Tài liệu Quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện thạch thất, hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o-------- NGUYỄN THỊ BÍCH VÂN QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THẠCH THẤT, HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH Hà Nội – 2016 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KINH TẾ --------o0o-------- NGUYỄN THỊ BÍCH VÂN QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THẠCH THẤT, HÀ NỘI Chuyên ngành: Quản lý kinh tế Mã số: 60 34 04 10 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN LÝ KINH TẾ CHƢƠNG TRÌNH ĐỊNH HƢỚNG THỰC HÀNH NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ THỊ HỒNG ĐIỆP Hà Nội – 2016 LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài luận văn “Quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội” là do cá nhân tôi nghiên cứu, dƣới sự hỗ trợ hƣớng dẫn của TS. Lê Thị Hồng Điệp. Các thông tin và số liệu trong đề tài nghiên cứu hoàn toàn lấy từ thực tế, có nguồn gốc trích dẫn cụ thể, rõ ràng và không trùng lặp với các đề tài khác. LỜI CẢM ƠN Trên thực tế không có sự thành công nào mà không gắn liền với những sự hỗ trợ, giúp đỡ dù ít hay nhiều, dù trực tiếp hay gián tiếp của ngƣời khác. Trong suốt thời gian từ khi bắt đầu học tập tại trƣờng đến nay, em đã nhận đƣợc rất nhiều sự quan tâm, giúp đỡ của quý Thầy Cô, gia đình và bạn bè. Với lòng biết ơn sâu sắc nhất, em xin gửi đến quý Thầy Cô ở Khoa Kinh Tế chính trị – Trƣờng Đại học Quốc Gia Hà Nội đã cùng với tri thức và tâm huyết của mình để truyền đạt vốn kiến thức quý báu cho chúng em trong suốt thời gian học tập tại trƣờng. Và đặc biệt, trong học kỳ này. Nếu không có những lời hƣớng dẫn, dạy bảo của các thầy cô thì em nghĩ bài thu hoạch này của em rất khó có thể hoàn thiện đƣợc. Một lần nữa, em xin chân thành cảm ơn thầy. Trong quá trình viết luận văn bƣớc đầu đi vào thực tế của em còn hạn chế và còn nhiều bỡ ngỡ. Do vậy, không tránh khỏi những thiếu sót là điều chắc chắn, em rất mong nhận đƣợc những ý kiến đóng góp quý báu của quý Thầy Cô và các bạn học cùng lớp để kiến thức của em trong lĩnh vực này đƣợc hoàn thiện hơn. Em xin gởi lời cảm ơn chân thành và sự tri ân sâu sắc đối với các thầy cô của trƣờng Đại học kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội, đặc biệt là các thầy cô khoa Kinh tế chính trị của trƣờng đã tạo điều kiện cho em để em có thể hoàn thành tốt đề tài này. Và em cũng xin chân thành cám ơn Tiến sĩ Lê Thị Hồng Điệp đã nhiệt tình hƣớng dẫn em hoàn thành tốt luận văn, cũng nhƣ là trong quá trình làm bài, khó tránh khỏi sai sót, rất mong các Thầy, Cô bỏ qua. Đồng thời do trình độ lý luận cũng nhƣ kinh nghiệm thực tiễn còn hạn chế nên bài luận văn không thể tránh khỏi những thiếu sót, em rất mong nhận đƣợc ý kiến đóng góp Thầy, Cô để em học thêm đƣợc nhiều kinh nghiệm và sẽ hoàn thiện luận văn đƣợc tốt nhất. Em xin chân thành cảm ơn! MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ i DANH MỤC BẢNG .................................................................................................. ii DANH MỤC SƠ ĐỒ ................................................................................................ iii PHẦN MỞ ĐẦU .........................................................................................................1 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH CẤP XÃ .....................................4 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu .......................................................................4 1.2. Cơ sở lý luận về quản lý thu ngân sách cấp xã ................................................7 1.2.1. Các khái niệm ............................................................................................7 