Tài liệu phân tích chuỗi cung ứng ngành hàng gạo trường hợp gạo từ cánh đồng mẫu lớn trên đi ̣ a bà n tỉnh vĩnh long

i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn thạc sĩ “Phân tích chuỗi cung ứng ngành hàng gạo: Trường hợp gạo từ cánh đồng mẫu lớn trên đị a ban t ỉnh Vĩnh Long” là công trình ̀ nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả nghiên cứu trong Luận văn là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Mọi sự giúp đỡ cho việc thực hiện luận văn này đã được cảm ơn và các thông tin trích dẫn trong luận văn đều được chỉ rõ nguồn gốc. Vĩnh Long, Ngày 10 tháng 12 năm 2015 Tác giả Trần Hồng Đan Yến ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, trước tiên Tôi xin chân thành cảm ơn PGS.TS Bùi Văn Trịnh đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình làm luận văn tốt nghiệp. Xin chân thành cám ơn đến tất cả Quý Thầy Cô Trường Đại học Cửu Long nói chung, Quý Thầy Cô Phòng Sau Đại học, Quý Thầy Cô Khoa Quản Trị Kinh Doanh Trường Đại học Cửu Long nói riêng, cùng toàn thể Quý Thầy Cô của trực tiếp giảng dạy Tôi trong suốt quá trình học đã cung cấp cho tôi đầy đủ kiến thức, kinh nghiệm quý báu giúp cho tôi hoàn thành khóa học. Xin kính gửi đến Quý Thầy Cô, gia đình, người thân, bạn bè lời chúc luôn mạnh khỏe, hạnh phúc và thành công! Vĩnh Long, Ngày 10 tháng 12 năm 2015 Tác giả Trần Hồng Đan Yến iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ...................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN ........................................................................................................... ii MỤC LỤC ................................................................................................................ iii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT....................................... vii DANH MỤC CÁC BẢNG .................................................................................... viii DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ ................................................................ ix PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................1 1. TÍNH CẤP THIẾT ĐỀ TÀI .................................................................................1 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU .................................................................................3 2.1 Mục tiêu chung .................................................................................................3 2.2 Mục tiêu cụ thể .................................................................................................3 2.3 Câu hỏi nghiên cứu ..........................................................................................3 3. ĐỐI TƢỢNG VÀ GIỚI HẠN PHẠM VI NGHIÊN CỨU ................................3 3.1 Đối tƣợng nghiên cứu ......................................................................................3 3.2 Giới hạn phạm vi nghiên cứu .........................................................................3 3.2.1 Giới hạn nội dung nghiên cứu ..................................................................3 3.2.2 Phạm vi nghiên cứu: ..................................................................................3 3.2.3 Thời gian nghiên cứu: ...............................................................................4 4. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU ..........................................................4 4.1 Công trình nƣớc ngoài.....................................................................................4 4.2 Công trình trong nƣớc.....................................................................................5 5. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................................................7 6. TÍNH MỚI VÀ ĐÓNG GÓP ĐỀ TÀI .................................................................9 6.1 Tính mới đề tài .................................................................................................9 6.2 Đóng góp đề tài.................................................................................................9 6.2.1 Về phương diện học thuật ..........................................................................9 6.2.2 Về phương diện thực tiễn .........................................................................10 iv 7. BỐ CỤC LUẬN VĂN .........................................................................................10 Chƣơng 1. TỔNG QUAN VỀ CHỖI CUNG ỨNG ..............................................11 1.1 CHUỖI CUNG ỨNG VÀ QUẢN TRỊ CHUỖI CUNG ỨNG .......................11 1.1.1 Khái niệm chuỗi cung ứng ........................................................................11 1.1.2 Khái niệm quản trị chuỗi cung ứng ..........................................................13 1.1.3 Sự tích hợp giữa chuỗi cung ứng và chuỗi giá trị ...................................14 1.1.4 Mục tiêu của chuỗi cung ứng ....................................................................15 1.1.5 Cấu trúc chuỗi cung ứng ............................................................................16 1.1.6 Thành phần chuỗi cung ứng ......................................................................20 1.2 TỔNG QUAN NGÀNH HÀNG GẠO ĐƢỢC SẢN XUẤT TỪ CÁNH ĐỒNG MẪU LỚN...................................................................................................21 1.2.1 Cánh đồng mẫu lớn ...................................................................................21 1.2.1.1 Khái niệm ...............................................................................................21 1.2.1.2 Yêu cầu mô hình Cánh đồng lớn ..........................................................22 1.2.2 Tình hình sản xuất gạo từ cánh đồng lớn .................................................24 1.2.3 Tiềm năng và thách thức ngành hàng.......................................................25 1.2.3.1 Tiềm năng ..............................................................................................25 1.2.3.2 Thách thức .............................................................................................25 TÓM TẮT CHƢƠNG 1 ..........................................................................................27 Chƣơng 2. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG CHUỖI CUNG ỨNG NGÀNH HÀNG GẠO: TRƢỜNG HỢP GẠO TỪ CÁNH ĐỒNG LỚN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH VĨNH LONG............................................................................................................28 2.1 GIỚI THIỆU TỔNG QUAN VỀ ĐỊA BÀN NGHIÊN CỨU ........................28 2.1.1 Điều kiện tự nhiên .......................................................................................28 2.1.2 Điều kiện kinh tế xã hội ..............................................................................30 2.1.3 Cánh đồng lớn trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long ............................................31 2.1.4 Giới thiệu về ngành hàng gạo ....................................................................32 2.1.4.1 Giống và chủng loại ..............................................................................32 2.1.4.2 Những giống lúa được trồng từ CĐL trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long ...33 v 2.1.4.3 Diện tích .................................................................................................36 2.2 THỰC TRẠNG SẢN XUẤT NGÀNH HÀNG GẠO TỪ CÁNH ĐỒNG LỚN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH VĨNH LONG .........................................................38 2.2.1 Tổ chức sản xuất .........................................................................................38 2.2.2 Hỗ trợ cung ứng lúa giống xác nhận .........................................................40 2.2.2.1 Trường hợp hỗ trợ không thu hồi vốn .................................................40 2.2.2.2 Trường hợp hỗ trợ chi phí có thu hồi vốn cho các hộ sản xuất lúa giống xác nhận ..................................................................................................41 2.2.3 Hỗ trợ đầu tƣ cơ giới hóa phục vụ sản xuất .............................................42 2.2.4 Tình hình ứng dụng tiến bộ kỹ thuật vào sản xuất lúa của nông dân tại CĐL trực tiếp nhận hỗ trợ lúa giống trong 3 năm triển khai dự án “Xây dựng cánh đồng mẫu” .........................................................................................43 2.3 ĐẶC ĐIỂM CHUỖI CUNG ỨNG NGÀNH HÀNG GẠO ĐƢỢC SẢN XUẤT TỪ CÁNH ĐỒNG LỚN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH VĨNH LONG............43 2.3.1 Chuỗi cung ứng ngành hàng gạo đƣợc sản xuất từ cánh đồng lớn ........43 2.3.2 