tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
PhÇn I: Më ®Çu
Trong lÞch sö triÕt häc M¸c - Lªnin kh¸i niÖm vËt chÊt ®îc hiÓu lµ tÊt
c¶ nh÷ng g× tån t¹i kh¸ch quan tøc lµ nh÷ng sù tån t¹i cña nã kh«ng phô thuéc
vµo ý thøc cña con ngêi, kh«ng phô thuéc vµo quan niÖm cña con ngêi.
Theo ®ã th× vËt chÊt lµ v« cïng v« tËn, lµ kh«ng cã giíi h¹n, nã tån t¹i gi÷a v«
lîng c¸c h×nh thøc kh¸c nhau, cã thÓ lµ nh÷ng tån t¹i mµ con ngêi ®· biÕt
hoÆc lµ nh÷ng tån t¹i mµ con ngêi cha biÕt. §ã lµ nh÷ng vËt chÊt tù nhiªn
hoÆc lµ nh÷ng tån t¹i cña vËt chÊt trong ®êi sèng x· héi. VËt chÊt tån t¹i v«
cïng lín vÝ dô nh thiªn hµ, hoÆc v« cïng bÐ lµ nh÷ng h¹t c¬ b¶n. §ã cã thÓ lµ
nh÷ng tån t¹i mµ ngêi ta trùc tiÕp gi¸c quan ®îc nhng còng cã thÓ lµ
nh÷ng tån t¹i mµ kh«ng thÓ trùc tiÕp gi¸c quan ®îc nhng nã lµ tån t¹i kh¸ch
quan. VËt chÊt víi t c¸ch lµ tån t¹i kh¸ch quan th× kh«ng tån t¹i c¶m tÝnh cã
nghÜa lµ con ngêi kh«ng thÓ dïng gi¸c quan ®Ó nhËn biÖt nhng vËt chÊt víi
t c¸ch lµ nh÷ng biÓu hiÖn tån t¹i cô thÓ díi nh÷ng h×nh thøc nhÊt ®Þnh th× nã
tån t¹i c¶m tÝnh. Th«ng qua ®ã th× con ngêi míi nhËn thøc ®îc vÒ nã. Khi
nh¾c tíi vËt chÊt ta kh«ng thÓ nh¾c tíi vËn ®éng, thêi gian vµ kh«ng gian lµ
c¸c ph¹m trï liªn quan tíi sù tån t¹i vËt chÊt. Theo quan ®iÓm tríc M¸c th×
vËt chÊt chØ lµ sù chuyÓn dÞch vÞ trÝ c¸c vËt thÓ trong kh«ng gian vµ thêi gian.
§ã lµ mét quan niÖm rÊt h¹n chÕ v× nã kh«ng bao qu¸t hÕt mäi h×nh thøc cña
thÕ giíi. Cßn trong triÕt häc M¸c th× kh¸i niÖm vËn ®éng ®îc bao qu¸t h¬n:
vËn ®éng lµ toµn bé nh÷ng sù thay ®æi nãi chung.ThÕ giíi vËt chÊt lµ v« cïng
v« tËn, do ®ã sù vËn ®éng cña vËt chÊt còng biÓu hiÖn díi v« lîng c¸c h×nh
thøc, ph¬ng thøc kh¸c nhau. Cho ®Õn tËn ngµy nay tr×nh ®é khoa häc ph¸t
triÓn th× con ngêi ®· kh¸m ph¸ vµ vËn dông 5 h×nh thøc vËn dông sau: VËn
®éng vËt lý, vËn ®éng c¬ giíi, vËn ®éng sinh vËt, vËn ®éng x· héi, vËn ®éng
ho¸. 5 h×nh thøc vËn ®éng trªn kh«ng tån t¹i biÖt lËp mµ nã cã mèi quan hÖ
¶nh hëng lÉn nhau, chuyÓn ho¸ cho nhau do ®ã vËn ®éng ®ãng vai trß lµ
ph¬ng thøc cña vËt chÊt, nã lµ ph¬ng thøc ®Ó vËt chÊt kh«ng ngõng ph¸t
1
tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
triÓn. Cßn kh«ng gian vµ thêi gian th× l¹i lµ hai h×nh thøc tån t¹i c¬ b¶n cña
mçi tån t¹i vËt chÊt.
§Ó viÕt bµi tiÓu luËn triÕt häc em xin chän ®Ò tµi: "Quan ®iÓm cña M¸c ¡nghen vÒ vËt chÊt".
Do kiÕn thøc vµ tÇm hiÓu biÕt cßn h¹n chÕ nªn bµi viÕt cña em kh«ng
tr¸nh khái sai sãt rÊt mong ®îc c« gi¸o xem xÐt vµ gãp ý kiÕn cho bµi tiÓu
luËn cña em ®îc hoµn thiÖn h¬n.
Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
2
tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
PhÇn II: Néi dung
I. VËt chÊt vµ c¸c h×nh thøc tån t¹i cña nã
1. Ph¹m trï vËt chÊt.
VËt chÊt víi t c¸ch lµ ph¹m trï triÕt häc ®· cã lÞch sö kho¶ng 2500
n¨m. Ngay tõ lóc míi ra ®êi xung quanh ph¹m trï vËt chÊt ®· diÔn ra cuéc ®Êu
tranh kh«ng khoan nhîng gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa duy t©m.
§ång thêi, gièng nh mäi ph¹m trï kh¸c, ph¹m trï vËt chÊt cã qu¸ tr×nh ph¸t
sinh vµ ph¸t trتn g¾n liÒn víi ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi vµ víi sù hiÓu
biÕt cña con ngêi vÒ thÕ giíi tù nhiªn.
Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy t©m th× thùc thÓ cña thÕ giíi tù nhiªn
cña thÕ giíi, c¬ së cña mäi tån t¹i lµ mét b¶ng nguyªn tinh thÇn nµo ®ã, cã thÓ
lµ "ý chÝ" cña thîng ®Ð, "ý niÖm tuyÖt ®èi" vv ch¼ng h¹n, Plat«n nhµ triÕt
häc duy t©m kh¸ch quan lín nhÊt thêi cæ cho r»ng vËt chÊt b¾t nguå tõ "ý
niÖm", sù vËt c¶m tÝnh lµ c¸i bãng cña "ý niÖm". MÆt kh¸c, «ng tá ra c¨m thï
c¨m thï chñ nghÜa duy vËt, kÕt téi c¸c nhµ duy vËt, nhÊt lµ c¸c m«n ®å cña
§em« out lµ vÞ thÇn - mét téi kÕt ¸n tö h×nh theo luËt cña Aten thêi bÊy giê, vµ
®· ®èt hÕt t¸c phÈm cña §ªm«rit. Hªghen nhµ duy t©m kh¸ch quan t©m cña
triÕt häc cæ ®iÓn §øc cho r»ng "vËt chÊt lµ do ý niÖm tuyÖt ®èi sinh ra". MÆt
kh¸c, «ng cã th¸i ®é thiªn lÞch ®èi víi chñ nghÜa duy vËt, ®· cè t×nh xuyªn t¹c,
vu khèng triÕt häc duy vËt cña Heraclit vµ £piquya. BÐccli ®· hÖ thèng ho¸
mét sè quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy t©m chñ quan ®a ra mét sè c«ng thøc
chung:"tå t¹i tøc lµ ®îc tri gi¸c". ý nghÜa cña c«ng thøc lµ mäi sù tån t¹i
trong chõng mùc con ngêi c¶m thÊy chóng, c¸i g× ngoµi tri gi¸c lµ kh«ng tån
t¹i, kh«ng cã chñ thÎ th× kh«ng cã kh¸ch thÓ c«ng thøc nµy ®· phñ nhËn kh¸ch
quan sù tån t¹i cña vËt chÊt, kÓ c¶ con ngêi, tÊt yÕu dÉn tíi chñ nghÜa duy
ng·, nghÜa lµ ngoµi c¸i t«i ra th× kh«ng cã c¸i g× hÕt.