1.2.2. Đặc điểm của quản lý thu ngân sách cấp xã .............................................9 1.2.3. Vai trò, mục tiêu của quản lý thu ngân sách cấp xã ................................10 1.2.4. Nội dung quản lý thu ngân sách cấp xã ...................................................12 1.2.5. Các yếu tố tác động tới quản lý thu ngân sách cấp xã ............................24 1.3. Kinh nghiệm quản lý ngân sách cấp xã của một số địa phƣơng ....................28 1.3.1. Kinh nghiệm quản lý thu ngân sách cấp xã tại Huyện Đan Phượng, Hà Nội 28 1.3.2. Kinh nghiệp quản lý thu ngân sách cấp xã tại huyện Phúc Thọ, Hà Nội.......30 CHƢƠNG 2: PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ......................................................33 2.1. Nguồn thu thập số liệu ....................................................................................33 2.1.1. Nguồn tài liệu thứ cấp .............................................................................33 2.1.2. Nguồn tài liệu sơ cấp ...............................................................................33 2.2. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................34 2.2.1. Phương pháp nghiên cứu tài liệu ............................................................34 2.2.2. Phương pháp thống kê mô tả ...................................................................35 2.2.3. Phương pháp phân tích - tổng hợp ..........................................................35 CHƢƠNG 3: THỰC TRẠNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THẠCH THẤT, THÀNH PHỐ HÀ NỘI ..............36 3.1. Khái quát đặc điểm tự nhiên, kinh tế - xã hội ................................................36 3.2. Thực trạng quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội .................................................................................................37 3.2.1. Tình hình quản lý lập dự toán thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội .........................................................................37 3.2.2. Tình hình quản lý chấp hành dự toán thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội...............................................................42 3.2.3. Tình hình quản lý quyết toán thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội .........................................................................51 3.2.4. Tình hình kiểm tra, kiểm toán ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội .........................................................................55 3.3. Đánh giá công tác quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội ........................................................................................58 3.3.1. Kết quả đạt được trong quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội. ........................................................................58 3.3.2. Hạn chế trong quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội ....................................................................................60 3.3.3. Nguyên nhân ............................................................................................62 CHƢƠNG 4: GIẢI PHÁP NHẰM TĂNG CƢỜNG CÔNG TÁC QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH CẤP XÃ TRÊN ĐỊA BÀN HUYỆN THẠCH THẤT, HÀ NỘI TRONG THỜI GIAN TỚI ........................................................................................66 4.1. Định hƣớng quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, thành phố Hà Nội trong thời gian tới ...................................................................66 4.2. Giải pháp tăng cƣờng quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội trong thời gian tới ..........................................................67 4.2.1. Hoàn thiện phân cấp quản lý ngân sách cấp xã .....................................67 4.2.2. Tăng cường hoàn thiện công tác quản lý lập dự toán thu ngân sách cấp xã 67 4.2.3. Tăng cường hoàn thiện công tác quản lý chấp hành thu ngân sách cấp xã..68 4.2.5. Tăng cường đào tạo, bổ trợ kiến thức chuyên môn cho đội ngũ lãnh đạo xã, thị trấn, đội ngũ cán bộ liên quan đến công tác thu ngân sách cấp xã. ......71 4.2.6. Ổn định nguồn thu ngân sách cấp xã ......................................................73 4.2.7. Hoàn thiện bộ máy quản lý thu ngân sách cấp xã ...................................74 PHẦN KẾT LUẬN ...................................................................................................75 TÀI LIỆU THAM KHẢO .........................................................................................76 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT STT Ký hiệu Nguyên nghĩa 1 CNH_HĐH Công nghiệp hóa - hiện đại hóa 2 HLCS Hoa lợi công sản 3 NN Nhà nƣớc 4 NSNN Ngân sách Nhà nƣớc 5 NS Ngân sách i DANH MỤC BẢNG STT Bảng Nội dung 1 Bảng 3.1 2 Bảng 3.2 3 Bảng 3.3 4 Bảng 3.4 5 Bảng 3.5 6 Bảng 3.6 7 Bảng 3.7 Tình hình nợ thuế, đấu thầu quỹ đất công ích và HLCS 51 8 Bảng 3.8 Tổng hợp quyết toán thu ngân sách cấp xã 53 9 Bảng 3.9 10 Bảng 3.10 Kết cấu sản xuất một số ngành CN, TTCN chủ yếu trên địa bàn huyện năm 2015 Dự toán thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất Tổng hợp kết quả điều tra công tác lập dự toán thu NS cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất Quy mô và cơ cấu các khoản thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất Tình hình hoàn thành dự toán các khoản thu ngân sách cấp xã Tổng hợp kết quả điều tra công tác thực hiện quản lý thu NS cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất Tổng hợp kết quả điều tra công tác kế toán và quyết toán ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất Tổng hợp trình độ của cán bộ quản lý thu ngân sách cấp xã ii Trang 37 40 41 44 48 50 54 64 DANH MỤC SƠ ĐỒ STT Sơ đồ 1 Sơ đồ 3.1 Nội dung Quy trình lập dự toán thu ngân sách cấp xã iii Trang 39 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Ngân sách nhà nƣớc đóng một vai trò quan trọng không chỉ đối với sự phát triển kinh tế nƣớc ta mà còn đối với bất kỳ quốc gia nào trên thế giới. Đặc biệt trong nền kinh tế thị trƣờng theo định hƣớng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam hiện nay từ bỏ nguyên tắc quản lý theo kiểu "cấp phát và giao nộp" đối với khu vực kinh tế quốc doanh và các cơ quan Nhà nƣớc, đã tạo điều kiện cho NSNN đảm nhận vai trò quản lý vĩ mô đối với toàn bộ nền kinh tế - xã hội. NSNN đƣợc xem là quỹ tiền tệ tập trung quan trọng nhất của Nhà nƣớc, đƣợc dùng để giải quyết nhu cầu chung của Nhà nƣớc về kinh tế, văn hóa, giáo dục, y tế, xã hội, hành chính, an ninh và quốc phòng. Do đó có thể nói thu NSNN là một công tác rất quan trọng, nó quyết định việc thực hiện các vai trò của NSNN nói chung cũng nhƣ ảnh hƣởng trực tiếp đến các khoản chi NSNN nói riêng. Để công tác thu NSNN hiệu quả không thể không kể đến công tác quản lý của Nhà nƣớc. Từ cơ chế chính sách đến bộ máy tổ chức quản lý thu ngân sách cần đƣợc thực hiện đồng bộ tử cấp Trung ƣơng đến địa phƣơng để quản lý thu NSNN đạt đƣợc chỉ tiêu đã đề ra. Xã, phƣờng, thị trấn là cấp chính quyền nhỏ nhất gắn bó mật thiết đến ngƣời dân và là đại diện của Nhà nƣớc giải quyết trực tiếp mối quan hệ lợi ích giữa Nhà nƣớc và nhân dân. Thu ngân sách cấp xã đầy đủ là phƣơng tiện vật chất đảm bảo sự hoạt động bình thƣờng của chính quyền cấp xã, chăm lo đời sống, đảm bảo