B
GIÁO D C & ÀO T O
TRƯ NG
I H C NHA TRANG
----------oOo----------
VÕ VĂN NHA
NGHIEÂN CÖÙU MOÄT SOÁ BEÄNH THÖÔØNG GAËP ÔÛ TOÂM HUØM BOÂNG
(PANULIRUS ORNATUS FABRICIUS, 1798) NUOÂI LOÀNG TAÏI VUØNG
BIEÅN KHAÙNH HOØA VAØ CAÙC BIEÄN PHAÙP PHOØNG TRÒ
Chuyên ngành: Nuôi th y s n nư c m n, l
Mã s : 62 62 70 05
LU N ÁN TI N SĨ NÔNG NGHI P
NGƯ I HƯ NG D N KHOA H C:
1. PGS.TS
TH HÒA
2. TS NGUY N H U DŨNG
NHA TRANG – 2010
ii
L I CAM OAN
Tôi xin cam oan ây là công trình nghiên c u c a riêng tôi. M t ph n s
li u s d ng trong lu n án ư c t p h p t các
nhi m
tài c p B do chính tôi làm ch
tài:
+
gây ra
tài ”Nghiên c u m t s b nh thư ng g p do vi khu n, ký sinh trùng
tôm hùm bông (Panulirus ornatus) nuôi l ng vùng bi n Phú Yên, Khánh
Hòa và các bi n pháp phòng tr ” (năm 2003 – 2004).
+
tài ”Nghiên c u xây d ng gi i pháp b o v và phát tri n ngu n l i tôm
hùm” (năm 2004 – 2007).
+
tài ” ánh giá hi u qu c a vi c s d ng thu c kháng sinh trong phòng
và tr b nh tôm hùm” (năm 2008).
Tác gi lu n án
Võ Văn Nha
iii
L I C M ƠN
Xin g i l i bi t ơn chân thành
Dũng - trư ng
n PGS.TS
Th Hòa và TS Nguy n H u
i h c Nha Trang ã t n tình giúp
cho tôi nh ng ki n th c quí báu
Xin bày t lòng bi t ơn
, hư ng d n và truy n
t
hoàn thành b n lu n án này.
n:
PGS.TS Nguy n Th Xuân Thu - Vi n Nghiên c u Nuôi tr ng Th y s n III
TS Hà Ký – C c B o v ngu n l i Th y s n, B NN&PTNT
TS Lý Th Thanh Loan - Vi n Nghiên c u Nuôi tr ng Th y s n II
TS Bùi Quang T - Vi n Nghiên c u Nuôi tr ng Th y s n I
ã giúp tôi ch nh s a nh ng thi u sót
lu n án ư c hoàn h o.
Xin g i nh ng l i bi t ơn chân thành nh t
PGS.TS L i Văn Hùng - Khoa NTTS -
i h c Nha Trang
PGS.TS Nguy n ình Mão - Khoa NTTS ã t n tình giúp
,
ng viên và truy n
n quí th y/cô:
i h c Nha Trang
t cho tôi nh ng kinh nghi m quí báu,
giúp tôi ch nh s a nh ng thi u sót trong lu n án.
Xin g i
n t t c các nh ng ngư i thân trong gia ình: Ba m , anh ch và
ngư i v hi n; anh ch em và các b n
Xin g i l i c m ơn chân thành
Ban lãnh
ng nghi p nh ng l i c m ơn sâu s c nh t.
n:
o Vi n Nghiên c u Nuôi tr ng Th y s n III, Trung tâm Qu c gia
Quan tr c, C nh báo Môi trư ng và Phòng ng a D ch b nh Th y s n khu v c mi n
iv
Trung t o nhi u i u ki n thu n l i và cho phép s d ng các trang thi t b s n có
c a Vi n, Trung tâm
tôi phân tích các m u b nh ph m và tri n khai n i dung
lu n án t i phòng thí nghi m c a ơn v .
S Th y s n Khánh Hòa (nay là S NN & PTNT), phòng kinh t các huy n
V n Ninh, Ninh Hòa, th xã Cam Ranh và thành ph Nha Trang ã giúp
,t o
i u ki n cho tôi thu th p các s li u th c p và ti p c n ư c các i m nuôi tôm
hùm l ng
kh o sát, i u tra thu m u và ph ng v n.
Xin g i l i c m ơn
n:
Các cán b thu c Phòng nghiên c u b nh th y s n và d báo - Trung tâm
Qu c gia Quan tr c, C nh báo Môi trư ng và Phòng ng a D ch b nh Th y s n khu
v c mi n Trung-nh ng ngư i ã ph i h p làm vi c nhi t tình và
y trách nhi m.