Vµo thêi kú cæ ®¹i c¸c nhµ triÕt häc duy vËt ®· ®ång nhÊt vËt chÊt nãi
chung lµ nh÷ng d¹ng cô thÓ cña nã, tøc lµ nh÷ng vËt thÓ h÷u h×nh c¶m tÝnh
®ang tån t¹i ë thÕ giíi bªn ngoµi. ë Trung Hoa thêi cæ ®¹i, c¸c nhµ duy vËt coi
3
tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
khÝ lµ thùc thÓ cña thÕ giíi ë Ên §é thêi cæ ®¹i ph¸i Ngaya - VaisÕika coi
nguyªn tö lµ thùc thÓ cña thÕ giíi ë Hy L¹p cæ ®¹i, Talet coi thùc thÓ cña thÕ
giíi lµ nws Anaximen coi thù thÓ Êy lµ khÝ Hªraclit coi thùc thÓ Êy lµ löa. Phñ
nhËn quan ®iÓm thùc thÓ cña thÕ giíi lµ mét chÊt cô thÓ, ¡mpª®ocl¬ ®· coi
thùc thÓ vµ kh«ng khÝ Anaximanctr¬ cho r»ng thùc thÓ vÒ thÕ giíi lµ mét b¶n
nguyªn tö kh«ng x¸c ®Þnh vÒ chÊt, v« tËn vÒ mÆt lîng, ®ã lµ Apeir«n. §Ønh
cao cña t tëng duy vËt cæ ®¹i vÒ vËt lµ thuyÕt nguyªn tö cña L¬xip, vµ
§ªm«grip
Nguyªn tö lµ c¸c phÇn tö cùc nhá, cøng kh«ng thÓ x©m nhËp
®îc kh«ng c¶m gi¸c ®îc. Nguyªn tö cã nhiÒu lo¹i sù kÕt hîp hoÆc t¸ch rêi
nguyªn tö theo trËt tù kh¸c nhau cña kh«ng gian t¹o nªn toµn bé thÕ giíi.
ThuyÕt nguyªn tö cßn mang tÝnh chÊt ph¸c nhng pháng ®o¸n thiªn tµi Êy vÒ
cÊu t¹o vËt chÊt ®· cã ý nghÜa ®Þnh híng ®èi víi sù ph¶t triÓn khoa häc nãi
chung ®Æc biÖt lµ vËt lý häc khi ph¸t hiÖn ra sù tån t¹i hiÖn thùc cña nguyªn
tö.
2. Theo quan niÖm vÒ vËt chÊt thêi cËn ®¹i T©y ©u.
Tõ thêi kú Phôc Hng, ®Æc biÖt lµ thêi kú cËn ®¹i thÕ kû XVII - XVIII,
khoa häc tù nhiªn thùc nghiÖm Ch©u ¢u ph¸t triÓn kh¸ m¹nh. Chñ nghÜa duy
vËt nãi chung vµ ph¹m trï vËt chÊt nãi riªng ®· cã bíc ph¸t triÓn míi chøa
®ùng nhiÒu yÕu tè biÖn chøng. Më ®Çu thêi kú nµy lÇn ®Çu tiªn Copecnich
chøng minh mÆt trêi lµ trung t©m ®· lµm ®¶o lén truyÒn thuyÕt cña kinh th¸nh
vµ quan ®iÓm thÇn häc vÒ thÕ giíi. Phranxi Bªc¬n coi thÕ giíi vËt chÊt tån t¹i
kh¸ch quan, vËt chÊt lµ tæng hîp c¸c h¹t, coi tù nhiªn lµ tæng hîp cña nh÷ng
vËt thÓ cã chÊt lîng mu«n mµu, mu«n vÎ coi vËn ®éng lµ mét thuéc tÝnh
kh«ng t¸ch rêi khái vËt chÊt Pier¬ Gat x¨ng ®i ph¸t triÓn häc thuyÕt nguyªn tö
cæ ®¹i vµ cho r»ng thÕ giíi gåm nh÷ng nguyªn tö cã ®Æc tÝnh tuyÖt ®èi nh
tÝnh kiªn cè vµ tÝnh kh«ng thÓ th«ng qua. §ªc¸ct¬ trong häc thuyÕt vËt lý duy
vËt cña m×nh ®· xuÊt ph¸t tõ vËt chÊt vËn ®éng ®Ó gi¶i thÝch thÕ giíi. Xpin«za
cho r»ng chØ cã tù nhiªn lµ tån t¹i, tù nhiªn lµ nguyªn nh©n tù nã, ®Ó tå t¹i th×
tù nhiªn ch¼ng cÇn c¸i g× kh¸c. ¤ng cho r»ng thùc thÓ lµ thèng nhÊt cßn vËt
h÷u h¹n th× nhiÒu v« kÓ .Vµo thÕ kû XVIII c¸c nhµ duy vËt Ph¸p ®· ph¸t triÓn
4
tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
ph¹m trï vËt chÊt lªn mét bíc míi. §i®r« cho r»ng, trong vò trô, trong con
ngêi, trong mäi sù vËt chØ chØ cã thùc thÓ duy nhÊt lµ vËt chÊt vËt chÊt lµ
nguyªn nh©n duy nhÊt cña m¸y mãc vÒ v©n ®éng, «ng nªu lªn t tëng biÖn
chøng r»ng b¶n tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt lµ vËn ®éng, vËn ®éng lµ n¨ng lùc
sèng ®éng cña vËt chÊt vËn ®éng cã c¶ ë vËt chÊt ®ang vËn ®éng lÉn ®øng yªn.
