Tài liệu Nghiên cứu phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền trung

ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ NGUYỄN XUÂN THỦY NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP DỊCH VỤ VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM MIỀN TRUNG LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH HUẾ - 2016 ĐẠI HỌC HUẾ TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ NGUYỄN XUÂN THỦY NGHIÊN CỨU PHÁT TRIỂN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP DỊCH VỤ VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM MIỀN TRUNG Chuyên ngành : Quản trị kinh doanh Mã số : 62.34.01.02 LUẬN ÁN TIẾN SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: 1. PGS.TS. NGUYỄN TÀI PHÖC 2. GS.TS. ĐẶNG ĐÌNH ĐÀO HUẾ - 2016 LỜI CAM ĐOAN Đề tài luận án Tiến sĩ “Nghiên cứu phát triển thƣơng mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung” do nghiên cứu sinh thực hiện dưới sự hướng dẫn khoa học của các thầy giáo hướng dẫn. Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn này là trung thực, chính xác. Các số liệu và thông tin trong luận án này chưa được sử dụng để bảo vệ một học vị nào và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều đã được chỉ rõ nguồn gốc. Thành phố Huế, tháng 11 năm 2016 Tác giả Nguyễn Xuân Thủy LỜI CẢM ƠN Lời đầu tiên tôi xin bày tỏ lòng cảm ơn đến Ban Giám đốc Đại học Huế, Ban Giám hiệu, các thầy cô giáo Khoa Quản trị Kinh doanh, Phòng quản lý Đào tạo sau đại học, Trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế đã giảng dạy, hướng dẫn, trang bị cho tôi kiến thức và kinh nghiệm trong toàn khoá học. Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Tài Phúc, GS.TS. Đặng Đình Đào đã hướng dẫn và đóng góp những ý kiến quý báu cho tôi trong suốt quá trình thực hiện luận án này. Tôi xin trân trọng cảm ơn PGS.TS. Nguyễn Văn Toàn - Giám đốc Đại học Huế, PGS.TS. Trần Văn Hòa - Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế; PGS. TS. Nguyễn Đăng Hào - Trưởng Khoa Quản Trị Kinh Doanh; PGS.TS. Bùi Dũng Thể Trưởng Phòng quản lý Đào tạo sau đại học cùng các thầy cô giáo Đại học Huế và trường Đại học Kinh tế, Đại học Huế đã nhiệt tình giúp đỡ, góp ý chân thành và chia sẻ những kinh nghiệm quý báu để tôi thực hiện nghiên cứu. Xin cảm ơn TS. Dương Tuấn Anh, Trưởng đại diện tập đoàn VNPT tại TT-Huế, Bí thư Đảng ủy, Giám đốc VNPT Thừa Thiên Huế đã tạo điều kiện, truyền đạt kinh nghiệm và động viên tôi trong quá trình thực hiện đề tài. Xin cảm ơn các nhà khoa học độc lập, các tổ chức, cá nhân đã giúp đỡ tôi định hướng nghiên cứu, xin cảm ơn VNPT Thừa Thiên Huế, sở Thông tin và Truyền thông, Trung tâm Kinh doanh VNPT các tỉnh Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi và Bình Định, xin cảm ơn Hiệp hội Thương Mại Điện tử Việt Nam, Hiệp hội Internet Việt Nam, Cục Thương mại Điện tử và Công nghệ Thông tin bộ Công Thương, các cơ quan ban ngành liên quan…đã cung cấp những tài liệu, thông tin rất bổ ích, tạo điều kiện thuận lợi để tôi thu thập dữ liệu. Xin cảm ơn gia đình, đồng nghiệp, bạn bè, người thân đã luôn động viên, khuyến khích và tạo mọi điều kiện để giúp tôi hoàn thành luận án. Thành phố Huế, tháng 11 năm 2016 Tác giả Nguyễn Xuân Thủy MỤC LỤC Trang PHẦN 1. MỞ ĐẦU ...................................................................................................... 1 1.1. Tính cấp thiết của đề tài ..................................................................................... 1 1.2. Mục tiêu nghiên cứu .......................................................................................... 3 1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu ..................................................................... 4 1.4. Đóng góp mới của luận án ................................................................................. 5 1.5. Kết cấu luận án .................................................................................................. 6 PHẦN 2. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU VỀ PHÁT TRIỂN THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP DỊCH VỤ.......................................... 7 2.1. Các công trình nghiên cứu của thế giới ............................................................. 7 2.2. Các công trình nghiên cứu của Việt Nam ........................................................ 16 PHẦN 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ....................................................................... 21 CHƢƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP DỊCH VỤ ................................. 