Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Cao đẳng - Đại học Nghiên cứu khoảng cách kỳ vọng kiểm toán trách nhiệm kiểm toán viên trong kiểm t...

Tài liệu Nghiên cứu khoảng cách kỳ vọng kiểm toán trách nhiệm kiểm toán viên trong kiểm toán báo cáo tài chính ở việt nam

.PDF
249
407
66

Mô tả:

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH TRƯỜNGTRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN NGỌCNGUYỄN KHÁNH DUNG NGUYỄN NGỌC KHÁNH DUNG NGHIÊN CỨU KHOẢNG CÁCH KỲ VỌNG KIỂM TOÁN: TRÁCH NHIỆM KIỂM TOÁN VIÊN TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016 i BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ TP. HỒ CHÍ MINH NGUYỄN NGỌC KHÁNH DUNG NGHIÊN CỨU KHOẢNG CÁCH KỲ VỌNG KIỂM TOÁN: TRÁCH NHIỆM KIỂM TOÁN VIÊN TRONG KIỂM TOÁN BÁO CÁO TÀI CHÍNH Ở VIỆT NAM Ngành: Kế toán Mã số: 62.34.03.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS: BÙI VĂN DƯƠNG TS. NGUYỄN XUÂN THÀNH PGS.TS. BÙI VĂN DƯƠNG TS. PHẠM XUÂN THÀNH TP. HỒ CHÍ MINH - NĂM 2016 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Tất cả những tài liệu tham khảo đều được trích dẫn đầy đủ trong danh mục tài liệu tham khảo. Các số liệu và kết quả trong luận án là trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tên tác giả Nguyễn Ngọc Khánh Dung ii MỤC LỤC Trang phụ bìa Lờì cam đoan Lời cám ơn Mục lục Danh mục chữ viết tắt Danh mục bảng Danh mục hình PHẦN GIỚI THIỆU ......................................................................................................1 1. Vấn đề nghiên cứu .....................................................................................................1 2. Mục tiêu nghiên cứu. .................................................................................................4 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu .............................................................................5 5. Thiết kế và phương pháp nghiên cứu ........................................................................5 6. Đóng góp mới của Luận án .....................................................................................10 7. Cấu trúc của Luận án ...............................................................................................12 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN CÁC NGHIÊN CỨU TRƯỚC VỀ KHOẢNG CÁCH KỲ VỌNG KIỂM TOÁN .....................................................................................................13 1.1. Các nghiên cứu liên quan đến AEG .....................................................................13 1.1.1. Các nghiên cứu nhằm đích chính xây dựng định nghĩa về AEG. ..................14 1.1.2. Các nghiên cứu thực nghiệm khẳng định tồn tại AEG. .................................18 1.1.3. Các nghiên cứu xác định các yếu tố cấu thành AEG. ....................................29 1.1.4. Các nghiên cứu đo lường mức độ AEG. ........................................................36 1.1.5. Các nghiên cứu về AEG ở Việt Nam. ............................................................41 1.2. Kết quả và hạn chế từ các nghiên cứu trước .........................................................43 1.2.1. Kết quả nghiên cứu về AEG. .........................................................................43 1.2.2. Hạn chế trong các nghiên cứu về AEG. .........................................................45 1.3. Khe hổng trong nghiên cứu về khoảng cách kỳ vọng kiểm toán .........................46 Kết luận chương 1 .......................................................................................................47 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ THUYẾT ............................................................................48 2.1. Lý thuyết về AEG trong kiểm toán ......................................................................48 2.1.1. Lược sử hình thành và phát triển AEG ..........................................................48 2.1.2. Khái niệm AEG.............................................................................................. 52 iii 2.1.3. Bản chất và cấu trúc của AEG ....................................................................... 