tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
Tõ xa tíi nay cã rÊt nhiÒu trêng ph¸i triÕt häc du nhËp vµo ViÖt Nam
níc Ta nã ®· cã Ýt nhiÒu ¶nh hëng ®Õn ®êi sèng nh©n d©n còng nh sù ph¸t
triÓn cña ®Êt níc, sau ®©y em xin tr×nh bµy vÒ nh÷ng ¶nh hëng cña triÕt häc
Ên §é mµ chñ yÕu lµ trêng ph¸i triÕt häc PhËt Gi¸o nã ®· ®îc du nhËp vµo
viÖt nam nh thÕ nµo vµ nh÷ng ¶nh hëng cña nã ra sao.
Tríc tiªn ta nãi mét ®«i dßng vÒ triÕt häc phËt gi¸o cña
Ên §é.
Ên §é cæ ®¹i lµ mét vïng ®Êt thuéc Nam Ch©u ¸ víi ®Æc ®iÓm khÝ hËu,
®Êt ®ai ®a d¹ng vµ kh¾c nghiÖt cïng sù ¸n ng÷ cña vßng cung d·y Hy – M· L¹p – S¬n kÐo dµi trªn hai ngµn km. §©y lµ yÕu tè ®Þa lý cã ¶nh hëng nhÊt
®Þnh tíi qu¸ tr×nh h×nh thµnh v¨n ho¸, t«n gi¸o vµ t tëng triÕt häc cña ngêi
Ên §é cæ ®¹i. Tuy nhiªn nh©n tè cã ¶nh hëng lín nhÊt tíi qu¸ tr×nh ®ã lµ
nh©n tè kinh tÕ – x· héi, trong ®ã ®Æc biÖt lµ sù tån t¹i tõ rÊt sím vµ kÐo dµi
cña kÕt cÊu kinh tÕ x· héi theo m« h×nh ®Æc biÖt mµ C¸c M¸c gäi lµ “C«ng x·
n«ng th«n”. Trong kÕt cÊu nµy, chÕ ®é quèc h÷u vÒ ruéng ®Êt ®îc c¸c nhµ
kinh tÕ ®iÓn h×nh lµ chñ nghÜa M¸c coi lµ “chiÕc ch×a kho¸” ®Ó hiÓu toµn bé
lÞch sö Ên §é cæ ®¹i. ChÝnh trong m« h×nh nµy ®· lµm ph¸t sinh chñ yÕu
kh«ng ph¶i lµ sù ph©n chia ®èi kh¸ng giai cÊp gi÷a chñ n« vµ n« lÖ nh ë Hy
L¹p cæ ®¹i, mµ lµ sù ph©n biÖt hÕt søc kh¾c nghiÖt vµ giai d¼ng cña bèn ®¼ng
cÊp lín trong x· héi: T¨ng n÷, quÝ téc, b×nh d©n tù do vµ tiÖn n« (n« lÖ). Thªm
vµo ®ã ngêi Ên §é cæ ®¹i ®· tÝch luü ®îc nh÷ng tri thøc rÊt phong phó vÒ
c¸c lÜnh vùc to¸n häc thiªn v¨n, lÞch ph¸p n«ng nghiÖp v.v
TÊt c¶ nh÷ng yÕu tè tù nhiªn, kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ tri thøc nãi trªn ®·
hîp thµnh c¬ së hiÖn thùc cho sù ph¸t triÓn nh÷ng t tëng triÕt häc – t«n
gi¸o Ên §é cæ ®¹i.
TriÕt häc Ên §é cæ ®¹i chia lµm hai giai ®o¹n
Giai ®o¹n thø nhÊt: (Tõ gi÷a thiªn niªn kû III tr.CN ®Õn kho¶ng gi÷a
thiªn niªn kû II tr. CN). §©y lµ giai ®o¹n thêng ®îc gäi lµ “NÒn v¨n ho¸
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
1
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
Harappa” (hay nÒn v¨n minh sèng Ên) – Khëi ®Çu cña nÒn v¨n ho¸ Ên §é,
mµ cho tíi nay ngêi ta cßn biÕt qu¸ Ýt vÒ nã ngoµi nh÷ng t liÖu kh¶o cæ häc
vµo nh÷ng thËp kû ®Çu thÕ kû XX.
Giai ®o¹n thø hai: (TiÕp nèi giai ®o¹n thø nhÊt tíi thÕ kû thø VII tr.
CN). §©y lµ thêi kú cã sù th©m nhËp cña ngêi Arya (gèc Ên - ¢u) vµo khu
vùc cña ngêi Dravida (ngêi b¶n ®Þa). §©y lµ sù kiÖn quan träng vÒ lÞch sö,
®¸nh dÊu sù hoµ trén gi÷a hai nÒn v¨n ho¸ - tÝn ngìng cña hai chñng téc kh¸c
nhau. ChÝnh qóa tr×nh nµy ®· lµm xuÊt hiÖn mét nÒn v¨n ho¸ míi cña ngêi
Ên §é: nÒn v¨n ho¸ VÐda.
Giai ®o¹n thø ba: Trong kho¶ng 5 –6 thÕ kû (Tõ thÕ kû thø VI tr.CN
tíi thÕ kû I tr.CN) ®©y lµ thêi kú Ên §é cæ ®¹i cã nh÷ng biÕn ®éng lín c¶ vÒ
kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi vµ t tëng, còng lµ thêi kú h×nh thµnh c¸c trêng
ph¸i triÕt häc – t«n gi¸o lín. §ã lµ 9 hÖ thèng t tëng lín, ®îc chia lµm hai
ph¸i: chÝnh thèng vµ kh«ng chÝnh thèng.
Thuéc ph¸i chÝnh thèng cã Sµmkhuy, Mimasa, VÐdanta. Yoga, Núaya
vµ Vasªsika.
Thuéc ph¸i kh«ng chÝnh thèng cã Jaina, Lokayata vµ PhËt gi¸o
(Buddha).
TriÕt häc Ên §é cã nhiÒu nÐt ®Æc thï vÒ t tëng
So víi c¸c nÒn triÕt häc cæ ®¹i kh¸c, nÒn triÕt häc Ên §é biÓu hiÖn ra lµ
mét nÒn triÕt häc chÞu ¶nh hëng lín cña nh÷ng t tëng t«n gi¸o. Trõ trêng
ph¸i Lokayata, c¸c trêng ph¸i cßn l¹i ®Òu cã sù thèng nhÊt gi÷a t tëng triÕt
häc vµ nh÷ng t tëng t«n gi¸o. Ngay c¶ hai trêng ph¸i: Jaina vµ PhËt gi¸o,
tuy tuyªn bè ®o¹n tuyÖt víi truyÒn thèng v¨n hãa VÐda (truyÒn thèng t«n
gi¸o) nhng trong thùc tÕ nã vÉn kh«ng thÓ vît qua truyÒn thèng Êy. Tuy
nhiªn tÝnh t«n gi¸o cña Ên §é cæ ®¹i cã xu híng “híng néi” mµ kh«ng ph¶i
“híng ngo¹i” nh nhiÒu t«n gi¸o ph¬ng T©y. Còng bëi vËy, xu híng chó
gi¶i vµ thùc hµnh nh÷ng vÊn ®Ò nh©n sinh quan díi gãc ®é t©m linh t«n gi¸o
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
2
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
nh»m ®¹t tíi sù “gi¶i tho¸t” lµ xu híng tréi cña nhiÒu häc thuyÕt triÕt häc –
t«n gi¸o Ên §é cæ ®¹i.
§ã chØ lµ nh÷ng nÐt ®Æc thï cña t tëng triÕt häc Ên §é cæ ®¹i trong
t¬ng quan so s¸nh víi c¸c nÒn triÕt häc cæ ®¹i kh¸c, c¸i lµm nªn thiªn híng
riªng cña nã. Cßn vÒ néi dung t tëng, nÒn triÕt häc Ên §é còng gièng nh
nhiÒu nÒn triÕt häc cæ ®¹i kh¸c, nã ®· ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò vÒ triÕt
häc: B¶n thÓ luËn, nhËn thøc luËn v.v
Chóng ta ®i xÐt nh÷ng t tëng triÕt häc c¬ b¶n cña trêng ph¸i PhËt
gi¸o.PhËt gi¸o lµ mét trêng ph¸i triÕt häc – t«n gi¸o ®iÓn h×nh cña nÒn t
tëng Ên §é cæ ®¹i vµ cã nhiÒu ¶nh hëng réng r·i, l©u dµi trªn ph¹m vi thÕ
giíi. Ngµy nay víi t c¸ch lµ mét t«n gi¸o, PhËt gi¸o lµ mét trong ba t«n gi¸o
lín nhÊt trªn thÕ giíi.
Ngêi s¸ng lËp PhËt gi¸o lµ ThÝch – §¹t - §a, vµo kho¶ng thÕ kû thø
VI tr.CN. Sau nµy «ng ®îc t«n xng víi nhiÒu danh hiÖu kh¸c nhau: Nh
Lai, PhËt Tæ, §øc THÕ T«n
nhng kh¸ phæ biÕn lµ “ThÝch Ca Muni”
(Sakyamuni – nghÜa lµ “béc hiÒn gi¶ dßng Sakya”).
Sau Sakyamuni mét vµi thÕ kû, PhËt gi¸o ®îc ph©n chia thµnh t«ng
ph¸i lín lµ tiÓu thõa gi¸o vµ ®¹i thõa gi¸o (nghÜa lµ “cç xe nhá” vµ “cç xe
lín”). TiÓu thõa gi¸o ph¸t triÓn vÒ phÝa Nam Ên §é råi truyÒn b¸ sang
Xªrilanca, Philippin, Lµo, Campuchia, Nam ViÖt Nam §¹i thõa gi¸o ph¸t
triÓn m¹nh ë B¾c Ên §é, truyÒn b¸ vµo T©y t¹ng, Trung hoa, NhËt b¶n, B¾c
ViÖt nam
Kinh ®iÓn cña PhËt gi¸o gåm: Kinh – LuËt – LuËn (gäi lµ “Tam t¹ng”
– tøc “ba kho kinh ®iÓn”). Mµ vÒ mÆt triÕt häc th× quan träng nhÊt lµ “kinh”
vµ “luËn”. “Tam t¹ng” kinh ®iÓn cña PhËt gi¸o ®îc ghi b»ng hai hÖ Pali vµ
Sankrit (Ng÷ bé Nam vµ B¾c Ên) cã tíi trªn 5000 quyÓn.