21 1.1. Tổng quan thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ ..................... 21 1.1.1. Doanh nghiệp dịch vụ và sự cần thiết phát triển thương mại điện tử ...... 21 1.1.2. Thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ ............................... 23 1.2. Phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ ....................... 30 1.2.1. Phát triển thương mại điện tử và các nội dung phát triển thương mại điện tử ................................................................................................................. 30 1.2.2. Cấp độ phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ ... 35 1.2.3. Chỉ số phát triển thương mại điện tử ........................................................ 36 1.2.4. Mô hình nghiên cứu TOE (Technology - Organization - Environment) ... 37 1.3. Các yếu tố tác động đến sự phát triển thương mại điện tử trong doanh nghiệp dịch vụ ......................................................................................................... 38 1.3.1. Yếu tố liên quan đến công nghệ (Technology) ........................................ 38 1.3.2. Yếu tố liên quan đến tổ chức doanh nghiệp (Organization) .................... 39 1.3.3. Yếu tố liên quan đến môi trường (Environment) ..................................... 40 1.4. Kinh nghiệm quốc tế về phát triển thương mại điện tử và bài học cho doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ............................................. 42 1.4.1. Kinh nghiệm quốc tế về phát triển thương mại điện tử ............................ 42 1.4.2. Bài học kinh nghiệm đối với các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ....................................................................................... 46 1.4.3. Thương mại điện tử trên nền tảng di động là hướng phát triển mới của thương mại điện tử trên thế giới cũng như Việt Nam ........................................ 47 CHƢƠNG 2. ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .. 49 2.1. Vùng kinh tế trọng điểm miền Trung .............................................................. 49 2.1.1. Điều kiện tự nhiên .................................................................................... 49 2.1.2. Điều kiện kinh tế xã hội ........................................................................... 51 2.1.3. Đặc điểm các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung.... 55 2.2. Phương pháp nghiên cứu ................................................................................. 56 2.2.1. Khung nghiên cứu và quy trình nghiên cứu. ............................................ 56 2.2.2. Phương pháp nghiên cứu định tính .......................................................... 57 2.2.3. Phương pháp nghiên cứu định lượng ....................................................... 58 2.2.4. Phương pháp nghiên cứu khác ................................................................. 61 CHƢƠNG 3. THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP DỊCH VỤ VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM MIỀN TRUNG ........................................................................................................... 62 3.1. Khái quát về doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ...... 62 3.1.1. Doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ................... 62 3.1.2. Doanh nghiệp dịch vụ theo sở hữu vốn .................................................... 67 3.1.3. Doanh nghiệp dịch vụ theo quy mô vốn .................................................. 67 3.1.4. Tổng mức bán lẻ hàng hóa ....................................................................... 68 3.2. Thực trạng phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng KTTĐMT ....................................................................................................... 69 3.2.1. Chỉ số thương mại điện tử các doanh nghiệp vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ......................................................................................................... 69 3.2.2. Đánh giá theo các nội dung phát triển thương mại điện tử ...................... 74 3.2.3. Doanh thu thương mại điện tử của các doanh nghiệp dịch vụ ................. 80 3.2.4. Đầu tư của các doanh nghiệp dịch vụ cho việc ứng dụng thương mại điện tử ................................................................................................................. 81 3.2.5. Nhân lực về thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ ........... 