57 2.1.3.1. Mô hình cấu trúc khái niệm AEG của MacDonald. ................................ 58 2.1.3.2. Mô hình cấu trúc khái niệm AEG của Porter. ......................................... 59 2.1.3.3. Mô hình cấu trúc khái niệm AEG của Turner. ........................................ 61 2.1.3.4. Mô hình cấu trúc AEG Al-Alimi và Katdare. ......................................... 62 2.2. Lý thuyết nền giải thích tồn tại AEG và mô hình khái niệm sử dụng trong nghiên cứu . ...................................................................................................................................... 63 2.2.1. Lý thuyết vai trò............................................................................................. 63 2.2.2. Lý thuyết ủy nhiệm. ....................................................................................... 64 2.2.3. Lý thuyết hồi ứng của người đọc. .................................................................. 65 2.2.4. Lý thuyết niềm tin tín thác (Theory of Inspired Confidence). ....................... 66 2.3. Mô hình khái niệm sử dụng trong luận án............................................................ 68 Kết luận chương 2 ....................................................................................................... 69 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................ 70 3.1. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................................... 70 3.1.1. Nghiên cứu định tính. .................................................................................... 74 3.1.1.1. Phân tích nội dung văn bản ..................................................................... 74 3.1.1.2. Thiết kế bảng khảo sát ............................................................................ 78 3.1.1.3. Khảo sát thử ............................................................................................ 83 3.1.2. Nghiên cứu định lượng .................................................................................. 86 3.1.2.1. Đối tượng khảo sát .................................................................................. 86 3.1.2.2. Khung chọn mẫu và kích thước mẫu ...................................................... 88 3.1.2.3. Phương pháp chọn mẫu ........................................................................... 90 3.1.2.4. Thực hiện khảo sát .................................................................................. 90 3.1.2.5. Quy trình phân tích dữ liệu ..................................................................... 91 3.2. Khung phân tích kết quả khảo sát. ....................................................................... 98 Kết luận chương 3 ..................................................................................................... 101 CHƯƠNG 4: PHÂN TÍCH VÀ THẢO LUẬN KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ............ 102 4.1. Xác định trách nhiệm KTV cấu thành nên khoảng cách kỳ vọng - hiện thực.... 102 4.1.1. Trách nhiệm KTV - thành phần khoảng cách hợp lý .................................. 102 4.1.1.1. Trách nhiệm KTV nên thực hiện .......................................................... 102 4.1.1.2. Trách nhiệm hợp lý của KTV ............................................................... 107 iv 4.1.1.3. Trách nhiệm kỳ vọng bất hợp lý của KTV ............................................108 4.1.2 Trách nhiệm hợp lý cần bổ sung - thành phần khoảng cách hoàn thiện chuẩn mực ..................................................................................................................................114 4.1.2.1. Mức độ hiểu biết về trách nhiệm hiện hành của KTV ..........................117 4.1.2.2. Khoảng cách hiểu biết về trách nhiệm hiện hành của KTV. .................121 4.1.3. TNKT không đạt yêu cầu cần tăng cường - thành phần khoảng cách tăng cường kết quả. .................................................................................................................124 4.1.4. Trách nhiệm KTV - Thành phần khoảng cách dịch vụ. ............................... 