¤ng coi qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña vËt chÊt, giíi tù nhiªn sÏ chän
läc nh÷ng g× gióp cho ngµy cµng hoµn thiÖn, ®ång thêi ®µo th¶i nh÷ng vËt
kh«ng thÝch nghi Honbach kh¼ng ®Þnh r»ng tù nhiªn lµ nguyªn nh©n ®Çu tiªn
cña v¹n vËt. VËt chÊt theo honbach ®ã lµ tÊt c¶ nh÷ng g× t¸c ®éng b»ng c¸ch
nµo ®ã vµo c¶m gi¸c cña chóng ta tuy vËy khoahäc thêi kú nµy chØ cã c¬ häc
cæ ®iÓn ph¸t triÓn nhÊt, cßn c¸c ngµnh khoa häc kh¸c nh vËt lý häc, ho¸ häc,
sin häc, ®Þa chÊt häc cßn ë tr×nh ®é thÊp khoa häc lóc nµy chñ yÕu dõng l¹i ë
tr×nh ®é su tËp m« t¶. T¬ng øng víi tr×nh ®é trªn cña khoa häc th× quan
®iÓm thèng nhÊt trong triÕt häc vµ khoa häc tù nhiªn thêi bÊy giê ®ã ®· chi
phèi triÕt häc vÒ vËt chÊt. Ngêi ta gi¶i thÝch mäi hiÖn tîng tù nhiªn b»ng sù
t¸c ®éng qua l¹i cña lùc hÊp dÉn vµ lùc ®Èy cñac¸c ph©n tö vËt t, theo ®ã c¸c
phÇn tö cña c¸c ph©n tö vËt thÓ, theo ®ã c¸c phÇn tö cña vËt trong qu¸ tr×nh
vËn ®éng lµ bÊt biÕn cßn c¸i thay ®æi chØ lµ tr¹ng th¸i kh«ng gianvµ tËp hîp
cña chóng. Mäi ph©n biÖt vÒ chÊt gi÷a vËt thÓ ®Òu bÞ quy gi¶m vÒ sù ph©n biÖt
vÒ lîng, mäi sù vËn ®éng ®Òu bÞ quy gi¶m vÒ sù ph©n biÖt vÒ lîng, sù dÞch
chuyÓn vÞ trÝ trong kh«ng gian, mäi hiÖn tîng phøc t¹p ®Òu bÞ quy vÒ c¸i gi¶n
®¬n mµ tõ ®ã chóng ®îc thµnh thµnh. NiÒm tin vµo c¸c ch©n lý trong c¬ häc
Niut¬n ®· khiÕn c¸c nhµ khoa häc ®ång nhÊt vËt chÊt víi khèi lîng, coi vËn
®éng cña vËt chÊt chØ lµ biÓu hiÖn cña vËt ®éng c¬ häc, nguån gèc vËn ®éng
n»m ngoµi vËt chÊt. KÕ thõa quan ®iÓm nguyªn tö luËn cæ ®¹i, c¸c nhµ triÕt
häc duy vËt cËn ®¹i vÉn coi nguyªn tö lµ phÇn tö nhá nhÊt, kh«ng thÓ ph©n
chia ®îc, t¸ch rêi nguyªn tö víi vËn ®éng, kh«ng gian víi thêi gian.v.v...
§Õn cuèi thÕ XIX ®Çu thÕ kû XX khi xuÊt hiÖn nh÷ng ph¸t minh míi
trong khoa häc tù nhiªn con ngêi míi cã nh÷ng hiÓu biÕt c¨n b¶n h¬n s©u s¾c
h¬n vÒ nguyªn tö. N¨m 1895 Ronghen ph¸t hiÖn ra tia X, mét lo¹i m¸y ®iÖn tõ
5
tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
cã bíc sãng tõ 0,01 ®Õn 100.10-8 cm. N¨m 1896 Becc¬ren ®· ph¸t hiÖn ra
hiÖn tîng phãng x¹, ®· b¸c bá quan niÖm vÒ sù bÊt biÕn cña nguyªn tö. N¨m
1897 Jonson ph¸t hiÖn ra ®iÖn tö vµ chøng minh ®îc ®iÖn tö lµ mét trong
nh÷ng thµnh phÇn cÊu t¹o nªn nguyªn tö. Nhê ph¸t minh nµy, lÇn ®Çu tiªn
trong khoa häc sù tån t¹i hiÖn thùc cña nguyªn tö ®· ®îc chøng minh b»ng
thùc nghiÖm. N¨m 1901, Kauyman ®· chøng minh ®îc khèi lîng cña ®iÖn
tö kh«ng ph¶i lµ khèi lîng tÜnh, mµ lµ khèi lîng thay ®æi theo tèc ®é vËn
®éng cña ®iÖn tö. Nh÷ng ph¸t hiÖn ®ã lµ bíc tiÕn míi cña loµi ngêi trong
viÖc nhËn thøc vµ lµm chñ giíi tù nhiªn nã b¸c bã quan niÖm siªu h×nh vÒ vËt
chÊt. Nh÷ng quan niÖm ®¬ng thêi vÒ thÕ giíi h¹n tét cïng cña vËt chÊt lµ
nguyªn tö hoÆc khèi lîng ®· sôp ®æ tríc khoa häc. VÊn ®Ò lµ ë chç trong
nhËn thøc lóc ®ã c¸c h¹t ®iÖn tÝch vµ trêng ®iÖn tõ lµ c¸i g× ®ã phi vËt chÊt.
§©y chÝnh lµ m¶nh ®Êt ®Ó chñ nghÜa duy t©m lîi dông nh÷ng ngêi theo chñ
nghÜa duy vËt ®· biÕn mÊt, nÒn t¶ng cña chñ nghÜa duy vËt ®· sôp ®æ chÝnh
trong hoµn c¶nh nh vËy Lªnin ®· kh¸i qu¸t nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc tù
nhiªn vµ chØ râ r»ng vËt chÊt kh«ng bÞ tiªu tan,
II. Quan niÖm vÒ vËt chÊt trong triÕt häc M¸c - lªnin cho r»ng vËt chÊt
kh«ng bÞ tiªu tan.
C¸i bÞ tiªu tan bÞ b¸c bá chÝnh lµ giíi h¹n hiÓu biÕt tríc ®Êy vÒ vËt chÊt,
lµ quan ®iÓm siªu hµnh m¸y mãc trong nhËn thøc khoa häc cho r»ng giíi tù
nhiªn lµ cã tËn cïng vÒ cÊu tróc, r»ng giíi h¹n cuèi cïng bÊt biÕn cña giíi tù
nhiªn lµ nguyªn tö hoÆc khèi lîng. Tõ ®ã Lªnin kÕt luËn "®iÖn tö còng v«
cïng v« tËn nh nguyªn tö, tù nhiªn lµ v« tËn". §ång thêi Lªnin chØ râ rµng sù
thay thÕ mét sè kh¸i niÖm nµy b»ng mét sè kh¸i niÖm kh¸c trong nhËn thøc vÒ
thÕ giíi chØ chøng tá khoa häc, sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan cø hoµn
thiÖn m·i lªn, chÝnh tá sù hiÓu biÕt cña con ngêi ngµy cµng s©u s¾c, theo
nghÜa Êy mµ nãi th× vËt lý häcn lóc ®ã ®ang tr¶i qua bíc khñng ho¶ng trëng
thµnh vµ nguyªn nh©n cña sù khñng ho¶ng ®ã n»m ngay trong bíc nh¶y vät
cña nhËn thøc con ngêi khi chuyÓn tõ thÕ giíi vÜ m« sang thÕ giíi vi m«.
6
tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
Trªn c¬ së ph©n tÝch Êy Lªnin ®a ra ®Þnh nghÜa vÒ ph¹m trï vËt chÊt, mét
®Þnh nghÜa mµ cho tíi nay c¸c khoa häc hiÖn ®¹i vÉn thõa nhËn.
1. §Þnh nghÜa vÒ vËt chÊt cña Lªnin.