Phân tích chuỗi cung ứng ngành hàng gạo đƣợc sản xuất từ cánh đồng lớn ..........................................................................................................................45 2.3.2.1 Phân tích chuỗi cung ứng ngành hàng gạo được sản xuất từ cánh đồng lớn .............................................................................................................45 2.3.2.2 Quy trình trồng trọt chăm sóc ...............................................................51 2.3.2.3 Thu hoạch ..............................................................................................54 2.3.2.4 Quy trình từ hạt thóc thành hạt gạo .....................................................55 2.3.2.5 Phương thức giao dịch và hợp đồng ....................................................56 2.3.2.6 Phân tích kết quả hoạt động của các tác nhân trong chuỗi cung ứng ngành hàng. .......................................................................................................56 2.3.3 Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức đối với mặt hàng gạo đƣợc trồng từ CĐL trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long ......................................58 2.3.3.1 Những thuận lợi và khó khăn của các nhân trong chuỗi cung ứng mặt hàng gạo được trồng từ CĐL trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long. ....................59 vi 2.3.3.2 Phân tích điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức đối với mặt hàng gạo được trồng từ CĐL trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long......................................61 TÓM TẮT CHƢƠNG 2 ..........................................................................................65 Chƣơng 3. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CHUỖI CUNG ỨNG NGÀNH HÀNG GẠO: TRƢỜNG HỢP GẠO TỪ CÁNH ĐỒNG LỚN TRÊN ĐỊA BÀN TỈNH VĨNH LONG............................................................................................................66 3.1 NÔNG DÂN .......................................................................................................72 3.2 DOANH NGHIỆP .............................................................................................72 3.3 TRUNG TÂM GIỐNG NÔNG NGHIỆP VĨNH LONG ...............................73 3.4 SỞ NÔNG NGHIỆP & PTNN TỈNH VĨNH LONG ......................................73 3.5 SỞ KẾ HOẠCH – ĐẦU TƢ TỈNH VĨNH LONG .........................................74 3.6 SỞ CÔNG THƢƠNG, SỞ TÀI CHÍNH .........................................................75 3.7 ỦY BAN NHÂN DÂN CẤP TỈNH, HUYỆN, XÃ, LIÊN MINH HỢP TÁC XÃ, TỔ HỢP TÁC ..................................................................................................75 3.8 CẤP NHÀ NƢỚC..............................................................................................75 TÓM TẮT CHƢƠNG 3 ..........................................................................................76 KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ ................................................................................77 TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................79 PHỤ LỤC 1 ..............................................................................................................82 PHỤ LỤC 2 ..............................................................................................................87 vii DANH MỤC CÁC KÝ HIỆU, CÁC CHỮ VIẾT TẮT GAP: Thực hành sản xuất nông nghiệp tốt (Good Agriculture Production) VietGAP : Thực hành sản xuất nông nghiệp tốt theo tiêu chuẩn Việt Nam CĐML: Cánh đồng mẫu lớn CĐL: Cánh đồng lớn PTNT : Phát triển Nông thôn UBND: Ủy ban Nhân dân ĐBSCL : Đồng bằng sông Cửu Long PRA: Đánh giá nông thôn có sự tham gia (Participatory rural assessment) SMVDU: Shri Mata Vaishno Devi VFA : Hiệp hội lượng thực Việt Nam EDI : Dữ liệu điện tử SCOR: Mô hình tham chiếu trong hoạt động chuỗi cung ứng (Suplly Chain Operations Reference) viii DANH MỤC CÁC BẢNG Số hiệu bảng Tên bảng Trang Bảng 1.1 Mối quan hệ giữa các tác nhân chính trong chuỗi cung ứng 18 Bảng 2.1 Địa điểm, diện tích các CĐL của dự án 36 Bảng 2.2 Số hộ dân tham gia CĐL 37 Bảng 2.3 Số tổ hợp tác và tổ dịch vụ 38 Bảng 2.4 Số lần tập huấn chuyển giao kỹ thuật cho nông dân sản 39 xuất lúa Bảng 2.5 Số hộ nông dân và diện tích nhận hỗ trợ sản xuất lúa giống 41 