82 3.3. Đánh giá của các đối tượng khảo sát về phát triển thương mại điện tử vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ............................................................................... 83 3.3.1. Khái quát về mẫu điều tra......................................................................... 83 3.3.2. Đánh giá của các chuyên gia công nghệ thông tin và thương mại điện tử vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ............................................................. 86 3.3.3. Đánh giá của doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung .. 95 3.3.4. Đánh giá của khách hàng sử dụng Internet và công nghệ thông tin....... 107 3.3.5. Phân tích nhận diện các nhân tố phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ từ điều tra khảo sát các đối tượng........................... 109 3.4. Đánh giá chung về phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ ở vùng kinh tế trọng điểm miền Trung .................................................... 115 3.4.1. Những kết quả đạt được về phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ ở vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ......................... 115 3.4.2. Những mặt hạn chế về phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ ở vùng KTTĐMT .................................................................... 117 CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN THƢƠNG MẠI ĐIỆN TỬ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP DỊCH VỤ VÙNG KINH TẾ TRỌNG ĐIỂM MIỀN TRUNG ........................................................................................................ 120 4.1. Quan điểm và định hướng phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ ở vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ........................................ 120 4.1.1. Quan điểm phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ ở vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ........................................................ 120 4.1.2. Định hướng phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ ở vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ........................................................ 122 4.2. Giải pháp phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung .................................................................... 124 4.2.1. Các giải pháp từ phía nhà nước, chính quyền địa phương các tỉnh/thành phố vùng kinh tế trọng điểm ............................................................................. 124 4.2.2. Các giải pháp từ phía doanh nghiệp dịch vụ trên địa bàn các tỉnh vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ......................................................................... 130 4.2.3. Giải pháp đối với cộng đồng các doanh nghiệp, hiệp hội ngành nghề .. 134 PHẦN 4. KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................ 136 1. Kết luận ............................................................................................................. 136 2. Kiến nghị........................................................................................................... 138 3. Những hạn chế của nghiên cứu......................................................................... 140 4. Hướng nghiên cứu tiếp theo trong tương lai..................................................... 140 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ ........................ 142 LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ................................................................................ 142 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 143 PHỤ LỤC DANH MỤC CHỮ VIẾT TẮT Viết tắt AEC APEC Tiếng Anh Association of E-Commerce Asia-Pacific Economic Tiếng Việt Hiệp hội thương mại điện tử Diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á ASEAN Cooperation Association of Southeast Asian Nations Thái Bình Dương Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á ASEM The Asia-Europe Meeting Diễn đàn hợp tác Á Âu B2B Business to Business Doanh nghiệp - Doanh nghiệp B2C BMGF-VN Business to Consumer Bill & Melinda Gates Fund Doanh nghiệp - Người tiêu dùng Quỹ tài trợ Bill & Melinda Gates C2C Consumer to Consumer Người tiêu dùng-Người tiêu dùng Center for Research on Electronic Commerce Công nghệ thông tin Trung tâm nghiên cứu và thương mại điện tử CNTT CREC CTC DN Community Technology Center Trung tâm công nghệ cộng đồng Doanh nghiệp Doanh nghiệp nhỏ và vừa Doanh nghiệp dịch vụ DNNVV DVNV G2B GDP HĐĐT KD KS KTTĐ KTTĐMT KTXH NĐ OECD QĐ SXKD TMĐT Government to