B
GIÁO D C VÀ ðÀO T O
TRƯ NG ð I H C NÔNG NGHI P HÀ N I
KIM NG C HƯNG
NGHIÊN C U S
D NG G NG TRONG PHÒNG, TR
H I CH NG TIÊU CH Y DO E.COLI GÂY B NH TRÊN V T CV –
SUPER M NUÔI T I TRUNG TÂM NGHIÊN C U V T ð I XUYÊN
LU N VĂN TH C SĨ NÔNG NGHI P
Chuyên ngành
: Thú y
Mã s
: 60.62.50
Ngư i hư ng d n khoa h c
: PGS.TS. BÙI TH THO
HÀ N I - 2012
L I CAM ðOAN
Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a chính b n thân tôi,
ñư c s hư ng d n c a PGS.TS. Bùi Th Tho. Các s li u và k t qu nghiên
c u trong lu n văn này là trung th c và chưa h ñư c s d ng ñ b o v m t
h c v nào.
Tôi xin cam ñoan m i s giúp ñ cho vi c th c hi n lu n văn này ñã ñư c
c m ơn và các thông tin trích d n trong lu n văn ñã ñư c ch rõ ngu n g c.
N u sai tôi xin hoàn toàn ch u trách nhi m.
Hà N i, ngày 29 tháng 8 năm 2012
Tác gi
Kim Ng c Hưng
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
i
L I C M ƠN
V i lòng bi t ơn sâu s c nh t, tôi xin chân thành c m ơn Ban Giám
hi u, các th y cô giáo Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i nói chung, các
th y cô giáo thu c Khoa Thú y và Vi n ðào t o sau ñ i h c nói riêng ñã t o
ñi u ki n cho chúng tôi có môi trư ng h c t p, nghiên c u thu n l i trong
su t th i gian v a qua.
Tôi xin bày t lòng bi t ơn chân thành ñ i v i cô giáo PGS.TS Bùi Th
Tho, ngư i ñã h t lòng hư ng d n, giúp ñ tôi trong quá trình nghiên c u và
hoàn thi n t t ñ tài này.
Tôi xin chân thành c m ơn các th y, cô giáo B môn N i – Ch n – Dư c
- ð c ch t, cùng toàn th cán b , công nhân viên t i Trung tâm nghiên c u v t
ð i Xuyên – Phú Xuyên – Hà N i.
Nhân d p này, cho phép tôi g i l i c m ơn sâu s c t i gia ñình, ñ ng
nghi p và b n bè ñã ñ ng viên giúp ñ tôi vư t qua khó khăn ñ hoàn thành ñ
tài này.
Hà N i, ngày 29 tháng 8 năm 2012
H c viên
Kim Ng c Hưng
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
ii
M CL C
L i cam ñoan
i
L i c m ơn
ii
M cl c
iii
Nh ng ch vi t t t trong báo cáo
v
Danh m c b ng
vi
Danh m c hình
vii
1
M ð U
1
1.1
Tính c p thi t c a ñ tài
1
1.2
M c tiêu c a ñ tài
2
1.3
Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
2
2
T NG QUAN TÀI LI U
4
2
T NG QUAN TÀI LI U
4
2.1
T ng quan tình hình nghiên c u trong và ngoài nư c thu c lĩnh
v c c a ñ tài.
4
2.2
Cơ s khoa h c khi nghiên c u tác d ng c a dư c li u
7
2.3
M t s hi u bi t v cây g ng
9
2.4
H i ch ng tiêu ch y v t
14
2.5
M t s ñ c ñi m c a v t CV – Super M
18
2.6
M t s hi u bi t cơ b n v các b nh thư ng g p
v t CV-
SUPER M
19
3
N I DUNG, NGUYÊN LI U VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN C U
24
3.1
N i dung nghiên c u
24
3.2
Nguyên li u nghiên c u
24
3.3
Phương pháp nghiên c u
25
3.4
Th nghi m phòng b nh do E.coli gây ra trên v t c a d m g ng
29
4
K T QU VÀ TH O LU N
34
iii
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
4.1
Ki m tra tác d ng kháng khu n c a c g ng trong phòng thí
nghi m
34
4.1.1
K t qu ki m tra các phytocid bay hơi c a c g ng
34
4.1.2
K t qu ki m tra bán ñ nh lư ng kháng sinh có trong c g ng
36
4.1.3
K t qu ki m tra hàm lư ng kháng sinh c a g ng b ng phương
pháp ñ t vòng khâu c a heathey
4.2
4.2.1
39
Th nghi m phòng b nh do E.coli c a d m g ng trên v t
40
nh hư ng c a d m g ng ñ n kh năng phòng b nh tiêu ch y do
E.coli gây b nh th nghi m trên v t
4.2.2
nh hư ng c a d m g ng ñ n s phát tri n c a h vi sinh v t