cấp xác nhận có thu hồi vốn Bảng 2.6 Tỷ lệ trung bình từ lúa đã sấy khô thành gạo trắng 54 Bảng 2.7 Tính hiệu quả kinh tế của chuỗi 56 Bảng 3.1 Các giải pháp phát triển chuỗi cung ứng mặt hàng gạo từ 66 CĐL trên địa bàn Tỉnh Vĩnh Long ix DANH MỤC CÁC HÌNH VẼ, ĐỒ THỊ Tên hình vẽ, đồ thị Số hiệu hình Trang vẽ, đồ thị Hình 1.1 Cấu trúc chuỗi cung ứng theo chiều dọc và theo năng lực 16 lõi Hình 1.2 Dạng chuỗi cung ứng đơn giản 17 Hình 1.3 Chuỗi cung ứng phức tạp 17 Hình 1.4 Thành phần chuỗi cung ứng theo mô hình SCOR 19 Hình 1.5 Kênh chu chuyển lúa gạo trong chuỗi cung ứng Thailand Hình 2.1 Bản đồ tỉnh Vĩnh Long 27 Hình 2.2 Giống lúa OM 6969 33 Hình 2.3 Giống lúa OM 4900 34 Hình 2.4 Giống lúa OM 5451 34 Hình 2.5 Giống lúa OM 7347 35 Hình 2.6 Chuỗi cung ứng ngành hàng gạo được sản xuất từ cánh 43 đồng lớn trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long Hình 2.7 Chuỗi cung ứng ngành hàng gạo được sản xuất từ CĐL, 46 kênh 1 Hình 2.8 Chuỗi cung ứng ngành hàng gạo được sản xuất từ CĐL, 48 kênh 2 Hình 2.9 Chuỗi cung ứng ngành hàng gạo được sản xuất từ CĐL, 49 kênh 3 Hình 2.10 Quy trình trồng lúa 50 Hình 2.11 Giai đoạn làm đất 51 Hình 2.12 Giai đoạn gieo sạ hàng 52 Hình 2.13 Cây lúa từ gieo sạ đến thu hoạch 53 Hình 2.14 Giai đoạn thu hoạch lúa 54 Hình 2.15 Quy trình từ hạt thóc thành hạt gạo 54 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT ĐỀ TÀI Gạo được xếp vào hàng ngũ cây lương thực chính của thế giới, là loại nguyên liệu tạo ra nhiều sản phẩm đap ưng nhu câu thi ết yếu quan trọng phục vụ đời sống ́ ́ ̀ con ngươi, đặt biệt đối với các nước Châu Á. Tại Việt Nam gạo còn là sản phẩm ̀ góp phần xóa đói giảm nghèo, đảm bảo an ninh lương thực va la mặt hàng nông sản ̀ ̀ xuất khẩu chủ lực. Hiện nay, Việt Nam đang là một trong ba nươc xu ất khẩu gạo hàng đầu thế ́ giới, lương gao xuất khẩu năm 2014 Việt Nam đã xuất khẩu 6,37 triệu tấn, đạt kim ̣ ̣ ngạch 2,95 tỷ USD1. Tuy nhiên, lợi nhuận từ việc xuất khẩu gạo thu về còn thấp, thu nhập của ngươi canh tac lua g ạo còn thấp (chỉ kho ảng 200 USD/năm), các ̀ ́ ́ doanh nghiệp xuất khẩu gạo chất lượng không ổn định, khó cạnh tranh với các nước xuất khẩu gạo khác như Thái Lan, Ấn Độ. Do sản lượng và chất lượng lúa không đồng đều, phần lớn doanh nghiệp thu mua thông qua thương lái, nông dân sản xuất manh mún, mang tính tự phát, việc sản xuất lúa không được chú trọng về chất lượng mà chỉ chạy theo số lượng, phương thức sản xuất cũ chủ yếu theo kinh nghiệm, làm cho giá thành sản xuất cao, thiếu sự liên kết giữa nông dân và doanh nghiệp, tạo cơ hội cho thương lái ép giá. Nền kinh tế Việt Nam đang trong thời kỳ hội nhập, cạnh tranh thị trường gay gắt, người trồng lúa và doanh nghiệp cần phải thay đổi tư duy sản xuất nhằm nâng cao hiệu quả kinh tế. Doanh nghiệp cần có nguồn cung gạo dồi vào, sản lượng và chất lượng ổn định. Người trồng lúa cần liên kết lại, cùng sử dụng cùng giống lúa đạt chất lượng, cùng áp dụng đồng bộ một quy trình sản xuất, hướng tới vùng nguyên liệu sản xuất theo tiêu chuẩn VietGAP (thực hành sản xuất nông nghiệp tốt), qua đó có thể quản lý tốt dịch hại, giúp giảm chi phí và tăng hiệu quả sản xuất. Điều này, đồng nghĩa với việc cần phải có một mô hình trong đó liên kết nhiều nông dân tạo ra một cánh đồng lớn, việc sử dụng như trồng cùng một giống lúa chất lượng, kỹ 1 Số liệu được lấy từ nguồn thông tin của Tổng cục Hải quan, theo báo cáo của Cục Xuất nhập khẩu -Bộ Công Thương, 2015. 2 thật canh tác, thủy lợi, cơ giới hóa trong sản xuất, từ khâu vận chuyển đến khâu bảo quản, chế biến đều thực hiện đồng bộ. Kết hợp tiêu thụ sản phẩm thông qua hợp đồng giữa người trồng lúa và doanh nghiệp, nhằm đảm bảo lượng cung với số lượng và chất lượng ổn định theo nhu cầu của thị trường. Đáp ứng được nhu cầu đó, Mô hình cánh đồng mẫu lớn (CĐML) hay còn gọi là cánh đồng lớn (CĐL) một mô hình hiện đại, một quy trình khép kín sản xuất với sự liên kết của bốn nhà, mang lại nhiều lợi ích thiết thực. Để mô hình cánh đồng lớn có thể cạnh tranh trong môi trường kinh doanh hiện nay, việc phân tích các yếu tố môi trường bên trong, bên ngoài cánh đồng để tìm ra các điểm mạnh điểm yếu từ đó kết hợp các điểm lại với nhau để tìm ra và khắc phục những khuyết điểm, tạo sự liên kết chặt chẽ, bền vững giữa những mắc xích quan trọng tạo nên chuỗi liên kết, từ khâu chọn giống lúa, đến kỹ thuật canh tác của nông dân, khâu thu mua của doanh