B
GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
-------------
ð
THANH TÂM
NGHIÊN C U CÔNG NGH S N XU T B T RAU MÁ
LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Chuyên ngành :
CÔNG NGH SAU THU HO CH
Mã s
60 54 10
:
Ngư i hư ng d n khoa h c: PGS.TS. Tr n Như Khuyên
HÀ N I - 2011
L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan r ng, s li u và k t qu nghiên c u trong lu n văn
này là trung th c và chưa h ñư c s d ng ñ b o v m t h c v nào.
Tôi xin cam ñoan r ng, m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn
này ñã ñư c c m ơn và các thông tin trích d n trong lu n văn ñ u ñã ñư c
ch rõ ngu n g c.
Hà N i, ngày 19 tháng 11 năm 2011
H c viên
ð Thanh Tâm
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
i
L I C M ƠN
ð hoàn thành lu n văn t t nghi p này, bên c nh s c g ng n l c
c a b n thân, tôi ñã nh n ñư c s ñ ng viên và giúp ñ r t l n c a nhi u
cá nhân và t p th .
Tôi xin bày t lòng bi t ơn sâu s c t i PGS.TS. Tr n Như Khuyên,
Trư ng b môn Thi t b b o qu n và ch bi n nông s n - Khoa Cơ ñi n Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i ñã t n tình giúp ñ , t o m i ñi u ki n
t t nh t cho tôi th c hi n và hoàn thành lu n văn t t nghi p này.
Tôi xin chân thành c m ơn s giúp ñ c a các th y cô trong Khoa
Công ngh th c ph m ñã t o m i ñi u ki n cho tôi th c hi n và hoàn thành
lu n văn này.
Tôi xin chân thành c m ơn gia ñình và t t c b n bè ñã ñ ng viên giúp
ñ và t o ñi u ki n thu n l i cho tôi trong su t quá trình th c hi n ñ tài
và hoàn thành b n lu n văn này.
Hà N i, ngày 19 tháng 11 năm 2011
H c viên
ð Thanh Tâm
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
ii
M CL C
Trang
L I CAM ðOAN .......................................................................................... i
L I C M ƠN ............................................................................................... ii
M C L C....................................................................................................iii
DANH M C CH
VI T T T ................................................................... vi
DANH M C CÁC B NG ......................................................................... vii
DANH M C HÌNH, ð TH ....................................................................viii
PH N 1: M ð U....................................................................................... 1
1.1.
TÍNH C P THI T C A ð TÀI .................................................... 1
1.2.
M C ðÍCH NGHIÊN C U............................................................. 2
1.3.
YÊU C U C A ð TÀI ................................................................. 2
PH N 2: T NG QUAN TÀI LI U ............................................................. 3
2.1.
GI I THI U V CÂY RAU MÁ .................................................... 3
2.2.1. Ngu n g c, phân lo i ........................................................................ 3
2.2.2. Thành ph n hóa h c .......................................................................... 9
2.2.3. Tác d ng dư c lý và công d ng c a cây rau má ............................ 10
2.2.4. Ho t ch t sinh h c saponin trong rau má........................................ 16
2.2.
TÌNH HÌNH NGHIÊN C U CÔNG NGHÊ VÀ THI T B
S Y RAU C TRONG NƯ C VÀ TRÊN TH GI I ................ 20
2.2.1. Tình hình nghiên c u công ngh s y rau c ................................... 20
2.2.2. Thi t b s y rau c ........................................................................... 26
2.2.3. M t s k t qu nghiên c u m i v công ngh và thi t b s y
rau c
Vi t Nam........................................................................... 28
2.2.4. M t s y u t
nh hư ng ñ n ch t lư ng s n ph m s y................. 30
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
iii
2.2.5. Các phương pháp b o qu n s n ph m sau s y khô......................... 32
2.2.6. ð xu t quy trình công ngh ........................................................... 33
PH N 3: ð I TƯ NG, N I DUNG VÀ PHƯƠNG PHÁP
NGHIÊN C U................................................................................ 36
3.1.