ñư ng tiêu hóa c a v t
4.3
48
nh hư ng c a d m g ng ñ n kh năng tăng tr ng c a v t CVSuper M
4.4.4
46
nh hư ng c a d m g ng ñ n kh năng phòng m t s b nh
thông thư ng trên v t CV-Super M
4.4.3
46
nh hư ng c a d m g ng b sung vào th c ăn ñ n t l nuôi
s ng trên ñàn v t CV- Super M
4.4.2
44
ng d ng th nghi m d m g ng trong chăn nuôi v t t i Trung
tâm nghiên c u v t ð i Xuyên
4.4.1
42
K t qu ñi u tr th nghi m b nh do E.coli gây ra trên v t c a
d m g ng
4.4
40
52
nh hư ng c a d m g ng b sung vào th c ăn ñ n sinh trư ng
tuy t ñ i c a v t CV- Super M
55
5
K T LU N – T N T I – ð NGH
57
5.1
K t lu n
57
5.2
T nt i
58
5.3
ð ngh
58
TÀI LI U THAM KH O
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
59
iv
NH NG CH
TT
Ch ñư c vi t t t
VI T T T TRONG BÁO CÁO
Ký hi u
1
ð i ch ng
ðC
2
Thí nghi m
TN
3
Vi khu n
VK
4
Micrometre
5
Escherichia coli
6
Gram
7
T l ch t
TLC
8
Nguyên ch t
NC
9
Trung bình
TB
10
Sai s trung bình
SD
m
E.coli
g
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
v
DANH M C B NG
STT
4.1
Tên b ng
Trang
Tác d ng c ch vi khu n E.coli c a g ng b ng phương pháp th
phytociod bay hơi
4.2
N ng ñ t i thi u tác d ng c a các ch ph m t
34
c g ng v i
E.coli.
36
4.3
N ng ñ t i thi u tác d ng c a d ch chi t c g ng
38
4.4
ðư ng kính vòng vô khu n c a ch ph m g ng v i vi khu n
E.coli
39
4.5
K t qu phòng b nh tiêu ch y do E.coli trên v t c a d m g ng
40
4.6
S lư ng vi khu n E.coli/1gam phân v t
43
4.7
So sánh hi u qu s d ng d m g ng li u 3,4ml/kgP/2 l n/ngày
ñi u tr b nh do E.coli trên v t
4.8
nh hư ng c a d m g ng b sung vào th c ăn ñ n t l nuôi
s ng c a v t CV – Super M
4.9
45
47
nh hư ng c a d m g ng b sung vào th c ăn ñ n t l ch t v t
CV- Super M trong các lô theo dõi
4.10
4.11
49
K t qu m khám b nh tích khi v t ch t trong các lô theo dõi
51
nh hư ng c a d m g ng ñ n kh năng tăng tr ng c a v t CVSuper M
4.12
53
nh hư ng c a d m g ng b sung vào th c ăn ñ n sinh trư ng
tuy t ñ i c a v t CV- Super M (g/con/ngày)
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
55
vi
DANH M C HÌNH
STT
4.1
Tên hình
Trang
ðư ng kính vòng vô khu n c a các ch ph m g ng v i vi khu n
E.coli
4.2
nh hư ng c a d m g ng ñ n t l ch t v t CV-Super M
4.3
39
nh hư ng c a d m g ng ñ n kh năng tăng tr ng c a v t CVSuper M qua các tu n tu i
4.4
49
54
nh hư ng c a d m g ng ñ n sinh trư ng tuy t ñ i c a v t trong
8 tu n tu i.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
56
vii
1. M
ð U
1.1. Tính c p thi t c a ñ tài
Vi t Nam là nư c n m trong khu v c ch u s
nh hư ng rõ r t c a khí
h u nhi t ñ i gió mùa. Do ñó, th i ti t n ng nóng, mưa nhi u, ñ
m cao, ñ c
bi t th i ti t thay ñ i thư ng xuyên là ñi u ki n r t thu n l i cho các vi sinh
v t gây b nh sinh trư ng và phát tri n. Chính vì v y, trong nh ng năm g n
ñây d ch b nh bùng phát cũng r t nhi u trong ñó có c ñ i d ch. ð i d ch b nh
ñã gây thi t h i r t l n v kinh t cho ngư i chăn nuôi như: b nh L m m
long móng (LMLM), Cúm gia c m (H5N1), H i ch ng r i lo n sinh s n và hô
h p
l n (PRRS)… Các cơ quan qu n lý nhà nư c v thú y ñã ra s c ki m
soát, ñưa ra nhi u gi i pháp ñ kh ng ch t ng bư c r i ñi ñ n thanh toán
d ch b nh nhưng ñã g p không ít khó khăn. Tuy nhiên, d ch b nh v n x y ra
có tính ch t ph c t p do ñó chưa kh ng ch và thanh toán b nh tri t ñ ñư c.