nghiệp, và cuối cùng là đến tay người tiêu dùng một sản phẩm chất lượng, an toàn, giá cả hợp lý. Phát triển cánh đồng lớn là chủ trương là mục tiêu hành động chính quyền địa phương, đã được Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn phát động vào ngày 26/3/2011, tạo điều kiện cho mô hình cánh đồng mẫu lớn ngày càng phát triển rộng rãi và đã gặt hái được thành công bước đầu. Tuy nhiên vì mô hình này còn mới, cho nên vẫn còn nhiều mặt hạn chế cần được khắc phục, như nhiều cánh đồng lớn vẫn năng suất chưa cao, đầu ra không ổn định. Vì vậy, cần phải đánh giá thực trạng sản xuất gạo từ cánh đồng mẫu lớn, để xây dựng một chuỗi cung ứng hoàn chỉnh, phục vụ cho việc tồn tại và phát triển bền vững của cánh đồng mẫu lớn trong cuộc cạnh tranh gay gắt trên thị trường ngày nay. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả nhận thấy việc chọn đề tài luận văn “Phân tích chuỗi cung ứng ngành hàng gạo: Trường hợp gạo từ cánh đồng mẫu lớn trên đị a ban tỉnh Vĩnh Long” là cần thiết, giúp tăng năng suất, giảm chi phí sản ̀ xuất, hạ giá thành, nâng cao hiệu quả và tăng thêm thu nhập cho nông dân. Đồng thơi lam phong phu thêm ly luân vê chuôi nganh hang tai môt đị a ban cu thê la t ̀ ̀ ́ ́ ̣ ̀ ̃ ̀ ̀ ̣ ̣ ̀ ̣ ̉ ̀ cánh đồng mẫu lớn trên địa bàn tĩ nh Vĩ nh long. ừ 3 2. MỤC TIÊU NGHIÊN CỨU 2.1 Mục tiêu chung Phân tích thực trạng chuỗi cung ứng gạo từ cánh đồng mẫu lớn trên đị a ban ̀ tỉnh Vĩnh Long va trên cơ sơ đo , gợi ý giai phap hoan thiên và phat triên chuôi cung ̀ ̉ ́ ̉ ́ ̀ ̣ ́ ̉ ̃ ứng gạo trên địa bàn nghiên cứu. 2.2 Mục tiêu cụ thể Từ mục tiêu chung, đề tài cần giải quyết 03 mục tiêu cụ thể như sau: (1) Đánh giá thưc trang xây dựng chuỗi cung ứng gạo từ cánh đồng mẫu lớn ̣ ̣ trên đị a ban tỉnh Vĩnh Long; ̀ (2) Phân tí ch cac tác nhân ảnh hưởng đến chuỗi cung ứng gạo t ừ cánh đồng ́ lớn mẫu trên đị a ban tỉnh Vĩnh Long; ̀ (3) Gợi ý giải pháp hoàn thiện và phat triên chuôi cung ưng gao cho đị a ban ́ ̉ ̃ ́ ̣ ̀ nghiên cứu. 2.3 Câu hỏi nghiên cứu - Thế nào là chuỗi cung ứng? - Tình hình chuỗi cung ứng gạo trên địa bàn nghiên cứu như thế nào ? - Mô hình chuỗi cung ứng gạo trên địa bàn nghiên cứu như thế nào ? - Giải pháp để xây dựng chuỗi cung ứng ngành hàng gạo ra sao ? 3. ĐỐI TƢỢNG VÀ GIỚI HẠN PHẠM VI NGHIÊN CỨU 3.1 Đối tƣợng nghiên cứu Phân tích kết quả hoạt động của các tác nhân trong chuỗi cung ứng ngành hàng gạo như: Hộ nông dân trồng lúa, nhà cung cấp lúa giống, doanh nghiệp. 3.2 Giới hạn phạm vi nghiên cứu 3.2.1 Giới hạn nội dung nghiên cứu Luận văn tập trung nghiên cứu các tác nhân tham gia vào chuỗi cung ứng ngành hàng gạo được sản xuất từ cánh đồng mẫu lớn, từ đó đưa ra những giải pháp tối ưu dựa theo thực tiễn nghiên cứu. 3.2.2 Phạm vi nghiên cứu: - Về không gian: 4 Nghiên cứu thực hiện từ những cánh đồng mẫu lớn thuộc dự án do Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn (Sở Nông nghiệp & PTNT) tỉnh Vĩnh Long quản lý. Đây là dự án lớn của tỉnh có diện tích sản xuất lúa tham gia cánh đồng mẫu theo quy mô lớn. - Về thời gian: Luận văn nghiên cứu sử dụng dữ liệu được thu thập trong khoảng thời gian chủ yếu từ tháng 9/2011 đến tháng 9/2014. Trong đó, dữ liệu thứ cấp được sử dụng từ những báo cáo của Tổng cục thống kê, Cục thống kê Vĩnh Long, các báo cáo của Bộ Nông nghiệp & PTNT, Sở Nông nghiệp & PTNT Vĩnh Long. Dữ liệu sơ cấp thu thập từ những bảng khảo sát. 3.2.3 Thời gian nghiên cứu: - Thời gian dự kiến thực hiện từ tháng 2/2015 - 12/2015; - Thời gian thu thập thông tin từ phỏng vấn: Từ tháng 7 đến tháng 11/2015. 4. TỔNG QUAN TÀI LIỆU NGHIÊN CỨU Trong thời đại toàn cầu hóa hiện nay, cùng với sự biến động không ngừng của thị trường, để tạo cho mình một lợi thế cạnh tranh vấn đề “Chuỗi cung ứng” phải được nhìn nhận một cách đúng đắng, đầy đủ, mỗi một quá trình sản xuất cần phải có một chuỗi cung ứng vận hành một cách linh hoạt, và hiệu quả. Đó cũng là lý do vì sao ngày nay có rất nhiều đề tài nghiên cứu chuyên sâu về chuỗi cung ứng trong và ngoài nước. 4.1 Công trình nƣớc ngoài Ấn Độ và Thái Lan là hai nước có lượng gạo xuất khẩu hàng đầu thế giới, cũng là hai quốc gia đối thủ của Việt Nam trên thị trường gạo xuất khẩu. Cũng như Việt Nam nhận thấy tầm quan trọng của chuỗi cung ứng mặt hàng gạo nhiều nghiên cứu về chuỗi cung ứng gạo đã được thực hiện mang nhằm mang lại hiệu quả cao cho chuỗi cung ứng gạo. Visha Sharma, Sunil Giri và Siddharth Shankar