128 4.2. Xác định và đo lường mức độ khoảng cách của các thành phần cấu thành AEG .............................................................................................................................................129 4.2.1. Xác định các thành phần khoảng cách kỳ vọng – hiện thực và ảnh hưởng của khoảng cách hiểu biết. .....................................................................................................129 4.2.2. Đo lường mức độ của từng thành phần cấu thành khoảng cách kỳ vọng – hiện thực. .................................................................................................................................130 4.3. Ảnh hưởng của các nhóm nghề nghiệp đến các TNKT cấu thành các thành phần AEG. ...................................................................................................................................136 4.3.1. Ảnh hưởng của nhóm nghề nghiệp đến khoảng cách hợp lý. ......................138 4.3.2. Ảnh hưởng của nghề nghiệp đến khoảng cách hoàn thiện chuẩn mực ........146 4.3.3. Ảnh hưởng của nghề nghiệp đến khoảng cách tăng cường kết quả kiểm toán .........................................................................................................................................154 Kết luận chương 4 .....................................................................................................157 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ HÀM Ý CHÍNH SÁCH...........................................158 5.1. Kết quả chính ......................................................................................................158 5.1.1. Kết quả xác định trách nhiệm KTV cấu thành AEG ...................................158 5.1.2. Cấu trúc và mức độ AEG .............................................................................159 5.1.3. Kết quả nghiên cứu ảnh hưởng nghề nghiệp đối với các TNKT cấu thành nên các thành phần của AEG. ................................................................................................ 159 5.2. Kết luận và hàm ý chính sách .............................................................................161 5.2.1. Kết luận ........................................................................................................161 5.2.2. Một số hàm ý chính sách .............................................................................163 5.3. Hạn chế và hướng nghiên cứu tiếp theo. ............................................................167 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ..................................................................169 Phụ lục 01: Các nghiên cứu trước liên quan tới AEG ...............................................177 v Phụ lục 02: Trách nhiệm hiện hành theo luật và chuẩn mực hiện hành .................... 187 Phụ lục 03: Phiếu khảo sát ........................................................................................ 196 Phụ lục 04: Kết quả kiểm định Chi - Square ............................................................. 203 vi DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt Tiếng Anh Tiếng Việt AEG Audit Expectation Gap Khoảng cách kỳ vọng kiểm toán hoặc khoảng cách kỳ vọng – hiện thực AICPA American Institute of Certified Public Accountants Hội Kế toán viên công chứng Hoa Kỳ ASCPA Australian Society of Certified Practising Accountants Hội Kế toán viên công chứng Úc BCTC Financial Statement Báo cáo tài chính BCKT Audit Report Báo cáo kiểm toán CTNY Law on State Audit Công ty niêm yết ISA International Standard Audit Chuẩn mực kiểm toán quốc tế KHKT Audit’Client Khách hàng kiểm toán KSNB Internal Control Kiểm soát nội bộ KTV Auditor Kiểm toán viên NĐT Investor Nhà đầu tư NZ New Zealand New Zealand SEC Securities and Exchange Comission Ủy ban chứng khoán và hối đoái Mỹ TĐ Thang đo TNKT Auditor’ responsibility Trách nhiệm kiểm toán TTTC Financial Market Thị trường tài chính VSA UK Chuẩn mực kiểm toán Việt Nam United Kingdom Vương quốc Anh Nhóm TT (Nhóm 3) Nhóm có lợi ích trực tiếp Nhóm GT (Nhóm 4) Nhóm có lợi ích gián tiếp 3 nhóm KHKT, Nhóm TT, Nhóm