quyền lợi của nhân dân. Cùng với sự phát triển về kinh tế và đời sống của nhân dân càng cao, việc thu ngân sách cũng không ngừng tăng lên. Vì vậy đòi hỏi công tác quản lý thu ngân sách phải có sự điều chỉnh để phù hợp với cơ chế quản lý kinh tế, đáp ứng đƣợc yêu cầu hoạt động của chính quyền nhà nƣớc cấp xã đạt hiệu quả cao, đảm bảo công bằng xã hội. Huyện Thạch Thất đƣợc tái lập và xây dựng trên mảnh đất có truyền thống văn hóa lâu đời. Hiện là huyện đồng bằng phát triển về chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội của Thành phố Hà Nội. Huyện Thạch Thất trong những năm qua kinh tế phát triển ổn định, đời sống vật chất tinh thần của ngƣời dân ngày một nâng cao; Là 1 huyện có nhiều làng nghề truyền thống, số lƣợng cá nhân, các hộ kinh doanh cá thể lớn tạo ra nguồn thu lớn ngân sách cấp xã. Nhiều năm trở lại đây thu ngân sách cấp xã tại Huyện đang ngày càng lớn, năm sau thu đƣợc nhiều hơn năm trƣớc, nguồn thu đƣợc mở rộng, các nguồn thu từ ủng hộ từ các cá nhân, tập thể tăng cao. Để đạt đƣợc kết quả đó UBND Huyện Thạch Thất đã luôn cố gắng đổi mới trong công tác quản lý thu ngân sách cấp xã, đặc biệt là trong đội ngũ lãnh đạo, quản lý cấp huyện có liên quan đến công tác thu ngân sách cấp xã; phát huy tối đa chức năng của các ban ngành, đoàn thể trong công tác tuyên truyền quyền lợi và nghĩa vụ của ngƣời nộp thuế. Tuy nhiên, bên cạnh những mặt đạt đƣợc quản lý thu ngân sách cấp xã còn gặp nhiều khó khăn do các chính sách còn nhiều vƣớng mắc, các khoản thu còn chồng chéo, sự phát triển kinh tế - xã hội của mỗi xã, thị trấn khác nhau, đội ngũ lãnh đạo, quản lý chƣa thực sự thể hiện đƣợc năng lực cũng nhƣ nhận thức đƣợc trách nhiệm của mình trong quản lý thu ngân sách cấp xã... Câu hỏi đặt ra là cần phải làm gì để tăng cƣờng quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội trong thời gian tới? Để góp phần trả lời câu hỏi này, tôi lựa chọn đề tài nghiên cứu là " Quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Hà Nội" . 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn cấp huyện và khảo sát thực tiễn công tác quản lý này tại địa bàn huyện Thạch Thất, Hà Nội, luận văn nhằm hƣớng tới việc đề xuất một số giải pháp tăng cƣờng công tác quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội trong thời gian tới. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hóa những vấn đề lý luận và thực tiễn về quản lý thu ngân sách cấp xã. - Phân tích và đánh giá thực trạng quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội trong thời gian qua. - Đề xuất các giải pháp nhằm tăng cƣờng công tác quản lý thu ngân sách cấp 2 xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Thành phố Hà Nội trong thời gian tới. 3. Phạm vi nghiên cứu 3.1. Phạm vi về thời gian: Trong 3 năm 2012-2015 3.2. Phạm vi về không gian Đề tài tập trung nghiên cứu công tác quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện của UBND huyện Thạch Thất trong giai đoạn 2013-2015 3.3. Phạm vi về nội dung Đề tài thực hiện đánh giá công tác quản lý thu ngân sách cấp xã gồm chu trình ngân sách (lập, chấp hành và quyết toán thu ngân sách), công tác kiểm tra ngân sách cấp xã, đội ngũ lãnh đạo cấp huyện và cấp xã. 4. Kết cấu luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và tài liệu tham khảo, luận văn gồm 4 chƣơng: Chƣơng 1: Tổng quan tình hình nghiên cứu, cơ sở lý luận và thực tiễn về quản lý thu ngân sách cấp xã Chƣơng 2: Phƣơng pháp nghiên cứu Chƣơng 3: Thực trạng công tác quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Hà Nội Chƣơng 4: Giải pháp nhằm tăng cƣờng công tác quản lý thu ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Thạch Thất, Hà Nội trong thời gian tới 3 CHƢƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU, CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ QUẢN LÝ THU NGÂN SÁCH CẤP XÃ 1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu Ngân sách nhà nƣớc luôn là vấn đề đƣợc mọi ngƣời dân luôn quan tâm đến vì đó là quỹ tiền tệ của cả nƣớc, tập trung để xây dựng và phát triển đất nƣớc. Có nhiều công trình nghiên cứu về ngân sách nhà nƣớc nói chung và ngân sách cấp xã nói riêng để tìm hiểu và tham khảo. Cụ thể nhƣ: Công trình nghiên cứu Vũ Văn Cƣơng (2011) "Đánh giá thực trạng lập, chấp hành, quyết toán NSNN và phương hướng hoàn thiện" Nghiên cứu pháp luật về Tài chính công Việt Nam, Đại học Luật Hà Nội, tr 101- 128. Công trình nghiên cứu đã chỉ ra rõ quy trình ngân sách nhà nƣớc Việt Nam trong những năm qua, chỉ ra những mặt đƣợc, chƣa đƣợc, những hạn chế còn tồn tại trong chu trình ngân sách. Từ đó đề ra những giải pháp để khắc phục những hạn chế trong thời gian tới. Luận án tiến sỹ "Đổi mới quản lý ngân sách địa phương tại thành phố Ninh Bình" của tác giả Trần Quốc Vinh, Trƣờng Đại học Kinh tế Quốc Dân, năm 2012. Luận án đã hệ thống hóa một số vấn đề cơ bản liên quan đến NSNN, NSĐP, vai trò của NSNN, NSĐP, các căn cứ và nội dung quản lý NSĐP, các nhân tố ảnh hƣởng tới NSĐP. Luận án cũng đã phân tích, đánh giá thực trạng quản lý NSĐP tại thành phố Ninh Bình, những kết quả đã đạt đƣợc, những vấn đề còn tồn tại, hạn chế và nguyên nhân, từ đó đã đề xuất những giải pháp cụ thể để đổi mới quản lý ngân sách địa phƣơng. Luận văn thạc sỹ "Nghiên cứu công tác quản lý ngân sách cấp xã, phường ở thành phố Việt Trì" của tác giả Nguyễn Hà Phƣơng, Trƣờng Đại học Nông nghiệp Hà Nội năm 2011. Luận văn đã nghiên cứu công tác quản lý ngân sách cấp xã, phƣờng ở thành phố Việt Trì, bao gồm các khâu: lập dự toán, chấp hành dự toán, quyết toán ngân sách, công tác kiểm tra, kiểm toán NS xã và ảnh hƣởng của ngân sách cấp xã đến đời sống kinh tế - xã hội địa phƣơng, từ đó đánh giá thực trạng, xác định những vấn đề còn tồn tại, khó khăn và đề xuất những giải pháp tăng cƣờng 4 công tác quản lý ngân sách cấp xã, phƣờng ở thành phố Việt Trì, trong đó chủ yếu tập trung vào nhóm giải pháp về xây dựng đội ngũ cán bộ, về ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý ngân sách và hệ thống kế toán ngân sách cấp xã, phƣờng. Công trình nghiên cứu "Ngân sách cấp xã trong phân cấp quản lý ngân sách nhà nước: nghiên cứu tại xã Hoàng Diệu, huyện Gia Lộc, thành phố Hà Nội Nguyễn Hữu Khánh - Khoa kinh tế và Phát triển Nông thôn, Học viện Nông nghiệp Việt Nam. Công trình đã đi sâu vào nghiên cứu các khoản thu của cấp xã đi sâu vào nghiên cứu xã Hoàng Diệu để chỉ ra những bất cập về các khoản thu là thuế sử dụng đất phi nông nghiệp và phí sử dụng đất công ích, từ đó kiến nghị đề xuất điều chỉnh cho phù hợp với điều kiện tại xã. Luận văn thạc sĩ (2012), "Hoàn thiện công tác quản lý Ngân sách cấp xã, thị trấn trên địa bàn huyện Ninh Giang, thành phố Hà Nội" của tác giả Nguyễn Thị Châm, Học viện Tài chính. Luận văn đã nghiên cứu một số vấn đề tổng quan về ngân sách cấp xã, phƣờng, thị trấn và đi sâu vào nghiên cứu về quản lý ngân sách cấp xã, phƣờng, thị trấn. Phân tích, đánh giá thực trạng công tác quản lý Ngân sách cấp xã, phƣờng, thị trấn trên địa bàn huyện Ninh Giang, thành phố Hà Nội. Trên cơ sở những vấn đề nghiên cứu lý luận, thực tiễn, luận văn đã đƣa ra những giải pháp cũng nhƣ một số đề xuất kiến nghị để hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã, thị trấn trên địa bàn huyện Ninh Giang. Hay đề tài luận văn thạc sỹ "Hoàn thiện công tác kế toán ngân sách xã, phường trên đìa bàn thành phố Hội An" của Vũ Minh Nhật Phƣơng năm 2010. Đề tài đã đi sâu vào nghiên cứu quá trình thực hiện việc thu chi ngân sách cấp xã, các