Tài liệu Nghiên cứu vai trò gây bệnh của vi khuẩn e. coli trong hội chứng tiêu chảy ở lợn con nuôi tại tỉnh vĩnh phúc và biện pháp phòng trị

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN TRƢỜNG ĐẠI HỌC NÔNG LÂM NGUYỄN CHÍ DŨNG NGHIÊN CỨU VAI TRÒ GÂY BỆNH CỦA VI KHUẨN E. COLI TRONG HỘI CHỨNG TIÊU CHẢY Ở LỢN CON NUÔI TẠI TỈNH VĨNH PHÚC VÀ BIỆN PHÁP PHÒNG TRỊ Chuyên ngành: Thú y Mã số: 60.64.01.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ THÚ Y Người hướng dẫn khoa học: Số hóa bởi trung tâm học liệu TS. Ngô Nhật Thắng GS.TS. Nguyễn Thị Kim Lan http://www.lrc-tnu.edu.vn/ THÁI NGUYÊN - 2013 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan công trình nghiên cứu này là của riêng cá nhân tôi. Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn này là do tôi trực tiếp nghiên cứu dưới sự hướng dẫn của Thầy TS. Ngô Nhật Thắng, GS.TS. Nguyễn Thị Kim Lan và sự giúp đỡ chân tình của các cô, chú, anh, chị phòng Vi trùng – Trung tâm chẩn đoán Thú y Trung ương, Chi cục Thú y tỉnh Vĩnh Phúc. Các số liệu trong luận văn hoàn toàn trung thực, được rút ra từ tình hình thực tế của tỉnh Vĩnh Phúc trong những năm qua và chưa từng được sử dụng để bảo vệ một học vị nào. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đã được trích rõ nguồn gốc. Thái Nguyên, tháng 09 năm 2013 Tác giả luận văn Nguyễn Chí Dũng Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ii LỜI CẢM ƠN Trong suốt 2 năm học tập, với sự nỗ lực của bản thân, tôi đã nhận được sự giúp đỡ, hướng dẫn tận tình của nhiều cá nhân và tập thể, đến nay luận văn của tôi đã được hoàn thành. Nhân dịp này, cho phép tôi được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc tới: Ban Giám hiệu trường Đại học Nông Lâm Thái Nguyên, Khoa Sau đại học, Khoa Chăn nuôi – Thú y, các thầy cô giáo đã giúp đỡ, tạo điều kiện để tôi học tập và tiếp thu kiến thức trong suốt quá trình học tập. Các cán bộ thuộc phòng Vi trùng – Trung tâm chẩn đoán Thú y Trung ương. Ban lãnh đạo, cán bộ Chi cục Thú y tỉnh Vĩnh Phúc và một số bạn đồng nghiệp đang làm việc trong lĩnh vực Chăn nuôi – Thú y. Đặc biệt là thầy giáo hướng dẫn trực tiếp: TS. Ngô Nhật Thắng – Khoa Chăn nuôi Thú y và GS. TS. Nguyễn Thị Kim Lan – Khoa Sau Đại học – những người đã tận tình hướng dẫn, giúp đỡ tôi trong suốt quá trình thực hiện đề tài. Nhân dịp hoàn thành luận văn, cho phép tôi được gửi lời cảm ơn sâu sắc tới gia đình, người thân cùng bạn bè đã động viên giúp đỡ tôi vượt qua mọi khó khăn trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và thực hiện đề tài Một lần nữa tôi xin bày tỏ lòng biết ơn, cảm ơn chân thành tới những tập thể, cá nhân đã tạo điều kiện giúp đỡ tôi hoàn thành chương trình học tập. Thái Nguyên, tháng 9 năm 2013 Tác giả luận văn Nguyễn Chí Dũng Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iii Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ iv MỤC LỤC Trang Lời cam đoan ...................................................................................................... i Lời cảm ơn ........................................................................................................ ii Mục lục ............................................................................................................. iv Danh mục các chữ viết tắt .............................................................................. viii Danh mục bảng biểu.......................................................................................... x Danh mục biểu đồ, sơ đồ ................................................................................. xii MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1 1. Đặt vấn đề...................................................................