh hƣởng của các dân tộc láng giềng”. Cụ thể “ ở A Lù (Lào Cai) còn có nhóm Phù Lá ăn mặc khác hẳn”… Trên thực tế, nhóm này đã di cƣ sang Trung Quốc khoảng từ năm 1978 - 1979. Năm 2002, Mai Thanh Sơn chủ biên, Văn hoá vật chất Người Phù Lá ở Việt Nam, Nxb Văn hoá dân tộc, Hà Nội. Đây là cuốn sách đƣợc tác giả dày công nghiên cứu nhiều năm nên tƣ liệu điền dã khai thác về môi trƣờng cƣ trú, công cụ mƣu sinh, phƣơng diện vận chuyển, văn hoá ăn uống, hình thái cƣ trú và y phục, trang sức của ngƣời Phù Lá rất phong phú. Trong ấn phẩm có phân tích và nhận định rõ về hai nhóm hiện tại của dân tộc Phù Lá là Pu La và Lao Va Xơ (Xá Phó). Trong đó, phần trang phục đƣợc tiếp cận về chức năng sử dụng và một số hệ thống hoa văn của hai nhóm. Từ phần nghiên cứu y phục và trang sức tác giả đƣa ra nhận xét: “Có thể nói, y phục và trang sức của ngƣời Phù Lá đã thể hiện chức năng khu biệt tộc và mỗi nhóm địa phƣơng”…[tr.351]. Với phần kết luận, tác giả viết: “không thể phủ nhận đƣợc một thực tế rằng, giữa hai nhóm Phù Lá đã và đang có sự khác biệt rất lớn trong văn hoá”. Ông cho rằng có thể những sự khác biệt đó “sẽ là một trong những cơ sở cho việc xác minh lại thành phần dân tộc khi có điều kiện”. Năm 2003 Với Văn hoá và nếp sống Hà Nhì Lô Lô, Nxb Văn hoá, Hà Nội. Tác giả Nguyễn Văn Huy đã nghiên cứu về nếp sống văn hoá vật chất, tinh thần và một số phong tục tập quán, nghi lễ tín ngƣỡng, văn nghệ dân gian của một số tộc ngƣời nhóm Tạng - Miến, trong đó có ngƣời Phù Lá. Dƣới dạng văn hoá vật chất, trang phục đƣợc đề cập tới ở mức giới thiệu nhƣ: “Tóc tết vấn quanh đầu”[tr.83], nhóm Phù Lá ở Bảo Thắng, Bắc Hà “đội khăn đen