GT 4 nhóm khảo sát User of Audit Report Người sử dụng BCKT hoặc công chúng Xã hội vii ĐỊNH NGHĨA VỀ CÁC THÀNH PHẦN AEG SỬ DỤNG TRONG LUẬN ÁN (1) Khoảng cách dịch vụ là khoản cách tồn tại khi KTV cung cấp các trách nhiệm kiểm mà công chúng không yêu cầu hoặc kỳ vọng (do KTV không hiểu được kỳ vọng của người sử dụng dịch vụ kiểm toán dẫn đến cung cấp các dịch vụ không cần thiết). (2) Khoảng cách hợp lý được định nghĩa là sự khác biệt giữa “kỳ vọng của công chúng đối với TNKT KTV nên thực hiện và kỳ vọng hợp lý của công chúng đối với TNKT KTV có thể và có khả năng thực hiện” (3) Khoảng cách hiện thực được định nghĩa là sự khác biệt giữa “kỳ vọng hợp lý của công chúng đối với TNKT KTV có thể và có khả năng thực hiện và nhận thức của công chúng về kết quả thực hiện của KTV” Trong đó, khoảng cách hiện thực gồm hai thành phần: - Khoảng cách hoàn thiện chuẩn mực (chuẩn mực hạn chế): khoảng cách giữa “kỳ vọng hợp lý của công chúng đối với TNKT KTV có thể và có khả năng thực hiện và trách nhiệm hiện tại của KTV theo chuẩn mực nghề nghiệp và quy định liên quan”. - Khoảng cách tăng cường kết quả (kết quả hạn chế): khoảng cách giữa nhiệm vụ hiện tại của KTV theo quy định và kết quả thực hiện của KTV được công chúng nhận thức và đánh giá; - Trách nhiệm kiểm toán KTV có thể và có khả năng thực hiện bao gồm hai điều kiện cần và đủ. Điều kiện cần là, KTV có thể thực hiện được các trách nhiệm mà công chúng cho rằng nên thực hiện nhằm sử dụng cho việc xác định trách nhiệm kiểm toán được kỳ vọng hợp lý. Điều kiện đủ là trách nhiệm kiểm toán, KTV có khả năng thực hiện thể hiện quan điểm của nghề nghiệp kiểm toán đối với trách nhiệm được công chúng kỳ vọng hợp lý. viii DANH MỤC BẢNG Bảng 1.1. Kỳ vọng không hợp lý đối với trách nhiệm KTV ..................................... 39 Bảng 1.2. Trách nhiệm kiểm toán không đáp ứng được yêu cầu của công chúng.... 41 Bảng 3.1. Nội dung và thang đo khảo sát.................................................................. 81 Bảng 3.2. Đối tượng khảo sát AEG........................................................................... 88 Bảng 3.3. Nhóm khảo sát và tỷ lệ phản hồi của mỗi nhóm....................................... 90 Bảng 3.4. Tiêu chuẩn và phương pháp đánh giá ....................................................... 97 Bảng 4.1. Kỳ vọng của công chúng về TNKT KTV nên thực hiện ........................ 103 Bảng 4.2. TNKT được kỳ vọng hợp lý và bất hợp lý ............................................. 111 Bảng 4.3. Mức độ hiểu biết về TNKT hiện hành .................................................... 118 Bảng 4.4. Khoảng cách hiểu biết của từng nhóm.................................................... 122 Bảng 4.5. Đánh giá kết quả thực hiện trách nhiệm hiện hành của KTV ................. 126 Bảng 4.6. Mức độ đóng góp của mỗi TNKT vào khoảng cách hiểu biết................ 127 Bảng 4.7. Mức độ đóng góp của từng thành phần trong AEG ở Việt Nam ............ 131 Bảng 4.8. Mối quan hệ giữa mức độ hiểu biết, lợi ích và AEG .............................. 137 Bảng 4.9. Kết quả kiểm định quan hệ giữa nghề nghiệp với khoảng cách hợp lý .. 139 Bảng 4.10, Kết quả kiểm định mối quan hệ giữa nghề nghiệp với khoảng cách hoàn thiện chuẩn mực ...................................................................................................... 147 Bảng 4.11. Kết quả kiểm định mối quan hệ giữa nghề nghiệp và quan điểm đánh giá kết quả công việc của KTV ..................................................................................... 155 Bảng 5.1. Nguyên nhân cấu thành nên các thành phần AEG. ................................ 163 DANH MỤC HÌNH Hình 2.1: Mô hình cấu trúc khái niệm AEG của Ủy ban MacDonald ...................... 59 Hình 2.2: Mô hình cấu trúc khái niệm khoảng cách kỳ vọng – hiện thực của Porter (1993) ........................................................................................................................ 61 Hình 2.3: Mô hình cấu trúc khái niệm khoảng cách kỳ vọng kiểm toán của Al-Alimi & Katdare .................................................................................................................. 