Rai là những nhà nghiên cứu, giáo sư của trường đại học Shri Mata Vaishno Devi (SMVDU) ở Ấn Độ (2013) [tr25-36] đã nghiên cứu về “Quản lý chuỗi cung ứng gạo của Ấn Độ: Trường hợp gạo được chế biến từ công ty”. Các nhà nghiên cứu đã 5 tiến hành nghiên cứu chuỗi cung ứng gạo theo hướng xuôi dòng của chuỗi cung ứng, vẽ ra mô hình của chuỗi cung ứng, để từ đó tìm ra những giải pháp tối ưu như giảm tối thiểu chi phí trung gian, quản lý hàng tồn kho, tạo sự liên kết cho các cá nhân trong chuỗi sao cho tăng cường tính linh động của chuỗi để có thích ứng với những thay đổi của thị trường, và cuối cùng là thiết kế lại cấu trúc mới cho chuỗi cung ứng, đưa ra những đề xuất để chuỗi cung ứng hoạt động hiệu quả hơn. “Chuỗi cung ứng và quản lý logistics trong việc xuất khẩu gạo” ở Thái Lan đã được Palapan Kampan nghiên cứu bắt đầu từ quy trình trồng lúa của người nông dân, có sự hỗ trợ của chính phủ và khoa học nông nghiệp, kế đến là quy trình từ đại lý, nhà kho, nhà phân phối, sự kiểm soát chất lượng, quản lý hệ thống thông tin, nhà bán lẻ người tiêu dùng và thị trường mục tiêu. Từ đó tác giả đã đưa ra mô hình chuỗi cung ứng và quản lý logistics trong quá trình xuất khẩu gạo của Thái Lan bao gồm làm rõ nguồn gốc của những dòng chảy trong chuỗi. 4.2 Công trình trong nƣớc Ngày nay, vấn đề về chuỗi cung ứng cũng rất được quan tâm, các công trình nghiên cứu chuyên sâu về chuỗi cung ứng trong nước như: Lý thuyết chuỗi cung ứng và thực trạng chuỗi cung ứng tại tập đoàn bán lẻ Walmart, định hướng và giải pháp xây dựng mô hình quản trị chuỗi cung ứng nội bộ tại Công ty Scavi, xây dựng chuỗi cung mặt hàng cá tra xuất khẩu khu vực đồng bằng sông Cửu Long,... Trong quá trình nghiên cứu đề tài luận văn tác giả đã tham khảo một số đề tài chuỗi cung ứng về nông nghiệp, có nội dung gần gũi với luận văn nghiên cứu nhằm làm phong phú thêm về cơ sở lý thuyết lẫn phương pháp nghiên cứu, từ đó tìm ra hướng đi mới cho mình. Bắt đầu từ những đề tài có mục tiêu gần giống với luận văn như: Trần Thị Ba (năm 2008) đã nghiên cứu về “Chuỗi cung ứng rau đồng bằng sông Cửu Long theo hướng Gap”. Với mục đích phân tích những điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, thách thức của rau đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), đưa ra giải pháp quản lý chuỗi cung ứng rau của ĐBSCL theo hướng GAP. Nhằm tạo ưu thế cạnh tranh, nâng cao năng suất cho sản phẩm nông nghiệp và cải thiện đời sống kinh tế hộ gia 6 đình. Giống như việc xuất khẩu lúa, “Phân tích chuỗi cung ứng ngành hàng nấm rơm tỉnh Hậu Giang” Lê Thị Thanh Hiếu (2009) đã nghiên cứu phân tích chuỗi cung ứng nấm rơm, mặc dù đứng thứ ba trên thế giới về xuất khẩu nấm rơm nhưng hiện tại nấm rơm ở nước vẫn còn mang tính chất nhỏ lẻ, không đảm bảo các tiêu chuẩn quốc tế, lượng cung thấp hơn nhu cầu nhưng lượng nấm rơm sản xuất ra không biết bán cho ai trong khi các doanh nghiệp thì vẫn đang khan hiếm nguồn sản phẩm nấm rơm, lợi nhuận đạt được của người trồng nấm không cao, đời sống bấp bênh. Tác giả đã dùng phương pháp phân tích ma trận SWOT, để tìm và xác định các điểm mạnh, điểm yếu, cơ hội, đe dọa kết hợp với các phương pháp khác như phân tích lỗ hỏng, phân tích lợi nhuận marketing, và đưa ra những giải pháp để giúp ngành hàng nấm rơm tỉnh Hậu Giang phát triển ổn định và bền vững. Kế tiếp là những nghiên cứu có nội dung liên quan đến mặt hàng tác giả đang nghiên cứu. Từ nghiên cứu của Võ Thị Thanh Lộc, Nguyễn Phú Son (2011), “Phân tích chuỗi giá trị lúa gạo vùng đồng bằng sông Cửu Long”, đã đi sâu nghiên cứu , phân tích chuỗi giá trị lúa gạo nội địa, xuất khẩu, phân tích kinh tế chuỗi nhấn mạnh phân phối lợi ích, chi phí, giá trị gia tăng cũng như tổng lợi nhuận của mỗi tác nhân và toàn chuỗi, phân tích hậu cần, rủi ro và chính sách hỗ trợ có liên quan, phân tích SWOT liên quan đến mặt mạnh, mặt yếu, cơ hội và nguy cơ cũng như xác định các vấn đề về chất lượng sản phẩm của chuỗi. Cuối cùng, nghiên cứu còn đề cập đến các chiến lược nâng cấp chuỗi và các giải pháp về chính sách nhằm để tăng giá trị gia tăng, thu nhập và lợi nhuận, lợi thế cạnh tranh cũng như phát triển bền vững ngành hàng lúa gạo ở ĐBSCL nói riêng và Việt Nam nói chung. Cho đến nghiên cứu của Lê Nguyễn Đoan Khôi, Nguyễn Ngọc Vàng (2012), “Giải pháp nâng cao hiệu quả tiêu chuẩn sản xuất tiêu thụ lúa gạo - trường hợp cánh đồng mẫu lớn tại An Giang”. Nghiên cứu tập trung