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu ...................................................................................... 2 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn....................................................................... 2 Chƣơng 1: TỔNG QUAN TÀI LIỆU ............................................................ 3 1.1. Tình hình nghiên cứu về hội chứng tiêu chảy ở lợn .................................. 3 1.1.1. Nguyên nhân do vi khuẩn ....................................................................... 3 1.1.2. Nguyên nhân do vi rút ............................................................................. 5 1.1.3. Nguyên nhân do ký sinh trùng ................................................................ 6 1.1.4. Ảnh hưởng của môi trường, khí hậu ....................................................... 7 1.1.5. Ảnh hưởng của chăm sóc, nuôi dưỡng không đúng kỹ thuật ................. 7 1.2. Tình hình nghiên cứu về vi khuẩn E.coli gây bệnh tiêu chảy ở lợn .......... 8 1.2.1. Tình hình nghiên cứu trong nước ............................................................ 8 1.2.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài ...................................................... 11 1.3. Một số đặc tính sinh vật, hoá học của vi khuẩn E.coli ............................ 14 1.3.1. Đặc tính về hình thái ............................................................................. 14 1.3.2. Đặc tính nuôi cấy .................................................................................. 15 1.3.3. Đặc tính sinh hoá ................................................................................... 16 1.3.4. Sức đề kháng ......................................................................................... 16 1.3.5. Cấu trúc kháng nguyên của vi khuẩn E.coli ......................................... 17 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ v 1.4. Các yếu tố gây bệnh của vi khuẩn E.coli ................................................. 21 1.4.1. Các yếu tố không phải là độc tố ............................................................ 22 1.4.2. Các độc tố gây bệnh của vi khuẩn E. coli ............................................. 26 1.5. Cơ chế gây bệnh của vi khuẩn E.coli ....................................................... 29 1.6. Bệnh tiêu chảy do E.coli ở lợn con .......................................................... 31 1.6.1. Triệu chứng ........................................................................................... 31 1.6.2. Bệnh tích ............................................................................................... 31 1.6.3. Điều trị................................................................................................... 32 1.6.4. Phòng bệnh ............................................................................................ 33 Chƣơng 2: ĐỐI TƢỢNG, NGUYÊN LIỆU, NỘI DUNG VÀ PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ................................................................ 36 2.1. Đối tượng, địa điểm và thời gian nghiên cứu .......................................... 36 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 36 2.1.2. Địa điểm nghiên cứu ............................................................................. 36 2.1.3. Thời gian nghiên cứu ............................................................................ 