Business Gross Domestic Product Organisation for Economic Cooperation and Development Chính phủ - Doanh nghiệp Tổng sản phẩm trong nước Hợp đồng điện tử Kinh doanh Khách sạn Kinh tế trọng điểm Kinh tế trọng điểm miền Trung Kinh tế xã hội Nghị định Tổ chức hợp tác và phát triển kinh tế Quyết định Sản xuất kinh doanh Thương mại điện tử TSCĐ Tài sản cố định TTg Thủ tướng Chính phủ UNCITRAL United Nations Commission on Ủy ban liên hiệp quốc về thương mại International Trade Law quốc tế UNDP United Nations Development Programme Chương trình phát triển liên hợp quốc USD VECOM United States Dollar Vietnam E-commerce Đô la Mỹ Hiệp hội thương mại điện tử Việt Association Nam Vietnam Post and Tập đoàn Bưu chính Viễn thông Telecommunication Việt Nam World Trade Organization Tổ chức thương mại thế giới VNPT WTO DANH MỤC BẢNG Bảng 1.2: Khung khái niệm về mô hình TOE ......................................................... 38 Bảng 2.1: Diện tích, dân số trung bình vùng KTTĐMT, giai đoạn 2010 - 2015 .... 51 Bảng 2.2: Lực lượng lao động từ 15 tuổi trở lên vùng KTTĐMT, giai đoạn 2010 - 2015.............................................................................................. 52 Bảng 2.3: Tổng sản phẩm trên địa bàn vùng KTTĐMT theo giá hiện hành phân theo khu vực kinh tế, giai đoạn 2010 - 2015 ........................................... 53 Bảng 2.4: Một số chỉ tiêu chủ yếu tính bình quân đầu người vùng KTTĐMT, giai đoạn 2010 - 2015 .............................................................................. 55 Bảng 2.5: Quy trình nghiên cứu ............................................................................... 57 Bảng 2.6: Tổng hợp tình hình mẫu điều tra các đối tượng ...................................... 59 Bảng 2.7: Tổng hợp số lượng mẫu phân bổ điều tra đối tượng chuyên gia, cán bộ quản lý về TMĐT; đối tượng DN theo từng địa phương ........................ 60 Bảng 2.8: Tổng hợp số lượng mẫu điều tra khách hàng sử dụng TMĐT phân bố theo từng địa phương ............................................................................... 61 Bảng 3.1: Chỉ số phát triển doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung, giai đoạn 2010-2014 .................................................................... 62 Bảng 3.2: Số doanh nghiệp dịch vụ vùng KTTĐMT theo lĩnh vực kinh doanh, giai đoạn 2010-2014. ............................................................................... 63 Bảng 3.3: Chỉ số phát triển vốn SXKD theo loại hình doanh nghiệp dịch vụ vùng KTTĐMT, giai đoạn 2010 - 2014 ........................................................... 64 Bảng 3.4: Chỉ số phát triển giá trị TSCĐ theo loại hình doanh nghiệp dịch vụ vùng KTTĐMT, giai đoạn 2010-2014 .................................................... 65 Bảng 3.5: Chỉ số phát triển lao động theo loại hình doanh nghiệp dịch vụ vùng KTTĐMT, giai đoạn 2010-2014 ............................................................. 66 Bảng 3.6: Số lượng doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung theo sở hữu vốn, giai đoạn 2010-2014 .................................................... 67 Bảng 3.7: Doanh nghiệp dịch vụ theo quy mô vốn vùng kinh tế trọng điểm miền Trung, năm 2015 ..................................................................................... 67 Bảng 3.8: Tổng mức bán lẻ hàng hóa theo loại hình doanh nghiệp dịch vụ vùng KTTĐMT, giai đoạn 2010-2015 ............................................................. 68 Bảng 3.9: Chỉ số nguồn nhân lực và hạ tầng CNTT ................................................ 69 Bảng 3.10: Chỉ số về giao dịch B2C .......................................................................... 70 Bảng 3.11: Chỉ số về giao dịch B2B .......................................................................... 71 Bảng 3.12: Chỉ số về giao dịch G2B ......................................................................... 72 Bảng 3.13: Chỉ số thương mại điện tử (EBI) các doanh nghiệp vùng KTTĐMT ..... 73 Bảng 3.14: Số liệu đào tạo về TMĐT vùng KTTĐMT, giai đoạn 2013-2015 .......... 79 Bảng 3.15: Doanh thu TMĐT của DNDV vùng KTTĐMT, giai đoạn 2010-2015 ... 80 Bảng 3.16: Tổng đầu tư phần cứng cho các DN vùng KTTĐMT, 2010 - 2015........ 82 Bảng 3.17: Lĩnh vực kinh doanh của các DN dịch vụ ............................................... 85 Bảng 3.18: Qui mô doanh thu các DN dịch vụ, giai đoạn 2011-2015 ....................... 86 Bảng 3.19: Đánh giá của các chuyên gia về thực trạng phát triển TMĐT trong kinh doanh dịch vụ ở vùng kinh tế trọng điểm miền Trung .................... 