Tài liệu Quản lý thu bảo hiểm xã hội huyện quế võ, tỉnh bắc ninh luận văn ths. tài chính ngân hàng bảo hiểm

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- NGUYỄN THỊ THỦY QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃHỘIHUYỆN QUẾ VÕ, TỈNH BẮC NINH LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội- Năm 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o--------- NGUYỄN THỊ THỦY QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN QUẾ VÕ, TỈNH BẮC NINH Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60340410 LUẬN VĂN THẠC SỸ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: T.S NGUYỄN THÙY ANH XÁC NHẬN CỦA CÁN BỘ HƢỚNG DẪN TS.Nguyễn Thùy Anh XÁC NHẬN CỦA CHỦ TỊCH HĐ CHẤM LUẬN VĂN PGS.TS.Phạm Văn Dũng Hà Nội- Năm 2016 CAM KẾT Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chƣa từng đƣợc ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Hà Nội, ngày tháng năm Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thủy LỜI CÁMƠN Để hoàn thành chƣơng trình cao học và viết luận văn này, tôi đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn, giúp đỡ và góp ý nhiệt tình của quý thầy cô Trƣờng Đại học Kinh tế - Đại học Quốc gia Hà Nội. Trƣớc hết, tôi xin chân thành cảm ơn đến quý thầy cô Trƣờng Đại học Kinh tế đã tận tình hƣớng dẫn, giúp đỡ cho tôi trong quá trình học tập. Tôi xin gửi lời biết ơn sâu sắc đến TS.Nguyễn Thùy Anhđã dành rất nhiều thời gian và tâm huyết hƣớng dẫn nghiên cứu và giúp tôi hoàn thành luận văn tốt nghiệp. Mặc dù tôi đã có nhiều cố gắng nỗ lực, tìm tòi, nghiên cứu để hoàn thiện luận văn, tuy nhiên không thể tránh khỏi những thiếu sót, rất mong nhận đƣợc nhữngđóng góp tận tình của quý thầy cô, các nhà khoa học và các bạn. Hà Nội, ngày tháng năm Tác giả luận văn Nguyễn Thị Thủy MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ............................................................................i DANH MỤC BẢNG ..................................................................................................... ii DANH MỤC HÌNH ..................................................................................................... iii MỞ ĐẦU 1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU BHXH .......................................................................................... 4 1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI ĐỀ TÀI ........... 4 1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI ........................... 8 1.2.1. Khái niệm, vai trò của Bảo hiểm xã hội ......................................................... 8 1.2.2 Thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc ...................................................................... 11 1.2.3 Quản lý thu Bảo hiểm xã hội ........................................................................ 16 1.2.4 Hệ thống chỉ tiêu đánh giá quản lý thu Bảo hiểm xã hội ............................. 25 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ...................................................... 28 2.1 NGUỒN TÀI LIỆU VÀ DỮ LIỆU ..................................................................... 28 2.2 CÁC PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU.............................................................. 28 2.2.1 Cơ sở Phƣơng pháp luận............................................................................... 28 2.2.2 Phƣơng pháp nghiên cứu tài liệu .................................................................. 29 2.2.3 Phƣơng pháp thu thập số liệu ....................................................................... 29 2.2.4 Phƣơng pháp tổng hợp số liệu ...................................................................... 30 2.2.5 Phƣơng pháp phân tích thông tin: ................................................................. 31 2.2.6 Phƣơng pháp so sánh .................................................................................... 