36 2.2. Nội dung nghiên cứu ................................................................................ 36 2.3. Phương pháp nghiên cứu .......................................................................... 37 2.3.1. Phương pháp nghiên cứu dịch tễ học .................................................... 37 2.3.2. Phương pháp phân lập vi khuẩn E. coli trên môi trường nuôi cấy ....... 37 2.3.3. Phương pháp xác định đặc tính sinh hoá của vi khuẩn E. coli ............. 38 2.3.4. Xác định serotype kháng nguyên O vi khuẩn E. coli bằng phản ứng ngưng kết nhanh trên phiến kính ............................................................. 39 2.3.5. Xác định kháng nguyên K88 bằng phản ứng ngưng kết nhanh trên phiến kính ................................................................................................. 40 2.3.6. Phương pháp xác định các yếu tố gây bệnh của vi khuẩn E. coli ......... 40 2.3.7. Thử nghiệm các biện pháp phòng, điều trị bệnh tiêu chảy ở lợn con do vi khuẩn E. coli gây ra ......................................................................... 43 2.3.8. Phương pháp xử lý số liệu..................................................................... 43 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vi 2.4. Nguyên liệu dùng trong nghiên cứu ......................................................... 44 2.4.1. Mẫu bệnh phẩm ..................................................................................... 44 2.4.2. Các loại môi trường, hoá chất ............................................................... 44 2.4.3. Động vật thí nghiệm .............................................................................. 44 2.4.4. Các loại hoá chất môi trường ................................................................ 44 2.3.5. Các loại kháng huyết thanh chuẩn để định type vi khuẩn E. coli phân lập được .................................................................................................. 45 2.4.6. Các loại hoá chất và môi trường dùng trong phản ứng PCR ................ 45 2.4.7. Máy móc thiết bị ................................................................................... 46 Chƣơng 3: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ........................ 47 3.1 Tình hình chăn nuôi và dịch bệnh ở Vĩnh Phúc ........................................ 47 3.1.1. Tình hình chăn nuôi gia súc, gia cầm.................................................... 47 3.1.2. Tình hình dịch bệnh trên đàn gia súc .................................................... 48 3.2. Kết quả điều tra tình hình lợn con mắc bệnh tiêu chảy trong năm 2013 trên 3 huyện của tỉnh Vĩnh Phúc ............................................................ 48 3.2.1. Kết quả điều tra tỷ lệ lợn con mắc bệnh tiêu chảy và chết do tiêu chảy .......................................................................................................... 48 3.2.2. Kết quả điều tra lợn con mắc bệnh tiêu chảy theo tuổi tại 3 huyện của tỉnh Vĩnh Phúc .......................................................................................... 52 3.2.3. Kết quả điều tra tỷ lệ lợn con mắc bệnh tiêu chảy theo các tháng trong năm tại 3 huyện của tỉnh Vĩnh Phúc ...................................................... 55 3.2.4. Kết quả điều tra tỷ lệ lợn con mắc bệnh tiêu chảy theo kiểu chuồng nuôi tại 3huyện của tỉnh Vĩnh Phúc ................................................... 