ð I TƯ NG NGHIÊN C U ........................................................ 36
3.1.1. ð i tư ng nghiên c u ..................................................................... 36
3.1.2. V t li u và d ng c thí nghi m....................................................... 36
3.1.3. Thi t b thí nghi m.......................................................................... 37
3.2.
ð A ðI M NGHIÊN C U ............................................................ 37
3.3.
N I DUNG NGHIÊN C U........................................................... 37
3.4.
PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U .................................................. 38
3.4.1. Phương pháp nghiên c u th c nghi m ........................................... 38
3.4.2. Phương pháp xác ñ nh m t s thông s công ngh c a quá
trình s y........................................................................................... 47
PH N 4: K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N .......................... 51
4.1.
NGHIÊN C U L A CH N NGU N NGUYÊN LI U .............. 51
4.2.
K T QU
NGHIÊN C U CH
ð
X
LÝ NGUYÊN
LI U TRƯ C S Y........................................................................ 53
4.2.1. K t qu
nghiên c u x
lý nguyên li u b ng phương
pháp ch n ........................................................................................ 53
4.2.2. K t qu nghiên c u x lý nguyên li u b ng phương pháp h p ...... 54
4.2.3. K t qu so sánh 2 phương pháp x lý nhi t.................................... 55
4.3.
K T QU NGHIÊN C U TH C NGH M ðƠN Y U T ........ 56
4.3.1.
nh hư ng c a nhi t ñ tác nhân s y T (oC).................................. 57
4.4.2.
nh hư ng c a t c ñ tác nhân s y v (m/s).................................... 59
4.2.3.
nh hư ng c a m t ñ nguyên li u trên các khay s y M
(kg/m2) ............................................................................................ 60
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
iv
4.5.
K T QU NGHIÊN C U TH C NGHI M ðA Y U T ......... 62
4.6.
K T QU
THÍ NGHI M
NG V I GIÁ TR T I ƯU
C A CÁC Y U T VÀO.............................................................. 68
4.7.
K T QU
NGHIÊN C U KH
NĂNG T N TR
C A
S N PH M .................................................................................... 70
4.8.
HOÀN THI N QUY TRÌNH CÔNG NGH
S N XU T
B T RAU MÁ................................................................................ 71
5. K T LU N VÀ ð NGH ..................................................................... 74
5.1.
K T LU N..................................................................................... 74
5.2.
ð NGH ........................................................................................ 74
TÀI LI U THAM KH O........................................................................... 76
PH L C.................................................................................................... 80
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
v
DANH M C CH
TB
:
VI T T T
Trung bình
TDS :
Hàm lư ng ch t tan
TN1 :
Thí nghi m 1
TN2 :
Thí nghi m 2
TN3 :
Thí nghi m 3
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
vi
DANH M C CÁC B NG
Trang
B ng 2.1.
Thành ph n hóa h c c a cây rau má ........................................ 9
B ng 4.1.
Hàm lư ng ch t tan và hàm lư ng saponin trong 2 lo i rau
má t i xã ðông Cương............................................................ 51
B ng 4.2.
Hàm lư ng ch t tan và hàm lư ng saponin trong các b
ph n c a rau má thìa .............................................................. 52
B ng 4.3.
Thành ph n hóa h c có trong rau má ðông Cương................ 53
B ng 4.4.
nh hư ng c a nhi t ñ ch n ñ n c m quan c a nguyên li u .. 54
B ng 4.5.
nh hư ng c a th i gian h p ñ n c m quan c a nguyên li u ... 55
B ng 4.6.
nh hư ng c a phương pháp x lý trư c s y ñ n hàm
lư ng ch t tan, th i gian s y và c m quan c a s n ph m....... 55
B ng 4.7.