87 Bảng 3.20: Ý kiến của chuyên gia về các lợi ích của TMĐT trong hoạt động kinh doanh của các DN dịch vụ....................................................................... 89 Bảng 3.21: Đánh giá của các chuyên gia về mức độ ứng dụng TMĐT trong các lĩnh vực kinh doanh dịch vụ ở vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ..... 90 Bảng 3.22: Ý kiến của chuyên gia về mức độ đóng góp của TMĐT trong vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ................................................................ 91 Bảng 3.23: Ý kiến chuyên gia về mức độ quan trọng của các điều kiện để phát triển TMĐT trong các DN dịch vụ vùng KTTĐMT ............................... 92 Bảng 3.24: Ý kiến chuyên gia về những khó khăn ảnh hưởng đến phát triển TMĐT ở vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ....................................... 93 Bảng 3.25: Đánh giá của các chuyên gia về động lực phát triển TMĐT cho vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ................................................................ 94 Bảng 3.26: Đánh giá của các chuyên gia về các giải pháp phát triển TMĐT trong các DN dịch vụ vùng KTTĐMT ............................................................. 95 Bảng 3.27: Tỉ lệ đóng góp của TMĐT trong tổng doanh thu của DNDV vùng KTTĐMT ................................................................................................ 96 Bảng 3.28: Ý kiến của DN về các hình thức TMĐT áp dụng trong các DNDV vùng KTTĐMT ....................................................................................... 97 Bảng 3.29: Đánh giá của DN về mức tiết kiệm chi phí từ việc sử dụng phần mềm trong quản lý hoạt động kinh doanh của DN .......................................... 99 Bảng 3.30: Đánh giá của DN về lợi ích của TMĐT đối với quản lý hoạt động kinh doanh trong các DN dịch vụ .................................................................. 100 Bảng 3.31: Đánh giá của DN về tầm quan trọng của các giải pháp phát triển TMĐT trong các DN dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ..... 101 Bảng 3.32: Kiểm định One-Sample Kolmogorov-Smirnov đối với các biến của tầm quan trọng các giải pháp phát triển TMĐT .................................... 103 Bảng 3.33: Kiểm định sự khác biệt ý kiến đánh giá của các loại hình DN về tầm quan trọng của các giải pháp phát triển TMĐT .................................... 104 Bảng 3.34: Kiểm định One-Sample Kolmogorov-Smirnov đối với các biến của tầm quan trọng các giải pháp phát triển TMĐT lấy từ 2 bộ dữ liệu ..... 105 Bảng 3.35: Kiểm định sự khác biệt ý kiến đánh giá của Chuyên gia và DN về tầm quan trọng của các giải pháp phát triển TMĐT .................................... 106 Bảng 3.36: Quan điểm của khách hàng về lợi ích của TMĐT ................................ 109 DANH MỤC HÌNH Hình 1.1: Doanh số thương mại điện tử bán lẻ Mỹ tính đến quý 3/2014 ................ 43 Hình 1.2: Doanh số thương mại điện tử bán lẻ Trung Quốc giai đoạn 2013-2018 ... 46 Hình 1.3: Ông Trần Hữu Linh trình bày về tầm quan trọng của TMĐT trên nền tảng di động tại chuỗi sự kiện Mobile Day 2016 .................................... 47 Hình 2.1: Bản đồ phát triển Kinh tế xã hội vùng KTTĐMT ................................... 50 Hình 2.2: Cơ cấu tổng sản phẩm vùng KTTĐMT, giai đoạn 2010 - 2015 ............. 54 Hình 2.3: GDP bình quân đầu người vùng KTTĐMT so với cả nước, giai đoạn 2010 - 2015 .............................................................................................. 54 Hình 2.4: Khung nghiên cứu của luận án ................................................................ 56 Hình 3.1: Biểu đồ chỉ số EBI các DN vùng KTTĐMT năm 2014 .......................... 74 Hình 3.2: Ngày mua sắm trực tuyến Online Friday 04/12/2015 ............................. 77 Hình 3.3: Tỷ lệ hình thức đào tạo về CNTT và TMĐT cho người lao động, giai đoạn 2009-2014 ....................................................................................... 78 Hình 3.4: Các hình thức thanh toán chủ yếu, giai đoạn 2012 - 2014 ...................... 79 Hình 3.5: Cơ cấu chi phí cho CNTT và TMĐT trong DN, giai đoạn 2012 - 2014..... 81 Hình 3.6: Số lượng máy tính trong DN, giai đoạn 2010 - 2013 .............................. 81 Hình 3.7: Tỷ lệ DN có cán bộ chuyên trách về CNTT và TMĐT giai đoạn 2010-2014 ................................................................................................ 82 Hình 3.8: Tỉ lệ các DN có bộ phận chuyên trách TMĐT ........................................ 