58 3.2.5. Kết quả điều tra lợn con mắc bệnh tiêu chảy theo giống lợn tại 3 huyện ...................................................................................................... 61 3.3. Đặc điểm bệnh tích đại thể của lợn con mắc bệnh tiêu chảy do E. coli gây ra tại 3 huyện của tỉnh Vĩnh Phúc ..................................................... 63 3.4. Kết quả phân lập vi khuẩn E. coli ở lợn con theo mẹ tại Vĩnh Phúc ....... 64 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ vii 3.4.1. Kết quả nuôi cấy phân lập vi khuẩn E. coli gây bệnh tiêu chảy ở lợn con ......................................................................................................... 64 3.4.2. Kết quả phân lập vi khuẩn E. coli từ các bệnh phẩm ............................ 66 3.5. Kết quả kiểm tra một số đặc tính sinh vật hoá học của vi khuẩn E. coli phân lập được ........................................................................................... 67 3.6. Kết quả xác định serotype kháng nguyên O của các chủng E. coli phân lập được .................................................................................................. 68 Biểu đồ 3.5: So sánh tỷ lệ các serotype kháng nguyên O phân lập được ....... 69 3.7. Kết quả xác định khả năng bám dính và khả năng sản sinh độc tố của các chủng vi khuẩn E. coli nhóm ETEC................................................... 70 3.7.1. Kết quả xác định khả năng bám dính của các chủng vi khuẩn E. coli ........ 70 3.7.2. Kết quả xác định khả năng sản sinh độc tố của vi khuẩn E. coli phân lập được .................................................................................................. 72 3.7.3. Tổ hợp các yếu tố gây bệnh mang trong các chủng E. coli phân lập được trên địa bàn 3 huyện tại Vĩnh Phúc .................................................. 74 3.8. Kiểm tra độc lực của vi khuẩn E. coli bằng tiêm truyền chuột bạch ....... 77 3.9. Kết quả xác định tính mẫn cảm của vi khuẩn E. coli phân lập được với một số loại kháng sinh và hoá dược.......................................................... 79 3.10. Kết quả đánh giá bước đầu hiệu lực của vacxin phòng bệnh tiêu chảy cho lợn con.............................................................................................. 81 3.11. Kết quả thử nghiệm một số phác đồ điều trị bệnh tiêu chảy do E.coli gây ra ở lợn con của 3 huyện tại Vĩnh Phúc ..................................... 85 Chƣơng 4: KẾT LUẬN VÀ ĐỀ NGHỊ ........................................................ 88 4.1. Kết luận .................................................................................................... 88 4.2. Đề nghị ..................................................................................................... 89 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 91 HÌNH ẢNH MINH HỌA Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ viii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT AMP Adenosine 5’-monophosphate BHI Brain-heart infusion ColV Colicin V DGTP 2’ deoxy guanosine triphosphate DNA Deoxyribonucleic acid EaggEC Enteroaggregative E. coli Escherichia coli EMB Eosin Methylene Blue Agar Ent Enterotoxin (Độc tố đường ruột) EPEC Enteropathogenic Escherichia coli (Mầm bệnh độc tố đường ruột của E.coli) ETEC Enterotoxigenic Escherichia Coli (Độc tố đường ruột của E.coli) Hly Haemolyzin F Fimbriae (Yếu tố bám dính) LT Heat-Labile enterotoxin (Độc tố không chịu nhiệt) LTa Heat-Labile enterotoxin a LTb Heat-Labile enterotoxin b PCR Polymerase Chain Reaction (Yếu tố bám dính) SLT Shiga-like toxin SLTI Shiga-like toxin I SLTII Shiga-like toxin II ST Heat-stable enterotoxin (độc tố chịu nhiệt) ST (a,b) Heat-stable enterotoxin (a,b) ST1 Shiga like toxin 1 ST2 Shiga like toxin 2 Stx2e Shiga toxin 2e VT2e Verocytotoxin 2e VTEC Verotoxigenic Escherichia Coli Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ ix Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ x DANH MỤC BẢNG BIỂU Trang Bảng 3.1: Số lượng gia súc, gia cầm tỉnh Vĩnh Phúc từ 2008 - 2012............. 