K t qu kh o sát nhi t ñ s y ................................................. 57
B ng 4.8.
K t qu kh o sát t c ñ tác nhân s y:..................................... 59
B ng 4.9.
K t qu kh o sát ñ dày l p v t li u trên các khay s y.......... 60
B ng 4.10. M c bi n thiên và kho ng bi n thiên c a các y u t vào....... 62
B ng 4.11. Ma tr n thí nghi m theo phương án quy ho ch th c
nghi m b c 2 Box-Wilson ...................................................... 63
B ng 4.12. Các h s h i quy có nghĩa c a các hàm Y1, Y2 ..................... 64
B ng 4.13. Ki m tra tính thích ng c a mô hình toán .............................. 65
B ng 4.14. Giá tr t i ưu c a các y u t vào xi và các hàm Yj.................. 65
B ng 4.15. Các h s h i quy d ng th c................................................... 66
B ng 4.16. Các ch tiêu kinh t - k thu t................................................. 68
B ng 4.17. Thành ph n hóa h c c a s n ph m b t rau má....................... 68
B ng 4.18. Ch tiêu vi sinh c a s n ph m b t rau má............................... 69
B ng 4.19. S bi n ñ i c a b t rau má trong th i gian t n tr :................ 70
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
vii
DANH M C HÌNH, ð
TH
Trang
Hình 2.1. Rau má thìa ................................................................................. 4
Hình 2.2. Rau má lông ................................................................................ 5
Hình 2.3. Rau má lá to ................................................................................ 5
Hình 2.4. Rau má m .................................................................................. 6
Hình 2.5. Rau má lá rau mu ng .................................................................. 6
Hình 2.6. Rau má lá sen.............................................................................. 7
Hình 2.7. Rau má núi .................................................................................. 7
Hình 2.8. Rau má nư c ............................................................................... 8
Hình 2.9. Rau má ng ................................................................................. 8
Hình 2.10. Rau má h ................................................................................... 9
Hình 2.11. M t s th c ph m ch bi n t rau má ...................................... 15
Hình 2.12. C u t o hóa h c c a saponin trong rau má ............................... 19
Hình 2.13. Quy trình công ngh s y rau c ................................................ 22
Hình 3.1. D ng c thí nghi m................................................................... 36
Hình 3.2. T s y v n năng ........................................................................ 37
ð th 3.1. ð th hàm mong mu n thành ph n dj khi Yj b ch n
m t phía .................................................................................. 46
ð th 4.1.
nh hư ng c a nhi t ñ s y ñ n TDS và th i gian s y ......... 58
ð th 4.2.
nh hư ng c a t c ñ tác nhân s y ñ n TDS và th i
gian s y ................................................................................... 60
ð th 4.3.
nh hư ng c a m t ñ nguyên li u trên khay s y ñ n
TDS và th i gian s y............................................................... 61
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
viii
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
ix
PH N 1: M
ð U
1.1. TÍNH C P THI T C A ð TÀI
Rau má là cây thu c h th o, m c hoang
nh ng nơi ñ t m. Rau má
ñư c coi như m t lo i rau thông d ng trong các b a ăn hàng ngày: có th
ăn dư i d ng s ng ñ khai v , trư c b a ăn, có th ăn lu c ho c n u
canh,....
Trong ngành y h c ngư i ta s d ng nư c chi t ra t rau má ñ gi i
nhi t, h s t. ð i v i nh ng ngư i th a cân (béo phì), xơ v a ñ ng m ch
máu n u ăn rau má lâu dài s có tác d ng làm gi m lư ng cholesterol trong
máu và do ñó làm cho các m ch máu m m m i tr l i, h n ch ñư c nh ng
tai bi n do xơ v a ñ ng m ch máu gây ra (như co th t ñ ng m ch vành tim
hay nh i máu cơ tim, co th t m ch máu não hay v m ch máu não).