Hi n nay, ngành chăn nuôi nói chung và chăn nuôi v t nói riêng ñang
phát tri n m nh, ñ c bi t là các t nh khu v c phía Nam. M t trong nh ng
nguyên nhân gây thi t h i kinh t l n cho chăn nuôi v t, trong ñó có v t CV Super M là h i ch ng tiêu ch y do E.coli gây nên.
ð n nay vi c phòng, tr b nh v t tiêu ch y do E.coli gây nên còn nan
gi i. Ngoài kh ng ch ñi u ki n môi trư ng t i ưu cho ñàn v t còn ph i s
d ng thu c tây y ñ ñ phòng và ñi u tr mà ch y u là dùng kháng sinh. Như
chúng ta ñ u bi t vi c s d ng kháng sinh lâu ngày s gây ra hi n tư ng vi
khu n kháng thu c và kháng sinh còn t n dư trong s n ph m, nh hư ng r t
l n ñ n s c kh e c a ngư i tiêu dùng. ð c bi t, tr ng v t l n và tr ng p l p
ñang là món ăn khoái kh u c a nhi u ngư i.
Hư ng t i n n nông nghi p s ch và b n v ng, vi c s d ng cây dư c
li u trong phòng, tr b nh cho gia súc, gia c m ñang là m c tiêu ph n ñ u c a
nhi u Qu c gia trên th gi i.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
1
Chính vì v y, ñ tìm ra m t lo i ch ph m m i phòng, tr b nh tiêu
ch y cho v t có hi u qu mà không t n dư, ñ c h i cho ngư i ñây là m t xu
th m i ñang ñư c khuy n khích. Xu t phát t nh ng v n ñ trên, chúng tôi
ti n hành nghiên c u ñ tài: “Nghiên c u s d ng g ng trong phòng, tr h i
ch ng tiêu ch y do E.coli gây b nh trên v t CV – Super M nuôi t i Trung
tâm nghiên c u v t ð i Xuyên”
1.2. M c tiêu c a ñ tài
Th c hi n ñ tài này, chúng tôi hy v ng s ñ t ñư c 2 m c ñích sau:
- Xác ñ nh hi u qu c a d m g ng trong phòng, tr h i ch ng tiêu ch y
do E.coli gây b nh trên v t CV- Super M.
- Xác ñ nh nh hư ng c a d m g ng ñ n t l nuôi s ng, kh năng tăng
tr ng , hi u qu s d ng th c ăn... trên ñàn v t CV – Super M.
1.3. Ý nghĩa khoa h c và th c ti n c a ñ tài
1.3.1. Ý nghĩa khoa h c
S thành công c a ñ tài s góp ph n gi m thi u tình tr ng b nh do
E.coli gây ra trên ñàn v t ñư c nuôi theo phương th c chăn nuôi công nghi p.
ð ng th i còn m ra hư ng chăn nuôi m i ñáp ng ñư c yêu c u phát tri n
nông nghi p b n v ng, an toàn sinh h c, gi m thi u ô nhi m môi trư ng.
Th t, tr ng v t t Trung tâm cung c p cho th trư ng s ñ m b o ñư c an toàn
v sinh, ngư i tiêu dùng hoàn toàn yên tâm.
Dùng các ch ph m có ngu n g c thiên nhiên trong phòng, tr b nh nói
chung và b nh do E.coli trên ñàn th y c m nói riêng còn góp ph n làm phong
phú thêm phác ñ phòng, tr b nh h n ch dùng kháng sinh t ng h p, gi m
b t nguy cơ gây h i cho con ngư i và xã h i.
1.3.2. Ý nghĩa th c ti n
Xu t phát t nhu c u s d ng ngu n th c ph m s ch, an toàn v sinh
th c ph m c a ngư i tiêu dùng trong xã h i ngày càng cao. S n xu t th t t
th y c m không s d ng kháng sinh ñang là m c tiêu ph n ñ u c a các nhà
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
2
chăn nuôi nư c ta. S d ng th o dư c là m t trong nh ng gi i pháp chăn nuôi
gia c m theo hư ng an toàn sinh h c r t quan tr ng và mang l i hi u qu cao,
giúp cho ngành chăn nuôi phát tri n b n v ng, ñ ng th i còn cho phép h n
ch ñư c t i ña s t n dư kháng sinh trong s n ph m: th t, tr ng nh t là tr ng
l n – món ăn khoái kh u c a ngư i Vi t Nam. ð ng th i, khi s d ng ch
ph m g ng trong chăn nuôi ñã góp ph n vào vi c làm tăng hi u qu kinh t
cho ngư i chăn nuôi thông qua vi c nâng cao t l nuôi s ng, gi m t l ch t
và kích thích tăng tr ng.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
3
2. T NG QUAN TÀI LI U
2.1. T ng quan tình hình nghiên c u trong và ngoài nư c thu c lĩnh v c
c a ñ tài.