83 Hình 3.9: Cơ cấu loại hình DN dịch vụ ................................................................... 84 Hình 3.10: Cơ cấu quy mô của DN dựa trên số lượng nhân viên ............................. 84 Hình 3.11: Quy mô vốn kinh doanh của DN dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung .............................................................................................. 85 Hình 3.12: Mức độ các DN dịch vụ sử dụng CNTT trong hoạt động kinh doanh của vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ................................................ 86 Hình 3.13: Ý kiến của các chuyên gia đánh giá điều kiện phát triển TMĐT trong các DN dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ............................. 88 Hình 3.14: Số lượng đơn hàng đặt qua TMĐT của các DN dịch vụ trong năm 2014 .. 96 Hình 3.15: Số lượng đơn đặt hàng qua TMĐT bị hủy bỏ của các DN trong năm 2014 ................................................................................................. 97 Hình 3.16: Ý kiến của DN về mức độ sử dụng các công cụ điện tử trong hoạt động kinh doanh ...................................................................................... 98 Hình 3.17: Các loại phần mềm áp dụng trong hoạt động kinh doanh của các DNDV vùng KTTĐMT ........................................................................... 99 Hình 3.18: Ý kiến của các DN về các biện pháp đảm bảo an toàn thông tin trong hoạt động kinh doanh ............................................................................ 100 Hình 3.19: Ý kiến của DN về tầm quan trọng của các giải pháp phát triển TMĐT trong kinh doanh dịch vụ ở các DNDV vùng KTTĐMT ...................... 102 Hình 3.20: Đánh giá của khách hàng về hình thức và mức độ sử dụng trong hoạt động kinh doanh liên quan đến TMĐT ................................................. 107 Hình 3.21: Đánh giá của khách hàng về thời điểm sử dụng Internet cho các nhu cầu trong hoạt động hàng ngày.............................................................. 108 Hình 3.22: Ý kiến của DN về nhân tố chính sách kinh tế xã hội ảnh hưởng đến TMĐT trong các DNDV vùng kinh tế trọng điểm miền Trung ............ 110 Hình 3.23: Ý kiến của DN về nhân tố nguồn nhân lực ảnh hưởng đến TMĐT trong các DNDV vùng KTTĐMT ......................................................... 111 Hình 3.24: Ý kiến của DN về nhân tố khoa học công nghệ ảnh hưởng đến TMĐT trong các DNDV vùng KTTĐMT ......................................................... 111 Hình 3.25: Ý kiến của DN về nhân tố môi trường pháp lý ảnh hưởng đến TMĐT trong các DNDV vùng KTTĐMT ......................................................... 112 Hình 3.26: Ý kiến của DN về nhân tố hình thức thanh toán ảnh hưởng đến TMĐT trong các DNDV vùng KTTĐMT ......................................................... 113 Hình 3.27: Ý kiến của DN về nhân tố an toàn bảo mật thông tin ảnh hưởng đến TMĐT trong các DNDV vùng KTTĐMT ............................................. 113 Hình 3.28: Ý kiến của DN về nhân tố chuyển phát hàng hóa ảnh hưởng đến TMĐT trong các DNDV vùng KTTĐMT ............................................. 114 Hình 3.29: Ý kiến của DN về các nhân tố ảnh hưởng đến TMĐT trong kinh doanh dịch vụ ở các DNDV vùng KTTĐMT ........................................ 115 PHẦN 1. MỞ ĐẦU 1.1. Tính cấp thiết của đề tài Công nghệ thông tin và thương mại điện tử đã được ứng dụng rộng rãi vào đời sống xã hội nói chung và doanh nghiệp nói riêng. Đối với doanh nghiệp, thương mại điện tử góp phần hình thành những mô hình kinh doanh mới, tăng doanh thu, giảm chi phí, nâng cao hiệu quả kinh doanh và mở ra một thị trường rộng lớn với mọi đối tượng khách hàng trong và ngoài nước. Đối với người tiêu dùng, thương mại điện tử giúp người mua chỉ ngồi tại nhà mà vẫn có thể lựa chọn hàng hóa, dịch vụ trên các thị trường ở mọi nơi trên thế giới bằng một vài động tác kích chuột. Thương mại điện tử là một trong những động lực quan trọng thúc đẩy sự phát triển kinh tế, là nhân tố chính đẩy nhanh quá trình quốc tế hóa đời sống kinh tế thế giới. Nhờ ứng dụng thương mại điện tử mà bất kỳ doanh nghiệp nào, thậm chí ở một nước nghèo nhất, một vùng xa xôi hẻo lánh trên địa cầu, cũng có thể dễ dàng tiếp cận với các thị trường rộng lớn thông qua mạng Internet. Thương mại điện tử đã làm cho hoạt động thương mại của các doanh nghiệp vượt ra khỏi phạm vi quốc gia và trở thành hoạt động mang tính toàn cầu. Ngày 12/7/2010, Thủ tướng Chính phủ đã có quyết định số 1073/QĐ-TTg về phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển thương mại điện tử giai đoạn 2011-2015. Trong