Trong ngành dư c h c, ngư i ta ñã chi t xu t l y ho t ch t t rau má
ñ s n xu t thu c ch ng s o l i, giúp cho v t thương mau lành và gi m b t
ch ng giãn tĩnh m ch chi dư i,....
Trong lĩnh v c th c ph m, rau má ñư c coi là lo i rau thanh nhi t.
Rau má ñư c s d ng làm nư c ép rau má, làm rau ăn tươi ho c phơi khô
s c l y nư c u ng
các h gia ñình. Tuy v y, các th c ph m ch bi n t
rau má ch y u mang tính th công và không ñư c ki m duy t v v n ñ v
sinh và an toàn thưc ph m.
Vì v y, c n ch bi n rau má thành s n ph m b t khô theo phương
pháp công nghi p v a ñ m b o v sinh an toàn th c ph m v a ti n l i
trong trong vi c ph i ch ñ s n xu t các lo i th c ph m ch c năng (cho
nh ng ngư i m c b nh cao huy t áp, xơ c ng ñ ng m ch,...), s n xu t nư c
gi i khát, trà, rau má và các lo i th c ph m khác.
Do ñó, vi c nghiên c u ñ xu t quy trình công ngh s n xu t b t rau
má nh m ña d ng hóa các s n ph m và ñưa rau má thành ngu n nguyên
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
1
li u cho công nghi p. ði u này s góp ph n gia tăng giá tr s d ng c a rau
má và gia tăng hi u qu kinh t c a ngành rau c Vi t Nam, bư c ñ u
chúng tôi th c hi n ñ tài: “Nghiên c u công ngh s n xu t b t rau má”.
1.2. M C ðÍCH NGHIÊN C U
Xác ñ nh m t s thông s công ngh t i ưu c a quá trình s y rau má làm
cơ s cho vi c hoàn thi n quy trình công ngh s n xu t b t rau má, t n d ng
ñư c ngu n nguyên li u rau má cho các ngành công nghi p khác.
1.3. YÊU C U C A ð TÀI
- Nghiên c u cơ s lý thuy t xác ñ nh ñư c m t s thông s cơ b n
c a quá trình s n xu t b t rau má nh m ñ nh hư ng cho nghiên c u th c
nghi m.
- Nghiên c u th c nghi m xác ñ nh ñư c giá tr t i ưu c a m t s thông
s làm cơ s cho vi c hoàn thi n quy trình công ngh s n xu t b t rau má.
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
2
PH N 2: T NG QUAN TÀI LI U
2.1. GI I THI U V CÂY RAU MÁ
2.2.1. Ngu n g c, phân lo i
2.2.1.1. Ngu n g c
Gi i:
Plantae
B :
Apiales
H :
Apiaceae
Phân h :
Mackinlayoideae
Rau má là lo i rau d i m c tương ñ i ph bi n
các vùng ñ t nhi t
ñ i ñ c bi t là Châu Á. Nó ñư c bi t ñ n v i nhi u tên g i khác nhau như:
tích tuy t Th o (Trung Qu c), phanok (Lào), Trachiek-kranh (Myanma),
Gotu-kola (Srilanka, n ð )… [12], [25].
Vi c tr ng rau má không ñòi h i ñ u tư nhi u và vi c chăm sóc tương
ñ i nh nhàng. Ngư i ta thư ng ch tr ng rau má m t l n là có th thu
ho ch trung bình trong 10 năm.
chân ñ t bùn, rau má có th ñ t năng su t
1 – 1,2 t n/500m2/l a thu ho ch,
chân ñ t cao thì năng su t kho ng
500kg/500m2/l a thu ho ch. M i năm có th thu ho ch 7 – 10 l a, v i giá
bán 20.000 – 30.000ñ/kg. [26].