Các em sinh viên: Khóa 42 và 43 - Khoa Nuôi tr ng Th y s n Trang; khóa 40 và 41- Khoa Th y s n -
i h c Nha
i h c Vinh
và bà con nuôi tôm hùm t i V n Ninh, Nha Trang và Cam Ranh ã t n tình
giúp
, t o i u ki n cho vi c thu m u và cung c p ngu n thông tin sơ c p.
Tôi cũng bày t lòng bi t ơn
n:
GS.TS Hideo Sekiguchi - Trư ng
i h c Mie (Nh t B n)
GS.TS Kwang Sik Choi - Trư ng
i h c Qu c gia JeJu (Hàn Qu c)
ã giúp tôi ki n th c và tài li u trong lĩnh v c nghiên c u v sinh h c và b nh
tôm hùm.
Tôi xin ư c bày t lòng bi t ơn chân thành và sâu s c nh t
giúp
quí báu ó./.
n nh ng s
v
M CL C
trang
Trang ph bìa ............................................................................................................ i
L i cam oan ............................................................................................................ ii
L i c m ơn ............................................................................................................... iii
M c l c ...................................................................................................................... v
Danh m c các ký hi u, các ch vi t t t ............................................................... viii
Danh m c các b ng ................................................................................................. ix
Danh m c các hình v ,
M
th ............................................................................... xi
U ................................................................................................................... 1
Chương 1 - T NG QUAN TÀI LI U .................................................................. 4
1.1.
M ts
c i m sinh h c và sinh thái phân b c a tôm hùm Panulirus spp. 4
1.1.1
c i m sinh h c tôm hùm Panulirus spp............................................ 4
1.1.2
Sinh thái phân b c a tôm hùm Panulirus spp. ...................................... 8
1.2.
Tình hình nuôi tôm hùm trong nư c và th gi i ........................................... 10
1.2.1
Tình hình nuôi tôm hùm trên th gi i ................................................. 10
1.2.2
Tình hình nuôi tôm hùm b ng l ng t i Vi t nam ................................ 14
1.3.
Các nghiên c u v b nh
1.3.1
tôm hùm nuôi .................................................... 16
M t s phương pháp và k thu t s d ng trong nghiên c u b nh trên
tôm hùm ........................................................................................ 16
1.3.2
Các nghiên c u v b nh
tôm hùm trên Th gi i và Vi t Nam.......... 18
Chương 2 - V T LI U VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U ......................... 36
2.1.
i tư ng, ph m vi và
a i m nghiên c u................................................. 36
2.2. V t li u nghiên c u ....................................................................................... 37
2.3. Phương pháp nghiên c u............................................................................... 37
2.3.1. Sơ
kh i c a lu n án ........................................................................ 37
2.3.2. Phương pháp i u tra hi n tr ng b nh tôm hùm nuôi l ng .................. 40
2.3.3. Các phương pháp phân tích m u ã ư c s d ng ............................. 41
vi
2.3.4. Phương pháp b trí thí nghi m tr b nh en mang
tôm hùm bông
trong i u ki n thí nghi m .................................................................. 58
2.3.5. Phương pháp xác
nh m t s y u t môi trư ng................................. 59
2.3.6. Các phương pháp x lý s li u ............................................................. 60
Chương 3 - K T QU NGHIÊN C U VÀ TH O LU N ................................ 61
3.1. K t qu
i u tra hi n tr ng b nh tôm hùm bông nuôi l ng t i Khánh Hòa
n
năm 2006 ....................................................................................................... 61
3.1.1. Tình hình nuôi tôm hùm b ng l ng
Khánh Hòa................................ 61
3.1.2. Nh ng b nh thư ng g p trên tôm hùm nuôi l ng t i Khánh Hòa ........ 61
3.1.3. M t s
c i m d ch t c a h i ch ng
thân và h i ch ng en mang
trên tôm hùm bông nuôi l ng t i Khánh Hòa ....................................... 64
3.1.4. Nh ng bi n pháp phòng, tr b nh tôm c a ngư i nuôi hùm l ng t i
Khánh Hòa. ........................................................................................... 73
3.2. K t qu nghiên c u v b nh en mang
3.2.1. Các d u hi u b nh lý
tôm hùm bông ............................ 74
c trưng ............................................................ 74
3.2.2. Các lo i tác nhân là sinh v t tìm th y trên tôm hùm bông b nh en mang
.............................................................................................................. 76
3.2.3.
