Tài liệu “quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma túy từ thực tiễn trung tâm chữa bệnh – giáo dục lao động xã hội tỉnh long an

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI CÙ HOÀNG DŨNG QUẢN LÝ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI NGHIỆN MA TUÝ TỪ THỰC TIỄN TRUNG TÂM CHỮA BỆNH – GIÁO DỤC LAO ĐỘNG XÃ HỘI TỈNH LONG AN Chuyên ngành: Công tác xã hội Mã số: 60. 90. 01. 01 LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG TÁC XÃ HỘI NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS: HỒ VIỆT HẠNH HÀ NỘI, 2017 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan rằng, số liệu và kết quả nghiên cứu trong luận văn Thạc sĩ Công tác xã hội về “Quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma túy từ thực tiễn Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An” là hoàn toàn trung thực và không trùng lặp với các đề tài khác trong cùng lĩnh vực. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm về lời cam đoan này./. LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn này, lời đầu tiên cho phép tôi được gửi lời cảm ơn chân thành đến Bộ Lao động - Thương binh và Xã hội, Cục Bảo trợ xã hội, Học viện Khoa học Xã hội, Học viện Xã hội Châu Á, cơ sở học viện tại thành phố Hồ Chí Minh, Quí thầy, cô giáo đã nhiệt tình giảng dạy, hướng dẫn, truyền đạt kiến thức cho tôi trong suốt khóa học. Đặc biệt tôi xin chân thành gửi lời cảm ơn sâu sắc đến PGS.TS Hồ Việt Hạnh đã tận tình hướng dẫn, động viên giúp đỡ tôi trong quá trình nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Đồng thời, tôi xin chân thành cảm ơn lãnh đạo Sở Lao động -Thương binh và Xã hội tỉnh Long An, Lãnh đạo Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội đã nhiệt tình hỗ trợ, chia sẻ, giúp đỡ và tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thu thập thông tin, cung cấp số liệu liên quan đến đề tài nghiên cứu. Cuối cùng, tôi xin gửi lời cảm ơn đến gia đình và bạn bè, đồng nghiệp đã động viên, nhiệt tình hỗ trợ tôi trong quá trình học tập, nghiên cứu. Mặc dù đã có cố gắng, nhưng trong quá trình nghiên cứu không tránh khỏi những thiếu sót. Bản thân rất mong nhận được sự đóng góp ý kiến quý báu của quý thầy cô giáo đề luận văn được hoàn thiện hơn và giúp tôi có những kinh nghiệm cho các nghiên cứu sau này. Tôi xin chân thành cảm ơn! MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI NGHIỆN MA TUÝ .................................................................13 1.1. Khái niệm và đặc điểm của người nghiện ma túy ..............................................13 1.2. Khái niệm và các hoạt động quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma túy ..............................................................................................................................18 1.3. Bối cảnh nghiên cứu...........................................................................................29 1.4. Chính sách, pháp luật đối với người cai nghiện ma túy.....................................32 Chương 2: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI NGHIỆN MA TUÝ TẠI TRUNG TÂM CHỮA BỆNH – GIÁO DỤC LAO ĐỘNG XÃ HỘI TỈNH LONG AN ...............................................................34 2.1. Đặc điểm của người nghiện ma tuý và công tác xã hội đối với người nghiện ma túy tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội .......................................34 2.2. Thực trạng các hoạt động quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma túy ...................................................................................................................................39 2.3. Thực trạng các yếu tố ảnh hưởng đến quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An ...................................................................................................................................51 Chương 3: GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ QUẢN LÝ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI NGHIỆN MA TUÝ TỪ THỰC TIỄNTRUNG TÂM CHỮA