đó xác định “Thương mại điện tử được sử dụng phổ biến và đạt mức tiên tiến trong các nước thuộc hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), góp phần nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp và năng lực cạnh tranh quốc gia, thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. Thời gian gần đây, công nghệ thông tin đã góp phần không nhỏ vào công tác quản lý nhà nước của các bộ, ngành, địa phương, nhất là trong xử lý hồ sơ hành chính, quản lý ngân sách, thuế, kho bạc, hải quan, bảo hiểm xã hội, thành lập doanh nghiệp... Ngay trong năm 2015, tỷ lệ doanh nghiệp thực hiện kê khai thuế điện tử đã tăng từ 65% lên 98%; thời gian nộp thuế của doanh nghiệp giảm từ 537 giờ/năm xuống còn 167 giờ/năm. Việc thực hiện thủ tục hải quan điện tử theo hệ thống thông quan tự động và cơ chế một cửa quốc gia tại cảng biển quốc tế đã giảm thời gian thông quan hàng hóa bình quân từ 21 1 ngày xuống còn 14 ngày đối với xuất khẩu, 13 ngày đối với nhập khẩu, giảm được 10% đến 20% chi phí và 30% thời gian thông quan hàng hóa xuất nhập khẩu cho doanh nghiệp [46]. Vùng kinh tế trọng điểm miền Trung được thành lập theo nghị định 92/2006/NĐ-CP ngày 07/9/2006 của chính phủ, gồm 5 tỉnh, thành phố: Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định. Ngày 13/10/2014, Thủ tướng Chính phủ có quyết định số 1874/QĐ-TTg về việc “Phê duyệt quy hoạch tổng thể phát triển kinh tế xã hội vùng kinh tế trọng điểm miền Trung đến năm 2020, định hướng đến năm 2030” theo đó: vùng kinh tế trọng điểm miền Trung có vị trí đặc biệt quan trọng trong chiến lược phát triển kinh tế xã hội và đảm bảo quốc phòng an ninh đối với cả khu vực duyên hải miền Trung - Tây Nguyên. Xây dựng vùng kinh tế trọng điểm miền Trung thành trung tâm kinh tế biển mạnh, tạo thế tiến ra biển nhằm bảo vệ vững chắc chủ quyền biển đảo của Tổ quốc [58]. Tính đến cuối năm 2015 vùng kinh tế trọng điểm miền Trung có đến 18.830 doanh nghiệp dịch vụ tập trung chủ yếu vào các ngành nghề như bán buôn bán lẻ, vận tải kho bãi, lưu trú, lữ hành du lịch, tư vấn, dịch vụ xây dựng và thi công…Cùng với các doanh nghiệp dịch vụ ở hai đầu đất nước, doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung đang trên đường đổi mới và hội nhập kinh tế quốc tế. Trong đó, thương mại điện tử được xem như một phương thức mới, đáp ứng sự lưu thông hàng hóa dịch vụ, đóng vai trò quan trọng trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh trong môi trường dịch vụ ngày càng lớn và nhiều mối quan hệ không thể tiến hành thương mại truyền thống được. Thương mại điện tử giúp đẩy nhanh tốc độ kinh doanh, giảm thiểu chi phí, khắc phục được các trở ngại về không gian, thời gian. Vì thế, việc phát triển thương mại điện tử trong các hoạt động của doanh nghiệp nói chung, doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung nói riêng là tất yếu trong bối cảnh hiện nay. Thương mại điện tử vào Việt Nam từ khoảng năm 2000, phát triển với tốc độ nhanh, đặc biệt là trong các doanh nghiệp dịch vụ. Mặc dù vậy, việc ứng dụng thương mại điện tử của các doanh nghiệp Việt Nam nói chung, doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung nói riêng phát triển chưa mạnh mẽ như 2 mong muốn. Sự phức tạp về mặt công nghệ, sự đầu tư thiếu đồng bộ về cơ sở hạ tầng, sự thiếu chuyên nghiệp của đội ngũ nguồn nhân lực, trình độ kinh doanh, ngoại ngữ… đang là rào cản, làm cho việc triển khai thương mại điện tử gặp nhiều khó khăn. Mặt khác, các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung có đặc thù riêng, chậm phát triển hơn, quy mô kinh doanh nhỏ lẻ, yếu về vốn, nguồn nhân lực hạn chế, thiếu tính liên kết…do đó, nhiều doanh nghiệp dịch vụ vẫn còn xa lạ với thương mại điện tử trong hoạt động kinh doanh của mình. Trong lúc đó, tiềm năng cũng như cơ hội để ứng dụng, phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung có nhiều, nhưng các doanh nghiệp dịch vụ không được nắm bắt và quan tâm phát triển. Làm thế nào để tháo gỡ những vấn đề còn tồn tại trong việc phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung hiện nay? Những nhân tố nào tác động đến sự phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung? Làm thế nào để các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung quan tâm hơn nữa đến việc phát triển thương mại điện tử nhằm nâng cao hiệu quả kinh doanh và năng lực cạnh tranh của mình? Cần phải có nghiên cứu phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung một cách đầy đủ và toàn diện. Đồng thời, cần phân tích thực trạng và các nhân tố tác động đến sự phát triển thương mại điện tử, từ đó luận giải để tìm