c i m mô b nh h c
tôm hùm bông b b nh en mang ................ 80
3.2.4. K t qu c m nhi m n m trên tôm kh e ................................................. 81
3.2.5. M t s
c i m hình thái, phân lo i ch ng n m có t n s b t g p cao
trên tôm hùm bông b nh en mang ..................................................... 83
3.2.6. M t s
c i m sinh thái c a n m có t n s b t g p cao trên tôm hùm
bông b nh en mang ........................................................................... 89
3.3. K t qu nghiên c u v b nh
3.3.1. M t s d u hi u b nh lý
thân
tôm hùm bông ................................ 92
c trưng ....................................................... 92
3.3.2. Các lo i tác nhân gây b nh là sinh v t tìm th y trên tôm hùm bông b nh
thân................................................................................................... 93
3.3.3. K t qu c m nhi m lên tôm kh e d ch nghi n gan t y tôm b nh
thân
qua màng l c 0,2 µ m .......................................................................... 102
vii
3.3.4. K t qu quan sát m u mô gan t y và mô mang tôm hùm bông b b nh
thân và tôm kh e dư i kính hi n vi i n t ................................... 106
3.4. K t qu th nghi m dùng thu c và hóa ch t h n ch b nh en mang
tôm
hùm bông nuôi l ng trong i u ki n thí nghi m ....................................... 109
3.4.1 K t qu th nghi m hi u qu c a m t s hóa ch t và thu c kháng n m
trong vi c kìm hãm s phát tri n c a n m Fusarium solani gây b nh
en mang
tôm hùm trong i u ki n invitro ..................................... 109
3.4.2 K t qu th nghi m i u tr b nh en mang
tôm hùm bông trong i u
ki n thí nghi m invivo ........................................................................ 114
3.5.
xu t bi n pháp phòng tr b nh tôm hùm bông nuôi l ng t i Khánh Hòa ...
............................................................................................................ 115
3.5.1. Bi n pháp phòng t ng h p b nh en mang và b nh
3.5.2. Bi n pháp tr b nh en mang
thân ............. 115
tôm hùm bông nuôi l ng ................... 119
K T LU N VÀ KI N NGH ............................................................................ 120
DANH M C CÔNG TRÌNH CÔNG B
C A TÁC GI ............................... 122
TÀI LI U THAM KH O ................................................................................... 123
PH L C ....................................................................................................................
viii
DANH M C CÁC KÝ HI U, CÁC CH
VI T T T
CFU- Colony Forming Units: ơn v khu n l c
FCR: H s chuy n
i th c ăn
MBV- Monodon Baculovirus: B nh vi rút gây còi trên tôm sú
NL1, NL4- Nuclear large: o n v t li u di truy n ký hi u NL1/NL4
NN&PTNT: Nông nghi p và phát tri n nông thôn
NTTS: Nuôi tr ng th y s n
PaV1- Panulirus argus vi rút 1: M t lo i vi rút tìm th y trên tôm hùm P. argus
PCR- Polymerase Chain Reaction: Ph n ng dây chuy n t ng h p v t li u di truy n
TBE - Tris HCl - Boric acid- EDTA: dung d ch
m dùng trong i n di
TCVN - Tiêu chu n Vi t Nam
TCN: Tiêu chu n ngành
TSV - Taura Syndrome Virus: H i ch ng vi rút Taura
UI- International Units: ơn v qu c t
YHV - Yellow head vius: Vi rút gây b nh
u vàng
WSSV- White Spot Syndrome Virus: Vi rút gây h i ch ng
m tr ng
ix
DANH M C CÁC B NG
B ng 1.1.
sâu và n n áy c a m t s
i m i u tra có tôm hùm phân b
vùng
bi n mi n Trung
B ng 1.2: Phân b s lư ng l ng nuôi (l ng) và s n lư ng tôm hùm nuôi l ng
(t n/năm) t i Vi t Nam qua các năm
B ng 1.3: M t s b nh và h i ch ng b nh
các loài tôm hùm khác nhau trên th
gi i
B ng 1.4: M t s d u hi u b nh thư ng g p
tôm hùm bông nuôi l ng vùng bi n
Sông C u t nh Phú Yên năm 2001-2002
B ng 2.1: Phân b s lư ng phi u i u tra hi n tr ng b nh tôm hùm bông t i
Khánh Hoà