Nh÷ng t tëng triÕt häc c¬ b¶n cña PhËt gi¸o nguyªn thuû (s¬ kú) gåm
mÊy vÊn ®Ò lín sau:
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
3
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
Thø nhÊt: ThÕ giíi quan PhËt gi¸o lµ mét thÕ giíi quan cã tÝnh duy vËt
vµ v« thÇn, ®ång thêi cã chøa ®ùng nhiÒu yÕu tè biÖn chøng s©u s¾c.
TÝnh duy vËt vµ v« thÇn thÓ hiÖn râ nÐt nhÊt ë quan niÖm vÒ tÝnh tù th©n
sinh thµnh, biÕn ®æi cña v¹n vËt, kh«ng do sù chi phèi quyÕt ®Þnh cña mét lùc
lîng thÇn linh hay thîng ®Õ tèi cao nµo. Tr¸i l¹i v¹n vËt ®Òu tu©n theo tÝnh
tÊt ®Þnh vµ phæ biÕn cña luËt nh©n – qu¶. §iÒu nµy ®îc qu¸n triÖt trong viÖc
lý gi¶i nh÷ng vÊn ®Ò cña cuéc sèng nh©n sinh nh: H¹nh phóc, ®au khæ, giµu
nghÌo, thä,yÓu
TÝnh biÖn chøng s©u s¾c cña triÕt häc PhËt gi¸o ®Æc biÖt thÓ hiÖn râ qua
viÖc luËn chøng vÒ tÝnh chÊt “v« ng·” vµ “v« thêng” cña v¹n vËt.
Ph¹m trï “v« ng·” bao hµm t tëng cho r»ng, v¹n vËt trong vô trô vèn
kh«ng cã tÝnh thêng h»ng nã chØ lµ sù “gi¶ hîp” do sù héi ®ñ nh©n duyªn
nªn thµnh ra “cã” (tån t¹i). Ngay b¶n th©n sù tån t¹i cña thùc tÕ con ngêi
ch¼ng qua còng lµ do “ngò uÈn” (n¨m yÕu tè) héi hîp l¹i: S¾c (vËt chÊt), thô
(c¶m gi¸c), tëng (Ên tîng), hµnh (suy lý) vµ thøc (ý thøc). Theo c¸ch ph©n
lo¹i kh¸c-“lôc t¹i”: ®Þa (chÊt kho¶ng), thuû (chÊt níc), ho¶ (nhiÖt n¨ng),
phong (h¬i thë), kh«ng (kho¶ng trèng) vµ thøc (ý thøc). Nãi mét c¸ch tæng
qu¸t th× v¹n vËt chØ lµ sù “héi hîp” cña hai lo¹i yÕu tè lµ vËt chÊt “s¾c” vµ tinh
thÇn “danh”. Nh vËy th× kh«ng cã c¸i gäi lµ “t«i” (v« ng·).
Ph¹m trï “v« thêng” g¾n liÒn víi ph¹m trï “v« ng·”. V« thêng nghÜa
lµ v¹n vËt biÕn ®æi v« cïng theo chu tr×nh bÊt tËn: Sinh – Trô – DÞ –
DiÖt (hay: Sinh – Trô – Ho¹i – Kh«ng). VËy th× “cã cã” – “kh«ng
kh«ng” lu©n håi (b¸nh xe quay) bÊt tËn: “tho¸ng cã”, “tho¸ng kh«ng” c¸i cßn
mµ ch¼ng cßn, c¸i mÊt mµ ch¼ng mÊt.
Thø hai: Nh©n sinh quan PhËt gi¸o lµ phÇn träng t©m cña triÕt häc nµy.
Còng nh nhiÒu trêng ph¸i kh¸c cña triÕt häc Ên §é cæ ®¹i, PhËt gi¸o ®Æt vÊn
®Ò t×m kiÕm môc tiªu cøu c¸nh nh©n sinh ë sù “gi¶i tho¸t” (Moksa) khái vßng
lu©n håi, nghiÖp b¸o ®Ó ®¹t tíi tr¹ng th¸i tån t¹i NiÕt bµn (Nirvana). TÝnh quÇn
chóng cña luËn ®iÓm nh©n sinh PhËt gi¸o thÓ hiÖn ë chç nªu cao tinh thÇn
“b×nh ®¼ng gi¸c ngé”, tøc lµ quyÒn thùc hiÖn sù gi¶i tho¸t lµ cho tÊt c¶ mäi
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
4
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
ngêi mµ cao h¬n n÷a lµ cña mäi “chóng sinh”. §iÒu nµy mang tÝnh nh©n b¶n
s©u s¾c, vît qua giíi h¹n ®¼ng cÊp kh¾c nghiÖt vèn lµ mét truyÒn thèng chÝnh
trÞ Ên §é cæ ®¹i. Nã nãi lªn kh¸t väng “tù do cho tÊt c¶ mäi ngêi”, kh«ng thÓ
lµ ®éc quyÒn cña mét ®¼ng cÊp nµo, dï ®ã lµ ®¼ng cÊp t¨ng n÷ hay quý téc,
b×nh d©n hay tiÖn n«. Nhng ®ã kh«ng ph¶i kªu gäi gi¸n tiÕp cho quyÒn b×nh
®¼ng vÒ mÆt chÝnh trÞ mµ lµ b×nh ®¼ng trong sù mu cÇu cøu c¸nh gi¸c ngé.
Cã thÓ, ®©y lµ lêi kªu gäi gi¸n tiÕp cho quyÒn b×nh ®¼ng x· héi cña PhËt gi¸o,
vµ nh vËy PhËt gi¸o thËt sù lµ mét trêng ph¸i thuéc ph¸i “kh«ng chÝnh
thèng” (tøc ph¸i c¶i c¸ch) cña nÒn t tëng ¢’n §é cæ ®¹i.
Néi dung triÕt häc nh©n sinh cña PhËt gi¸o tËp trung ë bèn luËn ®iÓm
(gäi lµ “tø diÖn ®Õ”). Bèn luËn ®iÓm nµy ®îc PhËt gi¸o coi lµ bèn ch©n lý vÜ
®¹i vÒ cuéc sèng nh©n sinh cho bÊt cø cuéc sèng nh©n sinh nµo thuéc ®¼ng
cÊp nµo.
LuËn ®iÓm thø nhÊt (khæ ®Õ): Sù thËt n¬i cuéc sèng nh©n sinh kh«ng cã
g× kh¸c ngoµi sù ®au khæ, rµng buéc hÖ luþ, kh«ng cã tù do. §ã lµ 8 nçi khæ
trÇm l©m bÊt tËn mµ bÊt cø ai còng ph¶i g¸nh chÞu: Sinh, L·o, BÖnh, Tö, Thô
biÖt Ly (yªu th¬ng chia l×a), O¸n t¨ng héi (o¸n ghÐt nhau mµ ph¶i sèng víi
nhau), Së cÇu bÊt ®¾c (c¸i mong muèn mµ kh«ng ®¹t ®îc), vµ Ngò thô uÈn (5
yÕu tè v« thêng nung nÊu lµm khæ).
LuËn ®iÓm thø hai (Nh©n ®Õ): lµ luËn ®iÓm gi¶i thÝch nh÷ng nguyªn
nh©n sù thËt ®au khæ n¬i cuéc sèng nh©n sinh. §ã lµ 12 nguyªn nh©n (thËp nhÞ
nh©n duyªn): 1. V« minh; 2. Hµnh; 3. Thøc; 4. Danh s¾c; 5. Lôc nhËp; 6. Xóc;
7. Thô; 8. ¸i; 9. Thñ; 10. H÷u; 11. Sinh vµ 12. L·o Tö.
Trong 12 nh©n duyªn Êy th× “V« minh” lµ nguyªn nh©n th©u tãm tÊt c¶.
Bë vËy diÖt trõ v« minh lµ diÖt trõ tËn gèc rÔ sù ®au khæ nh©n sinh. Díi gãc
®é nhËn thøc, v« minh lµ “ngu tèi”, “kh«ng s¸ng suèt”, “thiÕu gi¸c ngé ch©n
lý”.
LuËn ®iÓm thø ba (DiÖt ®Õ): Lµ luËn ®iÓm vÒ kh¶ n¨ng cã thÓ tiªu diÖt
®îc sù khæ n¬i cuéc sèng nh©n sinh, ®¹t tíi tr¹ng th¸i NiÕt bµn, cøu c¸nh cña
hµnh ®éng tù do. LuËn ®iÓm nµy còng béc lé tinh thÇn l¹c quan t«n gi¸o cña
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
5
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
PhËt gi¸o; còng thÓ hiÖn kh¸t väng nh©n b¶n cña nã muèn híng con ngêi
®Õn niÒm h¹nh phóc “tuyÖt ®èi”; kh¸t väng ch©n chÝnh cña con ngêi tíi Ch©n
– ThiÖn – Mü.
LuËn ®iÓm thø t (§ao ®Õ): lµ luËn ®iÓm vÒ con ®êng thÓ hiÖn sù diÖt
khæ, ®¹t tíi gi¶i tho¸t. §ã kh«ng ph¶i lµ con ®êng sö dông b¹o lùc mµ lµ con
®êng “tu ®¹o”. Thùc chÊt cña con ®êng nµy lµ hoµn thiÖn ®¹o ®øc c¸ nh©n.