63 Hình 3.1: Khung nghiên cứu ..................................................................................... 73 Hình 3.2: Khung phân tích TNKT cấu thành AEG ................................................. 100 Hình 4.1: Cấu trúc AEG ở Việt Nam ...................................................................... 135 Hình 5.1: Hàm ý về giải pháp thu hẹp AEG ........................................................... 165 1 PHẦN GIỚI THIỆU 1. Vấn đề nghiên cứu Khoảng cách kỳ vọng kiểm toán (Audit Expectation Gap-AEG1) được hiểu một cách chung nhất là “sự khác biệt giữa những gì công chúng kỳ vọng từ nghề nghiệp kiểm toán và những gì mà nghề nghiệp kiểm toán thực sự có thể cung cấp” (Jennings & cộng sự 1993). AEG xuất hiện và tồn tại song hành cùng với quá trình hình thành và phát triển của nghề nghiệp kiểm toán, là thuật ngữ được sử dụng khá phổ biến trong lĩnh vực nghiên cứu về kiểm toán từ đầu thập niên 70 của Thế kỷ trước trong bối cảnh uy tín và danh tiếng của nghề nghiệp kiểm toán bị sụt giảm đáng kể do KTV không phát hiện được gian lận tại các khách hàng kiểm toán trước khi nó sụp đổ, phá sản hoặc bị điều tra. Thuật ngữ này được đề cập lần đầu tiên trong nghiên cứu của Liggo (1974) và sau đó, AEG trở thành đối tượng nghiên cứu không chỉ trong lĩnh vực học thuật mà còn bao gồm cả giới nghề nghiệp. Đến nay, có rất nhiều nghiên cứu, luận án, bài báo khoa học liên quan đến chủ để này xoay quanh các mục đích chính như (i) nghiên cứu nhằm làm rõ bản chất của AEG qua việc tìm hiểu, giải thích và xây dựng khái niệm khoảng cách kỳ vọng kiểm toán, điển hình như nghiên cứu của Liggio (1974), AICPA (1993); Humphrey & cộng sự (1993); Porter (1993, 2004, 2012); (ii) nghiên cứu thực nghiệm tiến hành khảo sát sự tồn tại khoảng cách kỳ vọng, điển hình là nghiên cứu của Lee (1970); Beck (1972); Humphrey & cộng sự (1993); …nhằm giải thích liệu các yếu tố kinh tế, chính trị, văn hóa có ảnh hưởng trực tiếp tới AEG không?.; (iii) các nghiên cứu nhằm xác định các yếu tố đóng góp tạo nên khoảng cách kỳ vọng, tiêu biểu như nghiên cứu của Davidson (1975); Humphrey & cộng sự (1992); Sikka & cộng sự (1992); Humphrey (1997)…; (iv) nghiên cứu khảo sát tác động của các giải pháp nhằm thu hẹp AEG, điển hình là các nghiên cứu của Beck (1973); Nair & Rittenberg (1987); Hatherly (1991); Monroe & Woodliff (1993). Phạm vi khảo sát AEG không chỉ bó hẹp trong biên giới quốc gia mà mở rộng sang các châu lục khác nhau. Thoạt đầu, bất cứ ai quan tâm hoặc có chút hiểu 1 Có hai định nghĩa về khoảng cách kỳ vọng kiểm toán được sử dụng phổ biến trong nghiên cứu hàn lâm. Theo đó có hai thuật ngữ được sử dụng để chỉ khác biệt này. Một là khoảng cách kỳ vọng kiểm toán (AEG) và hai là khoảng cách kỳ vọng - hiện thực (PAEG). Nghiên cứu này sử dụng thuật ngữ khoảng cách kỳ vọng kiểm toán (AEG) đề cập đến khoảng cách kỳ vọng – hiện thực kiểm toán theo định nghĩa của Porter 2 biết về kiểm toán đều cho rằng, AEG luôn tồn tại bởi chúng phụ thuộc vào nhận thức, quan điểm, mong muốn của mỗi cá nhân dưới các góc nhìn khác nhau. Do đó, chúng thuộc về chức năng kiểm toán (Gay 1998; Schelluch & Baines 1998). Một số khác khẳng định rằng AEG có tác động bất lợi tới nghề nghiệp kiểm toán (Sikka & cộng sự 1998; Idris & Ojemen 2010). Trước hết, AEG có thể gây phương hại trên phương diện lợi ích của nhà đầu tư, chính trị gia nói riêng và công chúng nói chung bởi trong nền kinh tế thị trường, quá trình tạo ra của cải và sự ổn định chính trị phụ thuộc nhiều mức độ tin tưởng và trách nhiệm giải trình. Hậu quả là tính tin cậy, uy tín và danh tiếng nghề nghiệp kiểm toán sẽ bị xói mòn, vai trò kiểm toán bị sụt giảm, thậm chí trở nên vô dụng (Porter & cộng sự 2005, 119). Do đó, AEG phải được loại bỏ hoặc cần phải giảm thiểu đáng kể để tránh các vụ kiện tụng, cáo buộc chống lại KTV và quan trọng hơn là để khôi phục lại sự tin tưởng của công chúng. Kể từ sau vụ bê bối của Enron & WorldCom, các tổ chức lập quy đã sửa đổi các quy định liên quan đến vai trò, trách nhiệm của KTV để giảm thiểu AEG. Đầu tiên và điển hình nhất là việc Hoa Kỳ ban hành Đạo luật Sarbanes - Oxley và Luật quản lý