quy trình, thủ tục kế toán cần phải tham mƣu cho lãnh đạo UBND xã, phƣờng. Từ đó đƣa ra những mặt còn tồn tại, những vƣớng mắc trong những thủ tục cần bổ sung, sửa đổi. Luận văn thạc sỹ năm 2013 của học viên Đào Thị Thanh Hƣơng, Đại học Thái Nguyên với đề tài "Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện Yên Lập, Thành phố Phú Thọ" và Luận văn thạc sỹ năm 2014 của Học viên Lê Thị Khuyên với đề tài "Hoàn thiện công tác quản lý ngân sách cấp xã trên địa bàn huyện 5 Tứ Kỳ, Hải Dƣơng", Trƣờng Đại học thƣơng mại đã nêu ra những mặt đƣợc, mặt còn tồn tại trong công tác quản lý thu chi ngân sách cấp xã nói chung trên địa bàn huyện Yên Lập, thành phố Phú Thọ và huyện Tứ Kỳ, Hải Dƣơng. Từ đó đã kiến nghị các biện pháp khắc phục, sửa đổi cho phù hợp với tình hình thực tế tại địa phƣơng nghiên cứu. Bên cạnh các công trình, đề tài nghiên cứu, còn một số ý kiến, bài viết đề cập đến công tác quản lý NSNN nhƣ "Phân cấp quản lý NSNN ở Việt Nam và định hướng đổi mới" của Tiến sĩ Vũ Sỹ Cƣơng, khoa Tài chính công, Học viện Tài chính. Bài "Quản lý thu chi ngân sách cấp xã qua KBNN, thực trạng và giải pháp" của tác giả Vũ Quyền trên tạp chí KBNN năm 2010. Hoặc bài "Một bước tiến khá quan trong trong thu chi ngân sách cấp xã ở thành phố Bình Dương" đăng trên tạp chí Tài chính năm 2010 của tác giả Trần Dũng... Các công trình nghiên cứu trên đã đề cập đến nhiều khía cạnh về NSNN nói chung cũng nhƣ NSNN cấp xã nói riêng, đã đƣa ra đƣợc các khái niệm tổng quát về ngân sách nhà nƣớc, các chính sách, chế độ thu chi ngân sách nhà nƣớc, thực trạng và những giải pháp cơ bản nhằm hoàn thiện hơn nữa công tác quản lý NSNN và NS cấp xã; một số luận văn đã nghiên cứu về ngân sách cấp xã ở từng địa bàn riêng biệt (Hà Nội, Phú Thọ, Hội An...) đã chỉ ra những thuận lợi, khó khăn trong từng địa phƣơng, những mặt đƣợc, chƣa đƣợc trong công tác quản lý ngân sách cấp xã nói chung. Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu trên chủ yếu nghiên cứu ngân sách cấp xã, tập trung giải quyết đến các vấn đề về nghiệp vụ xã, thị trấn, vấn đề cân đối thu chi ngân sách cấp xã, hay công tác quản lý chung ngân sách cấp xã...chƣa có một đề tài nào nghiên cứu sâu về công tác thu ngân sách cấp xã trên địa bàn quận, huyện nói chung. Xét riêng trên địa bàn huyện Thạch Thất cho đến nay chƣa có công trình nào nghiên cứu đầy đủ và hệ thống từ khung lý thuyết về vấn đề thu ngân sách cấp xã, đặc biệt vai trò quản lý nhà nƣớc đối với thu ngân sách cấp xã. Chính vì vậy, nghiên cứu đề tài này là một vấn đề mới, thực sự cần thiết và có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả quản lý thu ngân sách cấp xã nói riêng, góp phần tăng cƣờng hiệu quả thu ngân sách nhà nƣớc nói chung. 6 1.2. Cơ sở lý luận về quản lý thu ngân sách cấp xã 1.2.1. Các khái niệm * Thu ngân sách Thu NSNN là quá trình nhà nƣớc sử dụng quyền lực để huy động một bộ phận giá trị của cải xã hội hình thành quỹ NSNN nhằm đáp ứng nhu cầu chi tiêu của nhà nƣớc. Về mặt bản chất, thu NSNN là hệ thống những quan hệ kinh tế giữa Nhà nƣớc và xã hội phát sinh trong quá trình Nhà nƣớc huy động các nguồn tài chính để hình thành nên quỹ tiền tệ tập trung của nhà nƣớc nhằm thảo mãn các nhu cầu chi tiêu của mình. * Thu ngân sách cấp xã (ngân sách cấp xã, phường, thị trấn) Theo Luật Ngân sách nhà nƣớc số 01/2002/QH11 đã đƣợc Quốc hội khoá XI nƣớc Cộng hoà XHCN Việt Nam thông qua tại kỳ họp thứ hai ngày 16 tháng 12 năm 2002 thì hệ thống Ngân sách nhà nƣớc ở nƣớc ta bao gồm: ngân sách Trung ƣơng và ngân sách địa phƣơng. Ngân sách địa phƣơng bao gồm ngân sách của đơn vị hành chính các cấp có Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân. Phù hợp với mô hình tổ chức chính quyền Nhà nƣớc ta hiện nay1 ngân