Theo Lªnin vËt chÊt lµ mét ph¹m trï réng ®Õn cïng cùc, réng nhÊt mµ
cho ®Õn nay thùc ra nhËn thøc luËn vÉn cha vît qu¸ qu¸ ®îc. Khi ®Þnh
nghÜa ph¹m trï nµy kh«ng thÓ quy nã vÒ vËt thÓ hoÆc mét thuéc tÝnh cô thÓ
nµo ®ã, còng kh«ng thÓ quy vÒ ph¹m trï cô thÓ réng h¬n v× ®Õn nay cha cã
ph¹m trï nµo réng h¬n ph¹m trï vËt chÊt. Do vËy chØ cã thÓ ®Þnh nghÜa ph¹m
trï vËt chÊt trong quan hÖ víi ý thøc, ph¹m trï ®èi lËp víi nã vµ trong quan hÖ
Êy, vËt chÊt lµ tÝnh thø nhÊt ý thøc lµ tÝnh thø hai. B»ng ph¬ng ph¸p nh vËy
®Þnh nghÜa ph¹m trï vËt chÊt cña Lªnin ®îc diÔn ®¹t nh sau:
"VËt chÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ thùc t¹i kh¸ch quan ®îc
®em l¹i cho con ngêi trong c¶m gi¸c, ®îc c¶m gi¸c cña chóng ta chÐp l¹i
chôp l¹i, ph¶n ¸nh vµ tån t¹i khong lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c".
ë ®Þnh nghÜa trªn Lªnin ph©n biÖt hai vÊn ®Ò quan träng: Tríc hÕt cÇn
ph©n biÖt vËt chÊt víi t c¸ch lµ ph¹m trï triÕt häc víi c¸c quan niÖm cña khoa
häc tù nhiªn vÒ cÊu t¹o vµ nh÷ng thuéc tÝnh cô thÓ cña ®èi tîng c¸c d¹ng vËt
chÊt kh¸c nhau. VËt chÊt víi t c¸ch lµ ph¹m trï triÕt häc nã chØ vËt chÊt nãi
chung, v« h¹n, v« tËn kh«ng sinh ra, kh«ng mÊt ®i, cßn c¸c ®èi tîng c¸c
d¹ng vËt chÊt khoa häc cô thÓ nghiªn cøu ®Òu cã giíi h¹n nã sinh ra vµ mÊt ®i
®Ó chuyÓn ho¸ thµnh c¸i kh¸c. V× vËy, kh«ng thÓ ®ång nhÊt vËt chÊt nãi chung
víi nh÷ng d¹ng cô thÓ cña vËt ch¸t nh c¸c nhµ duy vËt träng lÞch sö cæ ®¹i,
cËn ®¹i ®· lµm.
Thø hai lµ trong nhËn thøc luËn, khi vËt chÊt ®èi lËp víi ý thøc, c¸i quan
träng ®Ó nhËn biÕt vËt chÊt chÝnh lµ nh÷ng thuéc tÝnh kh¸ch quan kh¸ch quan
theo Lªnin lµ "c¸i ®ang tån t¹i ®éc lËp víi loµi ngêi víi c¶m gi¸ cña con
ngêi". Trong ®êi sèng x· héi "vËt chÊt lµ c¸i tån t¹i x· héi kh«ng phô thuéc
vµo ý thøc x· héi cña con ngêi". VÒ mÆt nhËn thøc luËn th× kh¸i niÖm vËt
chÊt kh«ng cã g× kh¸c h¬n". Thùc t¹i kh¸ch quan tån t¹i ®éc lËp víi ý thøc
con ngêi vµ ®îc ý thøc con ngêi ph¶n ¸nh".
7
tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
Nh vËy ®Þnh nghÜa ph¹m trï vËt chÊt cña Lªnin bao gåm nh÷ng néi
dung c¬ b¶n sau ®©y:
- VÊt chÊt lµ c¸i tån t¹i kh¸ch quan bªn ngoµi ý thøc vµ kh«ng phô thuéc
vµo ý thøc, bÊt kÓ sù tån t¹i Êy con ngêi nhËn ®· nhËn thøc ®îc hay cha
nhËn thøc ®îc.
- VËt chÊt lµ c¸i g©y nªn c¶m gi¸c con cña con ngêi khi gi¸n tiÕp hoÆc
trùc tiÕp t¸c ®éng lªn gi¸c quan cña con ngêi.
-C¶m gi¸c, t duy ý thøc chØ lµ sù ph¶n ¸nh cña vËt chÊt.
Víi nh÷ng néi dung c¬ b¶n trªn ph¹m trï vËt chÊt trong ®Þnh nghÜa cña
Lªnin cã nhiÒu ý nghÜa to lín.
Khi kh¼ng ®Þnh vËt chÊt lµ thùc t¹i kh¸ch quan ®îc ®em l¹i cho con
ngêi trong c¶m gi¸c "tån t¹i kh«ng lÖ thuéc vµo c¶m gi¸c". Lªnin ®· thõa
nhËn r»ng trong nhËn thøc luËn, vËt chÊt lµ tÝnh thø nhÊt, lµ nguån gèc kh¸ch
quan cña c¶m gi¸c ý thøc. Vµ khi kh¼ng ®Þnh vËt chÊt lµ c¸i mµ chóng ta chÐp
l¹i, chôp l¹i, ph¶n ¸nh. Lªnin muèn nhÊn m¹nh r»ng b»ng nh÷ng h¬ng thøc
nhËn thøc kh¸c nhau con ngêi cã thÓ nhËn thøc ®îc thÕ giíi vËt chÊt. Nh
vËy, ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin ®· b¸c bá thuyÕt kh«ng thÓ biÕt, ®· kh¾c
phôc ®· kh¾c phôc ®îc nh÷ng khiÕm khuyÕt trong c¸c quan ®iÓm siªu h×nh
m¸y mãc vÒ vËt chÊt. §ång thêi ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña Lªnin cßn cã ý nghÜa
®Þnh híng ®èi víi khoa häc cô thÓ trong viÖc t×m kiÕm c¸c d¹ng hoÆc c¸c
h×nh thøc míi cña vËt thÓ trong thÕ giíi.
Khi nhËn thøc ®îc hiÖn tîng ®êi sèng x· héi, ®Þnh nghÜa vËt chÊt cña
Lªnin cho phÐp x¸c ®Þnh c¸i g× lµ vËt chÊt trong lÜnh vùc x· héi tõ ®ã gióp c¸c
nhµ khoa häc cã c¬ së lý luËn ®Ó gi¶i thÝch nh÷ng nguyªn nh©n cuèi cïng cña
biÕn cè x· hoÞo, nh÷ng nguyªn nh©n thuéc vÒ sù vËn ®éng cña ph¬ng thøc
s¶n xuÊt trªn c¬ së Êy ngêi ta cã thÓ t×m ra c¸c ph¬ng ¸n tèi u ®Ó thóc ®Èy
x· héi ph¸t triÓn.
2. VËt chÊt vµ vËn dông
Trong triÕt häc bµn vÒ ph¹m trï vËt chÊt lu«n g¾n liÒn víi viÖc ph¶i bµn
vÒ tíi c¸c ph¹m trï liªn quan tíi sù tån t¹i cña nã. §ã lµ ph¹m trï vËn ®éng
8
tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
kh«ng gian vµ thêi gian. §ã lµ ph¹m trï vËn ®éng kh«ng gian vµ thêi gian.
Nh÷ng ph¹m trï trªn xuÊt hiÖn sím trong lÞch sö triÕt häc.