31 2.2.7 Địa điểm và thời gian thực hiện nghiên cứu................................................. 32 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN QUẾ VÕ, TỈNH BẮC NINH ........................................... 33 3.1 KHÁI QUÁT VỀ BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN QUẾ VÕ .............................. 33 3.1.1 Khái quát về điều kiện tự nhiên, kinh tế - xã hội huyện Quế Võ ................. 33 3.1.2 Khái quát chung về cơ quan BHXH huyện Quế Võ .................................... 34 3.1.3 Kết quả thu BHXH huyện Quế Võ giai đoạn 2011-2015............................. 35 3.2 THỰC TRẠNG QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN QUẾ VÕ GIAI ĐOẠN 2011-2015 ..................................................... 42 3.2.1 Thực trạng lập kế hoạch thu ......................................................................... 42 3.2.2 Thực trạng quản lý đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội ............................. 43 3.2.3 Thực trạng quản lý quỹ lƣơng làm căn cứ tính tiền đóng bảo hiểm xã hội .. 47 3.2.4 Thực trạng quản lý tiền thu bảo hiểm xã hội ................................................ 52 3.2.5 Thực trạng quản lý nợ................................................................................... 53 3.2.6 Công tác thanh tra, kiểm tra đóng BHXH .................................................... 59 3.3 ĐÁNH GIÁ CHUNG VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN QUẾ VÕ GIAI ĐOẠN 2011 – 2015 ................................ 61 3.3.1 Những mặt tích cực ...................................................................................... 61 3.3.2 Những mặt hạn chế và nguyên nhân ............................................................ 63 3.3.3 Một số vấn đề đặt ra về thu bảo hiể m xã hội ở huyện Quế Võ .................... 68 CHƢƠNG 4: PHƢƠNG HƢỚNG VÀ GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN QUẾ VÕ ........... 71 4.1 PHƢƠNG HƢỚNG HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN QUẾ VÕ GIAI ĐOẠN 2016 - 2020 ........................ 71 4.1.1 Bối cảnh trong tình hình mới có ảnh hƣởng đến quản lý thu bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội huyện Quế Võ ......................................................................... 71 4.1.2 Phƣơng hƣớng chủ yếu hoàn thiện quản lý thu bảo hiểm xã hội tại Bảo hiểm xã hội huyện Quế Võ .............................................................................................. 74 4.2 MỘT SỐ GIẢI PHÁP CHỦ YẾU HOÀN THIỆN QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI TẠI BẢO HIỂM XÃ HỘI HUYỆN QUẾ VÕ ........................................... 74 4.2.1 Nhóm giải pháp hoàn thiện quản lý đối tƣợng tham gia bảo hiểm xã hội ... 74 4.2.2 Nhóm giải pháp hoàn thiện quản lý quỹ lƣơng làm căn cứ tính tiền đóng bảo hiểm xã hội.............................................................................................................. 76 4.2.3 Nhóm giải pháp hoàn thiện quản lý tiền thu bảo hiểm xã hội ...................... 77 4.2.4 Nhóm giải pháp khác .................................................................................... 77 KẾT LUẬN 84 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................... 