47 Bảng 3.2: Tình hình dịch bệnh trên đàn lợn 2012 – 2013 .............................. 48 Bảng 3.3: Kết quả điều tra tỷ lệ lợn con mắc bệnh tiêu chảy và chết do tiêu chảy tại 3 huyện của tỉnh Vĩnh Phúc .............................................. 49 Bảng 3.4: Kết quả điều tra lợn con mắc bệnh tiêu chảy theo tuổi .................. 52 Bảng 3.5: Kết quả điều tra tỷ lệ lợn con mắc bệnh tiêu chảy theo các tháng trong năm ........................................................................................ 56 Bảng 3.6: Kết quả điều tra tỷ lệ lợn con mắc bệnh tiêu chảy theo kiểu chuồng nuôi ..................................................................................... 60 Bảng 3.7: Kết quả điều tra lợn con mắc bệnh tiêu chảy theo loại lợn ............ 62 Bảng 3.8: Bệnh tích đại thể của lợn con mắc bệnh tiêu chảy tại 3 huyện của tỉnh Vĩnh Phúc ................................................................................ 63 Bảng 3.9: Kết quả phân lập vi khuẩn E. coli từ phân của lợn con bị tiêu chảy .. 65 Bảng 3.10: Kết quả phân lập vi khuẩn E. coli từ các bệnh phẩm lợn con bị tiêu chảy .......................................................................................... 66 Bảng 3.11: Kết quả giám định một số đặc tính sinh hóa của các chủng E. coli phân lập được ........................................................................... 67 Bảng 3.12: Kết quả xác định serotype kháng nguyên 0 của các chủng E.coli phân lập được .................................................................................. 69 Bảng 3.13: Kết quả xác định khả năng bám dính của các chủng vi khuẩn E. coli phân lập được ........................................................................... 71 Bảng 3.14: Kết quả xác định khả năng sản sinh độc tố của vi khuẩn E.coli .. 73 Bảng 3.15: Tổ hợp các yếu tố gây bệnh mang trong các chủng E.coli ........... 75 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ xi Bảng 3.16: Các yếu tố gây bệnh của chủng E. coli được lựa chọn để thử độc lực ............................................................................................. 77 Bảng 3.17: Kết quả kiểm tra độc lực của một số chủng vi khuẩn E. coli trên chuột bạch ................................................................................ 78 Bảng 3.18: Kết quả kiểm tra kháng sinh đồ vi khuẩn E. coli phân lập được........ 79 Bảng 3.19: Kết quả đánh giá bước đầu hiệu lực của vac xin phòng bệnh tiêu chảy cho lợn con ...................................................................... 83 Bảng 3.20: Kết quả thử nghiệm một số phác đồ điều trị bệnh tiêu chảy ở lợn con do vi khuẩn E. coli gây ra .................................................. 86 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ xii DANH MỤC BIỂU ĐỒ, SƠ ĐỒ Trang Biểu đồ 3.1: So sánh số lợn ốm và lợn chết trong tổng đàn ........................... 50 Biểu đồ 3.2: So sánh tỷ lệ lợn con tiêu chảy theo các nhóm ngày tuổi .......... 53 Biểu đồ 3.3: Sự ảnh hưởng của nhiệt độ và độ ẩm các tháng trong năm đến tỷ lệ tiêu chảy ở lợn con .................................................................. 