so sánh hiệu quả sản xuất lúa ở “cánh đồng mẫu lớn” có cho hiệu quả cao hơn, ổn định hơn, làm tăng thu nhập, ổn định và giảm rủi ro sản xuất so với các hộ sản xuất ngoài cánh đồng mẫu lớn. Dựa vào kết quả nghiên cứu làm cơ sở định hướng và phát triển mô hình trong tương lai. Từ những nghiên cứu trên đã giúp cho tác giả có cái nhìn tổng quan về 7 tình hình chung của nông sản, những điểm mạnh, điểm yếu, khó khăn, lợi thế cạnh tranh trên thị trường cũng như về phương pháp nghiên cứu nhằm tìm ra những vấn đề của chuỗi và từ đó làm cơ sở cho các giải pháp khắc phục sau đó. Tóm lại, từ các nghiên cứu trên cho thấy, quản lý chuỗi cung ứng là yêu cầu cấp thiết được đặt ra cho nhiều ngành hàng hiện nay trong đó có mặt hàng gạo mà tác giả tiến hành nghiên cứu trong luận văn này. Việc hoàn thiện mô hình chuỗi cung ứng không chỉ giúp doanh nghiệp giảm chi phí, tối đa hóa lợi nhuận mà còn mang lại sự liên kết chặt chẽ giữa các tác nhân tham gia trong chuỗi cung ứng. Quản lý chuỗi cung ứng tốt cũng là tiền đề cho xúc tiến xuất khẩu nhiều mặt hàng chủ lực của quốc gia. Tuy nhiên, nhìn từ thực tế hiện nay nhiều doanh nghiệp Việt Nam vẫn chưa đánh giá đúng tầm quan trọng của chuỗi cung ứng, nên việc hoàn thiện và quản lý mô hình chuỗi cung ứng vẫn còn là một bài toán khó. Từ các tài liệu lược khảo trên tác giả rút ra được, phương pháp chọn mẫu nghiên cứu (số mẫu, đối tượng nghiên cứu như: nhà sản xuất, nhà cung cấp, khách hàng), các chỉ tiêu nghiên cứu chuỗi cung ứng, phương pháp phân tích số liệu, phương pháp phân tích ma trận SWOT kết hợp phỏng vấn sâu chuyên gia để tìm giải pháp chung và giải pháp riêng cho từng tác nhân góp phần hoàn thiện chuỗi cung ứng. 5. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 5.1 Phƣơng pháp thu thập thông tin 5.1.1 Kích cỡ mẫu điều tra Dựa theo phương pháp lấy mẫu thuận tiện để dự kiến kích thước cỡ mẫu, cỡ mẫu được lấy khoảng N=150 bảng câu hỏi phỏng vấn nông dân trồng lúa trên CĐL để thu thập dữ liệu nghiên cứu thông qua mẫu điều tra, bảng câu hỏi và phỏng vấn sâu chuyên gia. Trong đó tổng số nông dân được khảo sát trong nghiên cứu này là 146, trong đó huyện Vũng Liêm 50, huyện Long Hồ 50, huyện Tam Bình 46, kết hợp các buổi trò chuyện với nông dân tham gia CĐL xoay quanh vấn đề trồng lúa, 4 bảng câu hỏi thu về không hợp lệ. 8 5.1.2 Thu thập số liệu - Số liệu thứ cấp: Thu thập qua các báo cáo thường niên, tạp chí khoa học, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan, báo, internet … - Số liệu sơ cấp: Thu thập từ phỏng vấn trực tiếp các tác nhân tham gia vào chuỗi cung ứng: người cung cấp đầu vào, người trồng lúa, đại lý, doanh nghiệp. Kết hợp phỏng vấn sâu chuyên gia, đánh giá nông dân có sự tham gia (PRA). Cụ thể: + Đánh giá nông thôn có sự tham gia (Participatory rural assessment PRA): để năm những thông tin chung về thực trạng sản xuất chế biến và tiêu thụ sản phẩm gạo tại địa phương, những mặt mạnh, yếu, thuận lợi, khó khăn... Đối tượng cung cấp những thông tin này là cán bộ cấp tỉnh, huyện, xã, ấp của địa phương. + Thu thập thông tin thứ cấp: để tìm hiểu và đánh giá đánh giá định hướng phát triển của địa phương. Thông tin được thu thập dựa trên số liệu của cục thống kê, các báo cáo của sở nông nghiệp và phát triển nông thôn trên địa bàn nghiên cứu thuộc tỉnh Vĩnh Long. + Đánh giá chuyên gia: được thực hiện dựa trên phỏng vấn các chuyên gia trong ngành gạo, các nhà khoa học của các trường đại học, lãnh đạo các địa phương và các ban ngành cấp tỉnh, huyện, xã có liên quan. Thông qua ý kiến của các chuyên gia giúp nắm được thực trạng, tình hình chung và qua đó đưa ra các giải pháp phù hợp để xây dựng và phát triển ngành hàng gạo. + Phỏng vấn trực tiếp: được thực hiện trong quá trình phỏng vấn trực tiếp dựa trên bảng câu hỏi, đối tượng phỏng vấn gồm các tác nhân tham gia chuỗi cung ứng. Nhằm tìm hiểu, phân tích hoạt động như khó khăn, thuận lợi, sự kết nối giữa các nhân tố, hiệu quả hoạt động làm cơ sở cho việc xây dựng và hoàn thiện và phát triển chuỗi cung ứng. 5.2 Phƣơng pháp phân tích Nghiên cứu những số liệu đã thu thập được phân tích về thực trạng chuỗi cung ứng như:  Dòng thông tin chuỗi cung ứng 9  Quá trình tạo giá trị của từng tác nhân trong chuỗi  Quan hệ hợp tác trong chuỗi  Lợi thế so sánh của chuỗi Thu thập qua các báo cáo thường niên của Bộ Nông nghiệp & PTNT, Sở Nông nghiệp & PTNT Vĩnh Long, tạp chí khoa học, báo