giao dịch chứng khoán năm 2002. Tiếp đến là việc sửa đổi, ban hành các chuẩn mực kiểm toán của Hoa Kỳ và Chuẩn mực kiểm toán quốc tế nhằm tăng cường hơn nữa trách nhiệm của KTV và Ban quản trị của khách hàng kiểm toán nhưng một số nghiên cứu thực nghiệm vẫn cung cấp bằng chứng cho thấy AEG vẫn tồn tại, thậm chí lớn hơn so với trước đây (Sidani 2007). Giải pháp thu hẹp AEG có thể chưa hợp lý và khả thi trong khi niềm tin của công chúng đối với nghề nghiệp kiểm toán vẫn còn rất mong manh. Ở Việt Nam AEG hiện vẫn là một thuật ngữ khá mới đối với giới nghề nghiệp và các tổ chức lập quy, thậm chí trong lĩnh vực nghiên cứu. Theo sưu tầm của tác giả, chỉ có một số ít bài báo tại một số trường đại học tìm hiểu và nghiên cứu về AEG như Nguyễn Quốc Kịp (2015) chứng minh sự tồn tại của AEG đối với trách nhiệm KTV, Ngô Thị Thúy Quỳnh (2015) nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng tới AEG liên quan đến TNKT của KTV, Vũ Hữu Đức & Võ Thị Như Nguyệt (2012), nghiên cứu thực nghiệm khẳng định tồn tại AEG đối với chức năng kiểm toán nói chung và thông điệp trong BCKT nói riêng, nghiên cứu của nhóm sinh viên Đại học ngoại thương về AEG tại các công ty niên yết trên cơ sở khảo sát nhận thức liên 3 quan đến Chuẩn mực kiểm toán VSA 240…Tuy nhiên, các nghiên cứu này mới chỉ thực hiện khảo sát trong phạm vi hẹp, cỡ mẫu nhỏ nhằm cung cấp bằng chứng khẳng định liệu có tồn tại AEG, chưa có nghiên cứu nào, xác định cụ thể vai trò và mức độ ảnh hưởng từng loại trách nhiệm kiểm toán đến AEG, qua đó, cung cấp cơ sở khoa học cho việc xác định, bổ sung và nâng cao trách nhiệm của KTV. Trong khi đó, việc chỉnh sửa và ban hành Hệ thống chuẩn mực kiểm toán mới nhất gần đây có hiệu lực từ ngày 1/1/2014 của Bộ Tài chính chủ yếu kế thừa từ Chuẩn mực kiểm toán quốc tế, có lấy thêm ý kiến của các chuyên gia, nhà nghiên cứu trong dự thảo nhưng chưa dựa trên một kết quả điều tra xã hội cụ thể về vị trí, vai trò nghề nghiệp kiểm toán, nhận thức và kỳ vọng của công chúng đối với kiểm toán. Do đó, nghiên cứu thực nghiệm AEG ở Việt Nam sẽ rất hữu ích và cần thiết trong bối cảnh chưa có nhiều các nghiên cứu về chủ đề này. Đặc biệt, tại thời điểm thực hiện luận án, chưa có nghiên cứu nào vừa xác định và đo lường mức độ khoảng cách của mỗi thành phần cấu thành nên khoảng cách kỳ vọng - hiện thực kiểm toán đồng thời cung cấp bằng chứng thực nghiệm khẳng định luôn tồn tại một mức độ AEG mà không thể có một giải pháp nào hữu hiệu nhất, ít tốn kém nhất để thu hẹp được chúng qua phân tích mối tương quan giữa nghề nghiệp với các thành phần cấu thành nên AEG ở Việt Nam. Vì vậy, đề tài Nghiên cứu khoảng cách kỳ vọng kiểm toán: trách nhiệm kiểm toán viên trong kiểm toán BCTC ở Việt Nam là cần thiết nhằm xác định, đo lường các thành phần cấu thành nên AEG và khám phá các TNKT cấu thành nên mỗi thành phần của AEG. Qua đó, giúp công chúng có nhận thức hợp lý hơn đối với nghề nghiệp kiểm toán. Ngược lại, tổ chức lập quy, hội nghề nghiệp có thể xác định được cụ thể những trách nhiệm kiểm toán nào cần bổ sung, sửa đổi nhằm tăng cường hơn nữa TNKT đối với KTV. Bên cạnh đó, KTV cũng hiểu được chất lượng công việc của mình dưới góc nhìn xã hội. Kết quả nghiên cứu AEG không những đóng góp thêm bằng chứng thực nghiệm để củng cố lý thuyết về AEG mà còn giúp cho các nhà hoạch định chính sách, tổ chức nghề nghiệp tiến hành xây dựng, hỗ trợ nguồn lực để thu hẹp AEG, qua đó gúp duy trì và nâng cao uy tín và danh tiếng của nghề nghiệp kiểm toán độc lập ở Việt Nam. 4 2. Mục tiêu nghiên cứu. Xuất phát từ khoảng trống trong lý thuyết về AEG và sự cần thiết phải nghiên cứu AEG ở Việt Nam, mục tiêu nghiên cứu tổng thể của Luận án nhằm khám phá và xác định các TNKT2 cấu thành nên AEG qua đó xác định, đo lường AEG và cung cấp bằng chứng thực nghiệm chỉ ra sự tồn tại của từng thành phần khoảng cách, đồng thời đánh giá khả năng thu hẹp AEG trong bối cảnh kiểm toán độc lập ở Việt Nam được cụ thể hóa thành các mục tiêu chi tiết sau: (1) Khám phá các trách nhiệm kiểm toán cấu thành nên AEG ở Việt Nam; (2) Xác định và đo lường các thành phần cấu thành nên AEG ở Việt Nam; (3) Cung cấp bằng chứng thực nghiệm xác