T th i nguyên thu , ñ t n t i con ngư i ñã bi t tìm ki m th c ăn và
các v thu c trong cây c thiên nhiên. Nh ng hi u bi t v phân bi t cây c có
l i và ñ c h i ñư c truy n mi ng, ghi chép và ñúc k t thành kinh nghi m qua
nhi u th h n i ti p nhau c a loài ngư i.
Ngày nay, nhi u cây thu c ñã có hi u qu ñi u tr rõ r t, nhưng cơ ch
tác d ng v n chưa ñư c gi i thích và ch ng minh. Xu hư ng chung hi n nay
là k t h p ðông y và Tây y v i phương châm v a áp d ng nh ng kinh
nghi m ch a b nh c a cha ông ta b ng thu c nam, v a nghiên c u kh o sát
các tính năng tác d ng c a cây thu c b ng cơ s khoa h c hi n ñ i (ð T t
L i, 1999).
Các công trình nghiên c u v lĩnh v c ðông dư c, Y dư c c truy n
bên nhân y ñã và ñang thu hút ñư c s chú ý c a nhi u nhà khoa h c
Vi t
Nam và trên th gi i. Các nhà khoa h c nư c ta ñã chú ý ñ n vi c s d ng các
lo i th o dư c trong phòng và tr b nh truy n nhi m; b nh ký sinh trùng;
b nh n i khoa; b nh ngo i khoa; b nh s n khoa… Riêng lĩnh v c thú y,
nghiên c u v cây thu c trong phòng, tr b nh cho v t nuôi còn ít và cũng ch
gi i h n trong vi c khai thác, áp d ng các bài thu c c truy n.
Các nhà khoa h c trên toàn th gi i ñ u cho r ng hi u qu kinh t , ñ c
bi t là an toàn sinh h c khi s d ng các dư c ph m có ngu n g c t thiên
nhiên (th o dư c, ñ ng v t dùng làm thu c: phòng, tr b nh, th c ăn dinh
dư ng, ñi u tr b sung, kích thích sinh trư ng, sinh s n...) so v i các thu c
hoá h c t ng h p do con ngư i t o ra t t hơn r t nhi u. Theo Nguy n M nh
Hùng 1995 cho bi t t hai th p niên cu i th k XX nhi u nư c trên th gi i,
ñ c bi t các nư c ðông Nam Á ñã s d ng các ho t ch t c a hoa cúc làm
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
4
thu c tr ngo i ký sinh trùng và sâu tơ phá ho i cây tr ng nông nghi p. Các
nhà khoa h c Hàn Qu c: Lee I.R., Song J.Y., Lee Y.S. 1992 cũng ñã nghiên
c u tác d ng ch ng ung thư c a toàn cây Quy n bá (Selaginella tamariscina
“Beauv” spring) h Selaganiellaceae chi t xu t b ng c n methanol r i cô
thành cao ñ c. Dùng cao chi t xu t ñư c t toàn cây Quy n bá th trên t bào
ung thư dòng P388 và MKN 45 in vitro. K t qu cho th y ch t chi t ñã làm
tăng t bào ch t và làm gi m t bào s ng so v i lô ñ i ch ng.
G n ñây các nhà khoa h c trên th gi i phát hi n thêm nhi u ñ c tính
quý c a n m Linh chi (Ganoderma lucidum) trong vi c ch a các b nh v gan,
m t, ung thư…. Th m chí c hi u ng ngăn ng a và ch ng căn b nh th k
AIDS (Vi n dư c li u, 2001).
Nh ng ho t ch t có trong lá chè (Thea sinensis) ngoài nh ng tác d ng
thông thư ng như gi i c m, tiêu ñ c, l i ti u ngư i ta còn phát hi n thêm m t
giá tr ñ c bi t ñó là kh năng làm tăng s c ñ kháng c a tr em ñ i v i virus
gây b nh viêm não Nh t B n B.