B ng 2.2: Các th nghi m
B ng 2.3: Các
c tính sinh hoá c a vi khu n theo API 20 NE
c i m c a n m gây b nh
B ng 2.4: M t s lo i hóa ch t/thu c kháng n m và n ng
tương ng dùng làm
thí nghi m
B ng 3.1: M t s h i ch ng b nh thư ng g p
tôm hùm bông nuôi l ng t i Khánh
Hòa năm 2003-2004 trong 229 h nuôi ư c ph ng v n
B ng 3.2: Phân b c a h i ch ng
thân và h i ch ng en mang trên tôm hùm
bông theo mùa t i Khánh Hòa năm 2003-2004
B ng 3.3: Phân b c a h i ch ng
thân/ en mang trên tôm hùm bông theo c tôm
nuôi khác nhau
B ng 3.4: Phân b c a h i ch ng
thân/ en mang trên tôm hùm bông theo các
ki u nuôi l ng khác nhau
B ng 3.5: Phân b c a h i ch ng
nuôi khác nhau
thân/ en mang trên tôm hùm bông theo m t
x
B ng 3.6: nh hư ng c a vi c v sinh l ng bè nuôi
n s xu t hi n c a h i ch ng
thân/ en mang
B ng 3.7: T n su t b t g p (%) nh ng bi n pháp phòng, tr b nh tôm hùm c a
ngư i nuôi tôm vùng bi n Khánh Hòa năm 2003-2004
B ng 3.8: T n s b t g p các lo i tác nhân là sinh v t tìm th y trên tôm hùm bông
kh e và tôm hùm bông b nh en mang
B ng 3.9: S lư ng và t l % tôm hùm bông ch t trong thí nghi m c m nhi m n m
Fusarium sp. b ng phương pháp tiêm tr c ti p vào tôm kh e
B ng 3.10: K t qu ki m tra b nh lý en mang
B ng 3.11:
bông b
tôm hùm bông sau thí nghi m
c i m hình thái c a ch ng n m phân l p ư c trên tôm hùm
en mang t i Khánh Hòa
B ng 3.12: T n su t b t g p các lo i tác nhân là sinh v t phân l p t tôm hùm
bông kh e và tôm hùm bông
B ng 3.13:T l tôm ch t và k t qu phân tích mô b nh h c c a gan t y tôm sau
khi c m nhi m d ch nghi n gan t y tôm b nh qua lư i l c 0,2 µ m
B ng 3.14: K t qu ki m tra s tôm l t xác, t l tôm kh i b nh và tôm còn
nhi m n m
m u mô mang tôm sau khi i u tr b ng Hydrogen peroxide,
Formaline và Griseofulvine
B ng 3.15: Các y u t môi trư ng nư c thích h p cho vi c ch n
hùm
a i m nuôi tôm
xi
DANH M C CÁC HÌNH V ,
TH
Hình 1.1: Hình thái tôm hùm Panulirus spp.(ngu n: Carpenter & Niem)
Hình 1.2: Chu kỳ s ng c a tôm hùm (ngu n: Phillip-CSIRO)
Hình 2.1:
c i m hình thái tôm hùm bông (Panulirus ornatus)
Hình 2.2: Sơ
kh i nghiên c u c a lu n án
Hình 2.3: Các v trí nghiên c u i u tra hi n tr ng b nh tôm hùm nuôi t i Khánh Hòa
Hình 2.4: Sơ
nghiên c u b nh vi khu n
Hình 2.5: Sơ
nghiên c u n m
m u tôm hùm
Hình 2.6: Sơ
c m nhi m n m
tôm hùm
Hình 2.7: Sơ
ti n hành làm tiêu b n mô h c m u tôm hùm
Hình 2.8: Ti n hành k thu t PCR theo tiêu chu n ngành th y s n 28 TCN 202: 2004
Hình 2.9: Thí nghi m ánh giá vai trò c a virus v i b nh
Hình 2.10: Sơ
Hình 2.11: Sơ
thân trên tôm hùm
nghiên c u ký sinh trùng
i u tr b nh en mang
tôm hùm bông trong i u ki n thí
nghi m
Hình 3.1: S lư ng l ng và s n lư ng tôm hùm nuôi l ng t i các vùng nuôi
Khánh
Hòa qua các năm
Hình 3.2: Hình nh c a tôm hùm bông khi b các h i ch ng b nh thư ng g p khác
nhau: A-
thân, B- en mang, C-
u to, D- long
u, E- óng sum/hà, F-
dính v , G- s a, H- mòn uôi
Hình 3.3: Phân b c a h i ch ng
thân và h i ch ng en mang trên tôm hùm
bông theo tháng t i Khánh Hòa năm 2003-2004
Hình 3.4: Các d ng l ng nuôi tôm hùm t i Khánh Hòa: A- L ng chìm; B-L ng
găm; C,D- L ng n i (bè nuôi)
xii
Hình 3.5: M t s ch tiêu môi trư ng nư c (S2-, BOD5,, t ng s vi khu n hi u khí và
vi khu n Vibrio) t i các khu v c nuôi tôm hùm l ng (V n Ninh và Cam Ranh)
qua các tháng trong năm 2003
Hình 3.6: M t s d u hi u nh n bi t b nh en mang
kh e, B-mang tôm có màu nâu
tôm hùm bông. A-mang tôm
, C-mang tôm b thương t n, D-mang tôm có
ch m màu en, E-mang tôm b phá h y hoàn toàn. F, G mang b en do mùn b
h u cơ
Hình 3.7: Các s i n m và bào t n m Fusarium sp. trên mang tôm b nh en mang
Hình 3.8: M t s ký sinh trùng,
ng v t bám và n m tìm th y trên tôm hùm
bông b nh en mang. A-Zoothamnium sp., B- Vorticella sp., C-Nematoda,
D- Balanus sp., E- Pteria sp., F- n m Fusarium sp.