87 DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Stt Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 BHTN Bảo hiểm thất nghiệp 2 BHXH Bảo hiểm xã hội 3 BHYT Bảo hiểm y tế 4 DNNN Doanh nghiệp nhà nƣớc 5 DNNQD Doanh nghiệp ngoài quốc doanh 6 HCSN Hành chính sự nghiệp 7 HĐND Hội đồng nhân dân 8 HTX Hợp tác xã 9 KH&ĐT Kế hoạch và đầu tƣ 10 LĐTB&XH Lao động thƣơng binh và xã hội 11 NCL Ngoài công lập 12 NLĐ Ngƣời lao động 13 NSNN Ngân sách nhà nƣớc 14 SDLĐ Sử dụng lao động 15 SXKD Sản xuất - kinh doanh 16 TNLĐ - BNN Tai nạn lao động - bệnh nghề nghiệp 17 UBND Uỷ ban nhân dân i DANH MỤC BẢNG STT Bảng Nội dung Trang 1 Bảng 3.1 Kết quả thu BHXH thực tế hàng năm so với kế hoạch giai đoạn 2011-2015 36 2 Bảng 3.2 Tốc độ tăng hàng năm thu BHXH 38 giai đoạn 2011-2015 3 Bảng 3.3 Cơ cấu thu BHXH theo loại hình đơn vị SDLĐ 39 4 Bảng 3.4 Số tiền nợ BHXH giai đoạn 2011-2015 42 5 Bảng 3.5 Tình hình nợ BHXH theo loại hình đơn vị SDLĐ 42 6 Bảng 3.6 Số đơn vị đăng ký tham gia BHXH theo 46 loại hình đơn vị SDLĐ 7 Bảng 3.7 Số đơn vị tham gia đóng BHXH tăng mới hàng năm 47 8 Bảng 3.8 Số doanh nghiệp đăng ký kinh doanh mới hàng năm 48 9 Bảng 3.9 Số lao động tham gia BHXH bắt buộc theo loại hình đơn vị SDLĐ 49 10 Bảng 3.10 Qũy tiền lƣơng, tiền công tham gia BHXH bắt buộc 51 11 Bảng 3.11 Số đơn vị SDLĐ vi phạm luật BHXH hàng năm 57 ii DANH MỤC HÌNH STT Hình Nội dung Trang 1 Hình 3.1 Kết quả thu BHXH tại BHXH huyện Quế Võ giai đoạn 2011-2015 37 2 Hình 3.2 Cơ cấu thu BHXH năm 2015 theo loại hình đơn vị SDLĐ 39 3 Hình 3.3 Tình hình nợ BHXH giai đoạn 2011-2015 43 4 Hình 3.4 Cơ cấu nợ BHXH theo loại hình đơn vị SDLĐ năm 2015 44 5 Hình 3.5 Tỷ lệ doanh nghiệp tăng mới tham gia đóng BHXH trên tổng số doanh nghiệp mới thành lập từ năm 2011-2015 48 6 Hình 3.6 Cơ cấu lao động theo loại hình đơn vị SDLĐ năm 2015 50 7 Hình 3.7 Qũy tiền lƣơng thu BHXH giai đoạn 2011-2015 52 8 Hình 3.8 Cơ cấu quỹ tiền lƣơng thu BHXH năm 2015 53 9 Hình 3.9 Cơ cấu loại hình đơn vị SDLĐ vi phạm luật BHXH năm 2015 58 iii MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Tại Việt Nam, an sinh xã hội là mộtvấn đề quan trọng trong quá trình phát triển đất nƣớc, góp phần thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội.Xã hội càng phát triển, an sinh xã hội càng đƣợc coi trọng. Trong đó, BHXH là một trong hai trụ cột chính của hệ thống an sinh xã hội. Chính sách BHXH là một trong các chính sách quan trọng của Đảng và nhà nƣớc ban hành từ giữa những năm thế kỷ 20,nhằm giúp ngƣời dân giải quyết những rủi ro trong cuộc sống.BHXH phát huy vai trò quan trọng của mình đối với: ngƣời lao động, ngƣời sử dụng lao động,nhà nƣớc và xã hội. BHXH giúp ngƣời lao động và gia đình họ ổn định cuộc sống khi họ gặp khó khăn hoặc mất hay giảm thu nhập; BHXH là tấm lá chắn giúp ngƣời sử dụng lao động trong quá trình sản xuất kinh doanh, mở rộng sản xuất và thu hút đƣợc lao động; BHXH góp phần ổn định cuộc sống cho ngƣời lao động, nên về lâu dài nó góp phần nâng cao năng suất lao động, thúc đẩy xã hội ngày càng phát triển, đồng thởi đảm bảo an toàn xã hội và văn minh xã hội; Qũy BHXH tạo điều kiện cho nền kinh tế quốc dân phát triển, giảm bớt khó khăn về vốn đầu tƣ cho nhà Nƣớc. Với vai trò quan trọng của BHXH, luật BHXH đã đƣợc Quốc hội thôngqua ngày 29 tháng 6 năm 2006 tại kỳ họp Quốc hội khóa XI và có hiệu lực từ ngày 01 tháng 01 năm 2007, luật BHXH mới nhất đƣợc sửa đổi bổ sung năm 2014. Trong đó, quỹ BHXH có vai trò quan trọng đối với quá trình thực hiện BHXH. Vì thế công tác thu BHXH ngày càng quan trọng đối với sự tồn tại và phát triển bền vững của việc thực hiện chính sách BHXH. Công tác thu BHXH diễn ra thƣờng xuyên, đa dạng, với số đối tƣợng phải thu rất lớn và gia tăng theo thời gian. Đồng thời vì đối tƣợng phải thu là tiền nên công tác quản lý thu BHXH khó khăn, phức tạp và dễ xảy ra sai phạm, vi phạm đạo đức và lạm dụng qũy vốn. Do vậy, công tác quản lý thu BHXH là nhiệm vụ khó khăn, quan trọng và cần đƣợc quan tâm nhiều hơn nữa. Để công tác quản lý thu BHXH đạt hiệu quả cao thì đòi hỏi có quy trình quản lý thu hợp lý, chặt chẽ và đồng thời phải đơn giản, nhanh chóng. 