Sù gi¶i phãng mang ý nghÜa cña sù thù hiÖn c¸ nh©n, kh«ng mang ý nghÜa cña
nh÷ng phong trµo c¸ch m¹ng hay c¶i c¸ch x· héi. §©y lµ nÐt ®Æc biÖt cña
“tinh thÇn gi¶i phãng nh©n sinh” cña PhËt gi¸o.
Con ®êng “gi¶i phãng c¸ nh©n” nµy gåm 8 nguyªn t¾c:
* ChÝnh kiÕn (hiÓu biÕt ®óng sù thËt nh©n sinh)
* ChÝnh t duy (suy nghÜ ®óng ®¾n).
* ChÝnh ng÷ (gi÷ lêi nãi ph¶i).
* ChÝnh nghiÖp (gi÷ ®óng trung nghiÖp).
* ChÝnh mÖnh (gi÷ ng¨n dôc väng).
* ChÝnh tinh tiÕn (rÌn luyÖn kh«ng mái mÖt).
* ChÝnh niÖm (cã niÒm tin v÷ng ch¾c vµo sù gi¶i tho¸t).
* ChÝnh ®Þnh (an ®Þnh, tù t¸c).
T¸m nguyªn t¾c (hay “bÊt chÝnh ®¹o”) cã thÓ th©u tãm vµo ba ®IÒu häc
tËp, rÌn luyÖn lín lµ: Giíi - §Þnh – TuÖ (tøc lµ: Gi÷ giíi luËt, thùc hµnh thiÒn
®inh vµ khai th«ng trÝ tuÖ B¸t nh·).
Trªn ®©y lµ hai vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc PhËt gi¸o nguyªn thuû (s¬
kú). Sù ph¸t triÓn vÒ sau cña PhËt gi¸o ®· chia thµnh c¸c t«ng ph¸i kh¸c nhau
vµ ®· cã nh÷ng ph¸t trªn rÊt kh¸c nhau vÒ c¸c quan ®iÓm triÕt häc.
Qua nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn ta thÊy
TriÕt häc Ên §é cæ ®¹i ®· dÆt ra vµ gi¶i quyÕt nhiÒu vÊn ®Ò cña t duy
triÕt häc. §ã lµ nh÷ng vÊn ®Ò thuéc b¶n thÓ luËn, nhËn thøc luËn vµ nh©n sinh
quan triÕt häc.Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò b¶n thÓ luËn, triÕt häc Ên §é ®· híng t duy
(suy t) v¸o nguån gèc sinh thµnh cña v¹n vËt, truy cøu nguån gèc khëi ®Çu
cña chóng. Trong qu¸ tr×nh suy t triÕt lý Êy, ®«i khi ®· ®¹t tíi ý tëng siªu
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
6
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
thùc; vît qua tÇm suy nghÜ, nhËn thøc gi¸c quan ®¹t tíi nh÷ng ph¸n ®o¸n
siªu h×nh (Motaphidica) vÒ céi nguån cña tån t¹i. ChÝnh t¹i ®iÓm nµy lµm xuÊt
hiÖn nh÷ng c¶m nhËn vÒ tÝnh biÖn chøng cña tån t¹i: Sù th¨ng b»ng cña c¸c
yÕu tè, sù mÊt th¨ng b»ng cña nh÷ng xung lùc néi t¹i – sù biÕn ho¸ sinh
thµnh cña v¹n vËt tõ c¸i v« h×nh – siªu vËt lý - ®Õn c¸i h÷u h×nh, ®a d¹ng.
Mét xu híng kh¸ ®Ëm nÐt mµ c¸c nÒn triÕt häc kh¸c cña thÕ gi¬Ý Ýt
quan t©m ®ã lµ sù gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò nh©n sinh díi gãc ®é t©m linh t«n
gi¸o, ®i t×m c¸i §¹i ngh· trong c¸i TiÓu ngh· cña mçi thùc thÓ c¸ nh©n. ë ®©y
xu híng “híng néi” (kh¸c víi xu híng “híng ngo¹i” cña t«n gi¸o ph¬ng
T©y) trë thµnh mét su híng tréi vµ còng thÕ m¹nh cña t duy Ên §é, nhê ®ã
mµ ®· ®i s©u vµo nh÷ng “bÝ Èn” cña ®êi sèng nh©n sinh. Nh÷ng sù thËt cuéc
®êi mµ PhËt gi¸o ®Ò cËp ®Õn lµ nh÷ng hiÓn nhiªn víi bÊt cø ai, dï ngêi ®ã
thuéc vÒ ®¼ng cÊp, giai cÊp hay d©n téc nµo, vËy lµ suy t triÕt häc nh©n sinh
Êy ®· ®¹t tíi nh©n sinh nh©n lo¹i. §ã còng lµ mét nguyªn nh©n néi t¹i khiÕn
cho nã cã søc sèng to¶ réng ra nhiÒu d©n téc, ë nhiÒu thêi ®¹i. Cã thÓ nãi: Sù
ph¶n tØnh nh©n sinh lµ mét nÐt tréi vµ cã u thÕ cña nhiÒu häc thuyÕt triÕt häc
Ên §é cæ ®¹i, rÊt hiÕm thÊy ë c¸c nÒn triÕt häc kh¸c. §ã còng lµ mét gi¸ trÞ
triÕt häc mµ con ngêi hiÖn ®¹i kh«ng thÓ bá qua.
Nh÷ng ¶nh hëng cña phËt gi¸o ®Õn nÕn v¨n ho¸ níc ta.
PhËt gi¸o truyÒn vµo ViÖt Nam kho¶ng thÕ kû II sau C«ng Nguyªn.
Trong lÞch sö d©n téc ViÖt Nam, PhËt gi¸o cã ¶nh hëng s©u ®Ëm vµ l©u dµi.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, PhËt gi¸o víi t c¸ch lµ mét t«n gi¸o, ®· cã nhiÒu
®ãng gãp cho v¨n ho¸ ViÖt Nam.
Còng gièng nh t«n gi¸o ngo¹i sinh kh¸c nh nho gi¸o, §¹o gi¸o, islam
gi¸o, C«ng gi¸o hay tin §¹o lµnh, PhËt gi¸o khi du nhËp vµo ViÖt Nam ®· cã
nh÷ng va ch¹m nhÊt ®Þnh víi v¨n ho¸ b¶n ®Þa, h×nh thµnh côc diÖn héi nhËp
kh¸c víi sù tiÕn ho¸ tù nhiªn cña mét hÖ t tëng b¶n ®Þa. Qu¸ tr×nh héi nhËp
®ã dÉn tíi sù h×nh thµnh nh÷ng yÕu tè v¨n ho¸ míi.
Mçi t«n gi¸o khi du nhËp vµo ViÖt Nam ®· cã nh÷ng ®ãng gãp nhÊt
®Þnh vÒ v¨n ho¸. PhËt gi¸o còng kh«ng n»m ngoµi quy luËt nµy. Trong khu©n
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
7
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
khæ cña chuyªn ®Ò nµy em xin ®Ò cËp tíi mét sè ¶nh hëng c¬ b¶n cña mét
vµi lÜnh vc mµ th«i.
1. PhËt gi¸o ®· gãp phÇn ®µo t¹o mét tÇng líp trÝ thøc.
TÇng líp trÝ thøc ®Çu tiªn mµ PhËt ®· ®µo t¹o mang tÝnh chÊt nhµ s am
hiÓu nho gi¸o. T¨ng thèng Ng« Ch©n Lu hiÖu lµ Khu«ng ViÖt ®¹i s lµ mét
nh©n vËt tiªu biÓu.
Khi ngêi H¸n ®Õn cai trÞ níca ta th× hä mang ch H¸n ®Õn. Nhng
khi ®Õn vïng ®Êt nµy, ngêi H¸n chñ tr¬ng kh«ng më trêng ®µo t¹o trÝ thøc
ngêi ViÖt mµ chñ yÕu ®a ngêi H¸n sang lµm quan cai trÞ. Do vËy, Suèt tõ
n¨m
..tríc C«ng Nguyªn cho ®Õn thêi kú ®Çu C«ng Nguyªn chØ cã mét
Tr¬ng Träng vµ m·i míi cã vµi ng¬× nh Lý CÇm, Lý TiÕn ®Ó häc hµnh ®Ó
®Êu tranh lµm quan. Mét sè kh¸c nh TÝch Quan Nh©m Diªn, SÜ NhiÕp tuy cã
d¹y hoc nhng ®Òu kh«ng cã dÊu hiÖu phæ cËp ch÷ H¸n, biÓu thÞ cô thÓ nhÊt lµ
kh«ng thÊy xuÊt hiÖn mét giai tÇng líp trÝ thøc ViÖt tríc thÕ kû thø VII.
TÇng líp trÝ thøc ViÖt dÇu tiªn lµ trÝ thøc PhËt gi¸o. Ngêi ®Çu tiªn ®Ó
l¹i tªn tuæi lµ Ph¸p HiÒn (? – 626). PhËt gi¸o truyÒn vµo DÇu cuèi thÕ kû thø
II, h×nh thµnh trung t©m D©u mµ Ph¸p HiÒn lµ nhµ s ViÖt ®Çu tien lu tªn
trong s¬n m«n. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ, ngêi ta truyÒn b¸ vµ ph¸t triÓn ®¹o PhËt
b»ng ng«n ng÷ vµ v¨n tù g× trong thêi kú ®Çu? Nhµ s Ên §é T× Ni §a Lu Chi
tõ Trung Quèc ®Õn D©u n¨m 580 trô tr× ë ®ã, dÞch mét quyÓn kinh Tæng Tr×.
¤ng ta ®Õn Trung Quèc n¨m 562 (hay 574), gÆp lóc c¸c PhËt gi¸o ®ang bÞ ®µn
¸p, T¨ng X¸n ®ang trèn tr¸nh nªn khuyªn «ng xuèng ph¬ng Nam. ¤ng ®Õn
chïa ChÕ ChÝ ë l¹i 6 n¨m dÞch hai bé kinh. Nh vËy «ng d· häc ®¬c v¨n tù
H¸n. Cho nªn khi ®Õn D©u, «ng ®· dïng ng«n ng÷ vµ v¨n tù ®ã ®Î truyÒn b¸
PhËt gi¸o.