57 Biểu đồ 3.4: So sánh tỷ lệ lợn mắc tiêu chảy theo kiểu chuồng nuôi khác nhau ........................................................................................ 60 Biểu đồ 3.6: So sánh các nhóm yếu tố gây bệnh trong các chủng E. coli phân lập được .................................................................................. 75 Sơ đồ 2.1: Các bước tiến hành thí nghiệm ...................................................... 37 Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 1 MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Để đáp ứng nhu cầu ngày càng cao về chất lượng lương thực, thực phẩm, nhất là các sản phẩm có nguồn gốc từ động vật - một thứ đồ ăn cần thiết đối với mỗi gia đình hàng ngày, không thể không nói đến tầm quan trọng của ngành chăn nuôi gia súc gia cầm. Muốn cung cấp cho thị trường những sản phẩm ngon, sạch, công tác chăn nuôi thú y, đặc biệt là phòng chống dịch bệnh cần phải được đặt lên hàng đầu, nhất là những cơ sở chăn nuôi tập trung theo hướng công nghiệp. Sau khi Việt Nam gia nhập WTO, thị trường kinh tế được mở rộng, việc xuất nhập khẩu con giống và các sản phẩm nguồn gốc động vật được quan tâm nhiều hơn. Làm thế nào để có con giống tốt, chất lượng thịt đạt tiêu chuẩn quốc tế, trong khi dich bệnh xảy ra tràn lan khắp nơi là những bài toán đặt ra cho các nhà chăn nuôi - thú y, cho dù thời gian gần đây, nhà nước đã có nhiều chính sách hỗ trợ và đầu tư nhiều cho chăn nuôi, đặc biệt là công tác phòng chống dịch bệnh, nhiều dự án đã giúp người nông dân vốn và kỹ thuật để tăng năng suất chăn nuôi. Từ trước đến nay, tiêu chảy vẫn là một trong những nguyên nhân gây thiệt hại lớn cho ngành chăn nuôi, đặc biệt là chăn nuôi lợn. Bệnh xảy ra ở lợn mọi lứa tuổi, gây chết nhiều và điều trị ít hiệu quả, nhất là ở lợn con trước cai sữa. Có rất nhiều nguyên nhân có thể gây ra hội chứng tiêu chảy (E. coli, Clostridium perfringens, Rotavirus, virus gây viêm dạ dày ruột truyền nhiễm và các ký sinh trùng như cầu trùng, giun đũa…), trong đó, vi khuẩn E. coli vẫn được đánh giá là nguyên nhân gây bệnh phổ biến và quan trọng nhất. Ở nước ta, bệnh xảy ra quanh năm. nhưng rầm rộ nhất vẫn là cuối đông và đầu xuân do khí hậu thay đổi đột ngột, lạnh, mưa nhiều, ẩm ướt, đây là Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 2 điều kiện lý tưởng để vi khuẩn E. coli phát tán và gây bệnh. Các yếu tố kể trên, kết hợp với các điều kiện chăm sóc, nuôi dưỡng không tốt sẽ làm phát sinh ra bệnh và gây thiệt hại lớn về kinh tế. Ở Vĩnh Phúc hội chứng tiêu chảy ở lọn con là một trong những nguyên nhân gây chết nhiều và điều trị ít hiệu quả nhất, là nỗi lo thường trực của người chăn nuôi lợn nái sinh sản. Vì vậy, để có cơ sở khoa học cho việc nghiên cứu, xây dựng biện pháp phòng và điều trị bệnh có hiệu quả, nhằm hạn chế những thiệt hại do vi khuẩn E.coli gây ra cho lợn con, chúng tôi tiến hành nghiên cứu đề tài “Nghiên cứu vai trò gây bệnh của vi khuẩn E. coli trong hội chứng tiêu chảy ở lợn con nuôi tại tỉnh Vĩnh Phúc và biện pháp phòng trị” 2. Mục tiêu nghiên cứu Xác định được một số yếu tố gây bệnh của vi khuẩn E. coli phân lập được từ lợn con bị tiêu chảy nuôi tại 3 huyện tại Tỉnh Vĩnh Phúc. Đề xuất phác đồ điều trị bệnh tiêu chảy ở lợn con đạt hiệu quả cao. 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn Công trình đã chứng minh vai trò của vi khuẩn E. coli trong hội chứng tiêu chảy ở lợn con nuôi tại 3 huyện của tỉnh Vĩnh Phúc. Kết quả nghiên cứu của đề tài là cơ sở khoa học cho các nghiên cứu tiếp theo, đồng thời bổ sung tài liệu tham khảo cho cán bộ thú y và người chăn nuôi. Kết quả nghiên cứu đưa ra phác đồ điều trị có hiệu quả giúp cho thú y cơ sở các hộ chăn nuôi phòng trị bệnh tiêu chảy cho lợn, góp phần giảm thiệt hại và tăng thu nhập cho người chăn nuôi. Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 3 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÀI LIỆU 1.1. Tình hình nghiên cứu về hội chứng tiêu chảy ở lợn Tiêu chảy là biểu hiện lâm sàng của quá trình bệnh lý đặc thù của đường tiêu hoá. Hiện tượng lâm sàng này tuỳ theo đặc điểm, tính chất diễn biến, tuỳ theo độ tuổi mắc bệnh, tuỳ theo yếu tố được coi là nguyên nhân chính mà nó được gọi theo nhiều tên bệnh khác nhau như bệnh lợn con phân trắng, bệnh tiêu chảy sau cai sữa, chứng khó tiêu, chứng rối loạn tiêu hoá. Với bất cứ cách gọi thế nào thì tiêu chảy luôn được đánh giá là triệu chứng phổ biến trong các dạng bệnh của đường tiêu hoá, xảy ra mọi lúc, ở mọi nơi và đặc biệt là ở gia súc non với biểu hiện triệu chứng là ỉa chảy, mất nước và chất điện giải, suy kiệt, dẫn đến có thể chết do truỵ tim mạch (Radostits. O.M và cs 1994) [65]. Nhìn chung, tiêu chảy là một hội chứng bệnh lý liên quan đến rất nhiều yếu tố như dinh dưỡng, chăm sóc, điều kiện ngoại cảnh, ký sinh trùng, vi khuẩn, vi rút trong đó có yếu tố là nguyên phát, có yếu tố là nguyên nhân thứ phát và việc phân biệt rõ ràng nguyên nhân gây tiêu chảy là rất khó khăn. Cho dù bất cứ nguyên nhân nào dẫn đến tiêu chảy thì hậu quả của nó cũng là gây viêm nhiễm, tổn thương thực thể đường tiêu hoá và cuối cùng là quá trình nhiễm khuẩn (Trịnh Văn Thịnh 1964) [35], (Hồ Văn Nam và cộng sự 1997) [17]. Bằng rất nhiều công trình nghiên cứu, các nhà khoa học đã đưa ra những nguyên nhân chính gây hội chứng tiêu chảy ở lợn như sau: 1.1.1. Nguyên nhân do vi khuẩn Trong đường ruột của gia súc nói chung và của lợn nói riêng có rất nhiều loài vi sinh vật sinh sống. Chúng tồn tại dưới dạng cân bằng và có lợi cho cơ thể vật chủ. Dưới tác động bất lợi nào đó, trạng thái cân bằng của khu Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 4 hệ vi sinh vật đường ruột bị phá vỡ, tất cả hoặc chỉ một loài nào đó sinh sản quá nhiều sẽ gây ra hiện tượng loạn khuẩn, hấp thu ở ruột bị rối loạn, hậu quả là lợn bị ỉa chảy. Về nguyên nhân gây bệnh tiêu chảy do vi khuẩn cho đến nay đã có nhiều nghiên cứu nói đến vai trò của vi khuẩn E.coli: Radostits O.M và cộng sự (1994) [65] cho rằng E.coli gây bệnh cho lợn là các chủng có kháng nguyên pili và sản sinh độc tố đường ruột đóng vai trò quan trọng và phổ biến trong quá trình tiêu chảy ở lợn. Đào Trọng Đạt và cs (1996) [7] cho biết đứng đầu trong số các mầm bệnh vi khuẩn đường ruột gây tiêu chảy là E.coli 45,6%. Tạ Thị Vịnh, Đặng Khánh Vân (1996) [41] khi nghiên cứu về E.coli và Samonella cho biết tỷ lệ nhiễm E.coli độc ở lợn bình thường là 14,66% và ở lợn tiêu chảy lên tới 33,84%. Vũ Bình Minh, Cù Hữu Phú (1999) [16] khi nghiên cứu về E.coli và Samonella ở lợn tiêu chảy cho biết tỷ lệ phát hiện E.coli độc trong phân là 80% - 90% số mẫu xét nghiệm. Ngoài vi khuẩn E.coli, một loại vi khuẩn gây bệnh tiêu chảy ở lợn cũng không kém phần quan trọng là vi khuẩn Samonella: Theo Đoàn Thị Băng Tâm (1987) [33] thì sự xuất hiện của Samonella phụ thuộc vào các điều kiện chăm sóc nuôi dưỡng. Mỗi yếu tố bất lợi làm giảm sức đề kháng của vật nuôi đều phải coi là nguyên nhân tiên phát của sự xuất hiện bệnh. Phan Thanh Phượng (1988) [26] cho biết: Salmonella thường xuyên có trong đường ruột lợn và trong những điều kiện chăn nuôi, quản lý làm cho sức đề kháng của cơ thể giảm, chính vi