1 Trong thực tế, hoạt động quản lý thu BHXHđang nhiều khó khăn. Cụ thể nhƣ: thủ tục thu BHXH và quá trình thu còn gặp phải các hạn chế về quy trình, thủ tục, luật BHXH chƣa phù hợp với tình hình thực tế. Hơn nữa, các đơn vị SDLĐ luôn tìm cách “trốn” đóng BHXHbằng nhiều cáchđể giảm mức chi phí cho doanh nghiệp. Những vi phạm trên dẫn đến sự thất thoát quỹ BHXH. Huyện Quế Võ là huyện phát triển công nghiệp đứng đầu trong tỉnh Bắc Ninh. Huyện có hàng chục nghìn công nhân đang lao động và sinh sống,số lƣợngdoanh nghiệp có vốn đầu tƣ nƣớc ngoài lớn. Hàng năm, tốcđộ gia tăng về số doanh nghiệp và số lao động lớn. Từđó, vấn đề an sinh xã hội cho toàn bộ ngƣời dân trong huyện cần đƣợc quan tâm, đặc biệt là BHXH – yếu tố chủ chốt trong an sinh xã hội. Tuy nhiên hoạt động quản lý thu BHXH trên địa bàn huyện có nhiều vấn đề khó khăn và phức tạp. Tại huyện chƣa có công trình nghiên cứu về quản lý thu BHXH và các giải pháp hoàn thiện công tác thu BHXH. Từ những cấp thiết trên, học viên xin chọn đề tài “Quản lý thu BHXH Huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh” 2. Mục tiêu và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục tiêu nghiên cứu Trên cơ sở nghiên cứu, phân tích và đánh giá thực trạng quản lý thu BHXH giai đoạn 2011 – 2015 trên địa bàn huyện Quế Võ tỉnh Bắc Ninh, từ đóđề xuất các giải pháp chủ yếu nhằm hoàn thiện công tác thu BHXH trên địa bàn huyện Quế Võ trong giai đoạn 2016-2020. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực tiễn về BHXH và quản lý thu BHXH; - Phân tích và đánh giá thực trạng công tác quản lý thu BHXH tại huyện Quế Võ tỉnh Bắc Ninh từ năm 2011-2015; - Đề xuất phƣơng hƣớng và một số giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh giai đoạn 2016-2020. 3. Câu hỏi nghiên cứu Với mức độ nghiên cứu mang tínhđịnh hƣớng thực hành, cùng với nhiệm vụ chính của cơ quan BHXH huyện Quế Võ là tổ chức thực hiện, không có nhiệm vụ 2 trựctiếp xây dựng, ban hành chế độ chính sách về BHXH. Do đó luận văn xin đƣợc giới hạnở câu hỏi nghiên cứu nhƣ sau: Câu hỏi: BHXH huyện Quế Võ cần làm gì để quản lý tốt công tác thu BHXH tại BHXH huyện Quế Võ trong thời gian tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Nghiên cứu về công tác quản lý thu BHXH trên địa bàn huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh. 4.2. - Phạm vi nghiên cứu Phạm vi không gian: Đề tài giới hạn nghiên cứu quản lý thu BHXH tại huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh. - Phạm vi thời gian: Các tài liệu số liệu nghiên cứu đƣợc thu thập từ các nguồn trong khoảng thời gian từ 04/2016-10/2016. - Phạm vi nội dung: Luận văn tập trung nghiên cứu về: (1) Quản lý đối tƣợng tham gia BHXH, (2) Quản lý tiền thu BHXH, (3) Quản lý nợ, đôn đốc nợ BHXH và (4) Thanh tra, kiểm tra đóng BHXH. 5. Kết cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận văn gồm 4 chƣơng: Chương 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu và cơ sở lý luận về quản lý thu BHXH. Chương 2: Phƣơng pháp nghiên cứu. Chương 3: Thực trạng công tác quản lý thu BHXH tại huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh. Chương 4: Giải pháp hoàn thiện công tác quản lý thu BHXH tại huyện Quế Võ, tỉnh Bắc Ninh 3 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNHNGHIÊN CỨU VÀ CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU BHXH 1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN TỚI ĐỀ TÀI Trong những năm gần đây, lĩnh vực BHXHnói chung và quản lý thu BHXH nói riêng đã và đang đƣợc nhiều ngƣời quan tâm và nghiên cứu. Đã có một số công trình nghiên cứu về BHXH tiêu biểu, đƣợc đề cập và thể hiện trong một số đề tài cấp Nhà Nƣớc, cấp bộ và nhiều luận văn Tiến sỹ, Thạc sỹ khác. Cụ thể nhƣ: - Đề tài nghiên cứu cấp Bộ, 1996. Thực trạng quản lý thu BHXH hiện nay và một số biện pháp nâng cao hiệu quả công tác thu. Chủ nhiệm đề tài Nguyễn Văn Châu, BHXH Việt Nam. Đây là một trong những đề tài đƣợc thực hiện sớm nhất kể từ khi ngành BHXH Việt Nam đƣợc thành lập (1995). Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài là quản lý thu BHXH của BHXH Việt Nam với vai trò là cơ quan cấp Trung ƣơng quản lý về BHXH, trong công cuộc đổi mới về kinh tế của Đảng và Nhà nƣớc đề ra. Phạm vi nghiên cứu trên toàn quốc. Đề tài đã đánh giá kết quả công tác thu BHXH thời kỳ kế hoạch hóa tập trung, bao cấp là nguyên nhân kìm hãm sự phát triển chính sách BHXH, phân tích thực trạng tình hình, những vấn đề đặt ra đối với BHXH Việt Nam đối với quản lý thu BHXH của BHXH Việt Nam khi mà Nhànƣớc đang mở ra một nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trƣờng, với nhiều thành phần kinh tế, thu hút đầu tƣ nƣớc ngoài đòi hỏi phải đổi mới chính sách pháp luật quy định về thu BHXH nhằm đảm bảo mở rộng đối tƣợng NLĐ và NSDLĐ thuộc các thành phần kinh tế tham gia đóng BHXH đầy đủ. Đáp ứng thực tiễn phong phú, đa dạng về các mức tiền lƣơng, tiền công làm căn cứ đóng BHXH, hình thức đóng BHXH đồng thời có cơ chế quản lý số tiền thu BHXH từ cấp địa phƣơng đến trung ƣơng. Đề tài đã đóng góp những nghiên cứu khoa học, có ý nghĩa thực tiễn về xây dựng hệ thống biểu mẫu thu BHXH, phƣơng thức thực hiện thu BHXH từ địa phƣơng đến trung ƣơng, quản lý quỹ BHXH cũng nhƣ hình thức, phạm vi đầu tƣ tăng trƣởng một phần quỹ BHXH góp phần tạo lập bền vững và cân đối quỹ BHXH về lâu dài. 4 - Đề tài cấp Bộ, 2007. Các giải pháp đảm bảo cân đối quỹ BHXH bắt buộc khi thực hiện Luật BHXH”. Chủ nhiệm đề tài Phạm Đỗ Nhật Tân, Bộ Lao động thƣơng binh và Xã hội. Nguy cơ mất cân đối quỹ BHXH đã đƣợc các nhà nghiên cứu khoa học xã hội và tổ chức lao động quốc tế (ILO) khuyến nghị tới Chính phủ Việt Nam từ khi xây dựng Luật BHXH. Khi mà nguồn hình thành và quản lý các quỹ thành phần nhƣ là quỹ BHXH, quỹ BHYT, quỹ BHTN, trong đó quỹ BHXH chia thành các quỹ thành phần nhƣ là: quỹ chi trả chế độ hƣu trí, tử tuất (dài hạn); quỹ chi trả chế độ ốm đau, thai sản, dƣỡng sức phục hồi sức khỏe, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp (ngắn hạn). Việc hình thành nên các quỹ này là từ nguồn thu BHXH bắt buộc. Chính vì thế mà đề tài đã hệ thống các quy định của Nhà nƣớc về đối tƣợng thu, mức thu, cách thức vận hành và quản lý các quỹ BHXH, phân tích đánh giá thực trạng tình hình thu - chi của quỹ BHXH bắt buộc của Việt Nam, từ đó đềtàiđãđƣaracácdẫnchứngvềnhữngƣuđiểmvànhữngmặthạnchếvềviệcduy trì và mở rộng nguồn thu BHXH, sử dụng quỹ BHXH, điều kiện để hƣởng các chế độ chính sách BHXH nhằm đảm bảo sự an toàn của quỹ BHXH, cân đối quỹ BHXH trongtƣơnglai. - Đỗ Văn Sinh, 2005. Hoàn thiện quản lý quỹ BHXH ở Việt Nam. Luận án Tiến sĩ kinh tế, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh. Tác giả đã góp phần làm rõ thêm cơ sở khoa học và thực tiễn của quản lý quỹ BHXH ở Việt Nam; tổng kết mô hình và phƣơng thức quản lý quỹ BHXH của một số nƣớc trên thế giới để rút ra một số bài học kinh nghiệm có thể vận dụng trong quản lý quỹ BHXH ở Việt Nam; đề xuất quan điểm và giải pháp nhằm hoàn thiện quản lý quỹ BHXH ở ViệtNam. - Phạm Trƣờng Giang, 2010. Hoàn thiện cơ chế thu BHXH ở Việt Nam.Luận ánTiếnsĩ,TrƣờngĐHLaođộngxãhội.Đónggópnghiêncứukhoahọccủaluậnán đó là tác giả đã nghiên cứu về cơ chế chính sách thu BHXH ở Việt Nam, việc phân cấp quản lý thu BHXH, các chế tài về đóng BHXH và xử lý vi phạm về đóng BHXH. Trên cơ sở phân tích cơ chế chính sách thu BHXH ở Việt Nam, đề cập vấn đề chế tài xử phạt vi phạm pháp luật BHXH còn thấp, chƣa đủ sức răn đe, tác giảcó tham khảo một số mô hình thu BHXH ở một số nƣớc phát triển, từ đó 5 tác giảcókhuyến nghị một số giải pháp có ý nghĩa thực tiễn hoàn thiện cơ chế chính sách thu BHXH ở Việt Nam. - Nguyễn Hữu Vinh, 2010. Giải pháp nhằm hạn chế tình trạng nợ đọng và trốn đóng BHXH ở Hà Nội. Luận văn Thạc sỹ kinh tế, Trƣờng ĐH kinh tế quốc dân; Nguyễn Dƣơng, 2010. Giải pháp nâng cao chất lƣợng quản lý thu BHXH tại Bảo hiểm xã hội Huyện Hà Nội. Luận văn thạc sĩ kinh tế, Trƣờng đại học Kinh doanh và Công nghệ Hà Nội. Hai đề tài của hai tác giả đƣợc thực hiện trong cùng một thời gian, trên cùng một địa bàn, nghiên cứu hai nội dung khác nhau nhƣng lại có những vấn đề liên quan tới nhau. Tác giả Nguyễn Hữu Vinh