ThÕ kû VII – VIII, t¨ng sÜ ViÖt Nam cã nhiÒu ngêi cã trÝ thøc uyªn
th©m vÒ PhËt gi¸o. NhiÒu ngêi giái c¶ Ph¹n ng÷, ®· tham gia gi¶i kinh PhËt.
Nh tríc ®ã, thÕ kû thø III, t liÖu ®Ó l¹i cho biÕt vÒ §¹o Thanh, mét ngêi
ViÖt gióp nhµ s Ên §é dÞch Ph¸p Hoa Tam Muéi Kinh ë níc ta kho¶ng n¨m
255 – 256.
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
8
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
Tuy nhiªn do chÝnh s¸ch n« dÞch hµ kh¾c vµ viÖc h¹n chÕ ®µo t¹o ngêi
ViÖt trë thµnh trÝ thøc, chÝnh quyÒn ®« hé H¸n - §êng ®· gi¸n tiÕp hun ®óc
c¸c thiÒn s ViÖt Nam ý thøc vÒ mét nÒn ®éc lËp d©n téc. Nh÷ng nhµ s PhËt
gi¸o d· lµ tÇng líp trÝ thøc trô cét cho nh÷ng chÝnh quyÒn ®éc lËp ®Çu tiªn nh
c¸c nhµ tiÒn Lª - Lý – TrÇn.
Le §¹i Hµnh khi lªn ng«i Vua ®· mêi ThiÒn s Ph¸p ThuËn vµ ThiÒn s
V¹n H¹nh cña thiÒn ph¸i T× Ni §a Lu Chi vµo triÒu ®×nh lµm cè vÊn chÝnh
trÞ. ThiÒn s V¹n H¹nh lµ ngêi huyÒn tho¹i ho¸ Lý C«ng Uèn vµ ®a «ng lªn
ng«i, trë thµnh vÞ vua ®Çu tiªn cña thêi Lý. Lý c«ng Uèn lµ con nhµ s Lý
kh¸nh V©n, ra dêi trong mét chuyÕn lªn chïa cña mÑ «ng. Lý C«ng UÈn häc ë
chïa Lôc Tæ, nhµ s V¹n H¹nh ®· tuyªn truyÒn cho «ng, ®· khen «ng sÏ lµm
bËc minh chñ. C¸c t liÖu dï ®· thuyÒn ho¹i ho¸ nhung vÉn thÊy Lý C«ng Uèn
xuÊt th©n ®µo t¹o trong PhËt gi¸o ®a lªn ng«i b¸u.
§¹o PhËt lµ t«n gi¸o thÞnh ®¹t nhÊt trong x· héi thêi Lý TrÇn ®îc coi
nh mét quèc gi¸o. Thêi Ly TrÇn cã rÊt nhiÒu nhµ s næi tiÕng trong c¶ níc,
cã uy tÝn vµ ®×a vÞ chÝnh trÞ x· héi. Cã thÓ kÓ ®Õn c¸c nhµ s V¹n H¹nh, M·n
Gi¸c, Viªn Th«ng, Minh Kh«ng, Gi¸c H¶i, Ph¸p Loa, HuyÒn Quang.
Nhµ níc Ly ,TrÇn t«n chuéng ®¹o PhËt, trong bèi c¶nh cña sù khoan
dung, hoµ hîp t«n gi¸o “Tam gi¸o ®ång nguyªn”, chñ yÕu lµ sù kÕt hîp gi÷a
PhËt Gi¸o vµ Nho gi¸o, gi÷a gi¸o lÝ vµ thùc tiÔn ®êi sèng. §¹o PhËt thêi Lý
TrÇn ®· ¶nh hëng ®Õn ®êng lèi cai trÞ cña nhµ níc, lµ ®èi träng t tëng
cña Nho gi¸o.
Cïng tån t¹i víi PhËt gi¸o, nhng nho gi¸o thêi Ly TrÇn cã xu híng
ph¸t triÓn ngîc l¹i víi PhËt gi¸o, Nho gi¸o ®· ®µo t¹o mét tÇng líp trÝ thøc ®Ó
lµm quan. Nho gi¸o tõ chç lóc ®Çu míi chØ ®îc nhµ níc phong kiÕn chÊp
nhËn trªn nguyªn t¾c nh mét häc thuyÕt ®Ó trÞ níc tíi chç sau ®ã (cuèi thêi
TrÇn) ®· trë thµnh mét ý thøc hÖ trªn ®µ thèng trÞ x· héi.
Nho gi¸o truyÒn vµo ViÖt Nam tõ ®Çu thêi B¾c thuéc díi mét ph¬ng
thøc giao lu v¨n ho¸ cìng chÕ. V× vËy, sau h¬n 1.000 n¨m ®« hé cña chÝnh
quyÒn ph¬ng B¾c, Nho gi¸o còng chØ lµ mét líp v¸ng máng ®äng l¹i trong
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
9
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
tÇng líp u tó, ¶nh hëng rÊt nhá bÐ. §Õn thêi Ly TrÇn, nho gi¸o trë thµnh
mét nhu cÇu t tëng thiªt yÕu cho viÖc x©y dùng mét thiÕt chÕ qu©n chñ tËp
quyÒn, cònh nh nh÷ng nguyªn lý c¬ b¶n cña phÐp trÞ níc, trong ®ã mét biÖn
ph¸p chiÕn l¬c lµ chÕ ®é khoa cö. Do vËy c¸c nhµ vua sïng PhËt vÉn cÇn ®Õn
mét sù bé trî cña Nho gi¸o. Thêi Ly-TrÇn Nho gi¸o ®îc nhµ níc chÊp nhËn,
nhng vÉn gi÷ mét vÞ trÝ kh¸ khiªm tèn. N¨m 1070, V¨n MiÕu ®îc x©y dùng
thê Chu C«ng, Khæng Tö vµ c¸c vÞ tiªn hiÒn, lµm n¬i d¹y häc Hoµng Th¸i Tö
häc sinh ®Çu tiªn, ngêi ®ç ®Çu lµ Lª V¨n ThÞnh, n¨m 1076 më trêng Quèc
Tö Gi¸m. §Õn n¨m 1086 triÒu ®×nh lËp Hµn l©m viÖn, nho sÜ M¹c HiÓn TÝch
®îc bæ lµm Hµn l©m häc sÜ. Qua thêi TrÇn Nho gi¸o vµ Nho häc khëi s¾c
h¬n. TÇng líp nho sÜ ngµy mét ph¸t triÓn, trong ®ã cã nh÷ng g¬ng mÆt næi
bËt nh Lª V¨n Hu, §oµn Nh÷ H¶i, NguyÔn Trung Ng¹n
Hä ®· dÇn dÇn
tham chÝnh, n¾m gi÷ c¸c chøc vô träng tr¸ch tríc ®©y chØ dïng cho tÇng líp
quý téc t«ng thÊt. §oµn Nh÷ H¶i tõ mét nho sinh ®îc th¨ng ®Õn chøc Hµnh
khiÓn lµ mét vÝ dô tiªu biÓu.
Nh vËy, râ rµng r»ng, PhËt gi¸o ®· ®µo t¹o ra mét tÇng líp trÝ thøc
mang t tëng yªu níc, ñng hé cho nÒn ®éc lËp cña d©n téc vµ ñng hé cho
nhµ níc phong kiÕn. Trong khi ®ã, cïng víi sù du nhËp cña ch÷ H¸n Nho
gi¸o ®· ®µo t¹o ra mét tÇng líp trÝ thøc ®Ó lµm quan cho chÝnh quyÒn ®« hé.
2.§ãng gãp cña ph©t gi¸o vÒ mÆt v¨n tù.
Nh trªn ®· ®Ò cËp c¸c nhµ s ¢’n §é vµ Trung Quèc ®Õn ViÖt Nam vµ
dÞch kinh s¸ch b»ng v¨n tù H¸n vµ ng«n ng÷, v¨n tù ®ã ®îc dïng ®Ó truyÒn
b¸ PhËt gi¸o.
Mét vÊn ®Ì ®îc ®Æt ra lµ tríc thÕ kû thø VI PhËt gi¸o ho¹t ®éng ë
trung t©m D©u b»ng ng«n ng÷ vµ v¨n tù nµo?
Chóng ta biÕt r»ng miÒn trung vµ miÒn Nam níc ViÖt, vµo thêi diÓm
®ã n¬i nµy lµ c¸c v¬ng quèc Ch¨mpa vµ Phï Nam. C¸c th¬ng nh©n vµ nhµ
truyÒn gi¸o ¢’n §é ®Òu ®· ®Õn ®©y cã thÓ cïng mét lóc hay s¬m h¬n thêi gian
hä ®Õn D©u. Nhøng nhµ truyÒn gi¸o ®ã ®· dïng ng«n ng÷ vµ v¨n tù nµo ®Ó
truyÒn gi¸o? C©u tr¶ lêi râ rµng vµ cô thÓ lµ: v¨n tù sanscrit. Bi kÝ vµ minh v¨n
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
10
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
thuéc niªn ®¹i kho¶ng ®Çu C«ng Nguyªn ®· ®îc ph¸t hiÖn tríc n¨m 1945 vµ
hiÖn nay vÉn cßn ®ang ®îc ph¸t hiÖn chøng minh diÒu ®ã mét c¸ch hïng
hån. Nh vËy lµ do ngêi truyÒn gi¸o ¢’n §é kh«ng gÆp ë nam §¹i ViÖt lóc
bÊy giê mét v¨n tù nµo s½n cã ®Ó hä sö dông, v× vËy hä sö dông v¨n tù sanscrit
®Ó truyÒn gi¸o. Cßn ng«n ng÷ th× ®· cã s½n cho nªn ch¼ng bao l©u sau th× xuÊt
hiÖn ch÷ Ch¨m, ch÷ Khmer trªn c¬ së ch÷ sanscrit.