Hình 3.9: Mô h c mang tôm hùm bông b nh en mang và tôm kh e nhu m H&E.
A, C- tơ mang tôm kh e c t ngang và d c, các vách ngăn phân chia và t bào
máu rõ; B- g c tơ mang tôm b nh en mang, lát c t ngang s i n m n m bên
trong tơ mang (
u mũi tên en); D- tơ mang tôm b nh en mang, lát c t d c
s i n m n m bên trong tơ mang (
u mũi tên en) và bào t
ính c a n m
bên trong tơ mang (mũi tên en)
Hình 3.10: M t s
c i m hình thái n m Fusarium sp. trên mang tôm hùm bông
b nh en mang. A,B- ĩa nuôi c y Fusarium sp. trên môi trư ng PDA; C,Ds i n m và bào t
có góc tù (
m t
u bào t
ính n m (
phóng
phóng
i 200 l n); E-
nh bào t
ính l n
i 400 l n); F- bào t n m Fusarium sp. n y m m
trong nư c bi n vô trùng (
phóng
i 200 l n).
Hình 3.11: Cây quan h gi ng loài c a các ch ng n m phân l p t m u tôm hùm
bông b nh en mang và các loài có m i quan h h hàng g n d a vào trình
t các vùng ITS (bao g m c trình t 5.8 S rDNA)
xiii
Hình 3.12: Cây quan h gi ng loài c a các ch ng n m phân l p t m u tôm hùm
bông b nh en mang và các loài có m i quan h h hàng g n d a vào trình
t
o n D1/D2 rDNA 28S
Hình 3.13: nh hư ng c a nhi t
lên sinh trư ng c a n m Fusarium solani gây
b nh en mang trên tôm hùm bông nuôi l ng t i Khánh Hòa
Hình 3.14: nh hư ng c a pH
n sinh trư ng c a n m Fusarium solani gây b nh
en mang trên tôm hùm bông nuôi l ng t i Khánh Hòa
Hình 3.15: nh hư ng c a
m n
n sinh trư ng c a n m Fusarium solani gây
b nh en mang trên tôm hùm bông nuôi l ng t i Khánh Hòa
Hình 3.16: M t s d u hi u nh n bi t b nh
thân
tôm hùm bông. A, B-m t lưng
và b ng tôm kh e; C,D- m t lưng và b ng tôm có màu
thân và cơ vùng gi a giáp
nh t, E-tôm
toàn
u ng c và thân phình ra; F-m t b ng tôm
b m
Hình 3.17: M t s sinh v t ký sinh cơ h i ã phát hi n ư c
b nh
tôm hùm bông b
thân: A- Tôm hùm b gi ng sun (Balanus) bám trên b m t cơ th ;
B- Khu n l c vi khu n Vibrio alginolyticus trên TCBS; C- T bào vi khu n V.
alginolyticus
phóng
trên m t b ng c a ph n
i 1000 l n (1000X); D- Zoothamnium sp. ký sinh
u ng c tôm
thân
Hình 3.18: K t qu phân tích PCR hai bư c mô mang tôm hùm bông nhi m vi rút
m tr ng– WSSV: A– K t qu PCR bư c 1; B– K t qu PCR bư c 2; S1–
m u tôm (-) v i WSSV; S2– m u tôm nhi m nh virus WSSV; S3– m u tôm
nhi m n ng virus WSSV; C(+)– ch ng dương; C(-)– ch ng âm; M – thang
DNA chu n
Hình 3.19: Hình nh mô b nh h c c a mang m t s tôm hùm bông b b nh
thân và không b b nh
thân th hi n nh ng bi n
i mô b nh h c
c
xiv
thù c a s nhi m WSSV v i s hi n di n c a các th vùi hình c u hay
hình tr ng (mũi tên), b t màu tím c a hematoxylin n m trong nhân c a
t bào mang
phóng
i 400 l n (400X): A- Mô b nh h c c a mang
tôm ã b nhi m r t n ng WSSV;B- Mô b nh h c c a mang tôm ã b
nhi m nh WSSV
Hình 3.20: Mô b nh h c c a t ch c gan t y tôm hùm bông kh e (A) và tôm
hùm bông b b nh
thân (B) cho th y các th vùi (mũi tên) có màu tím
c a hematoxylin n m ngoài nhân c a các t bào mô liên k t, n m xen k
gi a các bi u mô gan t y hình ng(
phóng
i 400 l n)
Hình 3.21: Mô b nh h c c a t ch c gan t y tôm hùm b b nh
thân cho th y