định quan hệ giữa yếu tố nghề nghiệp với từng thành phần cấu thành nên AEG nhằm đánh giá khả năng thu hẹp AEG ở Việt Nam dựa trên việc đo lường mức độ ảnh hưởng của yếu tố nghề nghiệp đến từng TNKT cấu thành nên AEG. 3. Câu hỏi nghiên cứu Có 5 câu hỏi nghiên cứu được đặt ra nhằm trả lời cho các mục tiêu nghiên cứu trên: - Đối với mục tiêu nghiên cứu thứ nhất, 3 câu hỏi nghiên cứu đề xuất gồm: Q11: Người sử dụng BCKT (công chúng) kỳ vọng những TNKT nào KTV nên thực hiện và kỳ vọng bất hợp lý đối với những TNKT nào?. Trả lời câu hỏi này nhằm xác định liệu có tồn tại thành phần khoảng cách hợp lý và khoảng cách hoàn thiện chuẩn mực; Q12: Người sử dụng BCKT nhận thức (hiểu biết) về các TNKT được quy định hiện hành như thế nào?. Trả lời câu hỏi này nhằm (i) xác định và đo lường mức độ hiểu biết của công chúng, (ii) xác định liệu có tồn tại thành phần khoảng cách dịch vụ; 2 Về mặt ý tưởng, có thể có rất nhiều trách nhiệm kiểm toán được đề xuất giao cho KTV, tuy nhiên, không phải trách nhiệm kiểm toán nào cũng được số đông công chúng (xã hội) cho rằng KTV nên thực hiện. Tương tự, đối với các trách nhiệm kiểm toán được xã hội cho rằng KTV nên thực hiện nhưng chưa chắc các trách nhiệm kiểm toán đó khi được thực hiện sẽ mang lại lợi ích nhiều hơn cho xã hội hoặc nghề nghiệp kiểm toán có thể và có khả năng thực hiện. Vì vậy, trong Luận án này, mục đích khám phá các trách nhiệm kiểm toán được thực hiện thông qua danh sách đề xuất trách nhiệm kiểm toán trong phạm vi rộng, thông qua khảo sát, sẽ thu gọn và phân loại được từng loại trách nhiệm cấu thành nên từng thành phần khoảng cách AEG. 5 Q13: Người sử dụng BCKT đánh giá kết quả thực hiện các TNKT hiện hành của KTV như thế nào?. Trả lời câu hỏi này nhằm xác định khoảng cách tăng cường kết quả công việc của KTV. - Đối với mục tiêu nghiên cứu thứ hai, câu hỏi nghiên cứu đề xuất: Q2: Các thành phần cấu thành nên AEG ở VN là gì, mức độ khoảng cách của chúng là bao nhiêu?; - Đối với mục tiêu nghiên cứu thứ ba, câu hỏi nghiên cứu đề xuất: Q3: Liệu nghề nghiệp của mỗi nhóm đối tượng khảo sát có ảnh hưởng đến việc xác định các trách nhiệm kiểm toán cấu thành nên AEG trong kiểm toán BCTC ở Việt Nam không và mức độ ảnh hưởng của chúng nếu có?3. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của luận án là trách nhiệm kiểm toán viên trong kiểm toán BCTC ở Việt Nam. Qua đối tượng nghiên cứu này luận án xác định được sự tồn tại cũng như mức độ của các thành phần cấu thành nên khoảng cách kỳ vọng kiểm toán trong kiểm toán BCTC ở Việt Nam. Có rất nhiều các nghiên cứu về khoảng cách kỳ vọng kiểm toán liên quan đến các nội dung như: trách nhiệm của KTV, mục tiêu, chức năng kiểm toán, tính độc lập của KTV, mức độ tin cậy và hữu ích của báo cáo kiểm toán và thông điệp truyền tải trong BCKT, tuy nhiên trong phạm vi nghiên cứu này luận án chỉ nghiên cứu khoảng cách kỳ vọng kiểm toán liên quan đến trách nhiệm KTV trong kiểm toán BCTC của kiểm toán độc lập. 5. Thiết kế và phương pháp nghiên cứu Thiết kế nghiên cứu: Nghiên cứu trong luận án này dựa trên mô hình cấu trúc khái niệm AEG của Porter (1993) và kế thừa một phần từ phương pháp nghiên cứu được áp dụng trong nghiên cứu của Porter & cộng sự (2012) nhằm mục đích chính: 3 Nhằm cung cấp bằng chứng thực nghiệm chứng tỏ luôn tồn tại AEG do khoảng cách này được cấu thành từ những khác biệt xuất phát từ vị trí nghề nghiệp của mỗi nhóm đối tượng khảo sát. Mức độ ảnh hưởng từ vị trí nghề nghiệp của mỗi nhóm khảo sát đến từng TNKT cho thấy mức độ khoảng cách không thể thu hẹp được (mức khoảng cách giới hạn). 