Cßn ë phÝa b¾c th× cho ®Õn nay kh«ng cßn t×m thÊy dÊu vÕt ch÷ sanscrit
thêi ®ã. §Ó gi¶i thÝch hiÖn tîng nµy chóng ta nh×n l¹i lªn phÝa b¾c. Khi
nh÷ng nhµ truyÒn gi¸o T©y Vùc hay ¢’n §é ®Õn kinh ®« Trung Quèc thêi H¸n
th× hä ®Òu dÞch kinh b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c. HoÆc hä ®äc c¸c kinh b¶n
qua ngêi Trung Quèc biÕt ngo¹i ng÷ phiªn dÞch, hoÆc tù tay hä dÞch sau khi
hä häc ch÷ vµ tiÕng Trung Quèc. Cho nªn ë Trung Quèc kh«ng h×nh thµnh
mét d¹ng v¨n tù sanscrit mµ tr¸i l¹i h×nh thµnh mét lo¹i v¨n tù sanscrit ch÷
H¸n, tøc lµ ch÷ ngang th× chuyÓn thµnh ch÷ « vu«ng nghÜa lµ bÞ c¾t ra tõng
®o¹n h×nh thµnh ch÷ Ph¹m – H¸n mµ ngay nay chóng ta vÉn thÊy ®Ò trªn
cæng chïa hay kh¾c trªn chu«ng
vµ ghi trªn kinh ch÷ H¸n thêng ë phÇn
chó(thÇn chó).
Nh vËy, nÕu PhËt gi¸o ¢’n §é truyÒn ®Õn mét khu vùc cha cã v¨n tù
¢’n §é sÏ ®Þa ph¬ng ho¸ s¶n sinh ra mét v¨n tù ®Þa ph¬ng thuéc hÖ v¨n tù
¢’n §é. NÕu ®Õn n¬i ®· cã v¨n tù th× nã biÕn d¹ng thµnh mét chñng lo¹i mµ
tÝnh tréi thuéc vÒ v¨n tù b¶n ®Þa.
Nãi mét c¸ch cô thÓ h¬n, Nam §¹i ViÖt ®· thõa hëng cña Bµlam«n
gi¸o lo¹i v¨n tù mµ hä cha cã, nghÜa lµ bµlam«n gi¸o, phËt gi¸o ®em ®Õn cho
c d©n ®ã mét lo¹i v¨n tù. §ã lµ mét cèng hiÕn cña Bµlam«n gi¸o vµ PhËt gi¸o
®èi víi miÒn nam níc ta. Cßn b¾c §¹i ViÖt th× ngêi truyÒn gi¸o ¢’n §é ®·
gÆp ë ®©y mét v¨n tù ngo¹i quèc nhng quan ph¬ng, cho nªn hä dïng lo¹i
v¨n tù ®ã – v¨n tù H¸n. Nhng còng kh«ng ph¶i hä kh«ng cã cèng hiÕn g×.
Cã hai cèng hiÕn, sù truyÒn b¸ PhËt gi¸o trong c d©n vèn kh«ng phæ biÕn ch÷
H¸n ®· ®a ®Õn sù h×nh thµnh ch÷ N«m. Chóng t«i cho r»ng, ch÷ N«m ®·
h×nh thµnh tríc thÕ kû V – VI. B»ng chøng lµ sù tån t¹i hai nhãm thuËt ng÷
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
11
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
PhËt gi¸o ®ång nghÜa: Bôt – Chïa – ThÇy vµ PhËt – Tù – S. Nhãm thø
nhÊt lµ ch÷ N«m, nhãm thø hai lµ ch÷ H¸n ®äc theo ©m ViÖt, hiÖn nay quen
gäi lµ ©m H¸n – ViÖt chø kh«ng ph¶i lµ ©m H¸n cña ch÷ ViÖt. Ch÷ N«m xu¸t
hiÖn trong bé thu¹t ng÷ PhËt gi¸o nµy sÏ kh«ng bao giê s¶n sinh vµ tån t¹i
®îc nÕu nh bé thuËt ng÷ ViÖt H¸n ®· ®îc dïng tõ ®Çu, nghÜa lµ tõ khi b¾t
®Çu truyÒn b¸ PhËt gi¸o. Nhng bëi v× tríc thÕ kû V – VI, PhËt gi¸o Trung
Quèc cha h×nh thµnh. C«ng viÖc PhËt gi¸o ë Trung Quèc chñ yÕu vÉn do c¸c
nhµ s T©y Vùc ®¶m nhiÖm. Trong khi ®ã ë D©u ®· h×nh thµnh mét trung t©m
PhËt gi¸o ®éc lËp ®èi víi PhËt gi¸o Trung Quèc lóc bÊy giê con loanh quanh ë
ph¬ng b¾c xung quanh triÒu ®×nh cha lan xuèng vïng Giang §«ng, tøc miÒn
Nam. Sau nµy PhËt gi¸o Trung Quèc vÉn h×nh thµnh B¾c t«ng vµ Nam t«ng lµ
cã lý do lÞch sö cña nã. ChØ ®Õn kho¶ng thÕ kû V – VI, mét mÆt PhËt gi¸o
Trung Quèc ®· h×nh thµnh nh÷ng T«ng ph¸i Trung Quèc nh Thiªn Thai,
Ph¸p Tíng .Mét mÆt con ®êng thØnh kinh còng chuyÓn sang ph¬ng nam.
C¸c nhµ s Trung Quèc xuèng giao Ch©u ®i ®êng thuû qua ¢’n §é. Nhµ s
hµnh h¬ng næi tiÕng lµ NghÜa TÞnh ®· ®i theo con ®êng nµy, còng cã mét sè
nhµ s ngêi ViÖt nh Khuy Sung, §¹i ThÆng §¨ng ®· häc giái tiÕng Ph¹m vµ
hoÆc ®i mét m×nh hoÆc ®i cïng c¸c nhµ s Trung Quèc sang ¢’n §é. Nh÷ng
nhµ s nµy ®Òu kh«ng cã tªn trong ThiÒn UyÓn TËp Anh Ng÷ Lôc. TÊt c¶
®iÒu ®ã chøng tá cã mét c¬ tÇng PhËt gi¸o ViÖt Ên tån t¹i tríc sau ®ã råi míi
®Õn thîng tÇng ViÖt Trung, b¾t ®Çu tõ kho¶ng thÕ kû V – VI vÒ sau vµ râ
net víi Ng« Ng«n Th«ng (®Õn KiÕn S¬ lµng Phï §æng n¨m 820) th× PhËt gi¸o
Trung Quèc míi chiÕm thîng phong. Cho nªn, trong thêi kú tríc míi h×nh
thµnh vµ tån t¹i c¸c thuËt ng÷ PhËt giÊo ¢’n §é, Bôt – Chïa – ThÇy ®îc
h×nh thµnh nh vËy. Thêi kú sau bé thuËt ng÷ PhËt gi¸o Trung Quèc ®äc theo
©m H¸n ViÖt lµ PhËt – S - Tù míi phæ biÕn. Nhng ®Õn nay d©n gian vÉn
quªn gäi thÇy chïa h¬n lµ S «ng. ChÝnh PhËt gi¸o ®· më ®Çu cho sù h×nh
thµnh ch÷ N«m ë b¾c §¹i ViÖt, ch÷ Ch¨m, ch÷ khmer ë nam §¹i ViÖt. Ba lo¹i
v¨n tù nµy gióp b¶o tån ng«n ng÷ ViÖt Ch¨m, Khmer.
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
12
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
3.PhËt gi¸o ¶nh hëng ®ªn mét nÒn kiÕn tróc chïa, th¸p
phong phó.
Mét ¶nh hëng kh¸c cña PhËt gi¸o ®ã chÝnh lµ vÒ kiÕn tróc. KiÕn tróc lµ
s¶n phÈm nh©n t¹o cho nªn còng chÝnh lµ v¨n ho¸ vµ sù ph¸t triÓn cña nã ®¸nh
dÊu bíc tiÕn cña v¨n minh.
Khëi thuû n¬i tró Èn ®Çu tiªn cña con ngêi lµ ng«i nhµ tù nhiªn. §ã
chÝnh lµ nh÷ng hang ®éng nh÷ng vßm ®¸. Tuy nhiªn ng«i nhµ tù nhiªn nµy
kh«ng thÓ che chë an toµn cho con ngêi víi bao nh thø hiÓm ho¹ chÕt chãc.
Nµo ma giã s©m sÐt, nµo hæ b¸o, r¨n rÕt
tÊt c¶ ®Òu lµ nh÷ng mèi nguy hiÓn
®èi víi cuéc sèng con ngêi. B¶n th©n con ngêi lµ mét miÕng måi ngon ®èi
víi nh÷ng ¸c thó trong tù nhiªn. Con ngêi lµ mét con måi yÕu ®uèi nhÊt
nhng l¹i lµ con måi cã trÝ kh«n. Mét sù miªu t¶ cùc kú sinh ®éng vÒ trÝ kh«n
cña con ngêi trong cæ tÝch ViÖt Nam – chuyÖn TrÝ kh«n cña ta ®©y – gi÷a
con hæ vµ con ngêi. §©y thùc sù lµ mét minh häa xuÊt s¾c nhÊt cho sù kh¸c
biÖt c¬ b¶n gi÷a con ngêi vµ ®éng vËt.
§Ó chèng chäi víi nh÷ng hiÓm nguy trong cuéc sèng, con ngêi ph¶i
lµm nhµ ®Ó ë, chèng l¹i tÊt c¶ søc m¹nh tù nhiªn ®ã. Ban ®Çu ngêi ViÖt lµm
nhµ sµn b»ng gç råi lµm nhµ ®Êt b»ng tre. Tuy nhiªn dï lµ nhµ sµn hay nhµ ®Êt
th× cho ®Õn tríc n¨m 1945, nh÷ng ng«i nhµ tranh tre cña ngêi ViÖt vÉn cßn
tån t¹i nh nguyªn mÉu xa xa. §ã lµ mét ng«i nhµ h×nh ch÷ nhËt th«ng
thêng chia lµm 3 gian víi chiÒu dµi tõ 6 – 10 mÐt, ®«i khi cã nèi c¸c ch¸i.
§ã lµ nh÷ng ng«i nhµ tranh lÌ tÌ m¸i r¹ vµng rém. Nh÷ng ng«i nhµ n«ng th«n
cã mét mÇu nh vËy. §Òn thê nhµ lµ gèc ®a, vµ vÒ sau ®· cã nghÌ th× còng chØ
lµ ng«i nhµ hai ba gian ®¬n s¬ nh nhµ ë. ThÕ nhng, mét khi PhËt gi¸o du
nhËp vµo th× hai lo¹i h×nh kiÕn tróc míi ®· xuÊt hiÖn ®ã lµ chïa vµ th¸p.
Cho ®Õn khi ng«i chïa xuÊt hiÖn, dï thuéc niªn ®¹i muén h¬n buæi
®ÇuPhËt gi¸o it nhiÒu, th× xãm lµng vÉn cßn lµ mét quÇn thÓ nhµ tranh. Ng«i
chïa chiÕm ngay ®Õn ®Þa vÞ trung t©m cña lµng vµ trë thµnh n¬i quÇn tô v¨n
ho¸. Ngêi d©n ®i häc, ®i chî, ®i ch¬i héi, ®i xem móa rèi níc còng ®Òu ë t¹i
chïa. Ngµy nay chî D©u vÉn cßn häp tríc chïa D©u (B¾c Ninh). S©n khÊu
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
13
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
rèi níc vÉn cßn ë chïa ThÇy (Hµ T©y) víi chó tÔu vµ con rång, lµ nh÷ng h×nh
tîng PhËt gi¸o. D©n lµng dï nghÌo ®ãi ®Õn ®©u vÉn chung nhau dùng cho
®îc mét ng«i chïa khang trang. NÕu chïa cao thµnh ba bËc tîng trng tam
giíi. PhËt ®iÖu nhiÒu bËc bÖ cao dÇn lªn tîng trng nói Tu Di mµ ngêi n«ng
d©n ViÖt Nam kh«ng biÕt. Nh÷ng ch vÞ PhËt ngåi trªn nh÷ng tÇng bËc tõ thÊp
®Õn cao lµ mét c¸ch bµi trÝ hoµn toµn kh¸c bµn thê trong nghÌ, trong nhµ cña
hä.
C¶nh quan xom lµng n«ng th«n ®æi s¾c víi sù xuÊt hiÖn cña ng«i chïa.
Chïa cao r¸o hoÆc m¸i r¹ hoÆc m¸i ngãi víi c©y th¸p g¹ch (mét c©y, hai c©y
hoÆc c¶ mét vên th¸p) næi bËt lªn gi÷a mét quÇn thÓ nhµ tranh v¸ch ®Êt.
Chïa ViÖt kh«ng hoµn toµn gièng nh chïa Trung Quèc. Chïa Trung
Quèc lµ kiÕn tróc viªn l¹c gåm nhiÒu kiÕn tróc song song víi nh÷ng chiÕc s©n
ng¨n c¸ch. Ng«i chïa ViÖt ®iÓn h×nh do hai nhµ s Trung Quèc lµ ChuyÕt
ChuyÕt vµ Minh Hµnh x©y dùng lµ chïa Bót Th¸p, ë ®ã mang dÊu Ên viÖn l¹c
trong b×nh ®å kh¸ ®Ëm nÐt.
Buæi ®Çu chïa ViÖt m« pháng chïa hang ¢’n §é cho nªn h×nh thµnh
kiÕn tróc chu«i vå rÊt phæ biÕn trong c¸c chïa lµng. Chïa ¢’n §é lµ m« h×nh
mét hang ®¸ gåm cã tiÒn ®êng vµ mét hËu cung ®Æt biÓu tîng PhËt vµ mét
sè t¨ng phßng xung quanh. ChuyÓn sang kiÕn tróc gç th× ng«i nhµ ba gian
®îc nèi thªm mét chu«i vå, cßn c¸c thiÒn phßng thµnh nh÷ng hµnh lang vµ
nhµ Tæ. Mét sè ng«i chïa tiªu biÓu ë Hµ Néi hiÖn nay thuéc m« h×nh nµy nh
chïa Hång Phóc (chïa HoÌ Nhai), chïa Liªn Ph¸i, Chïa Linh Quang
PhËt ®iÖn ph¸t triÓn ®Ó chïa cã mét kiÕn tróc míi: chïa ch÷ “c«ng”. Cã
thÓ thÊy chïa Diªn øng (B¾c Ninh) lµ mét tiªu biÓu. D¹ng kiÕn tróc nµy
thêng thÊy cã têng bao quanh vµ trë thµnh kiÓu néi c«ng ngo¹i quèc nh
chïa Chiªu ThiÒn (chïa L¸ng) ë Hµ Néi. Th«ng thêng lo¹i h×nh kiÕn tróc
nµy cña chïa thuéc lo¹i h×nh chïa quy m« lín.
Chïa ch÷ “Tam” lµ mét kiÕn tróc kh¸c cña chïa ViÖt cã ¶nh hëng cña
chÕ ®é viÖn l¹c Trung Quèc, nh chïa Thiªn Phóc (chïa ThÇy), chïa Sïng
Phóc (chïa T©y Ph¬ng) ë Hµ T©y, chïa mét cét ë Hµ Néi.
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
14
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
Trong nh÷ng ng«i chïa trªn, th× chïa Mét Cét (chïa Diªn Hùu – kÐo
dµi tuæi thä) ®îc x©y dùng n¨m1049, lµ mét s¶n phÈm tiªu biÓu kh«ng thÓ
kh«ng ®Ò cËp. Buæi khëi dùng cña chïa cã kiÕn tróc h×nh ¶nh mét b«ng sen
khæng lå në trªn mÆt níc. §ã lµ s¸ng t¹o cña c¸c nhµ kiÕn tróc gi÷a thÕ kû
XI, theo ý tëng giÊc m¬ cña vua Lý Th¸i T«ng vÒ mét b«ng sen. N¨m 1080,
vua Lý cho ®óc mét qu¶ chu«ng lín, ®¸nh kh«ng kªu, cho lµ ®· thµnh khÝ nªn
kh«ng thiªu huû, míi ®em ®Ó ë ruéng chïa. Ruéng Èm cã nhiÒu rïa chui vµo
lµm tæ nªn gäi lµ chu«ng Quy §iÒn cïng víi v¹c chïa Phæ Minh, tîng phËt
chïa Quúnh L©m vµ th¸p chïa b¸o Thiªn hîp thµnh “tø ®¹i khÝ” næi tiÕng, lµ
thµnh tùu vÒ nghÖ thuËt vµ kü thuËt c¸c thêi Lý – TrÇn. N¨m 1105, vua Lý
Nh©n T«ng cho ®µo hå ë quanh cét ®¸ cã toµ sen, gäi lµ hå Linh ChiÓu. Bªn
ngoµi cã hå BÝch Tr×. Ng«i chïa thêi Lý ®îc x©y dùng l¹i ë thêi TrÇn vµo
n¨m 1249 vµ c¸c ®êi sau thêng tu söa. N¨m 1954, chïa ®îc x©y dùng l¹i
víi quy m« kiÓu d¸ng nh ngµy nay.
Chïa Mét Cét ®îc coi lµ biÓu tîng cña thñ ®« ngh×n n¨m v¨n hiÕn, lµ
mét danh th¾ng næi tiÕng mµ ai ®· tõng ®Õn Hµ Néi kh«ng thÓ kh«ng ghÐ qua.
Tõ gãc ®é khoa häc, ®· cã ý kiÕn cho r»ng, chïa Mét Cét chÝnh lµ mét lo¹i
h×nh ®iÖn thê t nh©n sím nhÊt ®îc x©y dùng cho mét c¸ nh©n cô thÓ – vua
ly Th¸i T«ng.
Ngµy nay, do m« h×nh kiÕn tróc ®· hiÖn ®¹i ho¸ xuÊt hiÑn chïa d¹ng
nhµ lÇu víi ph¸c ®å theo chiÒu th¼ng ®øng: tÇng díi lµ n¬i thuyÕt ph¸p cho
tÝn ®å mang tÝnh chÊt TiÒn ®êng, tÇng trªn lµ PhËt §iÖn mang tÝnh chÊt Thiªu
H¬ng, Thîng §iÖn. Chïa thuéc lo¹i nµy cã thÓ kÓ tíi nh÷ng ng«i chïa næi
tiÕng ë thµnh phè Hå ChÝ Minh nh chïa Xa Lîi, chïa VÜnh Nghiªm.
Chïa Khmer l¹i thuéc mét m« h×nh kh¸c. M« h×nh chïa lo¹i nµy th«ng
thêng lµ mét tø gi¸c cã nhiÒu tÇng bËc chØ thê mét tîng ThÝch Ca. Trªn c¸c
thÒm bËc cã nh÷ng th¸p v©y quanh vµ mét cöa cæng rÊt ®Æc s¾c víi hai apxara
hai bªn gãc nh chïa Svay Ton (chïa Xµ Tãn) ë An Giang, gîi cho ngêi ta
liªn tëng tíi d¸ng dÊp cæng th¸p Sanchi næi tiÕng ë Ên §é.
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
15
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
Chïa ë Nam bé l¹i cã kiÕn tróc kiÓu nhµ tø trô. §ã lµ kiÓu kiÕn tróc nhµ
rêng. Bèn cét c¸ch ®Òu nhau ë bèn gãc mét diÖn tÝch h×nh vu«ng, tõ bèn cét
c¸i c¸c kÌo ®Êm vµ kÌo quyÕt ®a ®Òu ra bèn híng. H×nh vu«ng ®îc gi¶i
thÝch ®ã lµ mét kiÓu thøc cña mét ng«i th¸p hoÆc b¾t chíc dÞch lý gäi lµ kiÓu
nhµ tø tîng: Th¸i ¢m – ThiÕu D¬ng – Th¸i D¬ng – ThiÕu ¢m, Pha
mµu s¾c phong thuû, ¶nh hëng cña §¹o gi¸o vµ Nho gi¸o. Chïa ë Nam Bé,
tõ ®Çu thÕ kû XX ®Õn nay, ®· cã nhiÒu c¸ch t©n, do vËy cha ®Þnh h×nh ®îc
mét mÉu mùc nhÊt ®Þnh.
Chïa ë vïng HuÕ b¾t ®Çu ®îc x©y dùng tõ thêi chóa NguyÔn Hoµng vµ
ph¸t triÓn m¹nh ë thêi c¸c vua NguyÔn. Chïa ë ®©y chñ yÕu ®îc x©y dùng, tu
bæ, t«n t¹o díi sù b¶o trî cña triÒu ®×nh vµ hoµng gia. VÒ c¬ b¶n, nh÷ng ng«i
chïa ë ®©y cã pha nÐt kiÕn tróc cung ®×nh. Cã thÓ kÓ ®Õn nh÷ng ng«i chïa næi
tiÕng cña vïng ®Êt nµy nh chïa Thiªn Mô, chïa quèc ¢n, chïa B¸o Quèc,
chïa Tõ HiÕu, chïa Tõ §µm, .
Trªn ®©y ta nãi ®Õn lµ kiÕn tróc chïa. Cßn kiÕn tróc th¸p th× sao?
Cã thÓ kh¼ng ®Þnh ngay r»ng, lo¹i h×nh kiÕn tróc thÊp còng cùc kú
phong phó. PhËt tö còng nh ngo¹i ®¹o ®Òu biÕt ®Õn tªn tuæi cña chïa B¸o
Thiªn vßi väi, th¸p Sïng ThiÖn Diªn Linh g¾n víi tÊm bia vÒ móa rèi, chïa
th¸p Ch¬ng S¬n víi net kiÕn tróc ®Æc trng cña hai tay vÞn vò n÷ t¹c theo t
thÕ tribhanga mang dÊu Ên Ch¨m râ rÖt.
Kh«ng thÓ nãi ®Õn kiÕn tróc chïa, th¸p víi nh÷ng tªn tuæi næi tiÕng mµ
kh«ng thÓ ®Ò cËp ®Õn mét hÖ thèng tîng PhËt v« cïng phong phó trong ®ãng
gãp vÒ vËt chÊt cña PhËt gi¸o ë ViÖt Nam. Nãi ®Õn chïa th¸p lµ nãi ®Õn Tam
ThÕ, Tam Th©n, nh÷ng pho tîng ThÝch Ca, Phæ HiÒn, V¨n Thï, nh÷ng pho
Di LÆc, §¹i DiÖu Têng, Ph¸p Hoa L©m; A Di §µ, Qu¸n ThÕ ¢m, §¹i ThÕ
ChÝ; TuyÕt S¬n, Ca DiÕp, A Nan; nh÷ng bé tîng Cöu Long, tîng Qu¸n ThÕ
¢m Thiªn Thñ Thiªn Nh·n; tîng phËt b¸t La H¸n; tîng thËp ®iÖn Diªm
V¬ng; tîng Hé Ph¸p. Ngoµi c¸c tîng PhËt cßn cã c¸c tîng Tæ hay tîng
HËu. PhËt ®iÓn trong mçi vïng, mçi ng«i chïa cô thÓ kh¸c nhau hoµn toµn.
Tuy nhiªn cã thÓ thÊy r»ng, PhËt gi¸o ®· ®Ó l¹i nh÷ng pho tîng ®Ñp næi tiÕng
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
16
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
nh tîng Qu¸n ThÕ ¢m Thiªn Thñ Thiªn Nh·n (ë Phó ThÞ, Kho¸i Ch©u,
Hng Yªn; Bót Th¸p, ThuËn Thµnh, B¾c Ninh) ®· ®îc ®¸nh gi¸ lµ “pho
tîng ®Ñp nhÊt trªn phËt ®iÖn”, tîng A Di Dµ chïa PhËt TÝch, tîng TuyÕt
S¬n chïa T©y Ph¬ng (Hµ T©y) ®· ®i vµo th¬ ca, v¨n häc,v.v vµ v.v Bªn
c¹nh ®ã, chïa ViÖt cßn ®Ó l¹i nh÷ng pho tîng ®ång vang tiÕng nh hai pho
tîng ®ång ë §ång D¬ng (Qu¶ng Nam), ®· trë thµnh kiÖt t¸c trong lµng
tîng PhËt ViÖt Nam. Mét vµi thËp niªn trë l¹i ®©y, du kh¸c còng nh PhËt tö
khi ®Õn MiÒn Nam cßn nh×n thÊy nh÷ng pho tîng PhËt vµ tîng Qu¸n ThÕ
¢m kÝch thíc ®å sé b»ng th¹ch cao hay xi m¨ng c«t thÐp ®îc ®Æt trªn
nh÷ng cao ®iÓm, tõ xa ®· cã thÓ tr«ng thÊy.
Nãi ®Õn chïa cßn ph¶i nãi ®Õn PhËt ®iÖn víi nh÷ng trang trÝ nghÖ thuËt
trªn c¸c chÊt liÖu gç, ®¸, t¹o nªn nh÷ng y m«n, ®å khÝ tù, kiÖu vµng, cuèn th,
®¹i tù
Bia ®¸, c©u ®èi vµ thËm chÝ th¸p mé trong nhiÒu chïa ®· ®Ó l¹i nh÷ng
dÊu Ên mÜ thuËt ®Æc thï.
KiÕn tróc chïa phËt ë ViÖt Nam cßn lµ kiÕn tróc sinh th¸i, hoµ hîp cïng
thiªn nhiªn. Nh÷ng ng«i chïa trë thµnh danh lam th¾ng c¶nh næi tiÕng ®îc
x©y dùng trªn nh÷ng nói non, s«ng níc kú vÜ. HÖ thèng quÇn thÓ chïa
H¬ng, Yªn Tö, T©y Ph¬ng, chïa ThÇy, chïa ChÊn Quèc, chïa Non Níc
v.v
lµ ng«i chïa ®îc Èn hiÖn trong m«i trêng thiªn nhiªn víi nh÷ng c©y
®¹i thô, nh÷ng h¬ng hoa cïng chim chãc cµng lµm t¨ng thªm sù linh thiªng
cña kh«ng gian n¬i ®Êt PhËt.
§ã lµ mét vµi ®ãng gãp vÒ v¨n ho¸ vËt thÓ cña PhËt gi¸o.
Cßn vÒ mÆt v¨n ho¸ phi vËt thÓ, cô thÓ vÒ mÆt t tëng, PhËt gi¸o ®· cã
nh÷ng ¶nh hëng g× ®Õn v¨n ho¸ ViÖt Nam?
3. Nh÷ng ¶nh hëng cña PhËt gi¸o ë ViÖt Nam ®ã lµ mang
®Ëm tÝnh d©n gian víi t tëng tõ bi cøu khæ cøu n¹n.
Cã thÓ nhËn thÊy, ngêi ViÖt n¶y sinh t duy trõu tîng vÒ phån thùc
víi h×nh thøc ma thuËt m« pháng lµ mét d¹ng t«n gi¸o tÝn ngìng nguyªn
thuû. C¸c nhµ nghiªn cøu ®· ph©n tÝch c¸c h×nh vÔ ®îc kh¾c trªn th©n trèng
®ång nh c¶nh chim bay, c¶nh miªu t¶ c¸c ®éng vËt nh tr©u, bß ®Ó chøng
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
17
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
minh cho luËn thuyÕt: Ngêi ViÖt khi ®ã ®· cã quan niÖm vÒ vò trô quan víi 3
thÕ giíi: Trêi - §Êt – Níc. §iÒu ®ã cho thÊy, t duy cñ ngêi ViÖt ®· nhËn
thøc ®îc sù vËn ®éng vßng trßn ®Ó tõ ®ã lµm c¬ së cho viÖc tiÕp nhËn dÔ
dµng thuyÕt lu«n håi cña PhËt gi¸o.
PhËt gi¸o víi lý luËn nh©n qu¶, râ rµng lµ cao siªu h¬n ma thuËt nhng
còng kh«ng ph¶i hoµn toµn xa l¹ víi ngêi ViÖt. Ma thuËt ®· chøng minh
nh©n nµo qu¶ Êy nhng Tõ Bi míi lµ t tëng chÝnh cña PhËt gi¸o ®îc ®a
vµo hÖ t tëng ViÖt.
T tëng Tõ Bi cña phËt gi¸o thÊm ®Ém trong t©m hån ViÖt tõ ngêi
b×nh d©n ®Õn kÎ trÝ thøc, thÓ hiÖn trong truyÖn kÓ d©n gian còng nh trong th¬
v¨n b¸c häc.
Trong truyÖn kÓ d©n gian, bao giê PhËt còng hiÖn lªn ®Ó cøu khæ, cøu
n¹n cho con ngêi. LÊy chuyÖn TÊm C¸m lµm vÝ dô. PhËt ®· hiÖn lªn gióp cho
TÊm con c¸ bèng, sai chim tíi nhÆt thãc, cho ¸o quÇn, giÇy dÐp ®Ó ®i ch¬i héi,
lÊy hoµng tö. Mçi lÇn TÊm bÞ h¹i, PhËt l¹i hiÖn ra gióp TÊm, lóc lµ bôi tróc
®µo khi lµ qu¶ thÞ. ChuyÖn kÓ thÊm ®Ém tinh thÇn cøu khæ, cøu n¹n cña phËt
gi¸o víi h×nh ¶nh «ng bôt ®¹i tõ ®¹i bi, phæ ®é chóng sinh.