Cïng víi thêi gian, néi dung cña c¸c ph¹m trï trªn ®· ®îc lµm phong
phó h¬n, s©u s¾c h¬n nhê sù ph¸t triÓn cña c¸c khoa häc cô thÓ. Kh¸c víi khoa
häc chuyªn biÖt, triÕt häc kh«ng nghiªn cøu nh÷ng biÓu hiÖn cô thÓ cña c¸c
ph¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt mµ chØ lµm s¸ng tá mét sè ®Æc trng phæ qu¸t
nhÊt cña cuéc vËn ®éng cña vËt chÊt trong kh«ng gian vµ thêi gian.
Tríc hÕt ta cÇn xem kh¸i niÖm vËn ®éng lµ g×. Theo quan ®iÓm cña chñ
nghÜa duy vËt biÖn chøng, vËn ®éng kh«ng chØ lµ sù thay ®æi vÞ trÝ trong kh«ng
gian (h×nh thøc vËn ®éng thÊp, gi¶n ®¬n cña vËt chÊt) mµ theo ®Þnh nghÜa
chung "vËn ®éng lµ mäi sù biÕn ®æi nãi chung. Ph.Anghen viÕt: "vËn ®éng
hiÓu theo nghÜa chung nhÊt( ) bao gåm tÊ c¶ mäi sù thay ®æi (theo) vµ qu¸
tr×nh diÔn ra trong vò trô, kÓ tõ sù thay ®æi vÞ trÝ ®¬n gi¶n cho ®Õn t duy"1.
Khi ®Þnh nghÜa vËn ®éng lµ sù biÕn ®æi nãi chung th× vËn ®éng lµ "thuéc
tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt" lµ ph¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt"2. §iÒu nµy cã
nghÜa lµ vËt chÊt tån t¹i b»ng c¸ch vËn ®éng. Trong vËn ®éng vµ th«ng qua
vËn ®éng mµ c¸c d¹ng vËt chÊt biÓu hiÖn béc lé sù tån t¹i cña m×nh chØ râ
m×nh lµ c¸i g×. Kh«ng thÓ cã vËt chÊt mµ kh«ng cã vËn ®éng. Mét khi chóng
ta nhËn thøc ®îc nh÷ng h×nh thøc vËn ®éng cña vËt chÊt th× chóng ta nhËn
thøc ®îc b¶n th©n vËt chÊt.
Víi tÝnh c¸ch lµ thuéc tÝnh cè h÷u cña vËt chÊt, theo quan ®iÓm cña triÕt
häc M¸c Lªnin vËn ®éng lµ sù tù th©n vËn ®éng cña vËt chÊt ®îc t¹o nªn tõ
sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c thµnh tè néi t¹i trong cÊu tróc vËt chÊt. Quan
®iÓm nµy ®èi lËp víi quan ®iÓm duy t©m ho¹c siªu h×nh vÒ vËn ®éng. Nh÷ng
ngêi theo quan ®iÓm duy t©m hoÆc siªu h×nh kh«ng ®i t×m nguån gèc cña vËn
®éng ë bªn trong b¶n th©n cña sù vËt, mµ ®i t×m nguån gèc ë ngoµi sù vËt.
Quan ®iÓm sù tù th©n vËn ®éng cña vËt chÊt ®· ®îc chøng minh bëi nh÷ng
thµnh tùu cña khoa häc tù nhiªn vµ ngµy cµng nh÷ng ph¸t kiÕn míi cña khoa
häc tù nhiªn hiÖn ®¹i cµng kh¼ng ®Þnh quan ®iÓm ®ã.
1, 2
C.M¸c vµ Angen: Toµn tËp NXB ChÝnh trÞ quèc gia - Hµ Néi
9
tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
VËt chÊt lµ v« h¹n, v« tËn kh«ng sinh ra kh«ng mÊt ®i mµ vËn ®éng lµ
thuéc tÝnh kh«ng thÓ t¸ch rêi vËt chÊt nªn b¶n th©n sù vËn ®éng còng kh«ng
thÓ t¸ch rêi vËt chÊt nªn b¶n th©n sù vËn ®éng còng kh«ng thÓ bÞ mÊt ®i hoÆc
s¸ng t¹o ra. KÕt luËn nµy cña triÕt häc M¸c Lªnin ®· ®îc kh¼ng ®Þnh bëi
®Þnh luËt b¶o toµn vµ chuyÓn ho¸ n¨ng lîng theo ®Þnh luËt nµy, vËn ®éng, cña
vËt chÊt ®îc b¶o toµn c¶ vÒ mÆt lîng vµ chÊt. NÕu mét h×nh thøc vËn ®éng
nµo ®ã cña sù vËt bÞ mÊt ®i th× tÊt yÕu sÏ n¶y sinh mét h×nh thøc vËn ®éng
kh¸c thay thÕ nã. C¸c h×nh thøc vËn ®éng chuyÓn ho¸ lÉn nhau, cßn vËn ®éng
cña vËt chÊt th× vÜnh viÔn, tån t¹i cïng víi sù tån t¹i vÜnh viÔn cña vËt chÊt.
ThuyÕt t¬ng ®èi vµ mét sè lý thuyÕt vËt lý kh¸c cña Anhxtanh cã bµn ®Õn sù
phô thuéc lÉn nhau gi÷a khèi lîng vµ n¨ng lîng (E - mc2), hay quy luËt
t¬ng ®¬ng gi÷a khèi lîng biÕn thµnh n¨ng lîng quy luËt nµy lµ b»ng
chøng míi cña khoa häc tù nhiªn vÒ sù thèng nhÊt cña vËt chÊt vµ vËn ®éng
còng nh tÝnh kh«ng thÓ s¸ng t¹o ra vµ tiªu diÖt ®îc cña vËt chÊt vµ vËn
®éng. B»ng chøng Êy ®· phñ ®Þnh quan ®iÓm cña thuyÕt duy n¨ng ra ®êi vµo
cuèi thÕ kû XIX trong mét bé phËn c¸c nhµ khoa häc tù nhiªn ®· quy tÊt c¶
nh÷ng hiÖn tîng thiªn nhiªn thµnh nh÷ng biÕn thÓ kh¸c nhau cña n¨ng lîng
kh«ng cã c¬ së vËt chÊt. §ång thêi, b»ng chøng Êy còng phñ ®Þnh quan ®iÓm
cña mét sè nhµ triÕt häc duy t©m muèn t¸ch rêi vËn ®éng ra khái vËt chÊt,
thay thÕ kh¸i niÖm vËt chÊt b»ng kh¸i niÖm n¨ng lîng.
Dùa trªn nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc thêi ®¹i m×nh. PhAnghen ®·
ph©n chia vËn ®éng thµnh 5 h×nh thøc c¬ b¶n. Tõ ®ã cho ®Õn nay khoa häc
hiÖn ®¹i ®· ph¸t hiÖn ra nh÷ng h×nh thøc tæ chøc vËt chÊt míi, do ®ã ®· ph¸t
hiÖn ra nh÷ng h×nh thøc míi cña vËn ®éng. Ch¼ng h¹n, khoa häc ®· chia h×nh
thøc vËn ®éng cña vËt chÊt thµnh ba nhãm t¬ng øng víi ba lÜnh vùc cña thÕ
giíi vËt chÊt lµ nhãm thÕ giíi v« sinh, nhãm h÷u sinh vµ x· héi. §ång thêi
khoa häc cßn ph¸t triÓn vµ bæ sung vÒ c¸c h×nh thøc vËn ®éng c¬ b¶n nh vÊn
®Ò quan hÖ gi÷a vËn ®éng c¬ häc vµ vËt lý, gi÷a vËt lý vµ ho¸ häc, b¶n chÊt
cña vËn ®éng sinh häc, mèi quan hÖ gi÷a qu¸ tr×nh vËt chÊt vµ tinh thÇn trong
10
tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
®êi sèng x· héi v.v.. Tuy nhiªn c¸ch ph©n lo¹i phæ biÕn, chung nhÊt cho ®Õn
nay vÉn lµ chia (h×nh thøc) vËn ®éng thµnh n¨m h×nh thøc c¬ b¶n sau:
1. VËn ®éng c¬ häc: sù di chuyÓn vÞ trÝ cña c¸c vËt thÓ trong kh«ng
gian.