T nhiên Vi t Nam có ñ ña d ng sinh h c cao, có t i 2/3 di n tích ñ t
t nhiên trong nư c là r ng, ñ i núi và cao nguyên. Theo Nguy n Thư ng
Dong - Vi n Dư c li u năm 2002, Vi t Nam có 10386 loài th c v t trong ñó
có 3830 loài có kh năng s d ng làm thu c. Trong công nghi p dư c ph m
nhân y ñã có 1340/5577 lo i thu c chi m 24% ñư c s n xu t t dư c li u hay
ho t ch t t dư c li u như: Berberin, palmatin, artemisinin. Nhân y s d ng
dư c li u v i nhi u m c ñích khác nhau: th c ăn thay th , phòng, tr các b nh
truy n nhi m, ký sinh trùng, n i khoa, ngo i khoa, s n khoa, ung thư… V i
r t nhi u d ng thu c khác nhau: thu c s c, thu c cao, viên hoàn, viên nén…
V lĩnh v c thú y, Tr n Minh Hùng và c ng s 1978 ñã nghiên c u s
d ng các kháng sinh th c v t trong nuôi dư ng và phòng tr b nh cho l n, ñ c
bi t b nh l n con phân tr ng ñ t hi u qu cao (Bùi Th Tho 1996).
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
5
Nghiên c u tác d ng phòng, tr b nh l n con phân tr ng c a các cây
t i, tô m c, hành, h và hoàng ñ ng. ð c bi t, tác gi còn cho th y vi khu n
E.coli kháng l i kháng sinh th c v t c a t i, h l i ch m hơn r t nhi u so v i
các thu c hoá h c tr li u khác: Tetracyclin, Neomycin… Riêng m ng s
d ng các cây dư c li u: lá thu c lào, thu c lá, h t na, v r xoan, h t cau, c
bách b , dây thu c cá, h t c ñ u… dùng ñ tr n i, ngo i ký sinh trùng thú y
cũng ñã thu ñư c nh ng k t qu nh t ñ nh (Nguy n Văn Tý, 2002).
Theo Lê Th Ng c Di p (1999) cây Astiso (Cynara Scolymus L) ch a
ho t ch t có tác d ng ch ng viêm, l i ti u, thông m t, b gan… Edne Cave năm
1997 ñã công b v tác d ng c ch kh i u, c ch mi n d ch c a h t và lá na.
T cây ñ i (Plumeria rubra L. var acutifolia (Poir.) Bail) chi t ñư c
ch t fulvoplumierin có tác d ng c ch vi khu n lao
n ng ñ 1- 5 g/ml,
nư c ép t lá tươi có tác d ng v i vi khu n Staphylococcus aureus, Shigella
và Bacillus subtilis.
Theo Tr n Quang Hùng (1995) trong thu c lá, thu c lào có ch a
alkaloid th c v t – nicotin và nornicotin tr ñư c ngo i ký sinh trùng và côn
trùng h i rau, cây công nghi p.
Dùng d ch chi t thu c lào ñã ñư c làm m b ng môi trư ng NaOH
5% có n ng ñ 0,4%; d ch chi t c bách b ñư c làm m trong môi trư ng
HCl 5% có n ng ñ 3%; d ch chi t h t na ñã ñư c làm m trong môi
trư ng NaOH 5% có n ng ñ là 8% ñi u tr ve, gh chó có hi u qu cao
(Nguy n Văn Tý, 2002).
T
nh ng nghiên c u trên có th th y rõ t m quan tr ng c a thu c có
ngu n g c th o dư c ñ i v i ñ i s ng c a nhân dân ta. Nh ng hi u bi t cơ
b n v th o dư c như tr ng tr t, cách bào ch , dư c lý và ñ c tính c a cây
thu c s góp ph n làm cơ s cho vi c nghiên c u tác d ng c a cây G ng và
ñưa các v thu c này vào ng d ng th c t trong chăn nuôi thú y.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
6
2.2. Cơ s khoa h c khi nghiên c u tác d ng c a dư c li u
2.2.1.Thành ph n hóa h c và ho t ch t c a dư c li u
Thiên nhiên ñã ban t ng cho con ngư i vô cùng quý giá ñó là ngu n
th o dư c làm thu c, cùng v i b dày l ch s t n t i và phát tri n c a dân t c
kho tàng kinh nghi m s d ng th o dư c làm thu c ngày càng nhi u, ña d ng
và phong phú. Các bài thu c dân t c ñư c lưu truy n t th h này sang th
h khác, hình thành lên b dày c a y h c c truy n. D a vào nh ng kinh
nghi m c truy n, ñã có nhi u tác gi v i nh ng công trình nghiên c u khác
nhau v ñông dư c, nh m tìm hi u cơ s khoa h c c a các bài thu c, trên cơ
s khoa h c ñó s áp d ng vào vi c phòng, tr b nh cho v t nuôi. Thu c v a
có tác d ng phòng ñ c cho v t nuôi, l i v a có hi u qu ñi u tr cao. Khi xét
tác d ng c a m t v thu c, khoa h c hi n ñ i căn c ch y u vào thành ph n
hóa h c c a v thu c ñó, nghĩa là tìm trong v thu c ñó có nh ng ho t ch t gì,
tác d ng c a nh ng ho t ch t y trên cơ th ñ ng v t và ngư i ra sao.