BỆNH – GIÁO DỤC LAO ĐỘNG XÃ HỘI TỈNH LONG AN .............61 3.1. Nhóm giải pháp chung nâng cao hiệu quả quản lý công tác xã hội đối với nghiện ma tuý ............................................................................................................61 3.2. Nhóm giải pháp nâng cao hiệu quả các hoạt động quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội Long An.....................................................................................................................67 KẾT LUẬN ..............................................................................................................72 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ...............................................................73 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ANTT An ninh trật tự CNMT Cai nghiện ma túy CTXH Công tác xã hội LĐTBXH Lao động – Thương binh và Xã hội NNMT Người nghiện ma túy NVCTXH Nhân viên công tác xã hội PVS Phỏng vấn sâu TT CB-GDLĐXH Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã DANH MỤC CÁC BẢNG Bảng 2.1: Mục đích hoạch định ................................................................................39 Bảng 2.2: Hình thức hoạch định ...............................................................................40 Bảng 2.3: Nội dung hoạch định.................................................................................41 Bảng 2.4: Triển khai hoạt động hoạch định ..............................................................42 Bảng 2.5: Nguyên tắc tổ chức ...................................................................................43 Bảng 2.6: Đặc trưng của tổ chức ...............................................................................44 Bảng 2.7: Hoạt động lãnh đạo ...................................................................................45 Bảng 2.8: Các phong cách lãnh đạo ..........................................................................46 Bảng 2.9: Phẩm chất người lãnh đạo ........................................................................47 Bảng 2.10: Mục đích kiểm tra ...................................................................................48 Bảng 2.11: Các nguyên tắc kiểm tra .........................................................................49 Bảng 2.12: hình thức kiểm tra ...................................................................................50 Bảng 2.13. Số lượng người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý tỉnh Long An .............53 Bảng 2.14. Đặc điểm của đội ngũ cán bộ tại TT CB-GDLĐXH ..............................55 DANH MỤC SƠ ĐỒ Sơ đồ 2.1. Mô tả về bộ máy tổ chức quản lý CTXH với người CNMT ...................54 Biểu đồ 2.1: Độ tuổi của người CNMT tại Trung tâm..............................................34 Biểu đồ 2.2: Loại ma túy sử dụng. ............................................................................35 Biểu đồ 2.3: Số lần cai nghiện ..................................................................................35 Biểu đồ 2.4: Trình độ học vấn của người CNMT .....................................................36 Biểu đồ 2.5: tình trạng việc làm trước khi vàoTT CB-GDLĐXH ............................36 Biểu đồ 2.6: Hoàn cảnh gia đình của người CNMT .................................................37 Biểu đồ 2.7: Nguyên nhân sử dụng ma túy ...............................................................37 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Theo Báo cáo kết quả phòng chống ma túy năm 2016 của Bộ Công an, hiện nay cả nước có 210.751 người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý, tăng 10.617 người so với năm 2015; ngoài nghiện heroin, số người sử dụng ma túy tổng hợp, cỏ mỹ tăng nhanh, đặc biệt ở các tỉnh, thành phố phía Nam như, Thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Nai, Bà Rịa – Vũng Tàu, Long An,...Người sử dụng ma túy tổng hợp bị rối loạn tâm thần và một số có hành vi ảnh hưởng nghiêm trọng đến trật tự an toàn xã