ra các biện pháp, chính sách thúc đẩy sự phát triển thương mại điện tử. Việc nghiên cứu phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung sẽ có ý nghĩa to lớn trong việc thực hiện các chính sách phát triển kinh tế của đất nước. Với những lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài: “Nghiên cứu phát triển thƣơng mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung” cho nghiên cứu của mình. 1.2. Mục tiêu nghiên cứu 1.2.1. Mục tiêu tổng quát Trên cơ sở đánh giá thực trạng và các nhân tố tác động đến sự phát triển thương mại điện tử, đề xuất hệ thống giải pháp có tính khả thi nhằm phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền 3 Trung, góp phần đưa thương mại điện tử trở thành hoạt động phổ biến, nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung, thúc đẩy quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. 1.2.2. Mục tiêu cụ thể Để thực hiện được mục tiêu tổng quát nêu trên, tác giả nghiên cứu đứng trên góc độ vi mô - tức là đứng về phía doanh nghiệp - để tiếp cận nghiên cứu nhằm thực hiện các mục tiêu cụ thể của đề tài luận án như sau: - Nghiên cứu, hệ thống hóa các lý thuyết về phát triển TMĐT đối với các doanh nghiệp dịch vụ; những lý luận về phát triển; khái niệm, đặc điểm, lợi ích và thế mạnh của thương mại điện tử; doanh nghiệp dịch vụ; vùng kinh tế trọng điểm miền Trung. - Phân tích thực trạng phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung, qua đó rút ra những kết quả đạt được, những hạn chế và nguyên nhân trong phát triển thương mại điện tử. - Nhận diện các nhân tố tác động đến sự phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung. - Nghiên cứu đề xuất quan điểm, phương hướng, chính sách, giải pháp và kiến nghị ở góc độ vi mô và vĩ mô nhằm đẩy mạnh việc phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. 1.3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 1.3.1. Đối tƣợng nghiên cứu Đề tài nghiên cứu về những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung. 1.3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi về nội dung: Trên cơ sở lý thuyết về sự phát triển, thương mại điện tử, doanh nghiệp dịch vụ, các thông tin, số liệu liên quan đến vùng kinh tế trọng điểm miền Trung để phân tích, đánh giá mức độ phát triển thương mại điện tử của doanh nghiệp dịch vụ trong địa bàn nghiên cứu. Xây dựng mô hình nghiên cứu, từ đó thực hiện việc khảo sát, đánh giá thực trạng cũng như khảo sát các số liệu thứ cấp, sơ cấp, 4 luận giải, nhận diện các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển của thương mại điện tử vùng kinh tế trọng điểm miền Trung, để từ đó đề xuất các giải pháp, chính sách, kiến nghị có tính khả thi nhằm phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030. Phạm vi về không gian: Nghiên cứu sự phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung, bao gồm 5 tỉnh, thành phố: Thừa Thiên Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam, Quảng Ngãi, Bình Định. Phạm vi về thời gian: Thời gian nghiên cứu chủ yếu vào giai đoạn 2008 - 2015 và giải pháp định hướng đến năm 2020, tầm nhìn 2030. Các nghiên cứu và kết quả công bố được tiến hành từ năm 2013 đến năm 2016. 1.4. Đóng góp mới của luận án - Hệ thống hóa cơ sở lý thuyết về thương mại điện tử cũng như phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ. Làm nổi bật đặc điểm, vai trò, lợi ích và thế mạnh của thương mại điện tử đối với quá trình phát triển kinh doanh của các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung. - Vận dụng mô hình lý thuyết TOE (Technology - Organization - Environment) vào việc đi sâu nghiên cứu phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung. - Chỉ rõ tiềm năng, thế mạnh của vùng kinh tế trọng điểm miền Trung, việc phát triển thương mại điện tử được coi là giải pháp đột phá trong khai thác hiệu quả những tiềm năng, thế mạnh đó. - Phân tích, đánh giá toàn diện thực trạng phát triển thương mại điện tử trong các doanh nghiệp dịch vụ vùng kinh tế trọng điểm miền Trung. Từ đó, nêu lên những kết quả đạt được, những mặt còn hạn chế, những nguyên nhân và các vấn đề đặt ra cần được giải quyết trong phát triển thương mại điện tử. - Luận án đã đi sâu nghiên cứu một trường hợp điển hình về ứng dụng thương mại điện tử cho dịch vụ lưu trú ở tỉnh Thừa Thiên Huế. Kết quả nghiên cứu thực tiễn này đã bổ sung và làm phong phú thêm về lý thuyết phát triển thương mại điện tử và là nguồn tư liệu tham khảo hữu ích cho các doanh nghiệp muốn áp dụng thương mại điện tử nhằm nâng cao năng lực cạnh tranh, tăng doanh thu, giảm chi phí, tăng lợi nhuận và phát triển bền vững. 5