khuẩn Salmonella trở thành độc và phát triển mạnh mẽ gây viêm ruột, ỉa chảy. Radostits O.M và cs (1994) [65] cho biết Samonella là vi khuẩn có vai trò quan trọng trong quá trình gây ra hội chứng tiêu chảy. Hiện nay các nhà Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 5 khoa học đã ghi nhận có khoảng 2.200 serotype Samonella và chia ra 67 nhóm huyết thanh dựa vào cấu trúc kháng nguyên O. Phùng Quốc Chướng (1995) [2] kết luận Salmonella có vai trò quan trọng gây nên hội chứng tiêu chảy ở lợn, đặc biệt là lợn sau cai sữa tại các tỉnh Tây Nguyên. Hồ Văn Nam và cs (1997) [17] khi nghiên cứu biến động nhiễm Salmonella ở lợn qua các lứa tuổi cho biết ở lợn con từ sơ sinh đến 2 tháng tuổi tỷ lệ nhiễm Salmonella 26,02%. Lợn 3 – 4 tháng tuổi có tỷ lệ nhiễm cao nhất 34,03%. Sau đó, ở những lợn lớn tuổi hơn tỷ lệ lại giảm dần. Lợn 5 – 8 tháng tuổi, tỷ lệ nhiễm khuẩn 16,17%; lợn 9 – 12 tháng tuổi 12,02%. Khi bị ỉa chảy, lợn bị bội nhiễm Salmonella khá rõ, vi khuẩn xuất hiện cả trong máu tim, thận. Theo Phan Thanh Phượng và cs (1996) [25] vi khuẩn yếm khí Clostridium perfringens là một trong những tác nhân gây bệnh quan trọng trong hội chứng tiêu chảy của lợn ở lứa tuổi từ 1 đến 120 ngày tuổi. ở lợn con, tỷ lệ mắc bệnh có thể đến 100% và tỷ lệ chết là 60%. Lượng vi khuẩn Clostridium perfringens chứa trong 1 g phân lợn tiêu chảy ở lứa tuổi 1- 60 ngày tuổi dao động từ 106 – 1010 CFU (Colonial forming unit); số mẫu có lượng vi khuẩn cao (108, 109, 1010) chiếm tỷ lệ 37-45%. ở lợn từ 60 đến 120 ngày tuổi bị tiêu chảy, số lượng vi khuẩn trong 1g phân ở mức 108, 109 chiếm tỷ lệ 27,14% - 37,51%. *Như vậy, các loại vi khuẩn như E.coli, Salmonella, Clostridium perfringens là những vi khuẩn thường gặp trong các loại vi khuẩn gây ra tiêu chảy cho gia súc. 1.1.2. Nguyên nhân do vi rút Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/ 6 Ngoài nguyên nhân gây bệnh tiêu chảy cho lợn do vi khuẩn còn có nguyên nhân do vi rút. Đã có nhiều công trình nghiên cứu khẳng định vai trò của một số vi rút như Rotavirus, Enterovirus, Transmissible Gastroenteritis (TGE) là những nguyên nhân chủ yếu gây viêm dạ dày- ruột và gây triệu chứng tiêu chảy đặc trưng ở lợn. Các vi rút này tác động gây viêm ruột và gây rối loạn quá trình tiêu hoá, hấp thu của lợn và cuối cùng dẫn đến triệu chứng tiêu chảy. Theo tài liệu của Bergeland (1980) (trích theo Đào Trọng Đạt 1996) [7] trong số những mầm bệnh thường gặp ở lợn trước và sau cai sữa bị bệnh tiêu chảy có rất nhiều loại vi rút: 20,9% lợn bệnh phân lập được Rotavirus; 11,2% có vi rút viêm dạ dày – ruột truyền nhiễm; 2% có Enterovirus; 0,7% có Parvovirus. 1.1.3. Nguyên nhân do ký sinh trùng Ký sinh trùng đường tiêu hóa là một trong những nguyên nhân gây tiêu chảy ở gia súc. Tác hại của chúng không chỉ là cướp chất dinh dưỡng của vật chủ mà còn tiết ra độc tố đầu độc vật chủ, làm giảm sức đề kháng, tạo điều kiện cho các bệnh khác phát sinh. Theo Phạm Văn Khuê, Phan Lục (1996) [13] chính phương thức sống ký sinh trong đường tiêu hóa của các loài giun sán đã làm tổn thương niêm mạc ruột, nhờ đó các loại mầm bệnh dễ xâm nhập, gây viêm ruột, gây rối loạn quá trình tiêu hóa hấp thu, kích thích nhu động ruột, gây tiêu chảy và hiện tượng nhiễm trùng. Khi nghiên cứu một số đặc điểm dịch tễ hội chứng tiêu chảy ở lợn tại Thái Nguyên, Nguyễn Thị Kim Lan và cs (2006) [14] đã có kết luận cầu trùng và một số loại giun tròn (giun đũa, giun tóc, giun lươn) là một trong những nguyên nhân gây tiêu chảy ở lợn từ sau cai sữa. Số hóa bởi trung tâm học liệu http://www.lrc-tnu.edu.vn/