hội. Theo báo cáo công tác cai nghiện ma túy của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, cả nước có 132 cơ sở cai nghiện ma túy, trong đó 110 cơ sở công lập và 22 cơ sở ngoài công lập. Tổng số người được cai nghiện tại các cơ sở trên là 27.918 người; trong đó,cai nghiện bắt buộc là 17.488 người,cai nghiện tự nguyện tại cơ sở công lập là 3.576 người, cai nghiện tự nguyện tại cơ sở tư nhân là 5.300 người, quản lý sau cai tâp trung 1.763 người, quản lý tại cơ sở xã hội 2.583 người, điều trị thay thế bằng methadone 50.663 người Long An là tỉnh tiếp giáp với Thành phố Hồ Chí Minh nên tốc độ lan tỏa đô thị ở các vùng giáp ranh (Cần Giuộc, Bến Lức, Đức Hòa) dọc theo các trục Quốc lộ 1, Quốc lộ 50, đường N2 … diễn ra rất cao tạo điều kiện cho sự phát triển mạnh các ngành nghề dịch vụ xã hội; đồng thời cũng phát sinh nhiều vấn đề xã hội, nhất là tình trạng nghiện ma túy. Mặt khác, tỉnh cũng có đường biên giới giáp với Kampuchia dài 137,7 km nên lượng ma túy thâm nhập vào nội địa từ biên giới nước bạn ngày càng đa dạng và phức tạp; cộng với thủ đoạn buôn bán lẻ tinh vi, dẫn tới tình trạng gia tăng số người nghiện mới. Vì thế, số lượng người nghiện ma túy trong địa bàn tỉnh tương đối nhiều. Toàn tỉnh hiện có 2.060 người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý (nam 2.021 người, nữ 39 người). Đây là số người nghiện ma túy có hồ sơ quản lý, trong thực tế con số này còn cao hơn nhiều lần. Nghiện ma tuý ảnh hưởng nghiêm trọng đến an ninh, trật tự xã hội, là nguyên nhân chủ yếu phát sinh nhiều tội phạm trên địa bàn tỉnh. Đây chính là vấn đề mà các ngành chức năng tỉnh phải quan tâm giải quyết. 1 Chính vì vậy, từ năm 2002, tỉnh đã thành lập và đưa vào hoạt động Trung tâm Chữa bệnh - Giáo dục Lao động xã hội tại xã Thủy Tây, huyện Thạnh Hóa với chức năng quản lý, giáo dục, cai nghiện, chữa trị phục hồi người nghiện ma túy và tổ chức quản lý, dạy nghề giải quyết việc làm cho người sau cai nghiện ma túy. Hàng năm, Trung tâm đã tổ chức cai nghiện, chữa trị cho trên 300 lượt người. Trong thời gian qua, công tác cai nghiện phục hồi cả nước gặp rất nhiều khó khăn,hiệu quả công tác cai nghiện thấp do các Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội quản lý người nghiện mang tính xử lý hành chính, cưỡng bức, bắt buộc. Cán bộ lãnh đạo, cán bộ quản lý phần lớn thuộc lực lượng công an chuyển ngành, quản lý bằng nghiệp vụ ngành công an, ít sử dụng chuyên môn công tác xã hội trong hỗ trợ tâm lý, xã hội nên xảy ra tình trạng người cai nghiện ma túy chống đối, đập phá tài sản, bỏ trốn tập thể tại nhiều tỉnh như: Long An, Hải Phòng, Đồng Nai, Bà Rịa – Vũng Tàu, Đồng Tháp, Bình Dương, Tây Ninh… gây bức xúc trong dư luận xã hội. Tổ chức nhân quyền thế giới đã có những phản ảnh về vấn đề bất cập trong công tác cai nghiện tập trung tại Việt Nam. Thực tiễn đòi hỏi phải có phương pháp tiếp cận mới trong công tác quản lý để duy trì sự tồn tại của 132 Trung tâm cai nghiện cả nước: đó là quản lý người nghiện ma túy bằng phương pháp công tác xã hội. Hiện nay, Công tác xã hội với người nghiện ma túy nói chung và đối với người nghiện ma túy đang cai nghiện tại Trung tâm Chữa bệnh - Giáo dục Lao động xã hộinói riêng là vấn đề nghiên cứu dành được nhiều sự quan tâm từ các nhà khoa học và cơ sở giảng dạy nghiên cứu. Bởi vì vấn đề nghiên cứu này có ý nghĩa lý luận và thực tiễn tốt, đặc biệt còn mang tính nhân văn sâu sắc. Tại Việt Nam người nghiện ma túy là một những đối tượng thuộc nhóm yếu thế trong xã hội. Do vậy, Đảng và Nhà nước có những chủ trương chính sách trợ giúp nhóm xã hội yếu thế này. Công tác xã hội đối với người nghiện ma túy đã tạo ra bước ngoặc thay đổi trong phương pháp quản lý người nghiện tại Trung tâm Chữa bệnh - Giáo dục Lao động xã hội. Tuy nhiên vẫn còn một số vấn đề tồn tại còn bàn luận. Chính vì vậy việc nghiên cứu quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma túy rất cần trong giai đoạn hiện nay. 2 Thực hiện Quyết định 2596/QĐ-TTg ngày 27/12/2013 của Thủ tướng về việc phê duyệt Đề án đổi mới công tác cai nghiện