6 (i) Kiểm định định nghĩa AEG của Porter (1993) có phù hợp với môi trường kiểm toán ở Việt Nam thông qua việc xác định có bao nhiêu thành phần AEG và các TNKT cấu thành nên chúng; (ii) Xác định cấu trúc và đo lường mức độ AEG nhằm mục đích đối chiếu với nghiên cứu của Porter & cộng sự (2012). Qua đó, giúp so sánh điểm tương đồng và khác biệt về cấu trúc và mức độ khoảng cách giữa các quốc gia. (iii) Nghiên cứu trong luận án tiếp tục phát triển tiếp nghiên cứu của Porter & cộng sự (2012) theo hai hướng sau: Một là, liên quan đến định nghĩa về AEG, nghiên cứu trong Luận án này bổ sung thêm khoảng cách dịch vụ (hay còn gọi khoảng cách nghiên cứu nhu cầu khách hàng) theo đề xuất trong mô hình cấu trúc AEG của Turner & cộng sự (2010) để kiểm định xem liệu AEG ở Việt Nam có phải được cấu thành từ bốn thành phần: khoảng cách dịch vụ (Turner & cộng sự 2010); khoảng cách tăng cường kết quả, khoảng cách hoàn thiện chuẩn mực, khoảng cách hợp lý (Porter 1993). Hai là, bổ sung bước phân tích, kiểm định thống kê để xác định và đo lường mức độ ảnh hưởng của nghề nghiệp đến thành phần nào trong ba thành phần của AEG. Qua đó, cung cấp bằng chứng thực nghiệm để trả lời câu hỏi, liệu có phải AEG luôn tồn tại và không thể thu hẹp hoàn toàn?. Mức độ không thể thu hẹp là bao nhiêu và tại mức độ này, AEG có ảnh hưởng tiêu cực tới lợi ích của công chúng không?. Nghiên cứu của Porter & cộng sự (2012) đã xác định các TNKT cấu thành nên AEG, cấu trúc các thành phần và mức độ từng khoảng cách được thực hiện đồng thời tại hai quốc gia UK và NZ. Kết quả nghiên cứu được sử dụng cho mục đích đối chiếu với nghiên cứu tương tự của bà công bố trong năm 1993 tại NZ và 1999 tại UK. Tuy nhiên, nghiên cứu này chưa thực hiện các phân tích, kiểm định thống kê để khẳng định sự khác biệt nghề nghiệp có mức độ ảnh hưởng như thế nào đến các TNKT cấu thành nên mỗi thành phần AEG. Ba là, khi xác định TNKT được kỳ vọng hợp lý, nghiên cứu của Porter & cộng sự (2012) chưa giải thích được một số TNKT do Nhóm KHKT và Nhóm có lợi 7 ích trực tiếp kỳ vọng là trách nhiệm hợp lý4. Vì vậy, nghiên cứu này sẽ khảo sát và sử dụng thêm quan điểm của Nhóm KTV làm tiêu chuẩn để giải thích tại sao một số TNKT được kỳ vọng hợp lý mặc dù chưa được quy định trong các chuẩn mực kiểm toán hiện hành. Phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu sử dụng phương pháp nghiên cứu hỗn hợp, kết hợp giữa định tính và định lượng. Trong đó, nghiên cứu định tính thực hiện phân tích dữ liệu thứ cấp các văn bản pháp lý, quy định, chuẩn mực nhằm mục đích xác định từng loại trách KTV liên quan đến công việc kiểm toán hiện đang quy định như thế nào và phỏng vấn thử để xác định độ tin cậy đối với từng TNKT được xác định qua phân tích nội dung văn bản và các câu hỏi liên quan tới TNKT của KTV được tổng hợp từ nghiên cứu trước liên quan. Tiếp theo, nghiên cứu định lượng được thực hiện qua khảo sát KTV và người sử dụng BCKT thông qua phỏng vấn trực tiếp và gửi phiếu khảo sát qua mail. Khung chọn mẫu khảo sát được thiết kế gồm (i) danh sách liệt kê các công ty kiểm toán độc lập đăng ký hành nghề trong năm 2014 trên trang Web của Hội Kế toán và Kiểm toán Việt Nam đối với KTV và (ii) danh sách liệt kê các công ty niêm yết và các công ty đại chúng (bao gồm cả các doanh nghiệp nhà nước giữ cổ phần chi phối) đối với người sử dụng BCKT. Kích thước mẫu 1.400 đơn vị mẫu khảo sát, trung bình 350 đơn vị mẫu theo từng nhóm. Phương pháp chọn mẫu phi xác suất được lựa chọn do đặc thù phân bố mẫu không đồng đều (KTV và người sử dụng BCKT). Thời gian khảo sát từ tháng 12 năm 2014 đến tháng 4 năm 2015. Bảng câu hỏi khảo sát kế thừa một phần từ nghiên cứu của Porter & cộng sự (2012) có chỉnh sửa cho phù hợp môi trường kinh doanh Việt Nam. Phân tích thống kê phi tham số gồm (i) kiểm định trung bình trong mẫu (Ttest) để xác định nhận thức, quan điểm đánh giá và kỳ vọng của từng nhóm khảo sát trong việc xác định TNKT nên thực hiện, TNKT được kỳ vọng hợp lý, TNKT do KTV thực hiện còn hạn chế; (ii) Kiểm định Chi-square để đo lường mức độ ảnh hưởng của nhóm nghề nghiệp đến quan điểm lựa chọn các TNKT cấu thành nên 4 Bà chỉ xác định là các TNKT được kỳ vọng hợp lý cấu thành nên khoảng cách hoàn thiện chuẩn mực và được ghi nhận trong nghiên cứu là khó có thể giải thích. 8 khoảng cách hợp lý, khoảng cách hoàn thiện chuẩn mực và khoảng cách tăng cường kết quả; tính hệ số Cramer’V để xác định mức độ ảnh hưởng của nhóm nghề nghiệp đối với từng TNKT cấu thành nên các thành phần của AEG. Qua đó cung cấp bằng chứng thực nghiệm giải thích được tại sao AEG liên quan đến một số TNKT không thể thu hẹp được hoàn toàn.. Quy trình nghiên cứu luận án, bảng dưới.
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan