BỘ QUỐC PHÒNG
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ
VŨ TRÀ GIANG
Ph¸t triÓn T¦ DUY PH¶N BIÖN KHOA HäC
CñA GI¶NG VI£N Lý LUËN CHÝNH TRÞ ë C¸C TRêng
®¹i häc c«ng nghÖ hiÖn nay
LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC
HÀ NỘI - 2017
BỘ QUỐC PHÒNG
HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ
VŨ TRÀ GIANG
Ph¸t triÓn T¦ DUY PH¶N BIÖN KHOA HäC
CñA GI¶NG VI£N Lý LUËN CHÝNH TRÞ ë C¸C TRêng
®¹i häc c«ng nghÖ hiÖn nay
Chuyên ngành: Chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử
Mã số
: 62 22 03 02
LUẬN ÁN TIẾN SĨ TRIẾT HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC
1. PGS. TS. Nguyễn Bá Dương
2. TS. Đào Huy Hiệp
HÀ NỘI - 2017
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi, dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Nguyễn Bá
Dương và TS. Đào Huy Hiệp. Các số liệu, trích dẫn
trong luận án là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng.
Những kết luận khoa học của luận án chưa từng
được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác.
TÁC GIẢ LUẬN ÁN
VŨ TRÀ GIANG
MỤC LỤC
Trang
LỜI CAM ĐOAN
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
Chương 1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ph¸t triÓn t duy PHẢN
BIỆN KHOA HỌC cña gi¶ng viÊN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ
ë c¸c trêng ®¹i häc CÔNG NGHỆ
1.1.
Quan niệm về tư duy phản biện khoa học và phát triển tư duy phản
biện khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học
công nghệ
1.2.
Những nhân tố tác động đến phát triển tư duy phản biện khoa học
của giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học công nghệ
Chương 2 THỰC TRẠNG VÀ NHẬN DIỆN NHỮNG MÂU THUẪN
TRONG PHÁT TRIỂN t duy PHẢN BIỆN KHOA HỌC CỦA
GIẢNG VIÊN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ Ở CÁC TRƯỜNG ĐẠI
HỌC CÔNG NGHỆ HIỆN NAY
2.1.
Thực trạng phát triển tư duy phản biện khoa học của giảng viên lý
luận chính trị ở các trường đại học công nghệ hiện nay
2.2.
Nhận diện những mâu thuẫn trong phát triển tư duy phản biện khoa
học của giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học công nghệ
hiện nay
Chương 3 GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN TƯ DUY PHẢN BIỆN KHOA HỌC
CỦA GIẢNG VIÊN LÝ LUẬN CHÍNH TRỊ Ở CÁC TRƯỜNG
ĐẠI HỌC CÔNG NGHỆ HIỆN NAY
3.1.
Nâng cao nhận thức về vị trí, vai trò và sự cần thiết phát triển tư duy
phản biện khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại
học công nghệ hiện nay
3.2.
Đổi mới chương trình, nội dung, hình thức và phương pháp giảng
dạy lý luận chính trị phù hợp với phát triển tư duy phản biện khoa
học của giảng viên lý luận chính trị và yêu cầu đào tạo kỹ sư công
nghệ hiện nay
3.3.
Xây dựng môi trường dân chủ trong giảng dạy, nghiên cứu khoa
học, phát triển tư duy phản biện khoa học của giảng viên lý luận
chính trị ở các trường đại học công nghệ hiện nay
3.4.
Nâng cao ý thức tự học, tự rèn luyện, phát triển tư duy phản biện
khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học công
nghệ hiện nay
KẾT LUẬN
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG
BỐ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
PHỤ LỤC
1
6
30
30
55
74
74
101
125
125
134
145
155
164
166
167
176
1
MỞ ĐẦU
1. Giới thiệu khái quát về luận án
Trong quá trình học tập, công tác, giảng dạy và nghiên cứu khoa học,
nghiên cứu sinh thường xuyên quan tâm các vấn đề tư duy, tư duy phản biện
và tư duy phản biện khoa học; coi nó là “chìa khóa” mở con đường giúp giảng
viên lý luận chính trị nâng tầm cao uy tín, vị thế của mình, có nhiều đóng góp
cho sự nghiệp “trồng người”. Tuy nhiên, đó chỉ là điều mong muốn và là một
ý tưởng khoa học. Gần đây, khi điều kiện cho phép, nghiên cứu sinh lựa chọn
vấn đề “Phát triển tư duy phản biện khoa học của giảng viên lý luận chính trị
ở các trường đại học công nghệ hiện nay” làm đề tài nghiên cứu luận án tiến
sĩ, với mong muốn góp phần xây dựng, phát triển đội ngũ giảng viên lý luận
chính trị ở các trường đại học công nghệ hiện nay, nhất là phát triển tư duy
phản biện khoa học của họ.
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận án của nghiên cứu sinh được kết
cấu thành 3 chương, 5 tiết. Chương 1, tập trung làm rõ một số vấn đề lý luận
về phát triển tư duy phản biện khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở các
trường đại học công nghệ. Chương 2, đánh giá thực trạng và nhận diện những
mâu thuẫn trong phát triển tư duy phản biện khoa học của giảng viên lý luận
chính trị ở các trường đại học công nghệ hiện nay. Chương 3, đề xuất giải
pháp phát triển tư duy phản biện khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở
các trường đại học công nghệ hiện nay.
2. Lý do lựa chọn đề tài luận án
Giảng viên lý luận chính trị là một bộ phận của đội ngũ giảng viên ở các
trường đại học nói chung và các trường đại học công nghệ nói riêng. Trước
yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, nâng cao năng lực và
phẩm chất đội ngũ nhà giáo, trong đó có các nhà giáo giảng dạy các môn lý
luận chính trị là rất cần thiết. Đối với giảng viên lý luận chính trị ở các trường
đại học công nghệ, hoạt động tư duy, phương pháp tư duy, nhất là tư duy phản
biện khoa học về những vấn đề có liên quan đến chương trình, nội dung, hình
2
thức, phương pháp dạy và học của sinh viên công nghệ - là những thao tác, kỹ
năng cần thiết trong quá trình giảng dạy, nghiên cứu khoa học. Phát triển tư
duy phản biện khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học
công nghệ sẽ đạt được mục tiêu kép: vừa nâng cao chất lượng giảng dạy,
nghiên cứu khoa học của giảng viên lý luận chính trị, vừa nâng cao chất lượng
đào tạo đội ngũ kỹ sư công nghệ - nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ sự
nghiệp đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta hiện nay.
Trong những năm qua, các trường đại học công nghệ luôn quan tâm tuyển
chọn, đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ; trong đó, ưu tiên nâng cao chất lượng
đội ngũ giảng viên. Giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học công nghệ
đã bám sát và tích cực, chủ động đổi mới chương trình, nội dung gắn với đổi
mới hình thức, phương pháp giảng dạy các môn lý luận chính trị, tạo sự hấp dẫn,
kích thích phát triển tư duy sáng tạo, nhu cầu tự học “lập thân, lập nghiệp” của
sinh viên công nghệ, góp phần chuyển mạnh từ trang bị kiến thức sang phát triển
toàn diện năng lực và phẩm chất của người học. Những đóng góp của đội ngũ
giảng viên lý luận chính trị đã đem lại những kết quả đáng khích lệ, trong đó
đáng kể là sự phát triển tư duy phản biện khoa học của họ.
Tuy nhiên, phát triển tư duy phản biện khoa học của một bộ phận giảng
viên lý luận chính trị ở các trường đại học công nghệ hiện nay chưa đáp ứng
tốt yêu cầu giảng dạy, nghiên cứu khoa học. Năng lực phản biện, tự phản biện
những vấn đề lý luận, thực tiễn; khẳng định đúng, sai chưa sắc nét, có mặt còn
mờ nhạt; phản biện khoa học chưa trở thành nhu cầu trực tiếp, thường xuyên
mà giảng viên lý luận chính trị phải dùng nó để giải quyết những vấn đề lý
luận - thực tiễn phức tạp; các thao tác, kỹ năng tư duy phản biện còn lúng
túng, chưa rõ lập trường, quan điểm, chính kiến. Mặt khác, một số giảng viên
lý luận chính trị chưa mạnh dạn phản biện khoa học đối với những vấn đề liên
quan đến học thuật, đến chương trình, nội dung, phương pháp giảng dạy;
nghiên cứu, biên soạn tài liệu, giáo trình, bài giảng … Những biểu hiện đó
cho thấy, năng lực sư phạm của một bộ phận giảng viên lý luận chính trị chưa
3
đáp ứng yêu cầu, đã và đang ảnh hưởng không nhỏ đến chất lượng đào tạo kỹ
sư công nghệ hiện nay.
Nâng cao chất lượng giảng dạy các môn lý luận chính trị đáp ứng yêu cầu
phát triển nguồn nhân lực khoa học và công nghệ chất lượng cao đang đứng
trước những khó khăn, thách thức, những mâu thuẫn, đòi hỏi giảng viên lý luận
chính trị và cán bộ quản lý giáo dục phải nhận diện, đánh giá, phản biện hợp lý
và có lời giải đáp đúng, khoa học. Vấn đề đặt ra đối với các trường đại học
công nghệ là cần quan tâm hơn nữa việc đổi mới toàn diện, đồng bộ công tác
giáo dục, đào tạo; bồi dưỡng, nâng cao năng lực và phẩm chất của đội ngũ
giảng viên lý luận chính trị. Vì vậy, nghiên cứu“Phát triển tư duy phản biện
khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học công nghệ hiện
nay” là vấn đề cấp thiết trên cả phương diện lý luận và thực tiễn.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án
Mục đích nghiên cứu
Làm rõ những vấn đề lý luận, thực tiễn và đề xuất những giải pháp phát
triển tư duy phản biện khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở các trường
đại học công nghệ hiện nay, góp phần nâng cao chất lượng dạy - học các môn
lý luận chính trị trong tình hình mới.
Nhiệm vụ nghiên cứu
Làm rõ một số vấn đề lý luận về phát triển tư duy phản biện khoa học
của giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học công nghệ.
Đánh giá thực trạng và nhận diện một số mâu thuẫn trong phát triển tư
duy phản biện khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học
công nghệ hiện nay.
Đề xuất giải pháp phát triển tư duy phản biện khoa học của giảng viên
lý luận chính trị ở các trường đại học công nghệ hiện nay.
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
Đối tượng nghiên cứu
Phát triển tư duy phản biện khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở
các trường đại học công nghệ.
4
Phạm vi nghiên cứu
Về nội dung: Nghiên cứu vấn đề phát triển tư duy phản biện khoa học
của giảng viên lý luận chính trị trong giảng dạy, nghiên cứu khoa học ở các
trường đại học công nghệ hiện nay.
Về không gian: Nghiên cứu, khảo sát thực tế phát triển tư duy phản
biện khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở các nhóm: trợ giảng, giảng
viên, giảng viên chính, giảng viên cao cấp; qua việc chọn một số trường đại
học có khoa chuyên ngành công nghệ khu vực phía Bắc nước ta. Trọng điểm
là trường Đại học Công nghệ (Đại học quốc gia Hà Nội), Đại học Công nghệ
giao thông vận tải, Đại học Công nghiệp Hà Nội, Đại học Điện lực, Đại học
Bách khoa Hà Nội, Đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội, Đại học Kinh
tế Kỹ thuật công nghiệp Hà Nội, Đại học Khoa học và Công nghệ Hà Nội…
Về thời gian: Đề tài luận án sử dụng tài liệu, tư liệu phục vụ công tác
nghiên cứu chủ yếu từ năm 2010 đến nay.
5. Cơ sở lý luận, thực tiễn và phương pháp nghiên cứu của luận án
Cơ sở lý luận
Lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh; quan điểm,
đường lối của Đảng Cộng sản Việt Nam về tư duy, tư duy phản biện khoa học;
về đổi mới, nâng cao chất lượng giảng dạy, nghiên cứu khoa học các môn lý
luận chính trị. Kế thừa kết quả nghiên cứu của các nhà khoa học trong và
ngoài nước đã công bố có liên quan đến đề tài luận án.
Cơ sở thực tiễn
Thực tiễn phát triển tư duy phản biện khoa học của giảng viên lý luận
chính trị thông qua số liệu điều tra, khảo sát thực tế của nghiên cứu sinh ở các
trường đại học công nghệ; các chỉ thị, nghị quyết của đảng ủy, ban giám hiệu
các trường đại học công nghệ về xây dựng, phát triển đội ngũ giảng viên lý
luận chính trị; các đề án, báo cáo, tổng kết hoạt động giáo dục, đào tạo,
nghiên cứu khoa học các môn lý luận chính trị của các trường đại học công
nghệ hiện nay.
Phương pháp nghiên cứu
Luận án dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện
chứng và duy vật lịch sử; sử dụng các phương pháp cụ thể như: phân tích và
5
tổng hợp, hệ thống và cấu trúc, lôgic và lịch sử, so sánh, thống kê, điều tra xã
hội học, phỏng vấn, xử lý số liệu… để làm sáng tỏ vấn đề nghiên cứu.
6. Những đóng góp mới của luận án
Làm rõ quan niệm và những nhân tố tác động đến phát triển tư duy phản
biện khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học công nghệ.
Đánh giá thực trạng và nhận diện một số mâu thuẫn trong phát triển tư
duy phản biện khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học
công nghệ hiện nay.
Đề xuất những giải pháp phát triển tư duy phản biện khoa học của
giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học công nghệ hiện nay.
7. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Ý nghĩa lý luận
Kết quả nghiên cứu của luận án góp phần cung cấp luận cứ khoa học,
phục vụ công tác quản lý, tổ chức dạy, học các môn lý luận chính trị ở các
trường đại học nói chung, đại học công nghệ nói riêng; đề xuất các giải pháp
nâng cao chất lượng, hiệu quả giảng dạy và học tập các môn lý luận chính trị,
phát triển tư duy phản biện khoa học của đội ngũ giảng viên lý luận chính trị
ở các trường đại học công nghệ hiện nay.
Ý nghĩa thực tiễn
Kết quả nghiên cứu của luận án là tài liệu tham khảo phục vụ công tác
nghiên cứu, giảng dạy và học tập của cán bộ, giảng viên, sinh viên ở các học
viện, trường đại học công nghệ. Đồng thời, có thể dùng làm tài liệu tham khảo
cho đội ngũ giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng trong
hệ thống giáo dục quốc dân; các trung tâm giáo dục chính trị, hệ thống các
trường Đảng ở các địa phương… và những người quan tâm đến vấn đề này.
8. Kết cấu của luận án
Luận án gồm: Phần mở đầu; tổng quan về vấn đề nghiên cứu có liên
quan đến luận án và nội dung gồm 3 chương, 5 tiết; kết luận chung; danh mục
các công trình khoa học của tác giả đã công bố có liên quan đến luận án; danh
mục tài liệu tham khảo và một số phụ lục.
6
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
CÓ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN
1. Các công trình khoa học tiêu biểu về giảng viên lý luận chính trị
và giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học công nghệ hiện nay
Công trình khoa học của Ban Tuyên giáo Trung ương “Công tác giảng
dạy, học tập các môn khoa học Mác - Lênin trong các trường đại học, cao
đẳng, Hà Nội”năm 2010 [6], đã trình bày tổng quát về tình hình đội ngũ nhà
giáo giảng dạy các môn khoa học Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh với tư
cách là lực lượng quyết định chất lượng dạy và học, đào tạo đội ngũ cử nhân,
thạc sĩ, tiến sĩ hiện nay. Các tác giả cho rằng, bên cạnh các ưu điểm về chức
danh, học vị thì một trong những hạn chế lớn nhất của đội ngũ nhà giáo là sức
ì lớn, chậm đổi mới tư duy, ngại trau dồi kiến thức, ít chịu tìm tòi phương
pháp giảng dạy phù hợp với những đối tượng cụ thể, chậm đổi mới phương
pháp giảng dạy. Tâm lý coi các môn lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí
Minh là môn học phụ, nhất là trong các trường công nghệ, kỹ thuật là một
trong những nguyên nhân chính gây cản trở quá trình đổi mới phương pháp
dạy và học hiện nay. Công trình khoa học giúp tác giả luận án phương pháp
đánh giá tình hình giảng dạy của giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại
học công nghệ, phương pháp học tập của đội ngũ kỹ sư, là cơ sở để phê phán
một số sinh viên đã và đang tuyệt đối hóa công nghệ, kỹ thuật, coi trọng
phương pháp “tư duy kỹ trị”.
Bộ Giáo dục và Đào tạo phối hợp với trường Đại học Quốc gia Thành
phố Hồ Chí Minh xuất bản sách Kỷ yếu hội thảo khoa học về “Nâng cao chất
lượng giảng dạy, học tập các môn lý luận chính trị trong các trường đại học,
cao đẳng” năm 2015 [37]. Hầu hết các công trình khoa học trong sách kỷ yếu
đều thể hiện sự tâm huyết và trách nhiệm của những người làm công tác
nghiên cứu, giảng dạy lý luận Mác - Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh, tha thiết
với sự nghiệp “trồng người”. Không ít công trình khoa học bày tỏ sự day dứt,
băn khoăn của các nhà khoa học, nhà giáo trước những bất cập, mâu thuẫn
7
trong công tác lý luận, đào tạo giảng viên lý luận chính trị. Đồng thời, đã gợi
mở những ý tưởng sáng tạo về phát triển tư duy lý luận, nâng cao chất lượng
giảng dạy và học tập các môn lý luận chính trị trong điều kiện công nghiệp
hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế. Trong hội thảo, các nhà giáo,
nhà khoa học đã trình bày, trao đổi thẳng thắn những quan điểm của mình
theo phương châm “phát huy tự do tư tưởng và tính sáng tạo” trong nghiên
cứu, phát triển lý luận. Đây là cơ sở khoa học giúp tác giả luận án phương
pháp đánh giá thực trạng, nhận diện những mâu thuẫn, vấn đề đặt ra và đề
xuất giải pháp phát triển tư duy phản biện khoa học của giảng viên lý luận
chính trị ở các trường đại học công nghệ hiện nay.
Tác giả Nguyễn Thị Thu Thủy về "Giảng viên lý luận chính trị trước
yêu cầu của tình hình mới" năm 2011 [67], đã xác định mô hình cấu trúc năng
lực, phẩm chất đặc thù của giảng viên lý luận chính trị. Tác giả cho rằng,
giảng viên lý luận chính trị là những người có bản lĩnh chính trị vững vàng,
đạo đức cách mạng trong sáng, có ý chí phấn đấu vươn lên trong nghề nghiệp.
Họ vừa có năng lực giảng dạy, nghiên cứu khoa học, năng lực quản lý, vừa có
năng lực tuyên truyền, hoạt động chính trị thực tiễn. Tác giả đã phân tích vai
trò của công tác giáo dục lý luận chính trị trong bối cảnh hiện nay; chỉ ra
những yêu cầu cụ thể với từng yếu tố của quá trình quản lý đào tạo của thời
kỳ mới. Công trình khoa học giúp tác giả luận án thấy được sự khác biệt giữa
giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học với giảng viên lý luận chính
trị ở các trường đại học công nghệ. Qua đó, chỉ ra đặc thù của giảng viên lý
luận chính trị ở các trường đại học công nghệ hiện nay.
Tác giả Lưu Kiếm Thanh về “Xây dựng đội ngũ giảng viên lý luận
chính trị và quản lý nhà nước” năm 2012 [58], đã khẳng định: trong nhiều
năm qua, được sự quan tâm lãnh đạo của Đảng, sự quản lý tập trung, thống
nhất của Nhà nước, cùng với sự nỗ lực cố gắng của các thế hệ cán bộ, giảng
viên, học viên, các cơ sở đào tạo, bồi dưỡng cán bộ, viên chức nói chung, đã
không ngừng phát triển, từng bước nâng cao chất lượng, đổi mới phương
8
pháp giảng dạy, thực hiện phương châm gắn lý luận với thực tiễn, khắc phục
tình trạng “giáo điều”, góp phần quan trọng vào xây dựng nền hành chính
vững mạnh, trong sạch - một nhân tố quan trọng đảm bảo giữ vững ổn định
chính trị, phát triển kinh tế, xã hội, giữ vững và tăng cường quốc phòng - an ninh.
Đồng tác giả Vũ Trung Kiên, Trần Hải Hà về “Nâng cao kiến thức
thực tiễn cho giảng viên giảng dạy lý luận chính trị hiện nay” năm 2015 [34]
đã khẳng định, việc giảng dạy các môn lý luận chính trị hiện nay đã và đang
giúp giảng viên lý luận chính trị nắm bắt tình hình thực tế, nghiên cứu, lý giải
những vấn đề thực tiễn đang đặt ra ở cơ sở, cũng như cách thức vận dụng lý
luận vào thực tiễn một cách hiệu quả là yêu cầu rất quan trọng. Đối với giảng
viên nói chung, đặc biệt là giảng viên giảng dạy các bộ môn lý luận chính trị,
kiến thức lý luận đã quan trọng nhưng kiến thức thực tiễn cũng rất cần thiết.
Để thực hiện có hiệu quả nội dung này cần thực hiện đồng bộ các giải pháp,
trong đó việc đưa giảng viên đi thực tế ở cơ sở, để cập nhật, bổ sung kiến thức
thực tiễn có ý nghĩa rất quan trọng. Công trình khoa học trên là cơ sở giúp tác
giả luận án thấy được sự cần thiết phải bổ sung, cập nhật những kiến thức
thực tiễn cho giảng viên lý luận chính trị, đặc biệt là kiến thức khoa học, công
nghệ; lồng ghép kiến thức khoa học, công nghệ vào bài giảng lý luận chính
trị, nhằm làm tăng tính hấp dẫn của môn học đối với sinh viên.
Công trình khoa học của tác giả Vũ Thanh Bình về “Vấn đề chất
lượng đội ngũ giảng viên lý luận chính trị trong các trường đại học, cao đẳng
ở nước ta hiện nay” năm 2012 [10], đã phân tích, làm rõ những vấn đề lý luận
cơ bản về chất lượng đội ngũ giảng viên lý luận chính trị trong các trường đại
học, cao đẳng ở nước ta; đánh giá thực trạng chất lượng đội ngũ giảng viên lý
luận chính trị. Từ đó, đề xuất một số quan điểm, giải pháp nâng cao chất
lượng đội ngũ giảng viên lý luận chính trị trong các trường đại học, cao đẳng
ở Việt Nam thời gian tới.
Tác giả Nguyễn Quang Trung về “Phát huy vai trò đội ngũ giảng viên
trong đổi mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao
9
đẳng Việt Nam” năm 2015 [80], đã làm sáng tỏ các khía cạnh lý luận và thực
tiễn của việc phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi mới giảng dạy các
môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng. Đánh giá thực trạng và
những vấn đề đặt ra đối với việc phát huy vai trò đội ngũ giảng viên trong đổi
mới giảng dạy các môn lý luận chính trị ở các trường đại học, cao đẳng hiện
nay. Trên cơ sở đó, đề xuất những quan điểm và giải pháp chủ yếu nhằm phát
huy vai trò của họ trong đổi mới giảng dạy các môn học này trong điều kiện mới.
Tác giả Lê Thành Long về “Vai trò của giảng viên lý luận chính trị ở
các nhà trường Quân đội nhân dân Việt Nam trong phòng, chống “diễn biến
hòa bình” hiện nay” năm 2015 [39] đã trình bày một số vấn đề lý luận về vai
trò của giảng viên lý luận chính trị ở các nhà trường Quân đội nhân dân Việt
Nam trong phòng, chống “diễn biến hòa bình”. Tác giả phân tích thực trạng,
xác định những vấn đề đặt ra đối với việc thực hiện vai trò phòng, chống
“diễn biến hòa bình” của giảng viên lý luận chính trị ở các nhà trường Quân
đội nhân dân Việt Nam hiện nay. Dự báo những yếu tố tác động, đưa ra những
quan điểm về phát huy vai trò của giảng viên lý luận chính trị ở các nhà
trường Quân đội nhân dân Việt Nam trong phòng, chống “diễn biến hòa bình”
và đề xuất giải pháp đối với các chủ thể quản lý, tổ chức, phát huy vai trò
giảng viên lý luận chính trị ở các nhà trường quân đội; giải pháp đối với đội
ngũ giảng viên lý luận chính trị ở các nhà trường quân đội; giải pháp về xây
dựng môi trường thuận lợi phát huy vai trò của giảng viên lý luận chính trị ở
các nhà trường quân đội; giải pháp về công tác chính sách đối với giảng viên
lý luận chính trị ở các nhà trường quân đội. Kế thừa công trình khoa học trên,
nghiên cứu sinh đã bổ sung vào luận án một số nội dung về vị trí, vai trò, tầm
quan trọng của giảng viên lý luận chính trị trước yêu cầu phát triển tư duy
phản biện khoa học.
Tác giả Cao Văn Trọng về “Nâng cao năng lực đấu tranh tư tưởng của
giảng viên lý luận chính trị ở các nhà trường quân đội hiện nay” năm 2016
[77], đã phân tích thực chất và vấn đề có tính quy luật nâng cao năng lực đấu
10
tranh tư tưởng của giảng viên lý luận chính trị ở các nhà trường quân đội.
Đánh giá thực trạng và dự báo sự tác động của tình hình, những vấn đề đặt ra
đối với nâng cao năng lực đấu tranh tư tưởng của giảng viên lý luận chính trị
ở các nhà trường quân đội hiện nay. Từ đó, đề xuất giải pháp nâng cao năng
lực đấu tranh tư tưởng của họ. Đây là công trình khoa học đề cập sâu đến xây
dựng đội ngũ giảng viên lý luận chính trị; giúp tác giả luận án phương pháp
đánh giá thực trạng và đề xuất giải pháp phát triển tư duy phản biện khoa học
của họ ở các trường đại học công nghệ hiện nay.
Như vậy, các công trình khoa học trên đã nghiên cứu từng mặt, từng
khía cạnh khác nhau về đội ngũ giảng viên lý luận chính trị, luận giải cơ sở lý
luận, thực tiễn về tình hình, năng lực, trình độ, chất lượng giảng dạy của họ ở
các trường đại học. Kết quả nghiên cứu của các công trình khoa học trên góp
phần cung cấp những tư liệu, gợi mở nhiều vấn đề cho tác giả luận án đi sâu
phân tích một cách có hệ thống về giảng viên lý luận chính trị ở các trường
đại học công nghệ hiện nay.
2. Các công trình khoa học tiêu biểu về tư duy, tư duy phản biện
khoa học và tư duy phản biện khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở
các trường đại học công nghệ
2.1. Các công trình khoa học tiêu biểu về tư duy
Ở nước ngoài, tác giả M.Rôdentan với công trình khoa học “Nguyên lý
lôgic biện chứng” năm 1962 [103] và “Những vấn đề về phép biện chứng
trong bộ Tư bản của Mác” năm 1961 [102], đã có những đóng góp quan trọng
trong nghiên cứu đối tượng, vai trò của lôgic học đối với quá trình phát triển
tư duy, chỉ ra những hạn chế của lôgic hình thức, phân biệt mối quan hệ và sự
khác nhau giữa lôgic hình thức và lôgic biện chứng. Tác giả khẳng định:
những quy luật của phép biện chứng cũng chính là những quy luật của lôgic
biện chứng và tư duy biện chứng. Công trình khoa học cung cấp cơ sở lý luận
cho tác giả luận án xây dựng quan niệm về tư duy phản biện, tư duy phản biện
khoa học và phát triển tư duy phản biện khoa học.
11
Công trình khoa học “Làm chủ tư duy, thay đổi vận mệnh” của tác giả
Ađam Khoo năm 2010 [94] có 11 chương, trong đó trình bày những kiến thức
giúp con người làm chủ cảm xúc và giải phóng tư duy để đạt được những kết
quả tối ưu nhất trong công việc và cuộc sống. Ở 3 chương đầu, tác giả chỉ ra
một cái nhìn tổng quan nhất về thành công và những "công thức" chung để
thành công. Tiếp theo là hướng dẫn cụ thể giúp con người dần "từ bỏ" những
thói quen xấu, để tái tạo những điều mới mẻ và tốt đẹp hơn. Ba chương cuối
giúp con người nhận ra và tìm thấy các giá trị sống, biết cách "Thiết kế vận
mệnh" của chính mình. Công trình khoa học này phù hợp với nhiều đối tượng
khác nhau từ các bạn học sinh, sinh viên cho đến những người đã đi làm.
Công trình khoa học “Lối tư duy của người thông minh” của tác giả Art
Markman năm 2013 [95], đã cho chúng ta những hướng dẫn đạt đến tư duy
nhạy bén và sáng tạo. Tác giả đã đúc kết nên những nguyên tắc thiết yếu của
tư duy thông minh. Đó là nguyên tắc: Thay thế thói quen, giới hạn hiện tại
bằng thói quen thông minh để tiếp nhận tri thức chất lượng cao và áp dụng
những kiến thức đó khi xử lý thông tin và giải quyết vấn đề trong cuộc sống.
Tương tự, người tư duy thông minh cũng phải hiểu được cách thức vận hành
của bộ não, những thủ thuật và công thức của tư duy thông minh để sử dụng
trong từng tình huống cụ thể. Cuốn sách thực sự bổ ích, giúp chúng ta đạt
được “Lối tư duy của người thông minh”.
Tác giả David Schwartz với công trình khoa học “The Magic of
thinking Big” (Dám nghĩ lớn) năm 2014 [105], đã trình bày một cách sinh
động và dễ hiểu cách tư duy giúp con người đạt được mục tiêu cao nhất trong
công việc, cuộc sống. Con người không cần phải thông minh tuyệt đỉnh hay
tài năng xuất chúng mới đạt được thành công lớn, họ chỉ cần rèn luyện và áp
dụng thường xuyên tư duy “Dám nghĩ lớn”. Những hướng dẫn đơn giản mà
tác giả đưa ra không phải là những lý thuyết chưa được kiểm nghiệm. Đó
không phải là sự phỏng đoán và ý kiến của một người. Mà là những cách tiếp
cận với vô vàn tình huống của cuộc sống đã được chứng minh, trở thành
12
những hướng dẫn có thể áp dụng phổ biến và tạo ra tác dụng kỳ diệu. Đây là
công trình khoa học nổi tiếng thế giới về những ý tưởng và phương pháp tư
duy độc đáo và hiệu quả đã làm thay đổi một cách kỳ diệu cuộc đời của hàng
triệu người qua nhiều thế hệ.
Công trình khoa học “Thinking Fast anh Slow” (Tư duy nhanh và
chậm) của tác giả Daniel Kahneman năm 2014 [93] là lời giải đáp chính xác
về cách thức hoạt động của hai hệ thống tư duy mà bất kỳ ai trong chúng ta
cũng đã, đang và sẽ tiếp tục vận dụng nó trong cuộc sống hàng ngày. Hệ
thống thứ nhất là cơ chế nghĩ nhanh, tự động theo cảm tính, thường xuyên
được sử dụng; hệ thống thứ hai là cơ chế nghĩ chậm, dùng lôgic có tính toán
và ý thức. Với hàng loạt những nghiên cứu và thực nghiệm tâm lý, tác giả đã
chứng minh ưu, khuyết điểm của cả hai hệ thống nêu trên, từ đó rút ra những
bài học kinh nghiệm giúp chúng ta nâng cao nhận thức và hiểu biết để đưa ra
các quyết định đúng đắn.
Ở trong nước, tác giả Trần Đức Thảo về “Tìm cội nguồn của ngôn ngữ
và ý thức” xuất bản năm 1973 [60] (Recherches sur l’origine du langague et
de la conscience), được dịch ra tiếng Việt năm 1996, đã dựa vào thành tựu của
sinh vật học để tổng kết trên phương diện triết học về sự phát triển của ý thức
và ngôn ngữ. Trước đó, công trình khoa học “Biện chứng pháp thần kinh”
xuất bản 1956 -1957 [61] của tác giả Trần Đức Thảo đã nghiên cứu quá trình
vận động, phát triển của thần kinh, qua các trạng thái vật chất, từ vô sinh đến
hữu sinh và phát triển qua các loài từ giun, bò sát, cá, chim, đến động vật có
vú. Ông đã chỉ ra sự khác biệt giữa các loài là vượn người rồi đến người, có
bán cầu đại não. Theo đó, tác giả cho rằng, với loài người, sự xuất hiện của
ngôn ngữ đã khẳng định sự tồn tại và phát triển của tư duy. Công trình khoa
học là tài liệu tham khảo có giá trị cho các nhà khoa học, đội ngũ giảng viên
lý luận chính trị và những người quan tâm đến vấn đề tư duy.
Công trình khoa học của tác giả Nguyễn Mạnh Cương: “Về bản chất
của tư duy” năm 2004 [17], đã tập trung bàn về bản chất của tư duy từ lập
13
trường triết học mácxít. Theo tác giả, tư duy là sản phẩm của một cơ quan vật
chất sống có tổ chức cao là bộ óc con người; được hình thành trong quá trình
hoạt động thực tiễn của con người. Thực tiễn nói chung quyết định tư duy và
sự phát triển của thực tiễn cũng quyết định sự phát triển của tư duy. Giữa tư
duy và sự phát triển của hoạt động thực tiễn con người có sự gắn bó chặt chẽ
và liên hệ biện chứng với nhau. Muốn có tư duy phải có hoạt động thực tiễn
và muốn hoạt động thực tiễn đạt hiệu quả cao thì phải có tư duy.
Tác giả Nguyễn Đình Chú về “Trí thức với vấn đề tư duy” năm 2010
[13] đã nhận diện: tư duy là đối tượng nghiên cứu của hai ngành khoa học tự
nhiên và xã hội. Với khoa học tự nhiên, mà cụ thể là sinh học, đã nghiên cứu
đại não thần kinh với nhiều thành tựu đáng trân trọng. Nhờ đó mà y học hiện
đại đã kết hợp chặt chẽ với vật lý học hiện đại, đưa lại những bước tiến mang
tính “đột phá” trong khám, chữa bệnh và chăm sóc sức khỏe cho con người.
Với khoa học xã hội, tư duy là đối tượng nghiên cứu của tâm lý học, triết học,
ngôn ngữ học, giáo dục học, nghệ thuật học, xã hội học… Sau khi nhận diện
về tư duy, tác giả đã chỉ ra các yêu cầu đổi mới tư duy và những đóng góp của
nó cho sự phát triển đất nước. Theo tác giả, trước đây cũng như hiện nay, vai
trò của trí thức phải được đặt lên hàng đầu đối với việc khai mở, nâng cao
phẩm chất tư duy con người.
Tác giả Vũ Văn Viên về “Nâng cao năng lực tư duy khoa học cho đội
ngũ cán bộ lãnh đạo - một yếu tố quan trọng để nâng cao năng lực lãnh đạo
của Đảng” năm 2007 [82], đã khẳng định: nâng cao năng lực tư duy khoa học
cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo là yếu tố quan trọng để nâng cao năng lực lãnh
đạo của Đảng. Trên cơ sở làm rõ khái niệm năng lực tư duy khoa học, vai trò
của nó đối với đội ngũ cán bộ lãnh đạo cũng như các bộ phận hợp thành, tác
giả nhấn mạnh một số biện pháp cơ bản để nâng cao năng lực tư duy khoa học
cho đội ngũ cán bộ lãnh đạo của Đảng.
Tác giả Nguyễn Bá Dương về “Sĩ quan trẻ với tư duy về nhiệm vụ bảo
vệ Tổ quốc thời kỳ hội nhập WTO” năm 2008 [21], đã khẳng định, xây dựng
14
Quân đội nhân dân Việt Nam cách mạng, chính quy, tinh nhuệ, từng bước
hiện đại, bảo vệ vững chắc Tổ quốc xã hội chủ nghĩa là yêu cầu khách quan,
nhiệm vụ bức thiết trước mắt, cơ bản và lâu dài. Sự nghiệp này đang đặt ra
nhiều vấn đề mới, phức tạp, nhất là sau khi Việt Nam ra nhập Tổ chức thương
mại Thế giới (WTO). Để nhận thức đúng và hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ
của mình, đội ngũ sĩ quan trẻ cần phải có đầy đủ các phẩm chất và năng lực
cần thiết của người cán bộ cách mạng, trong đó có một phẩm chất đặc biệt
quan trọng, không thể thiếu là tư duy biện chứng duy vật. Công trình khoa
học giúp tác giả luận án nhận thức sâu sắc hơn tính đúng đắn, sáng tạo của tư
duy mới về nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa thời kỳ hội
nhập quốc tế, cơ sở lý luận xây dựng quan niệm phát triển tư duy phản biện
khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học công nghệ hiện nay.
Tác giả Trần Thị Ngọc Anh về “Lôgic của sự hình thành khái niệm”
năm 2006 [3], đã đi sâu nghiên cứu một cách hệ thống các quy luật của quá
trình hình thành khái niệm, phân tích bản chất, vị trí của khái niệm trong quá
trình tư duy; lôgic của sự hình thành khái niệm. Tác giả khảo sát sự hình
thành một số khái niệm khoa học, đề xuất giải pháp cho việc hình thành khái
niệm nói chung và việc lĩnh hội các khái niệm nói riêng. Trên cơ sở đó, tác
giả nhấn mạnh vị trí, vai trò của khái niệm trong quá trình hình thành khái
niệm và phương pháp tư duy khoa học của con người, đề xuất một số biện
pháp cụ thể giúp giảng viên lý luận chính trị lĩnh hội khái niệm trong môi
trường sư phạm đạt hiệu quả.