2.2.1.2. Phân lo i
Căn c ñ c ñi m th c v t h c, rau má ñư c phân thành các lo i
như sau:
- Rau má thìa (Centella asiatica L) thu c h Hoa tán (Umbelliferae),
là lo i th c v t m c bò lan trên m t ñ t, Lá hơi tròn, có mép khía tai bèo.
Phi n lá có gân d ng lư i hình chân v t. hoa m c
ñ ho c tía., thích h p m c
k lá. Cánh hoa màu
nh ng nơi m ư t như thung lũng, b mương,
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
3
ru ng… thu c nh ng vùng ñ t nhi t ñ i. [7] (hình 2.1). Có tác d ng dư ng
âm, thanh nhi t, gi i ñ c, nhu n gan, l i ti u. Toàn b cây ñ u có th s
d ng ñư c [37].
Hình 2.1. Rau má thìa
- Rau má lông (Glechoma hederacea L), h b c hà (Lamiaceae), m c
hoang
vùng núi Tam ð o, Lào Cai, L ng Sơn… Cây có thân vuông, cao
ñ 10-30 cm. Lá tròn, có răng cưa, khi vò có mùi thơm (hình 2.2).
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
4
Hình 2.2. Rau má lông
Rau má lông ñư c dùng ch y u ñ ch a s i ni u qu n, s i m t, s i
ng d n m t, viêm th n, phù thũng, ho c các trư ng h p khí hư b ch ñ i,
ch a kinh nguy t không ñ u, ngày 12- 16g, dư i d ng thu c s c. [36].
- Rau má lá to (Hydrocotyle nepalensis Hook) Thu c h hoa tán
(Apiaceae). Cây có lá gi ng lá rau má C.asiatica, cao ñ 20-30 cm, hoa
nh , m u tr ng. Cây dùng làm dư c li u tr ho, hen, khí hư b ch ñ i,
viêm gan. [31] (hình 2.3).
Hình 2.3. Rau má lá to
- Rau má m (Hydrocotyle sibthorpioides Lam). Thu c h hoa tán (Apiaceae).
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
5
Hình 2.4. Rau má m
Lá gi ng lá rau má C.asiatica, song có kích thư c nh hơn. M t trên lá
nh n bóng, gi ng như láng m t l p m . Hi n ñư c s d ng toàn cây ñ tr
viêm gan vàng da, viêm gan virut, xơ gan, viêm h ng, c m s t, ngày 20 –
40g, dư i d ng nư c s c. [29].
- Cây rau má lá rau mu ng: Tên khoa h c: Emilia sonchifolia (Linn)
DC Thu c h Cúc (Asteraceae).
Hình 2.5. Rau má lá rau mu ng
Cây nh , thân m c ñ ng, cao ch ng 20 - 40 cm tr ng a l , ung nh t,
ñau m t ñ , ñau h ng… [30].
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
6
- Cây rau má lá sen: Tên khoa h c: Hydrocotyle bonariensis, xu t x
Nam Mĩ, g n ñây th y
Vi t Nam.
Hình 2.6. Rau má lá sen
S ng d trong nư c nhưng cũng ch u ñư c môi trư ng khô. Có r t
nhi u lo i,
Vi t Nam hi n chưa ñư c nghiên c u v tác d ng. [33].
- Rau má núi: (hình 2.7)
Hình 2.7. Rau má núi
Tên khoa h c: Geophila reniformis Don, thu c h
Cà phê
(Rubiaceae) tr tiêu thũng, hút m . [31].
- Rau má nư c:
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
7
Hình 2.8. Rau má nư c
Tên khoa h c: Gymnotheca involucrata Péi thu c h
lá gi p
(Saururaceae) tr ñau b ng, tê th p. [34].
- Rau má ng : (Polygonum perfoliatum L), thu c h Rau răm –
Polygonaceae (hình 2.9).