các th vùi có màu tím c a hematoxylin n m ngoài nhân c a các t bào
mô liên k t, n m xen k gi a các bi u mô gan t y hình ng: A- Mô h c
c a gan t y b nhi m virus
phóng
i 100 l n; B- Các th vùi có màu
tím c a hematoxylin, n m ngoài nhân c a t bào mô liên k t trong t
ch c gan t y
phóng
phóng
i 400 l n; C- Quan sát hình B nhưng
i 1000 l n
Hình 3.22: S bi n
i mô b nh h c trong mô liên k t c a t ch c gan t y và mô
mang tôm hùm bông b b nh
t o. A, B- Mô gan t y tôm kh e
C, D- Mô gan t y tôm b nh
Mô mang tôm kh e
phóng
phóng
và tôm hùm bông kh e t c m nhi m nhân
phóng
phóng
i 400 l n (A) và 1000 l n (B);
i 400 l n (C) và 1000 l n (D). E-
i 400 l n; F- Mô mang tôm b nh
i 400 l n. Mũi tên ( ) ch th vùi c a virus, b t màu tím c a
hematoxylin, n m ngoài nhân t bào mô liên k t gan t y và mang tôm
xv
Hình 3.23: T bào gan t y tôm hùm bông b nh
thân (do c m nhi m nhân t o) và
tôm kh e dư i kính hi n vi i n t . A- mô gan t y tôm kh e; B, C- mô gan t y
tôm b nh. D- nh phóng to c a hình C ch
d c
ám h t virus v i d ng hình b u
tr ng thái c t d c và c t ngang; Nu (Nucleic)- nhân t bào; Cyt
(Cytoplasmic inclusion)- ti u th nguyên sinh ch t
Hình 3.24: T bào mang tôm hùm bông b nh
thân (do c m nhi m nhân t o) và tôm
kh e dư i kính hi n vi i n t . A- mô mang tôm kh e; B, C, E- mô mang tôm
b nh; D, F- nh phóng to c a hình C, E tương ng v i các ám h t virus
n m trong các b c bên ngoài nhân t bào; Nu (Nucleic)- nhân t bào
Hình 3.25: nh hư ng c a Formalin
n sinh trư ng c a n m Fusarium solani. A-
ưa tr c ti p Formalin vào môi trư ng nuôi c y n m; B-ngâm rìa khu n l c
n m trong Formalin
Hình 3.26:
nh hư ng c a hydrogen peroxyde (H2O2)
n sinh trư ng c a n m
Fusarium solani khi ngâm rìa khu n l c n m trong H2O2
Hình 3.27: nh hư ng c a Ketoconazol
n sinh trư ng n m Fusarium solani. A-
ưa tr c ti p thu c vào môi trư ng nuôi c y n m; B-ngâm rìa khu n l c n m
trong thu c
Hình 3.28: nh hư ng c a Griseofuvine
n sinh trư ng c a n m F. solani. A- ưa
tr c ti p thu c vào môi trư ng nuôi c y n m; B-ngâm rìa khu n l c n m
trong thu c
Hình 3.29: nh hư ng c a Nistatin
n sinh trư ng n m F. solani. A- ưa tr c ti p
thu c vào môi trư ng nuôi c y n m; B- ngâm rìa khu n l c n m trong thu c
Hình 3.30: Mô hình sinh thái h c b nh
thân trên tôm hùm bông nuôi l ng
Hình 3.31: Mô hình sinh thái h c b nh en mang trên tôm hùm bông nuôi l ng
1
M
Tôm hùm là m t lo i
U
c s n ư c nhi u nư c trên th gi i như Úc, Ca-na-
a, Xing-ga-po, Trung Qu c,… quan tâm nghiên c u nuôi l ng trong nh ng th p
niên g n ây. Cùng v i nghiên c u k thu t nuôi, nghiên c u v b nh tôm hùm
vùng ôn
i cũng ư c các tác gi : Fisher & c ng s (1978) [75]; Alderman (1981)
[37]; Evans (1994, 2003) [68], [69]; Shields & c ng s (2000, 2004, 2006, 2007)
[114], [115], [116], [117]; Li & c ng s (2008) [92],…
Vi t Nam,
c p.
c bi t là ven bi n mi n Trung, nhi u
o ng m,
o n i, r n
á, san hô... là nơi ưa thích cho các loài tôm hùm cư trú, sinh s ng và phát tri n. Do
hàm lư ng dinh dư ng cao và có giá tr m ngh , tôm hùm tr thành m t hàng xu t
kh u và tiêu th n i
a r t ư c ưa chu ng.