2. VËn ®«ng vËt lý: VËn ®éng cña c¸c ph©n tö, c¸c h¹t c¬ b¶n, vËn ®éng
®iÖn tö, c¸c qu¸ tr×nh nhiÖt ®iÖn
3. VËn ®éng ho¸ häc: vËn ®éng cña c¸c nguyªn tö, c¸c qu¸ tr×nh ho¸
hîp vµ ph©n gi¶i c¸c chÊt.
4. VËn ®éng sinh häc: Trao ®æi chÊt gi÷a c¬ thÓ sèng vµ m«i trêng.
5. VËn ®éng x· héi: Sù thay ®æi, thay thÕ c¸c qu¸ tr×nh x· héi cña c¸c
h×nh th¸i kinh tÕ x· héi.
§èi víi sù ph©n lo¹i vËn ®éng cña vËt chÊt thµnh 5 h×nh thøc x¸c ®Þnh
nh trªn, cÇn chó ý nguyªn t¾c quan hÖ gi÷a chóng lµ:
C¸c h×nh thøc vËn ®éng nãi trªn kh¸c nhau vÒ chÊt. Tõ vËn ®éng c¬ häc
®Õn vËn ®éng x· héi kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é cña sù vËn ®éng, nh÷ng tr×nh ®é
nµy t¬ng øng víi tr×nh ®é cña c¸c kÕt cÊu vËt chÊt.
C¸c h×nh thøc vËn ®äng cao dùa trªn c¬ së c¸c h×nh thøc vËn ®éng thÊp,
bao hµm trong nã tÊt c¶ c¸c h×nh thøc vËn ®éng thÊp h¬n. Trong khi ®ã, c¸c
h×nh thøc vËn ®éng thÊp kh«ng cã kh¶ n¨ng bao hµm c¸c h×nh thøc vËn ®éng ë
tr×nh ®é cao h¬n. Bëi vËy, mäi sù quy gi¶m c¸c h×nh thøc vËn ®éng thÊp ®Òu lµ
sai lÇm.
Trong sù tån t¹i cña m×nh, mçi sù vËt cã thÓ g¾n liÒn víi nhiÒu h×nh
thøc vËn ®éng kh¸c nhau. Tuy nhiªn b¶n th©n tån t¹i cña sù vËt ®ã bao giê
còng ®Æc trng b»ng nh÷ng h×nh thøc vËn ®éng c¬ b¶n. VÝ dô trong c¬ thÓ
sinh vËt cã c¸c h×nh thøc vËn ®éng kh¸c nhau nh vËn ®éng c¬ häc, vËn ®éng
vËt lý, vËn ®éng ho¸ häc, vËn ®éng sinh häc, nhng h×nh thøc vËn ®éng sinh
häc míi lµ ®Æc trng c¬ b¶n cña (loµi ngêi) sinh vËt. VËn ®éng x· héi lµ h×nh
thøc ®Æc trng cho ho¹t ®éng cña con ngêi.
ChÝnh b»ng sù ph©n lo¹i c¸c h×nh thøc vËn ®éng c¬ b¶n, Ph.Anghen ®·
®Æt c¬ së cho sù ph©n lo¹i c¸c khoa häc t¬ng øng ®èi víi nghiªn cøu cña
11
tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
chóng vµ chØ ra c¬ së cña khuynh híng ph©n ngµnh vµ hîp ngµnh cña c¸c
khoa häc. Ngoµi ra t tëng vÒ sù kh¸c nhau vÒ chÊt vµ thèng nhÊt cña c¸c
h×nh thøc vËn ®éng c¬ b¶n cßn lµ c¬ së ®Ó chèng l¹i khuynh híng sai lÇm
trong nhËn thøc lµ quy h×nh thøc vËn ®éng cao vµo c¸c h×nh thøc vËn ®éng
thÊp vµ ngîc l¹i. VÝ dô tõ gi÷a thÕ kû XIX, nh÷ng ngêi theo chñ nghÜa
§acuyn x· héi" muèn quy vËn ®éng vËt chÊt thµnh vËn ®éng sinh häc, xem
con ngêi nh mét sinh vËt th«ng thêng gi¶i thÝch ho¹t ®éng cña x· héi loµi
ngêi trong ph¹m vi t¸c ®éng cña quy luËt sinh häc lµ ®Êu tranh ®Ó sinh tån.
Hä cho r»ng ®Êu tranh ®Ó sinh tån dÉn ®Õn tiªu diÖt lÉn nhau trong x· héi loµi
ngêi lµ mét hiÖn tîng tù nhiªn. VÒ c¬ b¶n, chñ nghÜa "§acuyn x· héi" lµ
mét häc thuyÕt ph¶n ®éng nã ®· cùc ®oan ho¸ vµ lµm mÐo mã häc thuyÕt tiÕn
ho¸ cña §acuyn. Nguyªn nh©n chÝnh t¹o ra sai lÇm nµy lµ nh÷ng ngêi theo
häc thuyÕt ®ã kh«ng thÊy ®îc sù kh¸c nhau vÒ tr×nh ®é gi÷a vËn ®éng sinh
häc vµ vËn ®éng x· héi, hä quy gi¶n mét c¸ch gîng Ðp vËn ®éng x· héi vÒ
vËn ®éng sinh häc.
Khi triÕt häc M¸c Lªnin kh¼ng ®Þnh thÕ giíi vËt chÊt tån t¹i trong sù vËn
®éng vÜnh cöu cña nã th× ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ phñ nhËn hiÖn tîng ®øng
im cña thÕ giíi vËt chÊt. Tr¸i l¹i triÕt häc M¸c - Lªnin thõa nhËn r»ng, qu¸
tr×nh vËn ®éng kh«ng ngõng cña thÕ giíi vËt chÊt ch¼ng nh÷ng kh«ng lo¹i trõ
mµ cßn bao hµm trong nã hiÖn tîng ®øng im t¬ng ®èi, kh«ng cã hiÖn tîng
®øng im t¬ng ®èi th× kh«ng cã sù vËt nµo tån t¹i ®îc. "Trong vËn ®éng cña
c¸c thiªn thÓ, cã vËn ®éng trong c©n b»ng vµ cã vËn ®éng trong vËn ®éng.
Nhng bÊt kú vËn ®éng t¬ng ®èi riªng biÖt nµo ( ) còng ®Òu cã xu híng
kh«i phôc l¹i sù ®øng yªn t¬ng ®èi cña c¸c vËt thÓ kh¶ n¨ng c©n b»ng t¹m
thêi lµ nh÷ng ®iÒu kiÖn chñ yÕu cña sù ph©n ho¸ cña vËt chÊt.