Mét c©u chuyÖn kh¸c ë vë chÌo Quan ¢m ThÞ KÝnh næi tiÕng v× lêi hay
móa ®Ñp, v× nçi oan t×nh ®îc cöa Tõ Bi cøu vít mµ kh«ng minh ®îc oan.
C©u chuyÖn PhËt gi¸o triÒu tiªn ®ã phï hîp víi ngêi ViÖt Nam ®Õn nçi
kh«ng mÊy ai nhí ®ã lµ c©u chuyÖn cña TriÒu Tiªn. Bëi lÏ, t tëng Tõ Bi B¸c
¸i cña nhµ PhËt ®· ®îc diÔn ®¹t hÕt søc d©n gian, hÕt søc ViÖt Nam vµ cã lÏ
ViÖt Nam h¬n TruyÖn KiÒu. Mét ®iÒu ®¸ng nãi ë ®©y lµ c©u chuyÖn Quan ¢m
ThÞ KÝnh ®îc thÓ hiÖn b»ng chÌo, mét h×nh thøc nghÖ thuËt d©n gian h¬n c¶
v¨n th¬ lôc b¸t vèn còng mang ®Ëm tÝnh d©n gian.
PhËt gi¸o ®· thæi vµo t©m hån ngêi ViÖt mét lµn giã m¸t Tõ Bi. ChÊt
Tõ Bi cña nhµ PhËt thÊm s©u kh«ng nh÷ng trong nh÷ng nghÖ sÜ d©n gian v«
danh mµ cßn ®i s©u vµo lßng nh÷ng ngêi d©n b×nh dÞ. §ã lµ ®é thÊm s©u cña
t tëng PhËt gi¸o vµo v¨n ho¸ ViÖt Nam chø kh«ng ph¶i tÊt c¶ t tëng Tø
DiÖu §Õ cña PhËt gi¸o.
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
18
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
PhËt gi¸o vµo ViÖt Nam mang ®Ëm tinh d©n gian ®Õn nçi nh÷ng ngêi
d©n mÆc dï theo PhËt gi¸o nhng Ýt cã hiÓu biÕt vÒ phËt.
PhËt gi¸o cã ¶nh hëng víi v¨n ho¸ ViÖt Nam trong suèt triÒu dµi lÞch
sö ®Êt níc. HiÖn nay PhËt gi¸o vÉn cßn lµ mét t¸c nh©n t¸c ®éng m¹nh trong
x· héi. Chóng ta dÔ nhËn thÊy PhËt gi¸o ®· mang ®Õn cho ngêi ViÖt nh÷ng
ng«i chïa cæ kÝnh, nh÷ng pho tîng bÒ thÕ r¶i kh¾p xãm lµng lµm t¨ng lßng tõ
bi vµ híng thiÖn cña ngêi b×nh d©n. PhËt gi¸o ®· ®a ®Õn mét trung t©m v¨n
ho¸ lµng mét thêi s«i ®éng. PhËt gi¸o còng ®· mang ®Õn trong t©m hån ngêi
ViÖt mét ®êi sèng t©m linh s©u ®Ëm tõ khi du nhËp cho ®Õn nay. Trong lÞch
sö, PhËt gi¸o còng lu«n g¾n liÒn víi vËn mÖnh cña d©n téc. §Õn thÕ kû XX
PhËt gi¸o víi nh÷ng nhµ s T©y häc ®· ®ãng gãp mét phÇn nhá trong sù thµnh
c«ng cña c¸ch m¹ng, më ra mét níc ViÖt Nam ®éc lËp. ChØ nh÷ng nhµ s vµ
tÝn ®å ®i theo c¸ch m¹ng míi cã t¸c ®éng tÝch cùc h¬n.
4.Nh÷ng ¶nh hëng cña phËt gi¸o ®Õn t duy cña ngêi
viÖt nam.
PhËt gi¸o lµ mét t«n gi¸o, nhng trong ®ã hai yÕu tè t«n gi¸o vµ triÕt
häc lu«n hoµ quÖn vµo nhau lµm c¬ së luËn chøng cho nhau.ë ®©y chung ta
lu ý ®Õn yÕu tè triÕt häc vÒ mÆt nµy PhËt gi¸o ®· cã ¶nh hëng lín tíi t duy
cña ngêi ViÖt Nam trong ®ã cã nh÷ng gi¸ trÞ vµ nhiÒu h¹n chÕ nhÊt ®Þnh.
TiÕp thu phËt gi¸o t duy ngêi ViÖt Nam cã thªm mét sè kh¸i niÖm vµ
ph¹m trï nãi nªn b¶n thÓ luËn lµ nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n cña triÕt häc.Trong thÕ
giíi quan phøc hîp nhiÒu thµnh phÇn cña ngêi ViÖt Nam th× PhËt gi¸o lµ cã ý
nghÜa nhiÒu nhÊt.
H¬n tÊt c¶ c¸c häc thuyÕt kh¸c cña ph¬ng ®«ng,PhËt gi¸o chó ý ®Õn
mÆt ph¸t triÓn tù nhiªn cña con ngêi,®ã lµ sinh ,l·o, bÖnh ,tö.Bèn chÆng ®ã
cña cuéc ®êi ®· nãi lªn sù ph¸t triÓn tÊt yÕu cña con ngêi mµ nÕu ai ®ã nhËn
thøc ®îc sÏ kh«ng sî h·i tríc sù thay ®æi cña cuéc ®êi thËm chÝ sèng l¹c
quan b×nh th¶n tríc c¸i chÕt.NhiÒu nhµ s trong Lý – TrÇn ®· cã qua niÖm
nh thÕ.
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
19
tailieuonthi
TIÓU LUËN TRIÕT HäC
PhËt gi¸o ®· ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò ngò uÈn:s¾c ,thô, tëng ,thµnh, thøc lµ
nh÷ng vÊn ®Ò cã ý thøc luËn s©u xa.Tuy ®èi tîng ®ã lµ t©m vµ tÝnh chÊt lµ
duy t©m nhng trong qu¸ tr×nh ngò uÈn chøa ®ùng mét qu¸ tr×nh nhËn thøc
hîp lý;Tõ sù vËt kh¸nh quan(S¾c),Con ngêi c¶m thô ®îc(Thô),Suy
nghÜ(Tëng),Råi ®em hiÖn (Hµnh), vµ cuèi cïng lµ biÕt(Thøc).ë ®©y nÕu ®em
bãc c¸i thÇn bÝ ra ta thÊy cã nh÷ng h¹t nh©n hîp lý.
PhËt gi¸o ®· ®a vµo hÖ t tëng ViÖt Nam nh÷ng qua niªm biÖn chøng
víi c¸c kh¸i niÖm ‘v« thêng’, ‘v« ng·’ Cho thÊy phËt gi¸o nh×n sù vËt trong
sù vËn ®éng biÕn ®æi liªn tôc kh«ng cã g× lµ trô l¹i m·i, kh«ng cã ai lµ tån t¹i
m·i.Tuy nhËn thøc ®ã chØ nh×n thÊy c¸i biÕn ®æi mµ kh«ng nh×n thÊy c¸i æn
®Þnh t¬ng ®èi, chØ thÊy ®îc c¸i vËn déng mµ kh«ng thÊy ®îc cña c¸i h×nh
thøc vËn ®éng sÏ ®i ®Õn chiÒu híng bi quan bu«ng xu«i nhng mÆt kh¸c
ph¶i thÊy nhËn thøc ®îc nh vËy lµ còng cã chiÒu s©u, lµ thÊy ®îc ph¬ng
diÖn c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn sù vËt.
PhËt gi¸o ®Ò cËp ®Õn mèi nh©n duyªn ®Õn mèi quan hÖ nh©n qu¶, ®Õn
viÖc xÐt sù vËt ph¶i tõ kÕt qu¶ t×m ra nguyªn nh©n vµ xem kÕt qu¶ nµy lµ
nguyªn nh©n tõ kÕt qu¶ kh¸c trong mçi qua hÖ kh¸c.
Trªn ®©y lµ nh÷ng vÊn ®Ò mµ phËt gi¸o ®· ¶nh hëng ®Õn t duy ViÖt
Nam gãp phÇn lµm nªn nh÷ng yÕu tè triÕt häc s©u xa trong thÕ giíi quan cña
ngêi Viªt Nam.
Tuy vËy PhËt gi¸o còng cã nhøng h¹n chÕ, ¶nh hëng tiªu cùc nhÊt ®Þnh
®Õ t duy cña ngêi viÖt nam chóng ta.
PhËt gi¸o chØ thÊy c¸ nh©n con ngêi mµ kh«ng thÊy x· héi con ngêi,
chØ thÊy cong ngêi nãi chung mµ kh«ng thÊy con ngêi cña giai cÊp ®èi
kh¸ng nhau trong x· héi tríc ®©y, kh«ng thõa nhËn ®Êu tranh trong gia cÊp
x· héi,do ®ã kh«ng thÊy ®îc nguyªn nh©n khæ ¶i cña con ngêi, kh«ng thÊy
®îc sù cÇn thiÕt ph¶i chèng ¸p bøc, bãc lét v× thÕ qua niªm tõ bi b¸c ¸i trong
mét sè trêng hîp bÊt lîi cho ®Êu tranh gi¶i phãng giai cÊp, chèng ¸p bøc.
PhËt gi¸o kh«ng bµn tíi lÜnh vùc chÝnh trÞ, v× thÕ mçi khi nhµ s bíc
sang lÜnh vùc chÝnh trÞ-x· héi ph¶i sö dông c¸c t t¬ng Nho hay L·o
TRIÕT HäC PHËT GI¸O ÊN §é Vµ ¶H Hëng cña nã ®Õn v¨n ho¸ - x· héi viÖt nam
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
20
- Xem thêm -