Công trình khoa học của tác giả Trần Hậu Tân: “Kết hợp nâng cao
năng lực tư duy lý luận với năng lực thực tiễn của chính trị viên trong quân
đội nhân dân Việt Nam hiện nay” năm 2014 [72], đã phân tích một số vấn đề
lý luận về kết hợp nâng cao năng lực tư duy lý luận với năng lực thực tiễn của
chính trị viên trong Quân đội nhân dân Việt Nam. Trình bày thực trạng và giải
pháp cơ bản kết hợp nâng cao năng lực tư duy lý luận với năng lực thực tiễn
của chính trị viên trong Quân đội nhân dân Việt Nam hiện nay.
15
Tác giả Nguyễn Thị Thanh Dung về “Tư duy chính trị Hồ Chí Minh Những đặc điểm chủ yếu và ý nghĩa phương pháp luận” năm 2014 [20], đã
phân tích, làm rõ cơ sở lý luận về tư duy chính trị Hồ Chí Minh. Tác giả luận
giải những yếu tố hình thành tư duy chính trị Hồ Chí Minh. Từ đó, trình bày
những đặc điểm, nội dung và phương pháp tư duy chính trị Hồ Chí Minh; ý
nghĩa phương pháp luận của những đặc điểm đó đối với đổi mới tư duy chính
trị ở Việt Nam hiện nay.
Như vậy, các công trình khoa học trên ngoài việc nhận thức đầy đủ, sâu
sắc hơn hệ thống lý luận về tư duy, còn gợi mở nhiều vấn đề mới nảy sinh
trong nhận thức và thực tiễn, cần tiếp tục nghiên cứu và phát triển, cung cấp
cơ sở lý luận - thực tiễn, khẳng định sự cần thiết phải phát triểntư duy phản
biện khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở các trường đại học công nghệ
hiện nay.
2.2. Các công trình khoa học tiêu biểu về tư duy phản biện khoa học
và tư duy phản biện khoa học của giảng viên lý luận chính trị ở các trường
đại học công nghệ
Ở nước ngoài, tác giả Russell Brooker (Phạm Thị Ly dịch) “Về khái
niệm tư duy phản biện” năm 2012 [85] cho rằng, tư duy phản biện là một quá
trình chất vấn các giả định hay giả thiết. Đó là cách để khẳng định một
nhận định nào đó là đúng hoặc sai, đôi khi là đúng, hoặc chỉ có phần đúng.
Nguồn gốc của khái niệm tư duy phản biện có thể tìm thấy trong di sản
tư tưởng, lý luận triết học phương Tây, chẳng hạn như phương pháp tư duy
của nhà triết học Socrat hay người Hy Lạp cổ; còn ở phương Đông, có thể tìm
thấy trong kinh Vệ Đà của Phật giáo. Tư duy phản biện là một phần của quá
trình giáo dục và ngày càng có tầm quan trọng đối với đào tạo bậc đại học,
tuy các nhà khoa học giáo dục vẫn còn tranh luận về giá trị và ý nghĩa của
vấn đề này. Đây là công trình khoa học hữu ích cho các nhà nghiên cứu về tư
duy phản biện và tư duy phản biện khoa học.
16
Công trình khoa học “Nghệ thuật và khoa học dạy học” của tác giả
Robert J.Marzano, năm 2011 [96] đã trình bày quan niệm về hoạt động dạy
học, chỉ rõ điều tốt nhất mà các nghiên cứu có thể mang lại cho chúng ta biết
phương pháp dạy học nào có nhiều ưu điểm nhất, có hiệu quả thiết thực với
các học sinh, sinh viên. Mỗi giáo viên, giảng viên phải tự xây dựng phương
pháp dạy học cụ thể cho học sinh, sinh viên tại thời điểm thích hợp và phù
hợp với trình độ nhận thức của người học. Trong đó, người dạy sử dụng
chứng cứ khoa học để chứng minh; đồng thời, chỉ cho người học cách làm cụ
thể để thực hiện nội dung truyền đạt.
Công trình khoa học “Viết gì cũng đúng - Các thủ thuật để thành công
trong tranh luận” năm 2012 [104] của tác giả Anthony Weston đã chỉ ra
những nguyên tắc lý luận dùng để phân tích và bảo vệ luận điểm, nhận biết,
vạch trần bản chất của ngụy biện. Tác giả cũng chỉ ra cách thức tổng hợp
những ngụy biện, lập luận sai lạc; phát hiện và bác bỏ những luận điệu trên;
sự đánh giá, thẩm tra những lý lẽ, lập luận của những người tham gia trên tinh
thần xây dựng, học hỏi “hiểu biết lẫn nhau” để tìm ra chân lý, tránh sai lầm.
Tác giả Napoleon Hill với công trình khoa học “Tư duy tích cực tạo
thành công” năm 2012 [92], đã đem lại một cái nhìn mới mẻ về thành công và
con đường dẫn đến thành công thông qua phương pháp vận dụng nguyên tắc
PMA (Success Through a Positive Mental Attitude). Đây là một trong những
phương pháp đơn giản, nhưng hiệu quả rất cao để tự giải thoát bản thân khỏi
những vướng bận về tinh thần, có thể đạt mục tiêu đề ra. Công trình khoa học
gồm 5 chương, được trình bày với văn phong, ngôn từ đơn giản, gần gũi; dẫn
người đọc đi từ bất ngờ này đến bất ngờ khác khi khám phá sức mạnh nội tại
của mình để vượt qua những rào cản về tinh thần, rồi sau đó là cung cấp chiếc
“chìa khóa dẫn đến thành trì của sự giàu có”. Không những thế, tác giả còn
mang đến cho chúng ta những kiến thức và kỹ năng cần thiết để rèn luyện bản
thân và tạo niềm vui sống, đón nhận những thành công.
- Xem thêm -