ma túy ở Việt nam đến năm 2020; Nghị quyết số 98/NQ-CP ngày 26/12/2014 của Chính phủ về tăng cường chỉ đạo công tác phòng, chống, kiểm soát và cai nghiện ma túy trong tình hình mới. Những chính sách và biện pháp này đã có tác dụng tích cực đến công tác cai nghiện ma túy, góp phần tạo sự chuyển biến nhận thức về cai nghiện ma túy. Với quan điểm xem nghiện ma túy là một bệnh mãn tính do rối loạn của não bộ, điều trị nghiện ma túy là một quá trình lâu dài bao gồm tổng thể các can thiệp hỗ trợ về y tế, tâm lý, xã hội làm thay đổi nhận thức, hành vi nhằm giảm tác hại của nghiện ma túy và giảm tình trạng sử dụng ma túy trái phép, đã mở ra hướng mới trong cai nghiện ma tuý: người nghiện được quản lý, chăm sóc y tế như người bệnh, được cung cấp các dịch vụ hỗ trợ tâm lý xã hội thông qua hoạt động công tác xã hội chuyên nghiệp, được chuẩn bị đủ điều kiện tái hòa nhập cộng đồng một cách bền vững, giảm tỉ lệ tái nghiện. Đây chính là yêu cầu đặt ra của các cấp quản lý, là mục tiêu cần phải đạt được của Trung tâm Chữa bệnh - Giáo dục Lao động xã hội và cũng là cơ sở để để tôi chọn đề tài “Quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý từ thực tiễn Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An” làm luận văn thạc sĩ công tác xã hội. 2. Tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài 2.1. Trên thế giới “Hazelden Betty Foundation” là mô hình hướng đến điều trị nghiện các chất dạng thuốc phiện, mô hình này giúp các bệnh viện và các trung tâm điều trị nghiện, ngăn chặn tỷ lệ tử vong do sử dụng ma túy quá liều. Hazelden Betty Foundation đã giải quyết được cuộc khủng hoảng các chất dạng thuốc phiện theo những phương thức khác nhau ở Washington và trong các cộng đồng trên khắp nước Mỹ. Mô hình điều trị Regen, là mô hình điều trị nghiện hiệu quả Úc, được thành lập năm 1970, trong đó phương châm hoạt động của mô hình này là giảm hại, cung cấp các gói dịch vụ cần thiết, đa dạng, linh hoạt, phù hợp với từng điều kiện của người nghiện, trong đó có điều trị thay thế bằng Methadone. 3 Nhóm tác giả Klee H., Hilary Klee L., Lain Mclean và Christian Yavorsky C (2002), đã đề cập đến vấn đề tái hòa nhập cộng đồng cho người nghiện ma tuý, những rào cản của người cai nghiện ma tuý trong việc xây dựng cuộc sống mới và tìm kiếm việc làm. Trong nghiên cứu này, các tác giả đã đề cập đến rất nhiều khó khăn trong việc hòa nhập cộng đồng của họ [33]. Trong một báo cáo nghiên cứu của nhóm tác giả Bauld. L, Hay. Gordon, Jennifer McKell and Colin Carroll (2010) đã chỉ ra rằng, hầu hết người nghiện ma tuý gặp rất nhiều bất lợi và thiệt thòi trong cuộc sống. Đa số người nghiện ma tuý là những người vô gia cư hoặc có vấn đề về nhà ở. Nhiều người nghiện ma tuý là những người phải đối diện với vấn đề sức khỏe tâm thần, là những đối tượng dễ phạm tội. Nghiên cứu này cũng chỉ ra những người nghiện nặng như heroin và cocain thì khả năng lao động thấp hơn những người bình thường cùng độ tuổi [32]. 2.2. Nghiên cứu về nghiện ma túy và điều trị nghiện ma túy tại Việt Nam Quá trình điều trị, phục hồi cho người nghiện ma tuý đòi hỏi sự phối hợp đồng bộ những biện pháp (liệu pháp) khác nhau: Từ y tế (cắt cơn giải độc, phục hồi sức khỏe, điều trị các bệnh cơ hội) đến các biện pháp điều trị tổng hợp như giáo dục trị liệu, tâm lý trị liệu, lao động trị liệu, … Các công trình nghiên cứu về vấn đề nghiện ma túy và điều trị nghiện ma túy hiện nay ở Việt Nam đã thu hút được nhiều nhà khoa học và các cơ quan chức năng quan tâm, bao gồm các hướng nghiên cứu sau: - Hướng nghiên cứu nhu cầu việc làm cho người nghiện ma túy, các nguyên nhân nghiện ma túy và cơ chế trị liệu cho người nghiện ma túy: Đề tài cấp Bộ 2001 “Các giải pháp tạo việc làm cho người nghiện ma túy, người mại dâm sau khi được chữa trị phục hồi” do Nguyễn Văn Minh (2002) làm chủ nhiệm. Đề tài tập trung nghiên cứu thực trạng việc làm, đời sống người nghiện ma tuý, người bán dâm. Kết quả nghiên cứu chỉ ra rằng tình trạng tái nghiện của người sau nghiện ma túy là do không có việc làm. Mặc dù nghị lực của đối