sách địa phƣơng bao gồm: ngân sách tỉnh, thành phố trực thuộc trung ƣơng (gọi chung là ngân sách cấp tỉnh); ngân sách huyện, quận, thị xã, thành phố thuộc tỉnh (gọi chung là ngân sách cấp huyện); và ngân sách xã, phƣờng, thị trấn (gọi chung là ngân sách cấp xã). Ngân sách cấp xã là một bộ phận của ngân sách nhà nƣớc do Uỷ ban nhân dân xã xây dựng, quản lý; Hội đồng nhân dân xã quyết định, giám sát. Thu ngân sách cấp xã bao gồm các khoản thu của ngân sách Nhà nƣớc phân cấp cho xã sử dụng và các khoản huy động đóng góp của nhân dân trên nguyên tắc tự nguyện phù hợp với quy định của pháp luật để xây dựng cơ sở hạ tầng do Hội đồng nhân dân xã quyết định đƣa vào ngân sách cấp xã để quản lý. Thu ngân sách cấp xã phân làm 3 loại: các khoản thu 100%, các khoản thu 1 Theo quy định của Hiến pháp nƣớc Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam năm 1992 và Luật Tổ chức Hội đồng nhân dân và Uỷ ban nhân dân năm 2003 7 phân chia với ngân sách cấp trên và các khoản thu bổ sung từ ngân sách cấp trên. *. Quản lý thu ngân sách cấp xã Quản lý thu ngân sách cấp xã là một hoạt động kinh tế, nó là quản lý toàn bộ các hoạt động về thu ngân sách của nhà nƣớc, nhằm hƣớng nó phục vụ cho các hoạt động của chính quyền cấp xã để thực hiện mục tiêu, kế hoạch kinh tế xã hội của cấp xã đặt ra trong từng thời kỳ, từ đó hƣớng các quan hệ kinh tế, các hoạt động kinh tế diễn ra trên địa bàn cấp xã phát triển theo ý đồ của nhà nƣớc trong từng giai đoạn. Vấn đề đặt ra là việc quản lý thực hiện nhƣ thế nào cho phù hợp và đạt đƣợc hiệu quả cao nhất. Với mục tiêu là đạt đƣợc các sự ổn định kinh tế, chính trị khu vực nông thôn, xây dựng và hoàn thiện một hệ thống cơ chế, chính sách phù hợp với điều kiện thực tế của đất nƣớc và phụ hợp với điều kiện cụ thể của từng vùng, miền tạo điều kiện cho ngân sách cấp xã ngày càng lớn mạnh. Từ đó nuôi dƣỡng, khai thác, tạo lập và phát triển các nguồn thu cho ngân sách cấp xã, đảm bảo tính tự chủ, cân đối chung trong hệ thống ngân sách giảm dần và tiến tới xóa bỏ diện các xã không tự cân đối đƣợc ngân sách, xây dựng ngân sách cấp xã lành mạnh tự chủ không phụ thuộc vào ngân sách cấp trên. Quá trình quản lý ngân sách nói chung hay quản lý ngân sách cấp xã nói riêng đều phải đảm bảo cấp xã thực hiện đúng quy trình, thủ tục theo 3 khâu : Lập, chấp hành và quyết toán. Quá trình đó đƣợc diễn ra liên tục, kế tiếp nhau nên ngƣời ta thƣờng gọi là chu trình ngân sách. Và để quản lý ngân sách hiệu quả không thể thiếu công tác kiểm tra, kiểm soát của các cơ quan cấp trên và chính quyền cấp xã. Trong đó UBND huyện đóng vai trò quan trọng trong kiểm soát các thủ tục trên, tìm ra các tồn tại hạn chế để đề ra hƣớng giải quyết kịp thời. * Tổ chức bộ máy quản lý thu ngân sách cấp xã: Bộ máy quản lý thu ngân sách cấp xã nằm trong hệ thống các cơ quản quản lý hành chính ngành Tài chính: - Ở Trung ƣơng: nằm trong Bộ Tài chính (Vụ NSNN) - Ở thành phố: nằm trong Sở Tài chính (Phòng quản lý Ngân sách cấp xã) 8 - Ở cấp huyện: UBND huyện (Phòng Tài chính- Kế hoạch) - Ở cấp xã: nằm trong UBND xã (gồm Trƣởng ban, cán bộ kế toán, thủ quỹ). 1.2.2. Đặc điểm của quản lý thu ngân sách cấp xã Ngân sách cấp xã là một cấp ngân sách trong hệ thống ngân sách nhà nƣớc. Vì vậy, đặc điểm thu ngân sách cấp xã cũng giống nhƣ thu ngân sách nhà nƣớc cụ thể: -Thứ nhất: Quản lý thu ngân sách cấp xã mang tính chất thực hiện thƣờng xuyên, liên tục và toàn diện, từ khâu lập dự toán, chấp hành đến quyết toán thu ngân sách cấp xã. Việc lập dự toán thu ngân sách cấp xã phải thể hiện đầy đủ các quan điểm chủ yếu của chính sách tài chính quốc gia về cơ cấu động viên các nguồn thu, tỷ lệ thu...Trong khâu chấp hành dự toán thu ngân sách cấp xã cơ bản phải lập kế hoạch