tôm hùm b khai thác, k c tôm chưa
áp ng nhu c u ngày càng gia tăng,
t kích c , t l tôm nh khai thác chi m t i 30-
50% s n lư ng tôm khai thác [8], [27]. Trư c th c t
gi ng khai thác t nhiên chưa
nh ng năm
ó, vi c nuôi tôm hùm t ngu n
t kích c th trư ng ư c quan tâm nghiên c u t
u th p niên 90 [26].
n nay, s n lư ng tôm hùm xu t kh u ph n
nhi u là do ngh nuôi tôm hùm b ng l ng cung c p. Năm 2006 t ng s l ng nuôi
tôm hùm c nư c kho ng 48.736 l ng,
t s n lư ng hơn 1.917 t n. Trong ó, t nh
Khánh Hoà có kho ng 29.206 l ng, chi m 60 % s lư ng l ng nuôi so v i c nư c,
v i hai khu v c nuôi chính là huy n V n Ninh và huy n Cam Ranh, s n lư ng hơn
1.140 t n [22]. Các loài tôm hùm ang ư c nuôi hi n nay bao g m: tôm hùm bông
(Panulirus ornatus), tôm hùm á (P. homarus), tôm hùm
(P. longipes), tôm hùm
s i (P. stimpsoni), tôm hùm tre (P. polyphagus). Trong ó loài tôm hùm bông ư c
nuôi nhi u hơn c do giá tr kinh t cao, l i có ngu n gi ng t nhiên và thích nghi
t t v i i u ki n nuôi nh t, tăng tr ng cơ th nhanh hơn so v i các loài tôm hùm
khác [22], [27], [28].
Ngh nuôi tôm hùm ã và ang phát tri n m nh
Khánh Hòa trong nh ng
năm g n ây và th c s mang l i hi u qu kinh t và xã h i cho
a phương. Tuy
v y, do s phát tri n mang tính t phát, thi u qui ho ch, th c ăn tôm là th c ăn tươi
2
s ng v i h s chuy n
i th c ăn (FCR) cao, lên
n 28-29 [13]; m t lư ng th c
ăn tươi r t l n ã ư c dùng trong khu v c nuôi l ng t i huy n Cam Ranh và huy n
V n Ninh là i u ki n thu n l i cho s bùng phát b nh
tôm hùm nuôi.
Trong nh ng năm qua, tôm hùm nuôi thư ng b nhi u lo i b nh khác nhau
như b nh
thân, b nh en mang, b nh mòn uôi.... ã gây thi t h i áng k cho
ngư i nuôi tôm thu c huy n Cam Ranh và huy n V n Ninh. C th , vào năm 2001
và 2004 tôm hùm nuôi l ng ch t t r i rác
n hàng lo t gây thi t h i hàng ch c t
ng cho ngư i nuôi. Ngoài ra, công tác qu n lý môi trư ng vùng nuôi và k thu t
nuôi chưa ư c t t ã t o cơ h i t t cho các tác nhân gây b nh phát tri n. Hơn n a,
h u như chưa có nh ng công trình nghiên c u và tài li u nói v b nh
tôm hùm
nuôi l ng t i Vi t Nam nói chung và Khánh Hòa nói riêng. Do v y, nghiên c u các
b nh thư ng g p trên tôm hùm nuôi
Khánh Hòa và ưa ra gi i pháp phòng, tr
b nh ã th c s là m t nhu c u c p thi t c a th c ti n s n xu t.
hoàn thành chương trình ào t o ti n s , ư c s
d c và
ào t o, tôi ư c trư ng
ng ý c a B Giáo
i h c Th y s n (nay là trư ng
Trang) giao th c hi n lu n án nghiên c u sinh v i
i h c Nha
tài: “Nghiên c u m t s b nh
tôm hùm bông (Panulirus ornatus Fabricius, 1798) nuôi l ng t i vùng
thư ng g p
bi n Khánh Hoà và các bi n pháp phòng tr ” t năm 2003 – 2007.
* M c tiêu:
1. Xác
nh ư c các tác nhân chính gây nên m t s b nh ch y u
tôm
hùm bông nuôi l ng t i t nh Khánh Hòa.
2.
ưa ra cơ s khoa h c và các phương pháp phòng, tr b nh nh m gi m
thi u tác h i c a b nh t i năng su t, s n lư ng tôm hùm nuôi t i
a phương.
* N i dung nghiên c u c a lu n án:
1.
i u tra th c tr ng, phát hi n các b nh ch y u
l ng vùng bi n Khánh Hòa (Cam Ranh và V n Ninh).
tôm hùm bông nuôi
3
2. Nghiên c u m t s b nh có t n s b t g p cao và gây tác h i cho tôm
hùm bông nuôi l ng t i Khánh Hòa.
3. Th nghi m dùng thu c và hóa ch t
phòng tr b nh
tôm hùm bông
ây là công trình nghiên c u khoa h c có h th ng v b nh
tôm hùm bông
nuôi l ng.