§Æc ®iÓm c¬ b¶n cña hiÖn tîng ®øng im t¬ng ®èi (hay tr¹ng th¸i c©n
b»ng t¹m thêi cña sù vËt trong qu¸ tr×nh vËn ®éng cña nã) lµ tríc hÕt hiÖn
tîng ®øng im t¬ng ®èi chØ x¶y ra trong mét mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh chø
kh«ng ph¶i trong mäi mèi quan hÖ cïng mét lóc. Ta nãi con tµu ®øng im lµ
trong mèi quan hÖ bÕn c¶ng, cßn so víi mÆt trêi vµ c¸c thiªn thÓ kh¸c th× nã
12
tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
vËn ®éng theo sù vËn ®éng cña qu¶ ®Êt. Thø hai, ®øng im chØ x¶y ra víi mét
h×nh th¸i vËn ®éng trong mét lóc nµo ®ã, chø kh«ng ph¶i víi mäi h×nh thøc
vËn ®éng trong cïng mét lóc. Ta nãi con tµu ®øng im lµ nãi vËn ®éng c¬ häc,
nhng ngay lóc ®ã th× vËn ®éng vËt lý, vËn ®éng ho¸ häc cø diÔn ra trong b¶n
th©n nã. Thø ba, ®øng im chØ biÓu hiÖn tr¹ng th¸i vËn ®éng cña nã, ®ã lµ vËn
®éng trong th¨ng b»ng trong sù æn ®Þnh t¬ng ®èi biÓu hiÖn thµnh mét sù vËt,
mét c©y, mét con
trong khi nã cßn lµ nã cha bÞ ph©n ho¸ thµnh c¸i kh¸c.
ChÝnh nhê tr¹ng th¸i æn ®Þnh ®ã mµ sù vËt thùc hiÖn ®îc di chuyÓn ho¸ tiÕp
theo, kh«ng cã ®øng im t¬ng ®èi th× kh«ng cã sù vËt nµo c¶. Do ®ã ®øng im
cßn ®îc biÓu hiÖn nh mét qu¸ tr×nh vËn ®éng trong ph¹m vi chÊt cña sù vËt
cßn æn ®Þnh, cha thay ®æi. Thø t, lµ vËn déng æn ®Þnh nµo ®ã, cßn vËn ®éng
nãi chung tøc lµ sù t¸c ®éng qua l¹i lÉn nhau gi÷a sù vËt vµ hiÖn tîng lµm
cho tÊt c¶ kh«ng ngõng biÕn ®æi. V× thÕ ®øng im chØ lµ mét hiÖn tîng t¹m
thêi. Ph.Anghen chØ râ: "vËn ®éng riªng biÖt cã xu híng chuyÓn thµnh c©n
b»ng, vËn ®éng toµn bé ph¸ ho¹i sù c©n b»ng riªng biÖt" vµ "mäi sù c©n b»ng
chØ lµ t¬ng ®èi vµ t¹m thêi".
3. Kh«ng gian vµ thêi gian
Trong triÕt häc M¸c Lªnin cïng víi ph¹m trï vËn ®éng th× kh«ng gian
vµ thêi gian lµ nh÷ng ph¹m trï ®Æc trng cho ph¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt.
VI.Lªnin ®· nhËn xÐt r»ng: "trong thÕ giíi kh«ng cã g× ngoµi vËt chÊt ®ang
vËn ®éng vµ vËt chÊt ®ang vËn ®éng kh«ng thÓ vËn ®éng ë ®©u ngoµi thêi gian
vµ kh«ng gian"1.
Trong lÞch sö triÕt häc kh¸i niÖm thêi gian vµ kh«ng gian lµ nh÷ng ph¹m
trï xuÊt hiÖn rÊt sím. Ngay thêi xa xa ngêi ta ®· hiÓu r»ng bÊt kú kh¸ch thÓ
vËt chÊt nµo ®Òu chiÕm mét vÞ trÝ nhÊt ®Þnh ë mét khung c¶nh nhÊt ®Þnh trong
t¬ng quan vÒ mÆt kÝch thíc so víi kh¸ch thÓ. C¸c h×nh thøc tån t¹i nh vËy
cña vËt thÓ ®îc gäi lµ kh«ng gian. Bªn c¹nh c¸c quan hÖ kh«ng gian, sù tån
t¹i cña c¸c kh¸ch thÓ vËt chÊt cßn ®îc biÒu hiÖn ë møc ®é tån t¹i l©u dµi hay
mau chãng cña hiÖn tîng ë møc ®é tån t¹i l©u dµi hay mau chãng cña hiÖn
1
VI.Lªnin toµn tËp, NXB TiÕn bé Matxc¬va
13
tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
tîng ë sù kÕ tiÕp tríc sau cña c¸c giai ®o¹n vËn ®éng. Nh÷ng thuéc tÝnh nµy
®îc ®Æc trng b»ng ph¹m trï thêi gian.
Tuy vËy trong lÞch sö triÕt häc xung quanh c¸c ph¹m trï kh«ng gian vµ
thêi gian ®· tõng cã rÊt nhiÒu vÊn ®Ò g©y tranh c·i, trong ®ã ®iÒu quan t©m
tríc hÕt lµ kh«ng gian vµ thêi gian cã hiÖn thùc kh«ng hay ®ã chØ lµ nh÷ng
trõu tîng ®¬n thuÇn chØ tån t¹i trong ý thøc cña con ngêi. Nh÷ng ngêi theo
chñ nghÜa duy t©m phñ nhËn tÝnh kh¸ch quan cña kh«ng gian vµ thêi gian.
Ch¼ng h¹n Becc¬li vµ Hium con thêi gian vµ kh«ng gian chØ lµ néi dung cña ý
thøc c¸ nh©n. Cant¬ coi kh«ng gian vµ thêi gian chØ lµ h×nh thøc cña sù trùc
quan cña con ngêi chø kh«ng ph¶i lµ thùc t¹i kh¸ch quan.
Vµo thÕ kû XVII - XVIII c¸c nhµ duy vËt siªu h×nh tËp trung ph©n tÝch
c¸c kh¸ch thÓ vÜ m«, vËn ®éng trong tèc ®é th«ng thêng nªn ®· t¸ch rêi
kh«ng gian vµ thêi gian víi vËt chÊt. Niut¬n cho r»ng kh«ng gian vµ thêi gian
lµ nh÷ng thùc thÓ ®¹c biÖt kh«ng g¾n bã g× víi nhau vµ tån t¹i ®éc lËp bªn
c¹nh vËt chÊt cßn t¬ng tù nh c¸c vËt tån t¹i ®éc lËp bªn c¹nh nhau.
Trªn c¬ së c¸c thµnh tùu cña khoa häc vµ thùc tiÔn, chñ nghÜa duy vËt
biÖn chøng cho r»ng kh«ng gian vµ thêi gian lµ nh÷ng h×nh thøc tån t¹i kh¸ch
quan cña vËt chÊt. Kh«ng gian vµ thêi gian g¾n bã hÕt søc chÆt chÏ víi nhau
vµ g¾n liÒn víi vËt chÊt, lµ ph¬ng thøc tån t¹i cña vËt chÊt. §iÒu ®ã cã nghÜa
lµ kh«ng cã mét d¹ng vËt chÊt nµo tån t¹i ë bªn ngoµi kh«ng gian vµ thêi gian.