tượng là yếu tố quyết định nhưng sự quan tâm của gia đình là yếu tố quan trọng giúp đối tượng từ bỏ ma tuý. Do vậy, các đề xuất của tác giả hướng tới hoàn thiện hệ thống các giải pháp tạo việc 4 làm cho đối tượng nhằm giúp họ ổn định cuộc sống, giảm tỷ lệ tái nghiện [26]. Tác giả Trần Nhu và Hồ Bá Thâm (2008), đã đề cập đến các nguyên nhân của việc nghiện ma túy. Tác giả cho rằng việc nghiện ma túy có thể do các xung đột, các rối nhiễu: Gia đình ly hôn, gia đình có bạo hành, bạo lực…. Kết quả nghiên cứu đã đề cập đến các yếu tố bên trong (sinh học, tâm lý cá nhân), yếu tố bên ngoài (tâm lý- xã hội) như hệ thống tác động trực tiếp đến nhu cầu học nghề, nhu cầu việc làm của người nghiện ma tuý [27]. Đề tài “Tâm lý học giáo dục nhân cách người cai nghiện ma túy từ thực tế thành phố Hồ Chí Minh” do tác giả Phan Xuân Biên và Hồ Bá Thâm đồng chủ biên, xuất bản năm 2004 là một công trình nghiên cứu về nguyên nhân, đặc điểm tâm lý, công tác giáo dục nhân cách, đạo đức xã hội dành cho những người liên quan đến nghiện ma túy. Các tác giả cho rằng, người nghiện là người rối loạn về tâm lý, không làm chủ được hành vi của mình, từ không làm chủ được bản thân, họ hành động chủ yếu theo ham muốn bản năng, dẫn tới lệch chuẩn xã hội, khủng hoảng nhân cách, rối loạn nhân cách và việc cai nghiện, phục hồi nhân cách người cai nghiện thành công hay không phụ thuộc vào thái độ, tình thương, trách nhiệm của cộng đồng, gia đình, xã hội và bản thân người nghiện. Do vậy, công tác điều chỉnh tâm lý, giáo dục, phục hồi nhân cách cho người sau cai nghiện ma túy và những giải pháp giúp người sau cai nghiện ma túy trở về với gia đình, cộng đồng được thực hiện bằng biện pháp tâm lý [2]. Nghiên cứu của Cục phòng chống tệ nạn xã hội- Bộ Lao động-Thương binh và Xã hội phối hợp với tổ chức Chemonics (2012), đã đưa ra các số liệu liên quan đến các vấn đề hạn chế trong đào tạo nghề và giải quyết việc làm cho người sau cai nghiện ma túy, những khó khăn thách thức từ các mô hình trợ giúp hiện tại. Nghiên cứu đã đề xuất Chính phủ trong việc hỗ trợ học nghề, việc làm cho người nghiện ma tuý. Nghiên cứu này đi theo hướng nghiên cứu xã hội, không dựa trên lý luận khoa học tâm lý [4]. - Hướng nghiên cứu đặc điểm nhân cách của người nghiện ma túy và biện pháp trị liệu cho người nghiện ma túy. Tác giả Phan Thị Mai Hương (2005) với nghiên cứu “Thanh niên nghiện ma 5 túy nhân cách và hoàn cảnh xã hội” là một cách tiếp cận mới về thanh niên nghiện ma tuý - từ góc độ của tâm lý học. Tác giả đã phân tích, hệ thống hóa những lý luận về đặc điểm nhân cách, hoàn cảnh xã hội và sự ảnh hưởng của chúng đến hành vi của người nghiện ma tuý. Kết quả nghiên cứu chỉ ra một số đặc điểm nhân cách và hoàn cảnh xã hội của thanh niên nghiện ma tuý, mối quan hệ giữa các đặc điểm với hành vi nghiện. Trong đó, vai trò gia đình được tác giả tìm hiểu ở khía cạnh môi trường, có ảnh hưởng đến đặc điểm nhân cách và mức độ nghiện của thanh niên nghiện ma túy, cách quản lý của cha mẹ với con [23]. Nghiên cứu: Liệu pháp tâm lý xã hội cho người nghiện ma túy” của Nguyễn Hữu Khánh Duy, Nguyễn Đình Khuê, Trist Summerfield (2002) đã đề cập đến một số liệu pháp tâm lý xã hội nhằm can thiệp kịp thời cho thanh niên nghiện ma túy. Đề tài đã hệ thống hóa một số lý luận về tư vấn hướng nghiệp cho thanh niên sau cai nghiện, nghiên cứu đã xem vấn đề hướng nghiệp, dạy nghề là con đường cơ bản giúp thanh niên nghiện ma túy tái hòa nhập cộng đồng hiệu quả. Đây là nghiên cứu dưới góc độ tâm lý xã hội của thanh niên nghiện ma túy. Tuy nhiên, đề tài chỉ mới nêu ra một số liệu pháp tâm lý xã hội mà chưa đi sâu nghiên cứu cơ chế hình thành các hiện tượng tâm lý của người nghiện ma tuý [20]. Qua tìm hiểu và phân tích những nghiên cứu, tài liệu trong và ngoài nước có thể thấy rằng lĩnh vực cai nghiện ma tuý đã nhận được khá nhiều sự quan tâm của các chuyên gia. Tuy nhiên, chưa tìm thấy tác giả nào nghiên cứu về quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý tại các cơ sở cai nghiện. Thực tế đây là lĩnh vực mới vì các nghiên