* Tính m i c a lu n án:
(Panulirus ornatus) nuôi l ng
nghiên c u xác
u tiên
Khánh Hòa và Vi t Nam. Lu n án ã
nh các nguyên nhân gây b nh và
xu t bi n pháp phòng tr
b nh, góp ph n nâng cao năng su t, s n lư ng tôm hùm nuôi l ng
Vi t Nam,
c
bi t là t i Khánh Hòa.
* Ý nghĩa khoa h c c a lu n án:
K t qu nghiên c u c a lu n án góp ph n làm phong phú thêm k t qu
nghiên c u b nh h c trên giáp xác nuôi
và có h th ng
Vi t Nam,
u tiên v b nh tôm hùm nuôi l ng
c bi t ây là nghiên c u sâu
Vi t Nam.
* Ý nghĩa th c ti n c a lu n án:
K t qu nghiên c u c a lu n án ư c áp d ng vào phòng tr b nh tôm hùm
bông nuôi l ng, làm cơ s cho vi c nghiên c u các gi i pháp phòng tr b nh cho
tôm hùm
Khánh Hòa và các t nh mi n Trung. Ngoài ra, thông qua k t qu này
giúp ngư i nuôi tôm hùm l ng nh n bi t s m ư c các d u hi u chính c a b nh, có
các bi n pháp t ng h p
nh m t ng bư c n
x lý k p th i, tránh lây lan m m b nh trong khu v c
nh và nâng cao hi u qu c a ngh nuôi tôm hùm l ng.
4
Chương 1
T NG QUAN TÀI LI U
1.1.
M T S
C
I M SINH H C VÀ SINH THÁI PHÂN B
TÔM HÙM PANULIRUS SPP
1.1.1.
c i m sinh h c tôm hùm Panulirus spp
1.1.1.1. Hình thái
G c anten II
Nhánh anten I
Chân bò 2
Chân bò 3
Chân
bò 1
Chân bò 4
G c anten I
Gai l n
M t
Chi u dài giáp
u ng c
Chi u dài toàn
thân
Các
t b ng
Rãnh
lưng
Chi u dài ph n
b ng
Chân bò
5
Qu t uôi
t uôi
Telson
Hình 1.1: Hình thái tôm hùm Panulirus spp (ngu n: Carpenter & Niem [50])
C A
5
Theo quan i m hình thái h c, cơ th tôm hùm Panulirus spp chia thành
ph n
u ng c và ph n b ng. Ph n
ph ng c; 6
t
u tiên t o nên ph n
ph n ph trên ph n
b t
u ng c g m 14
u và 8
t, m i
t có m t ôi ph n
t còn l i t o nên ph n ng c. Các
u ng c g m có: 5 ôi chân bò; 1 ôi m t kép có th c
ng,
ng, ho c co ng n l i; có 2 ôi anten, anten th nh t có phân nhánh, anten th
hai r t dài và có nhi u gai nh ; ph n mi ng có hàm trên, hàm dư i và các m ng
chân hàm. Ph n b ng g m có 6
t, các
ph n lưng, ph n bên và ph n b ng. T
t ư c b o v b ng l p v kitin
t b ng th 2
c
n th 5 có 4 ôi chân bơi,
t b ng th 6 bi n thành chân uôi và telson r t c ng và ch c ch n (Hình 1.1) [50]
1.1.1.2. Phân lo i
M t s loài tôm hùm có giá tr kinh t thu c gi ng Panulirus g p
bi n Vi t
Nam, theo h th ng phân lo i c a George & Holthuis (1965) (trích d n b i [27])
như sau:
Ngành chân
t (Arthropoda)
L p giáp xác (Crustacea)
B mư i chân (Decapoda)
H tôm hùm gai (Palinuridae)
Gi ng Panulirus
Loài tôm hùm bông - Panulirus ornatus (Fabricius, 1798)
Loài tôm hùm á - Panulirus homarus (Linnaeus, 1758)
Loài tôm hùm - Panulirus longipes (A. Milne Edwards, 1868)
Loài tôm hùm s i - Panulirus stimpsoni Holthuis, 1963
Loài tôm hùm tre - Panulirus polyphagus (Herbst, 1793)
Loài tôm hùm sen - Panulirus versicolor (Latreille, 1804)
Loài tôm hùm ma - Panulirus penicillatus (Olivier, 1791)
1.1.1.3. Chu kỳ s ng
Chu kỳ s ng c a tôm hùm ph n ánh s phát tri n ưu th c a giáp xác bi n,
tr ng th tinh ư c tôm m ôm p cho
n lúc k t thúc giai o n u trùng Nauplius,
và khi n ra u trùng ã có th s ng trôi n i ngoài bi n khơi [27], [62].
- Xem thêm -