Hình 2.9. Rau má ng
Cây s ng lâu năm có thân m c bò hay leo, có nhánh nh n mang gai
qu p xu ng. Lá hình tam giác ñ u ho c hình khiên, dài 4-6cm, r ng 5-8cm,
mép lá nguyên hay có gai, cu ng lá dài 1-2cm, phía dư i làm thành b r ng
bao quanh thân. Hoa m c thành bông ng n
ng n, cũng có b chìa như lá;
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
8
cu ng dài và có gai nh n; hoa nh màu tr ng ho c xanh nh t. Qu có 3
rãnh d c, khi chín màu ñen. V chua, tính hơi hàn; có tác d ng thanh nhi t
gi i ñ c, l i th y tiêu thũng, ch khái. [28].
- Rau má h (còn g i là rau má mơ) Tên khoa h c: Hydrocotyle
rotondifolia Roxb, h hoa tán Apiaceae.
Hình 2.10. Rau má h
ðư c dùng làm rau ăn có tác d ng ho t huy t, hóa , ch a b kinh. [25].
2.2.2. Thành ph n hóa h c
Nhi u nghiên c u ñã cho th y, thành ph n hóa h c c a rau má r t
phong phú (B ng 2.1). Ngoài ra, rau má còn ch a sterol, saponin, alkaloid,
flavnol, saccharide, magnesium, manganese, potassium, zinc, các lo i
vitamin B2, B3, B6 và K. Tùy theo khu v c tr ng và mùa v thu ho ch mà
t l các ho t ch t trong rau má có th sai khác nhau.
B ng 2.1. Thành ph n hóa h c c a cây rau má [14].
Stt
Thành ph n hóa h c
ðơn v
Hàm lư ng
% kh i lư ng
88,2
1
Nư c
2
Protein
% ch t khô
3,20
3
Cacbohydrat
% ch t khô
1,80
4
Cellulose
% ch t khô
4,50
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
9
5
Vitamin C
mg%
3,70
6
Vitamin B1
mg%
0,15
7
Calci
mg%
2,29
8
Phosphor
mg%
2,00
9
S t
mg%
3,10
10
β-Caroten
mg%
1,30
Toàn b cây rau má ñ u ch a tinh d u, d u béo. Ch t béo ch y u là
glyceride c a các lo i acid: oleic, linolic, linolenic, palmitic và các stearic.
Trong rau má còn ch a m t lư ng l n akaloid, tanin. Saponin là m t lo i
akaloid trong rau má mà ch y u là triterpen ñư c xem là nhóm ch t có ý
nghĩa nh t. Triterpene acide
có ch a bracoside A, bracoside B và
asiaticoside. Bracoside A kích thích s bài ti t nitric oxide c a mô ñ làm
dãn n vi ñ ng m ch cùng mao qu n, nên lư ng máu di chuy n qua mô
ñư c nhi u hơn, ch t ñ c d ñư c ñào th i. Bracoside B nh hư ng t i não
b , tăng cư ng các ch t chuy n hóa (neurotransmitters) giúp cho t bào não
làm vi c tích c c hơn. Asiaticoside kích thích h reticuloendothelial nên
s c mi n nhi m c a cơ th . ñư c m nh hơn. Asiaticoside làm tan màng n n
b c quanh vi trùng lao và cùi ñ b o v chúng, nên có tác d ng ñi u tr
b nh. Các nhóm ho t ch t này ñư c nghiên c u khá nhi u trong lĩnh v c y
dư c nh m ph c v vi c ch a b nh cho con ngư i. [1], [5], [11].
2.2.3. Tác d ng dư c lý và công d ng c a cây rau má
2.2.3.1. Tác d ng dư c lý
Theo y h c c truy n, rau má là v thu c mát, v ng t, hơi ñ ng,
tính bình, không ñ c vào Can, Tỳ, V , có tác d ng dư ng âm, thanh
nhi t, nhu n gan, gi i ñ c, l i ti u. Rau má thìa dùng ñ làm thu c b
Trư ng ð i h c Nông Nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ………………………
10
- Xem thêm -