đi sâu lý giảinguyên nhân làm giảm nguồn thu là do tình trạng nợ đọng tiền đóng BHXH kéo dài, trốn đóng BHXH dƣới nhiều hình thức của các doanh nghiệp, từ đó tác giả kiến nghị các giải pháp làm giảm tình trạng nợ đọng, truy thu, tính lãi thậm chí là khoanh nợ để đảm bảo thu đúng, đủ, kịp thời không làm ảnh hƣởng đến việc thụ hƣởng các chế độ BHXH của NLĐ. Còn tác giả Nguyễn Dƣơng đã làm rõ một số vấn đề lý luận và thực tiễn về chất lƣợng quản lý thu BHXH, từ đó tác giả đã có nhận định về quản lý thu BHXH còn yếu kém do nguyên nhân cả chủ quan lẫn khách quan, tác giả đã có những kiến nghị về giải pháp tăng cƣờng chất lƣợng quản lý thu, khắc phục tình trạng nợ đọng, trốn đóng tiền BXHH trên địa bàn thành phố Hà Nội. - Đề án khoa học: “Xây dựng quy định quản lý thu nợ BHXH, BHYT, BHTN”, chủ nhiệm đề án, Thạc sĩ Trần Đình Liệu, Trƣởng Ban Thu BHXH Việt Nam.Đề án đã nghiên cứu và đánh giá tình hình nợ BHXH, BHYT của các đơn vị sử dụng lao động tại 63 tỉnh, huyện trên cả nƣớc và công tác quản lý thu nợ BHXH, BHYT trong thời gian 03 năm 2010-2012. Xác định những nguyên nhân khách quan, chủ quan đồng thời đề xuất các giải pháp quản lý có hiệu quả nhằm chống thất thu, ngăn ngừa tình trạng chiếm dụng tiền đóng và giảm nợ đọng BHXH, BHYT nhƣ:  Hoàn thiện Luật BHXH và các văn bản hƣớng dẫn có liên quan, giao thẩm quyền thanh tra về thu BHXH, BHYT cho cơ quan BHXH. 6  Tăng cƣờng sự lãnh đạo, chỉ đạo của cấp uỷ Đảng và chính quyền địa phƣơng, sự phối hợp của các cơ quan quản lý Nhà nƣớc ở địa phƣơng trong công tác thu hồi nợ đọng BHXH, BHYT.  Đẩy mạnh công tác cải cách thủ tục hành chính, ứng dụng công nghệ thông tin trong công tác thu BHXH, BHYT... - Đề án nghiên cứu khoa học, 2011. Hoàn thiện quy trình quản lý thu, quy trình cấpvàquảnlýsổBXHH,thẻBHYT.Chủnhiệmđềán:DƣơngXuânTriệu,Việnnghiên cứu khoa học - BHXH Việt Nam. Đề án đã hệ thống hóa các văn bản của Nhà nƣớc,của Ngành về thực hiện về thu BHXH, cấp sổ BXHH, thẻ BHYT, phân tích đánh giá thực trạng thực hiện thu BHXH, cấp sổ BHXH, thẻ BHYT trong mối tƣơng quan hỗ trợ nhau. Đề án đã phân tích đƣợc những mặt còn chƣa hợp lý, hạn chế nhƣ: văn bản quyđịnhchồngchéo,thủtụchànhchínhcònnhiều,biểumẫuchƣakhoahọc,ứngdụng công nghệ thông tin còn thấp, việc thực hiện ở các địa phƣơng còn chƣa đồng nhất do nhận thức chƣa đúng quy định của Nhà nƣớc, của Ngành. Từ đó Đề án đƣa racác giải pháp về xây dựng thống nhất các chỉ tiêu, biểu mẫu, quy trình về thu BHXH, cấp và quảnlýsổBHXH,thẻBHYTphùhợpvớitìnhhìnhmới. - Nguyễn Thành Trung, 2015. Quản lý thu BHXH trên địa bàn thị xã Phúc Yên, tỉnh Vĩnh Phúc. Luận án thạc sỹ kinh tế, trƣờng Đại học Kinh Tế - Đại học Quốc Gia Hà Nội. Đề tài nghiên cứu quá trình quản lý thu BHXH tại thị xã Phúc Yên trong giai đoạn 2011-2014. Đề tài đã làm rõ thêm cơ sở lý luận về BHXH; quản lý thu BHXH; các mục tiêu và tiêu chí đánh giá quản lý thu BHXH; nguyên tắc quản lý thu BHXH; thực trạng quản lý thu BHXH và giải pháp hoàn thiện. Tác giả phân tích sâu về thực trạng bộ máyquản lý thu BHXH và quá trình tổ chức thu BHXH. Từ đó, kiến nghị các biện pháp cụ thể hoàn thiện bộ máy quản lý thu BHXH và hoàn thiện quá tình lập kế hoạch thu BHXH. - Hà Mạnh Cƣờng, 2012. Giải pháp chống thất thu BHXH trên địa bàn huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương giai đoạn 2009-2011.Luận án thạc sỹ kinh tế, trƣờng Đại học Nông Nghiệp Hà Nội. Đề tài, ngoài làm rõ thêm cơ sở lý luận 7 về BHXH, thu BHXH và thất thu BHXH. Đề tài đã phân tích sâu một nội dung “Quản lý nợ, truy thu nợ” - Thất thu trong quá trình quản lý thu BHXH. Tác giả chỉ rõ nội dung và nguyên nhân thất thu BHXH tại địa phƣơng. Từ đó, tác giả kiến nghị địa phƣơng áp dụng các giải pháp chống thất thu. - Ngoài ra học viên còn tham khảo giáo trình giảng dạy môn Kinh tế Bảo hiểm của Trƣờng ĐH Kinh tế quốc dân; tài liệu giảng dạy của Trƣờng đào tạo nghiệp vụ BHXHcủangành,tàiliệunghiêncứucủaViệnnghiêncứukhoahọcBHXH. Qua nắm bắt tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài, học viên nhận thấy các đề tài nghiên cứu trƣớc đây liên quan đến quản lý thu BHXH đều xuất phát từ thực trạng và hƣớng tới các giải pháp hoàn thiện quản lý thu BHXH ở mỗi địa phƣơng, mỗi thời kỳ nhằm nuôi dƣỡng và phát triển nguồn thu BHXH một cách bền vững. Tuy nhiên trong thời gian gần đây, khi mà Nhà nƣớc ban hànhnhiều sửa đổi bổ sung chế độ chính sách BHXH, chính sách kinh tế xã hội thì chƣa có công trình nghiên cứu, đề tài nghiên cứu nào về quản lý thu BHXH bắt buộc sau khi Luật BHXH số 71/2006/QH11 ngày 29/6/2006, Luật BHXH sửa đổi bổ sung số 58/2014/QH13, ngày 20/11/2014 và Luật BHYT sửa đổi bổ sung số 46/2014/QH13, ngày 13/6/2014 đƣợc Quốc hội khóa XIII thông qua với nhiều quy định mới,trong bối cảnh tình hình nợ đọng BHXH, trốn đóng BHXH của chủ sử dụng lao động tăng cao đáng báo động làm ảnh hƣởng đến việc giải quyết quyền lợi cho ngƣời lao động, tiềm tàng nguy cơ vỡ quỹ BHXH. 1.2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ QUẢN LÝ THU BẢO HIỂM XÃ HỘI 1.2.1. Khái niệm, vai trò của Bảo hiểm xã hội 1.2.1.1 Khái niệm Bảo Hiểm Xã Hội Theo từ điển bách khoa Việt Nam “BHXH là sự đảm bảo, thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập cho ngƣời lao động khi họ mất hoặc giảm thu nhập do bị ốm đau, thai sản, tai nạn lao động và bệnh nghề nghiệp, tàn tật thất nghiệp, tuổi già, tử tuất, dựa trên cơ sở một quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia BHXH, có sự bảo hộ của Nhà nƣớctheo pháp luật, nhằm đảm bảo, an toàn đời sống cho ngƣời lao động và gia đình họ, đồng thời góp phần đảm bảo an toàn xã hội” Tổ chức lao động Quốc tế (ILO) đƣa ra khái niệm về BHXH nhƣ sau:“BHXH là sự bảo vệ mà xã hội cung cấp cho các thành viên của mình thông qua một loạt các 8 biện pháp công cộng, nhằm chống lại những khó khăn về kinh tế và xã hội dẫn đến ngừng việc hoặc giảm sút thu nhập gây ra bởi ốm đau, thai sản tai nạn lao động, thất nghiệp, tần tật, tuổi già và chết; đồng thời đảm bảo chăm sócy tế, trợ cấp cho các gia đình đông con”. Khái niệm này phản ánh sự kết hợp hai mặt của BHXH là mặt kinh tế và xã hội. Tại Việt Nam, theo quan điểm của Bộ Lao Động Thƣơng Binh và Xã hội:“BHXH là sự đảm bảo thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập đối với ngƣời lao động khi họ gặp phải những biến cố làm giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc mất việc làm, bằng cách hình thành và sử dụng một quỹ tài chính tập trung do sự đóng góp của ngƣời sử dụng lao động và gia đình họ, góp phần đảm bảo an toàn xã hội”. Theo điều 3 Luật BHXH số 58/2014/QH13:“BHXH là sự bảo đảm thay thế hoặc bù đắp một phần thu nhập của ngƣời lao động khi họ bị giảm hoặc mất thu nhập do ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, bệnh nghề nghiệp, hết tuổi lao động hoặc chết, trên cơ sở đóng vào quỹ BHXH”. Từ những khái niệm ở trên, có thể khái quát về BHXH nhƣ sau:“BHXH là hệ thống đảm bảo khoản thu nhập thay thế cho ngƣời lao động trong các trƣờng hợp bị giảm hoặc mất khả năng lao động hay mất việc làm, thông qua việc hình thành và sử dụng quỹ tài chính do sự đóng góp của các bên tham gia và có sự ủng hộ của nhà nƣớc, nhằm góp phần đảm bảo sự ổn định đời sống cho ngƣời lao động và gia đình họ đồng thời góp phần đảm bảo an toàn xã hội. Đối tƣợng của BHXH chính là thu nhập bị biến động giảm hoặc mất do bị giảm hoặc mất khả năng lao động hoặc mất việc làm của ngƣời lao động tham gia BHXH.” Trên cơ sở sự tham gia của ngƣời sử dụng lao động và ngƣời lao động hình thành quỹ BHXH. Qũy này dùng để trợ cấp cho ngƣời lao động khi họ gặp những khó khăn về kinh tế và xã hội do bị ngừng hoặc bị giảm thu nhập. Để hình thành đƣợc quỹ BHXH thì cơ quan Nhà nƣớcphải tiến hành thu sự đóng góp của ngƣời sử dụng lao động và ngƣời lao động. 1.2.1.1Đặc điểm của BHXH BHXH ra đời, tồn tại và phát triển là một nhu cầu khách quan, nền kinh tế càng phát triển càng đòi hỏi BHXH phát triển đa dạng, phong phú và hoàn thiện. 