cáo tại các hội thảo, các công trình nghiên cứu trong và ngoài nước có liên quan, báo chí, internet … Qua đó tổng hợp, phân tích số liệu thống kê và phân tích bằng phương pháp so sánh, kết hợp với các chỉ số từ các số liệu thứ cấp nhằm đánh giá thực trạng của chuỗi cung ứng ngành hàng gạo trường hợp: gạo từ CĐL trên địa bàn tỉnh Vĩnh Long. Những thuận lợi khó khăn liên quan đến việc sản xuất và tiêu thụ lúa của người dân trồng lúa trên CĐL được xác định nhờ vào những buổi thảo luận trực tiếp, những bảng câu hỏi phỏng vấn. Các giải pháp phát triển chuỗi cung ứng được tổng hợp từ sự kết hợp phỏng vấn sâu, các chuyên gia, các tổ trưởng quản lý CĐL, các cán hộ phụ trách về việc phát triển CĐL của xã, huyện, doanh nghiệp kinh doanh mặt hàng gạo trên địa bàn Tỉnh. 6. TÍNH MỚI VÀ ĐÓNG GÓP ĐỀ TÀI 6.1 Tính mới đề tài Có nhiều đề tài nghiên cứu về chuỗi cung ứng, chuỗi giá trị ngành hàng lúa gạo nhưng trong phạm vi đề tài này tác giả tiến hành nghiên cứu trên một góc độ mới chưa được nghiên cứu là ngành hàng gạo từ cánh đồng lớn. Đồng thời, đề tài cũng được tiến hành trên địa bàn nghiên cứu khác trước đây là tỉnh Vĩnh Long. 6.2 Đóng góp đề tài Từ tính mới trên nhưng đóng góp cơ bản của đề tài là: 6.2.1 Về phương diện học thuật - Đóng góp thêm cơ sở lý thuyết về xây dựng chuỗi cung ứng, quản trị chuỗi cung ứng, phân tích chuỗi cung ứng, lập chiến lược cho chuỗi cung ứng. - Kết quả nghiên cứu sẽ là cơ sở lý thuyết và ứng dụng giúp cho những nghiên cứu sau trong việc xây dựng và phân tích chuỗi cung gạo trên CĐL. 10 6.2.2 Về phương diện thực tiễn - Giúp cho người dân trồng lúa thấy được hiệu quả kinh tế của việc tham gia sản xuất trên CĐL, đang là một trong những mục tiêu hành động hàng đầu của tỉnh Vĩnh Long. - Nghiên cứu của đề tài là sở giúp các nhà Lãnh đạo, các sở, cơ quan quản lý, các bộ ngành có liên quan nhận thấy được những ưu khuyết điểm trong chuỗi cung ứng gạo từ CĐL gợi ý những giải pháp phát triển tốt hơn. - Cuối cùng đóng góp vào danh mục tài liệu tham khảo cho những ai quan tâm về chuỗi cung ứng, quản trị chuỗi cung ứng, lập chiến lược chuỗi cung ứng. 7. BỐ CỤC LUẬN VĂN Phần mở đầu Chƣơng 1: Tổng quan về chuỗi cung ứng; Chƣơng 2: Đánh giá thực trạng chuỗi cung ứng ngành hàng gạo trên cánh đồng lớn của tỉnh Vĩnh Long; Chƣơng 3: Gợi ý giải pháp phát triển chuỗi cung ứng ngành hàng gạo tỉnh Vĩnh Long. Phần Kết luận và kiến nghị 11 Chƣơng 1 TỔNG QUAN VỀ CHỖI CUNG ỨNG Đồng bằng sông Cửu Long được xem là vùng đất chuyên canh nông nghiệp chính của cả nước với nhiều mặt hàng nông sản thiết yếu, trong đó lúa gạo là mặt hàng chủ lực chiếm tỷ trọng cao trong xuất khẩu. Tuy nhiên, nhiều năm nay vẫn còn nhiều bất cập trong việc giải quyết vấn đề đầu ra, đảm bảo chất lượng sản phẩm, bình ổn giá… Nguyên nhân chính do đâu? Đó là do chúng ta chưa xây dựng được chuỗi cung ứng bền vững cho ngành hàng gạo. Trong phạm vi chương 1 luận văn này, tác giả sẽ trình bày xúc tích những khái niệm, quan điểm có liên quan làm cơ sở lý luận cho việc nghiên cứu những tính chất đặt thù của một chuỗi cung ứng. 1.1 CHUỖI CUNG ỨNG VÀ QUẢN TRỊ CHUỖI CUNG ỨNG 1.1.1 Khái niệm chuỗi cung ứng Thập niên 1980, mức độ cạnh tranh trên thị trường toàn cầu ngày càng gay gắt buộc các nhà sản xuất phải xem lại quy trình sản xuất và cung ứng của mình nhằm mục đích cắt giảm chi phí, nâng cao hiệu quả sản xuất và chất lượng sản phẩm. Họ đã bắt đầu nhận thấy được giữa nhà cung cấp - người mua - khách hàng có mối quan hệ liên quan đến nhau và chúng tạo thành một chuỗi liên kết ảnh hưởng đến kết quả kinh doanh của họ. Năm 1982 thuật ngữ quản trị chuỗi cung ứng “ Supply chain management” xuất hiện lần đầu tiên và người sử dụng là ông Keith Oliver, một chuyên gia tư vấn ở Booz Allen Hamilton, trong một cuộc phỏng vấn với tạp chí Financial Times. Cho thấy được tầm quan trọng của chuỗi cung ứng và là khởi đầu cho những nghiên cứu tiếp theo về chuỗi cung ứng. Trong bối cảnh toàn cầu hóa nền kinh tế như hiện nay, mức độ yêu cầu về sản phẩm của khách hàng ngày càng cao, như phải có nguồn gốc rõ ràng, chất lượng cao, an toàn, thân thiện với môi trường, giá cả hợp lý. Cùng với sự tiến bộ của khoa học kỹ thuật ngày, tạo điều kiện thuận lợi để tạo ra nhiều sản phẩm, đó cũng là nguyên nhân ngày càng có nhiều doanh nghiệp ra đời. Nhưng để tồn tại bền vững trong môi trường kinh doanh hiện nay đòi hỏi doanh nghiệp phải có một kế hoạch