thu quý trong đó đã chia ra các tháng để tổ chức thực hiện tốt, đồng thời kiểm soát chặt chẽ thu ngân sách cấp xã trong từng tháng quý. Trong khâu quyết toán phải kiểm tra chặt chẽ các báo cáo thu ngân sách cấp xã tháng, quý, đặc biệt là các báo cáo quyết toán năm. Nhƣ vậy trong một năm thu ngân sách phải quản lý tốt đồng thời cả ba khâu, đã là: chấp hành thu ngân sách cấp xã của chu trình hiện tại, quyết toán thu ngân sách cấp xã của chu trình trƣớc, và lập dự toán thu ngân sách cấp xã cho chu trình tiếp theo, và cứ lặp đi, lặp lại nhƣ vậy. - Thứ hai: Quản lý thu ngân sách cấp xã phải phát huy tính dân chủ, công khai theo phƣơng châm “Dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra”. Tính dân chủ thể hiện ngƣời dân cũng đƣợc tham gia quản lý theo luật. Nhân dân phải đƣợc bàn và quyết định trực tiếp các vấn đề sau: chủ trƣơng và mức đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng và các công trình phúc lợi công cộng (điện, đƣờng, trƣờng, trạm xá, các công trình văn hoá thể thao...). Đồng thời nhân dân phải kiểm tra, giám sát các hoạt động của HĐND và UBND xã. Tính công khai thể hiện: mọi hoạt động thu ngân sách cấp xã phải rõ ràng minh bạch, công khai cho dân biết theo chính sách pháp luật của Nhà nƣớc. Các nghị quyết của HĐND, quyết định của UBND xã và của cấp trên liên quan đến địa phƣơng, dự toán và quyết toán hàng năm, dự toán và quyết toán thu, chi các quỹ, dự án, các khoản huy động đóng góp xây dựng cơ sở hạ tầng, các công trình phúc lợi công cộng của xã 9 và kết quả thực hiện các chƣơng trình dự án do nhà nƣớc, các tổ chức cá nhân đầu tƣ, tài trợ trực tiếp cho xã, kết quả thanh tra kiểm tra, giải quyết các vụ việc tiêu cực tham nhũng của cán bộ xã... tất cả phải đƣợc công khai hoá cho dân biết. - Thứ ba: Quản lý thu ngân sách cấp xã mang tính khoa học, tiên tiến: quản lý thu ngân sách cấp xã phải ngày càng đƣợc củng cố và hoàn thiện dựa trên những phƣơng thức quản lý khoa học, tiên tiến phù hợp với điều kiện phát triển của từng giai đoạn. Đặc biệt trong giai đoạn hiện nay, việc ứng dụng những thành tựu khoa học công nghệ tin học vào quản lý thu ngân sách cấp xã một cách đồng bộ là một yêu cầu cấp thiết, tránh tình trạng tụt hậu của công tác quản lý ngân sách xã so với khu vực quản lý nhà nƣớc nói chung. - Thứ tƣ: Quản lý thu ngân sách cấp xã thể hiện bản chất pháp luật của nhà nƣớc đó: trƣớc hết phải thực hiện đúng theo Luật ngân sách nhà nƣớc, theo quy định chung của Nhà nƣớc, theo các Nghị định của Chính phủ, các Thông tƣ hƣớng dẫn của Bộ Tài chính. Các khoản thu phải thu đúng, thu đủ, tránh thất thu theo quy định của pháp luật,. Thu ngân sách cấp xã phải đƣợc hạch toán đầy đủ vào NSNN qua KBNN, tránh hiện tƣợng thu để ngoài ngân sách, tự đặt ra các khoản thu trái quy định. Quản lý thu ngân sách câp xã phải trên cơ sở luật NSNN, phải thực hiện theo đúng các quy định của luật NSNN. Quản lý nguồn thu phải trên cơ sở phân cấp theo luật các quy định của luật thuế , các quy định về pháp lệnh phí và lệ phí; các khoản thu khác tại xã phải tuân thủ theo đúng các quy định của nhà nƣớc. 1.2.3. Vai trò, mục tiêu của quản lý thu ngân sách cấp xã 1.2.3.1. Vai trò của quản lý thu ngân sách cấp xã -Thứ nhất: Quản lý thu ngân sách cấp xã giúp giải quyết hài hoà quan hệ lợi ích: Lợi ích nhà nƣớc, lợi ích của nhân dân theo hƣớng chú trọng lợi ích của nhân dân trên cơ sở đáp ứng đƣợc các mục tiêu của nhà nƣớc; để có sức mạnh tổng hợp đối với nhiều lĩnh vực, nhiều công trình phúc lợi có thể huy động và thực hiện tốt phƣơng châm nhà nƣớc và nhân dân cùng làm. -Thứ hai: Quản lý thu ngân sách cấp xã giải quyết tốt quan hệ giữa trƣớc mắt và lâu dài theo hƣớng có sự chuẩn bị nguồn tài chính lâu dài, xây dựng nguồn thu 10