9 BHXH có một số đặc điểm cơ bản sau: Thứ nhất, BHXH là hoạt động dịch vụ công, mang tính xã hội cao, lấy hiệu quả xã hội làm mục tiên hoạt động. Hoạt động BHXH là quá trình tổ chức, triển khai thực hiện các chế độ, chính sách BHXH của tổ chức quản lý BHXH đối với ngƣời lao động tham gia và hƣởng các chế độ BHXH. Thứ hai, Cơ chế hoạt động của BHXH theo cơ chế ba bên: Cơ quan BHXHNgƣời sử dụng lao động - Ngƣời lao động, dƣới sự quản lý của cơ quan nhà nƣớc. Thứ ba, Thực hiện thống nhất việc quản lý Nhà nƣớcvề BHXH, thực hiện nhiệm vụ thu, quản lý và chi trả các chế độ BHXH chặt chẽ, đúng đối tƣợng và đúng thời hạn. Nguồn của các bên tham gia đƣợc đƣa vào quỹ riêng và độc lập với ngân sách Nhà nƣớcvà quỹ BHXH đƣợc quản lý tập trung, thống nhất và đƣợc sử dụng theo nguyên tắc hạch toán cân đối thu – chi theo quy định của pháp luật, bảo toàn và phát triển. Thứ tư, Ngƣời lao động đƣợc hƣởng trợ cấp BHXH trên cơ sở mức đóng và thời gian đóng BHXH, có chia sẻ rủi ro và thừa kế. Thông thƣờng mức đóng góp và mức hƣởng trợ cấp đều có mối liên hệ đến thu nhập của ngƣời lao động. Điều này thể hiện tính công bằng xã hội gắn liền giữa quyền và nghĩa vụ của ngƣời lao động. 1.2.1.2Vai trò của BHXH a) - Đối với Nhà nước Đảm bảo an sinh xã hội: BHXH đóng vai trò trụ cột trong hệ thống an sinh xã hội, góp phần tích cực và việc ổn định xã hội, thực hiện mục tiêu “ dân giàu, nƣớc mạnh, xã hội dân chủ, công bằng và văn minh”. - Góp phần vào việc phân phối lại thu nhập quốc dân: BHXH là công cụ đắc lực của Nhà nƣớc, góp phần vào việc phân phối lại thu nhập quốc dân một cách công bằng, hợp lý giữa các tầng lớp dân cƣ, đồng thời giảm chi cho ngân sách nhà nƣớc, bảo đảm an sinh xã hội bền vững. - Góp phần tăng nguồn vốn cho phát triển đất nƣớc: Qũy BHXH càng phát triển lớn mạnh thì phần quỹ BHXH nhàn rỗi đƣợc đầu tƣ trở lại nền kinh tế, nhƣ vậy sẽ tăng đƣợc nguồn vốn cho phát triển đất nƣớc, tạo việc làm cho ngƣời lao 10 động và nguồn thu cho đất nƣớc. b) - Đối với xã hội Góp phần ổn định cuộc sống ngƣời lao động: Với các chính sách thai sản, ốm đau, tai nạn nghề nghiệp, bệnh nghề nghiệp, hƣu trí đảm bảo cuộc sống gia đình của ngƣời lao động ổn định hơn, có điều kiện chăm sóc gia đình tốt hơn. Đồng thời với các chế độ của các chính sách trên cũng giúp ngƣời lao động giảm đƣợc gánh nặng trong cuộc sống và yên tâm công tác. - Góp phần ổn định tình hình trật tự, an ninh xã hội và phát triển kinh tế: Thực hiện tốt chính sách BHXH góp phần ổn định và nâng cao chất lƣợng lao động, bảo đảm sự bình đẳng về vị thế xã hội của ngƣời lao động trong các thành phần kinh tế khác nhau, góp phần ổn định tình hình an ninh, trật tự xã hội, thúc đẩy sản xuất kinh doanh phát triển. - Góp phần giảm bớt gánh nặng cho xã hội: Qũy BHXH là do các bên tham gia quan hệ lao động đóng góp trong quá trình lao động, việc chi trả chế độ BHXH cho ngƣời tham gia BHXH đƣợc trích từ quỹ BHXH, nhƣ vậy Nhà nƣớcđỡ một phần gánh nặng trong việc thực hiện các chính sách an sinh xã hội. 1.2.2 Thu Bảo hiểm xã hội bắt buộc 1.2.2.1Khái niệm, đặcđiểm thu BHXH a) Khái niệm thu BHXH bắt buộc Thu BHXH bắt buộc(sau đây gọi tắt là thu BHXH) là việc nhà nƣớc dùng quyền lực của mình bắt buộc các đối tƣợng phải đóng BHXH theo mức phí quy định hoặc cho phép một số đối tƣợngtựnguyệntham gia, lựa chọn mức đóng hoặc phƣơng thức đóng phù hợpvới thu nhập củamình. Trên cơ sở đó để hình thành một quỹ tiền tệ tập trung nhằm mục đích bảo đảm cho các hoạt động BHXH. Các đối tƣợng thu bảo hiểm xã hội bắt buộc Nhƣ chúng ta đã biết, BHXH là một hệ thống đảm bảo khoản thu nhập bị giảm hoặc bị mất đi do NLĐ bị giảm hoặc mất khả năng lao động, mất việc làm vì các nguyên nhân nhƣ ốm đau, tai nạn, già yếu… Chính vì vậy, đối tƣợng tham gia BHXH là NLĐ và NSDLĐ. 11