Ngîc l¹i, còng kh«ng thÓ cã thêi gian vµ kh«ng gian nµo ë ngoµi vËt chÊt.
Ph.Angen viÕt: "c¸c h×nh thøc c¬ b¶n cña mäi tån t¹i lµ kh«ng gian vµ thêi
gian, tån t¹i ngoµi thêi gian th× còng v« lý nh tån t¹i ngoµi kh«ng gian"1.
Lªnin cho r»ng ®Ó chèng l¹i mäi chñ nghÜa tÝn ngìng vµ chñ nghÜa duy t©m
th× ph¶i "thõa nhËn mét c¸ch døt kho¸t kiªn quyÕt r»ng nh÷ng kh¸i niÖm ®ang
ph¸t triÓn cña chóng ta vÒ kh«ng gian vµ thêi gian ®Òu ph¶n ¸nh thêi gian vµ
kh«ng gian thùc t¹i kh¸ch quan, kinh nghiÖm cña chóng ta vµ nhËn thøc cña
1
C¸c M¸c vµ Anghen: Toµn tËp, NXB ChÝnh trÞ quèc gia Hµ Néi 1994
14
tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
chóng ta ngµy cµng thÝch øng víi kh«ng gian vµ thêi gian kh¸ch quan, ngµy
cµng ph¶n ¸nh ®óng ®¾n h¬n vµ s©u s¾c h¬n"2.
Quan ®iÓm cña triÕt häc duy vËt biÖn chøng nh trªn ®îc x¸c nhËn bëi
nh÷ng thµnh tùu khoa häc tù nhiªn. Ch¼ng h¹n L«batxÐpxki trong h×nh häc
phi ¥c¬lit cña m×nh, b»ng con ®êng híng vµo b¶n th©n thùc t¹i vµ vµo b¶n
th©n cña sù vËt «ng ®· nªu lªn ®Þnh ®Ò thø 5 kh¸c víi ¥c¬lit r»ng: "Qua mét
®iÓm ë ngoµi ®êng th¼ng ngêi ta cã thÓ kÎ kh«ng ph¶i lµ mét mµ Ýt nhÊt lµ
hai ®êng th¼ng song song víi ®êng th¼ng ®ã". Sù ph¸t triÓn cña h×nh häc
phi ¥c¬lit ®· b¸c bá t tëng Cant¬ vÒ kh«ng gian vµ thêi gian coi nh lµ
nh÷ng h×nh thøc cña tri gi¸c c¶m tÝnh ngoµi kinh nghiÖm ThuyÕt t¬ng ®èi
cña Anhxtanh ®· x¸c nhËn r»ng, kh«ng gian vµ thêi gian kh«ng tù nã tån t¹i,
t¸ch rêi vËt chÊt mµ n»m trong mèi liªn hÖ qua l¹i phæ biÕn kh«ng thÓ ph©n
chia. Nh vËy kh«ng gian vµ thêi gian cã nh÷ng tÝnh chÊt sau ®©y:
TÝnh kh¸ch quan, nghÜa lµ kh«ng gian vµ thêi gian lµ thuéc tÝnh cña vËt
chÊt tån t¹i g¾n liÒn víi nhau vµ g¾n liÒn víi vËt chÊt. VËt chÊt tån t¹i kh¸ch
quan, do ®ã kh«ng gian vµ thêi gian còng tån t¹i kh¸ch quan.
TÝnh vÜnh cöu vµ v« tËn nghÜa lµ kh«ng cã tËn cïng vÒ mét phÝa nµo c¶,
c¶ vÒ qu¸ khø t¬ng lai c¶ vÒ ®»ng tríc lÉn ®»ng sau, c¶ vÒ bªn ph¶i lÉn bªn
tr¸i, c¶ vÒ phÝa trªn lÉn phÝa díi.
Kh«ng gian lu«n cã ba chiÒu (chiÒu dµi, chiÒu réng, chiÒu cao). Cßn
thêi gian chØ cã mét chiÒu tõ qu¸ khø ®Õn t¬ng lai. Kh¸i niÖm kh«ng gian
nhiÒu chiÒu mµ ta thêng thÊy trong khoa häc hiÖn nay lµ mét trõu tîng khoa
häc dïng ®Ó chØ tËp hîp mét sè ®¹i lîng ®Æc trng cho c¸c thuéc tÝnh kh¸c
nhau cña kh¸ch thÓ nghiªn cøu vµ tu©n theo nh÷ng quy t¾c biÕn ®æi nhÊt ®Þnh.
§ã lµ mét c«ng cô to¸n häc ®Ó hç trî dïng trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu chø
kh«ng ph¶i ®Ó chØ kh«ng gian thùc, kh«ng gian thùc chØ cã ba chiÒu.
2
VI.Lªnin: toµn tËp, Nxb TiÕn bé, Matxc¬va. 1980
15
tailieuonthi
TiÓu luËn triÕt häc
KÕt luËn
Tæng kÕt l¹i ta thÊy ®îc r»ng tõ lóc míi xuÊt hiÖn, ph¹m trï vËt chÊt ®·
diÔn ra cuéc ®Êu tranh kh«ng khoan nhîng gi÷a chñ nghÜa duy vËt vµ chñ
nghÜ duy t©m. Ph¹m trï vËt chÊt cã qu¸ tr×nh ph¸t triÓn g¾n liÒn víi con ngêi.
Quan niÖm vÒ vËt chÊt ë thêi kú cËn ®¹i vµ cæ ®¹i T©y ©u vµ trong triÕt häc
M¸c - Lªnin lµ rÊt kh¸c nhau. ë thêi kú cËn ®¹i T©y ¢u ®Æc biÖt lµ ë thÕ kû
17- 18 khoa häc ch©u ¢u ph¸t triÓn kh¸ m¹nh. Do ®ã chñ nghÜa duy vËt nãi
chung vµ ph¹m trï vËt chÊt nãi riªng ®· cã nh÷ng bíc ph¸t triÓn míi chøa
®ùng nhiÒu yÕu tè biÖn chøng. Theo quan niÖm cña Lªnin th× vËt chÊt lµ mét
ph¹m trï réng lín, do ®ã chØ cã thÓ ®Þnh nghÜa ph¹m trï vËt chÊt trong quan
hÖ víi ý thøc. §ã chÝnh lµ ph¹m trï vËn ®éng kh«ng gian vµ thêi gian. Nh
vËy ta cã thÓ thÊy ®îc r»ng vËt chÊt lµ mét ph¹m trï tån t¹i tõ rÊt l©u vµ lu«n
lu«n ph¸t triÓn víi yÕu tè con ngêi.
ChÝnh v× tÝnh cÊp thiÕt vµ sù quan träng cña nã mµ em ®· chän ®Ò tµi:
"Quan ®iÓm cña M¸c - ¡nghen vÒ vËt chÊt" lµm ®Ò tµi bµi viÕt tiÓu luËn triÕt
häc cña m×nh. Trong qu¸ tr×nh lµm bµi viÕt nµy ch¾c ch¾n kh«ng thÓ tr¸nh
khái sai sãt, rÊt mong ®îc thÇy gãp ý vµ ®¸nh gi¸.
Mét lÇn n÷a em xin ch©n thµnh c¶m ¬n c«!
Sinh viªn
NguyÔn C«ng Xu©n
16
- Xem thêm -