Các ch t ch a trong v thu c còn g i là thành ph n hóa h c, có th chia
thành 2 nhóm chính: nhóm ch t vô cơ và nhóm ch t h u cơ. Nh ng ch t vô
cơ tương ñ i ít, tác d ng dư c lý không ph c t p. Trái l i, ch t h u cơ có
nhi u lo i và tác d ng dư c lý h t s c ph c t p. Hi n nay, khoa h c v n chưa
phân tích ñư c h t các ch t có trong cây, do ñó chưa gi i thích ñư c ñ y ñ
tác d ng dư c lý c a thu c mà ông cha ta ñã dùng.
Vi c nghiên c u tác d ng c a m t v thu c không ñơn gi n, vì trong m t
v thu c ñôi khi ch a r t nhi u ho t ch t. Nh ng ho t ch t ñó có lúc ph i h p
hi p ñ ng v i nhau làm tăng cư ng và kéo dài tác d ng, nhưng ñôi khi chúng
l i có tác d ng ñ i kháng. Vì v y, tác d ng c a m t dư c li u không bao gi
ñư c quy h n v m t thành ph n chính. S thay ñ i li u lư ng cũng có th
nh
hư ng ñ n k t qu ch a b nh. Trong ðông y thư ng s d ng ph i h p nhi u v
thu c, ho t ch t c a các v thu c s tác ñ ng v i nhau làm cho vi c nghiên c u
ñánh giá k t qu ñi u tr l i càng khó khăn (Bùi Th Tho và cs, 2009).
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
7
Nghiên c u tác d ng dư c lý c a thu c trên ñ ng v t thí nghi m là
khâu h t s c quan tr ng. Khi k t qu nghiên c u tác d ng dư c lý phù h p
v i nh ng kinh nghi m c a nhân dân, chúng ta có th yên tâm s d ng các
lo i thu c ñó. Trong trư ng h p nghiên c u tác d ng dư c lý c a m t v
thu c nhưng không có k t qu , chưa nên k t lu n v thu c y không có tác
d ng ñi u tr vì ph n ng c a các cơ th sinh v t là khác nhau. Chính vì th ,
nh ng k t qu trong phòng thí nghi m ph i ñư c xác ñ nh trên lâm sàng, mà
nh ng kinh nghi m ch a b nh c a ông cha ta có t nghìn năm v trư c là
nh ng k t qu có giá tr . Nhi m v c a chúng ta là tìm ra cơ s khoa h c hi n
ñ i c a nh ng kinh nghi m ñó (ð T t L i, 1999).
2.2.2. Cách tác d ng c a dư c li u có ngu n g c th o m c
M t trong nh ng m c ñích c a vi c kh o sát dư c li u là xác ñ nh tác
d ng c a thu c trên ngư i và ñ ng v t. Trư c khi nghiên c u kh năng ñi u
tr c a dư c li u c n ph i bi t ñ c l c c a nó.
Có hai lo i dư c li u khi s d ng s gây d
ng thu c.
ng ho c hi n tư ng ñ c
m t s cây thu c, li u ñi u tr tương ñương v i li u ñ c, ñó là
các cây thu c có gi i h n an toàn th p như Dương ñ a hoàng, ô d u...
Ph n l n các lo i dư c li u hoàn toàn không gây ñ c, ñi n hình là B
công anh (ð T t L i, 1999).
Khi nghiên c u cách tác d ng c a dư c li u chúng ta c n nghiên c u
các cây thu c có tác d ng ñi u tr nguyên nhân (các cây thu c ch a kháng
sinh th c v t, c ch s phát tri n c a vi khu n gây b nh) và các cây thu c
ñơn thu n ch ch a tri u ch ng. Ví d thu c phi n ch có tác d ng làm gi m
ñau mà không tiêu di t ngu n g c gây ñau (Ph m Kh c Hi u, 1997).
C n lưu ý là dư c li u toàn b không ph i bao gi cũng có tác d ng
như t ng thành ph n riêng bi t ch a trong cây thu c. Nó có th tác d ng hi p
ñ ng t o nên s ña d ng khi tác d ng dư c lý.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
8
Tuy hi m nhưng trong m t cây dư c li u cũng có các ch t ñ i l p. Ví
d trong cây ñ i hoàng, phan t di p v a có các anthraglucozit gây nhu n
tràng, v a có tanin làm se niêm m c, c m a ch y.
Như v y, m i tác d ng dư c lý c a cây thu c, v thu c ñ u có cơ s
khoa h c. ð gi i thích ñ y ñ nh ng ñi u còn bí n ch a trong tác d ng
t ng h p c a thu c ñông dư c, vi c ti p t c nghiên c u v cây thu c là
r t c n thi t.