cứu về cai nghiện ma tuý trước kia chủ yếu tiếp cận theo hướng y học, tâm lý học, hướng nghiệp, dạy nghề,... Can thiệp hỗ trợ người nghiện ma tuý ở khía cạnh quản lý công tác xã hội thực sự là mới vì nhìn chung các nghiên cứu về công tác xã hội tập trung ở các lĩnh vực phổ biến như những vấn đề chung về công tác xã hội hoặc công tác xã hội với trẻ em, người cao tuổi,… Cùng với sự gia tăng số người nghiện ma tuý trong xã hội và quan điểm của Đảng và Nhà nước thể hiện trong các chính sách mới thì vấn đề cai nghiện càng được quan tâm. Do đó, đề tài tập trung vào nghiên cứu khía cạnh Quản lý công tác xã hội đối với người 6 nghiện ma tuý tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An là rất cần thiết và hữu ích. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 3.1. Mục đích nghiên cứu Nghiên cứu những vấn đề lý luận về quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý; đánh giá thực trạng quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An. Từ đó, đưa ra các giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý. 3.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để đạt được mục đích nghiên cứu nêu trên, đề tài đặt ra những nhiệm vụ nghiên cứu như sau: - Nghiên cứu những vấn đề lý luận về người nghiện ma tuý và quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý. - Đánh giá, phân tích thực trạng quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An. - Đề ra một số giải pháp, khuyến nghị nhằm nâng cao hiệu quả quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu tập trung vào các nội dung trong lĩnh vực Quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý. 4.2. Phạm vi nghiên cứu - Phạm vi về nội dung: Nghiên cứu tập trung vào hoạt động quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An. - Phạm vi khách thể: Đề tài nghiên cứu trên 2 nhóm khách thể chính đó là: + Cán bộ quản lý, lãnh đạo trực tiếp trong Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An. 7 + Nhân viên trong Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An - Phạm vi nghiên cứu: + Không gian: tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An, có so sánh với các Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động khác trong cả nước. + Thời gian: từ tháng 2012 đến tháng 3/2017, có so sánh với giai đoạn trước năm 2012 để làm rõ một số vấn đề và nhận định, đánh giá tình hình giai đoạn 2017 trở đi. 4.3. Câu hỏi nghiên cứu - Vấn đề quản lý công tác xã hội đối với người người nghiện ma tuý tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An hiện nay như thế nào? - Những hoạt động quản lý công tác xã hội nào đang được triển khai? - Hiệu quả của những hoạt động quản lý công tác xã hội đó là như thế nào? - Cán bộ quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An đang gặp phải những khó khăn gì trong công việc? - Những yếu tố nào ảnh hưởng tới hoạt động quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An? - Cần phải có những giải pháp nào để nâng cao hiệu quả công việc quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An? 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 5.1. Phương pháp luận Đề tài sử dụng phương pháp luận duy vật biện chứng để phân tích, đánh giá các hoạt động quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An. Những phát hiện của nghiên cứu này sẽ bổ sung thêm cơ sở lý luận, khoa học cũng như phát triển hệ thống các lý luận, phương pháp trong nghiên cứu về các vấn 8 đề liên quan như công tác xã hội, quản lý công tác xã hội và một số vấn đề lý luận về người nghiện ma tuý. 5.2. Phương pháp nghiên cứu 5.2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu Là phương pháp thu thập thông tin từ các công trình nghiên cứu và các tài liệu có sẵn của các tác giả trong và ngoài nước. Phương pháp này được áp dụng phân tích các tài liệu như: - Tra cứu các tài liệu về Công ước quốc tế; các chủ trương, chính sách, pháp luật của Đảng và Nhà nước về người nghiện ma túy như Luật phòng chống ma túy, Nghị quyết số 98/NQ-CP ngày 26/12/2014 của Chính phủ ban hành về tăng