2.3. M t s hi u bi t v cây g ng
G ng còn g i là khương, sinh khương (c g ng tươi), can khương
(g ng già thu vào cu i ñông, thái lát hay n o b v l a r i phơi hay s y khô).
Tên khoa h c Zingiber offcinale Roscea. Thu c h
G ng Zingiberaceae.
Khương là thân r c a cây g ng tươi ho c khô. (ð T t L i, 2004).
2.3.1. Mô t cây g ng
G ng là lo i cây th o nh tr ng hàng năm hay cũng có khi s ng lâu
năm (cây m c hoang), cao 0,6 – 1,0 m. Thân r m m phình to lên thành c ,
lâu d n thành xơ (trên 1 năm tu i). Lá m c so le, không cu ng, có b , hình
mác dài 15 - 20 cm, r ng ch ng 2 cm, m t bóng nh n, gân gi a hơi tr ng
nh t, và có mùi thơm. Tr c hoa xu t phát t g c, dài t i 20 cm, c m hoa
thành bông m c sít nhau, hoa dài 5 cm, ru ng 2 – 3 cm, lá b c hình trư ng,
dài 2,5 cm, mép có lưng màu vàng, ñài hoa dài ch ng 1 cm, có 3 răng ng n, 3
cành hoa dài ch ng 2 cm, màu vàng xanh, mép hoa màu tím, nh cũng tím.
Loài g ng tr ng ít ra hoa.
2.3.2. Phân b , thu hái và ch bi n
G ng ñư c tr ng
kh p nơi trong nư c ta ñ l y c và làm thu c, dùng
trong nư c và xu t kh u. Mu n có g ng tươi (sinh khương) thư ng ñào c
vào mùa h và thu. C t b lá và r con, r a s ch là ñư c. Mu n gi g ng tươi
lâu ph i ñ t vào ch u ph kín ñ t cát s ch lên và gi
m v a ph i thư ng
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
9
xuyên. Khi dùng ñào lên r a s ch. Mùa ñông, ñào l y nh ng thân r già, c t
b lá và r con, r a s ch, phơi khô s ñư c can khương.
Ngoài hai lo i g ng trên trong ñông y,
th trư ng qu c t , ngư i ta
còn tiêu th hai lo i g ng g i là g ng xám và g ng tr ng. G ng xám là lo i
c còn ñ nguyên v hay c o b l p v ngoài
nh ng ch ph ng, r i phơi
khô. G ng tr ng là lo i g ng ñã ñư c c o s ch l p v ngoài có ch a nhi u
nh a d u, r i m i phơi khô. Thư ng ngâm g ng già vào trong nư c m t ngày
r i m i c o v , có khi còn làm tr ng b ng Canxi hypochlorit hay ngâm nư c
vôi ho c xông hơi diêm sinh (SO2).
2.3.3.Thành ph n hoá h c
Trong g ng có t 2 – 3% tinh d u, ngoài ra còn có ch t nh a d u (5%),
ch t béo (3,7%), tinh b t và các ch t cay như zingeron, zingerola và
shogaola. Trong ñó tinh d u g ng là ho t ch t chính.
Tinh d u g ng có α-camphen, β-phelandren, m t cacbua: zingiberen,
m t rư u sesquitecpen, m t ít xitrala bocneola và geraniola.
Nh a g m m t nh a trung tính, hai nh a axít.
Trong 3 ch t cay, Zingerola là m t ch t l ng sánh, màu vàng, không
mùi, v r t cay, ñ sôi
18 mm Hg là 235 – 2400C. B n thân ch t này không
ñơn thu n, khi cùng ñun sôi v i Ba(OH)2 s b phân gi i cho nh ng ch t
andehyt bay hơi, ch t cay có tinh th g i là zingeron và m t ch t
th d u g i
là shogaola.
Shogaola có ñ sôi 201 – 2030C. Zingeron có tinh th , ñ sôi 40 –
410C, v r t cay.
Theo Phan Văn Cư, 2005 tinh d u g ng có tác d ng kháng khu n,
kháng n m. N ng ñ t i thi u tác d ng c a tinh d u g ng v i E.coli là
40mg/l, Enterobacteria là 20mg/l và n m Candida albicans là 80mg/l.
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
10
2.3.4. Tác d ng dư c lý
G ng s ng có v cay, tính hơi m, có tác d ng ch ng l nh, tiêu ñ m,
ch n nôn giúp tiêu hóa. G ng nư ng có v cay m, ch a ñau b ng l nh ñi
ngoài. G ng khô có v cay nóng, tính hàn. V g ng tiêu phù thũng.
Trên th c nghi m, g ng có tác d ng làm giãn m ch và tăng t l
protein toàn ph n và λ - globulin trên ñ ng v t thí nghi m, ñ ng th i có kh
năng c ch ho t tính c a histamine và acetylcholine nên ñã làm gi m m c ñ
co th t cơ trơn ru t cô l p. G ng có tác d ng làm gi m cơn d
ng c a chu t
lang. Thí nghi m ti n hành sau khi cho chu t s d ng tinh d u g ng 3 tu n r i
ñưa kháng nguyên gây d
ng vào ñư ng hô h p trong bu ng khí dung ñ gây
ph n ng ph n v . Nh ng chu t s d ng tinh d u g ng không hay r t ít có
các bi u hi n c a d
ng so v i ñ i ch ng do trong g ng có y u t kháng
histamine.
Cineol trong g ng có tác d ng kích thích trên da. Khi s d ng t i
ch gây chuy n máu c c b dùng trong ñi u tr cư c chân, tê bì các chi c a
gia súc. Tác d ng kháng khu n c a g ng r t t t ñ i v i các vi khu n gây b nh
trên da.
B t r g ng có tác d ng tr b nh ñau m t h t t t hơn nhi u lo i thu c
khác. Nó làm giác m c b bi n ñ i tr nên trong, làm gi m s th m th u dư i
niêm m c và tăng ho t tính s ng c a mô m t.
Cao c n g ng có tác d ng kích thích các trung tâm v n m ch và hô
h p khi gây mê mèo, kích thích tim.
V i vi sinh v t gây b nh
G ng tươi có kh năng c ch m t s vi khu n Bacillus mycoides,
Staphyloccocus aureus và di t Trichomonas.
Tinh d u sinh khương, can khương, than khương có tác d ng c ch
Bacillus auerus, Staphyloccocus aureus, Bacillus subtilis, Streptococcus,
E.coli, Salmonella typhi…
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
11
V i ngư i và ñ ng v t
G ng có tác d ng ch ng oxy hóa, ch ng lão hóa m nh hơn c vitamin
E do ch a 12 ho t ch t ch ng oxy hóa, phòng tr s i m t, c ch s sinh s n
c a t bào ung thư, tiêu viêm, gi m ñau và di t khu n…
Gia súc, gia c m ăn g ng thư ng xuyên có tác d ng kích thích tăng tr ng.
G ng có công d ng r t l n, ñ c bi t là kh năng kháng khu n, giúp tiêu
hóa. Ch a ñau b ng do l nh, chư ng b ng, ñ y hơi, ăn u ng không tiêu, kém
ăn, nôn m a, a ch y, l ra máu, nh c ñ u, c m cúm, chân tay l nh, m ch y u,
ho m t ti ng, ho suy n, th p kh p, ng a d
ng, băng huy t.
Ngoài ra, g ng còn có các tác d ng khác như: phòng ch ng ung thư,
tăng cư ng mi n d ch, h cholesterol, ch ng c c máu ñông…
Chi t xu t rư u g ng là ho t ñ ng ch ng l i vi khu n lây nhi m ñư ng
ru t
(Salmonella
typhimurium,
Escherichia
coli,
Vibrio
cholerae
Pseudomonas aeruginosa, Helicobacter pylori), da và mô m m khác
(Staphylococcus aureus), và ñư ng hô h p (Streptococcus pyogenes,
Streptococcus pneumoniae, Haemophilus Ginger influenzae). có kháng n m
ho t ñ ng ch ng l i n m Candida albicans. (http://www.herbco.com/t-herbsinfection.aspx)
Các nghiên c u y khoa cho th y, g ng vàng có nhi u tác d ng dư c lý
như ngăn ng a cơn ñau th t ng c, kích thích tiêu hóa, tăng kh năng tình
d c... Tuy nhiên, nh ng ngư i s p ho c v a ph u thu t, ngư i ñang b ch y
máu,
c m
n ng
không
nên
dùng
dư c
li u
này.
(http://ykhoa.net/yhoccotruyen/baiviet/29_041.htm)
T p chí Nông nghi p & Hóa th c ph m c a M s ra m i ñây ñăng t i
nghiên c u c a các chuyên gia ðài Loan cho hay g ng có tác d ng r t tuy t
v i trong vi c ñi u tr b nh tiêu ch y
b nh có m c t vong r t cao
tr nh do khu n gây ra. ðây là căn
các nư c ñang phát tri n. Trong nghiên c u,
ngư i ta ñã dùng nư c chi t xu t t g ng ñ ch a b nh tiêu ch y cho chu t,
Trư ng ð i h c Nông nghi p Hà N i – Lu n văn th c sĩ khoa h c nông nghi p ……………………
12
- Xem thêm -