cường chỉ đạo công tác phòng, chống, kiểm soát và cai nghiện ma túy trong tình hình mới; Quyết định số 2596/QĐ-TTg ngày 27/12/2013 của Chính phủ về phê duyệt Đề án đổi mới công tác cai nghiện ma túy ở Việt Nam đến năm 2020; Nghị định số 221/2013/NĐ-CP ngày 30/12/2013 của Chính phủ quy định chế độ áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc; Nghị định số 94/2010/NĐ-CP ngày 09/9/2010 của Chính Phủ Quy định về tổ chức cai nghiện ma túy tại gia đình, cai nghiện ma túy tại cộng đồng; Nghị định 136/2016/NĐ-CP ngày 09/9/2016 sửa đổi bổ sung Nghị định số 221/2013/NĐ-CP. Thông tư liên tịch 148/2014/TTLT-BTC-BLĐTBXH ngày 08/10/2014 của Liên Bộ Tài chính và Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội Quy định quản lý và sử dụng kinh phí thực hiện chế độ áp dụng biện pháp xử lý hành chính đưa vào cơ sở cai nghiện bắt buộc; chế độ đối với người chưa thành niên, người tự nguyện chữa trị, cai nghiện tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục – Lao động xã hội và tổ chức cai nghiện ma túy tại gia đình cộng đồng . . . - Nghiên cứu các tài liệu về báo cáo, thống kê, văn bản của các cơ quan, tổ chức có liên quan đến vấn đề người nghiện ma túy và quản lý công tác xã hội với người nghiện ma túy. - Nghiên cứu một số công trình của các tác giả trong và ngoài nước về công tác xã hội với người nghiện ma túy. 9 5.2.2. Phương pháp phỏng vấn sâu: Phỏng vấn sâu là những cuộc đối thoại giữa nhà nghiên cứu và người cung cấp thông tin nhằm tìm hiểu thực trạng, những mong muốn nguyện vọng, kinh nghiệm và nhận thức của người cung cấp thông tin thông qua chính ngôn ngữ, thái độ của người ấy. Trong luận văn này, phương pháp phỏng vấn sâu là phương pháp chính nhằm thu thập những thông tin cần thiết, từ đó đưa ra những khuyến nghị và giải pháp về quản lý công tác xã hội với người nghiện ma túy tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục – Lao động xã hội. + Nghiên cứu sẽ tập trung phỏng vấn 10 cán bộ là lãnh đạo, quản lý người nghiện ma túy tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục – Lao động xã hội để đánh giá về: Các hoạt động quản lý công tác xã hội với người nghiện ma tuý đang được triển khai như thế nào? Những khó khăn nào mà cán bộ quản lý đang phải đối mặt trong việc thực hiện công tác quản lý công tác xã hội với người nghiện ma tuý? Những yếu tố nào tác động, ảnh hưởng tới hoạt động này và hiệu quả của những hoạt động này? Những đề xuất và giải pháp nào để nâng cao hiệu quả trong công tác quản lý công tác xã hội với người nghiện ma tuý? + Nghiên cứu cũng sẽ phỏng vấn sâu 30 cán bộ, nhân viên Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục – Lao động xã hội để tìm hiểu về: Tác động, hiệu quả của hoạt động quản lý tới công việc của họ Những bất cập, thuận lợi nào ở khía cạnh quản lý ảnh hưởng tới công việc của họ. Những đề xuất khuyến nghị của họ nhằm nâng cao hiệu quả quản lý từ đó giúp cho công việc được thực hiện tốt hơn 5.2.3. Phương pháp thảo luận nhóm: Phương pháp thảo luận nhóm là phương pháp huy động một số người có kiến thức và sự hiểu biết về một lĩnh vực nhất định. Mục đích của phương pháp này là để thu thập thông tin đa dạng từ nhiều chiều khác nhau. Hơn nữa, trong quá trình thảo luận nhóm, các quan điểm trái chiều sẽ được đưa ra trao đổi để đi đến thống nhất. Như vậy, người nghiên cứu có được những ý kiến sâu sắc và thống nhất về các vấn đề cần quan tâm. 10 Trong đề tài này sẽ thực hiện 2 cuộc thảo luận nhóm Thảo luận nhóm 1: Bao gồm từ 7 – 10 cán bộ làm việc trực tiếp với người nghiện ma tuý tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục – Lao động xã hội tỉnh Long An để đánh giá về hiệu quả của hoạt động quản lý và những mong đợi của họ trong các hoạt động quản lý. Thảo luận nhóm 2: Bao gồm từ 7 – 10 cán bộ quản lý tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội đánh giá sâu về thực trạng quản lý, những khó khăn họ đang gặp phải và những đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả quản lý. 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn 6.1. Ý nghĩa lý luận của luận văn Kết quả của đề tài sẽ đóng góp một phần vào hệ thống kiến thức về quản lý công tác xã hội. Các kết quả cũng góp phần bổ sung thêm vào hệ thống những giải pháp trong việc nâng cao hiệu quả quản lý công tác xã hội với người nghiện ma tuý tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội – một khía cạnh còn được ít nhà nghiên cứu, chuyên gia quan tâm. Đề tài còn là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích đóng góp cho những nghiên cứu, phát triển ý tưởng khoa học cho những nhà khoa học, nhà nghiên cứu, chuyên gia và các bạn học viên quan tâm đến lĩnh vực công tác xã hội nói chung và quản lý công tác xã hội với người nghiện ma túy nói riêng. 6.2. Ý nghĩa thực tiễn của luận văn - Đối với đội ngũ quản lý: thực tế, công tác xã hội là một hoạt động chưa phát triển nên công việc trong lĩnh vực này gặp nhiều khó khăn, nhất là hoạt động quản lý. Do đó, với những phát hiện của nghiên cứu sẽ đề ra những giải pháp hữu hiệu nhằm nâng cao hiệu quả quản lý công tác xã hội với người nghiện ma tuý. - Đối với nhân viên: hiệu quả của hoạt động quản lý ảnh hưởng trực tiếp tới hiệu quả công việc của nhân viên. Do đó, với những đề xuất nâng cao hiệu quả công tác quản lý sẽ mang lại những lợi ích tích cực cho đội ngũ nhân viên. - Đối với người nghiện ma tuý: Nghiên cứu này không nghiên cứu trực tiếp trên người nghiện ma tuý. Tuy nhiên, về bản chất, các hoạt động quản lý công tác xã hội có tác động gián tiếp tới người nghiện ma tuý; nếu quản lý tốt thì nhân viên 11 làm việc tốt, dẫn đến hiệu quả công việc cao. Người cai nghiện ma tuý sẽ được hưởng nhiều dịch vụ có chất lượng. 7. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và danh mục các biểu, bảng, luận văn gồm 3 chương sau đây: - Chương 1: Những vấn đề lý luận về quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý. - Chương 2: Thực trạng quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý tại Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An. - Chương 3: Giải pháp nâng cao hiệu quả quản lý công tác xã hội đối với người nghiện ma tuý từ thực tiễn Trung tâm Chữa bệnh – Giáo dục Lao động xã hội tỉnh Long An. 12 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ CÔNG TÁC XÃ HỘI ĐỐI VỚI NGƯỜI NGHIỆN MA TUÝ 1.1. Khái niệm và đặc điểm của người nghiện ma túy 1.1.1. Một số khái niệm - Khái niệm nghiện ma túy: Theo tổ chức y tế thế giới (WHO) thì “Nghiện ma tuý là tình trạng lệ thuộc về mặt tâm thần hoặc thể chất, hoặc cả hai” [21]. Về mặt thể chất, nếu quen dùng ma túy mà lại ngưng, không sử dụng tiếp, sẽ bị các rối loạn mà từ chuyên môn y dược gọi là “hội chứng cai” gây cơn vật vã dữ dội như bị tiêu chảy, ói mửa, đau nhức cơ xương, tim đập hỗ loạn… Về mặt tinh thần: NNMT luôn có tâm lý ham muốn không kiềm chế được, phải sử dụng ma túy, thậm chí gây tội ác, cướp của, giết người để có tiền mua ma túy. Không những thế, người nghiện thường tăng liều, thay đổi chất gây nghiện, thay đổi phương cách sử dụng để tăng cảm giác khoái cảm. Theo một định nghĩa được chấp nhận rộng rãi do Viện Nghiên cứu Quốc gia Hoa Kỳ về lạm dụng ma túy (NIDA) thì: Nghiện ma túy là một căn bệnh của não bộ có bản chất mãn tính và tái diễn được biểu hiện bằng hành vi bắt buộc phải tìm kiếm và sử dụng chất ma túy đó, bất chấp những hậu quả của việc sử dụng [19]. Tuy vậy trong phạm vi nghiên cứu này, tôi tán thành quan niệm của Phan Thị Mai Hương: Nghiện ma túy là hiện tượng phụ thuộc cả về thể xác và tinh thần vào ma túy do sử dụng thường xuyên với liều lượng ngày càng tăng, dẫn đến mất khả năng kiểm soát bản thân ở người nghiện ma túy, có hại cho cá nhân và xã hội [23]. Có 2 khái niệm liên quan cần phân biệt: sử dụng ma túy và lạm dụng ma túy. Sử dụng ma túy là việc dùng các chất ma túy với mục đích chữa bệnh, theo chỉ định của bác sĩ, với liều lượng nhất định, trong thời gian nhất định, không gây nguy hiểm cho người sử dụng. Còn lạm dụng ma túy là sử dụng nhiều lần, với mục đích tiêu khiển, có hại cho sức khỏe. Lạm dụng ma túy thành thói quen dẫn đến nghiện ma túy. 13