Tài liệu Sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện tại các trường đại học trên địa bàn hà nội

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN NGUYỄN THỊ THÙY DUNG SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN – THƢ VIỆN TẠI CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN - THƢ VIỆN HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN NGUYỄN THỊ THÙY DUNG SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN – THƢ VIỆN TẠI CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI Chuyên ngành: Khoa học Thông tin - Thư viện Mã số: 60 32 02 03 LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN - THƢ VIỆN Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Lan Thanh HÀ NỘI – 2015 Luận văn “Sản phẩm và dịch vụ thông tin – thư viện tại thư viện các trường đại học trên địa bàn Hà Nội” đã được chỉnh sửa theo góp ý của Hội đồng. Chủ tịch hội đồng PGS.TS Trần Thị Quý LỜI CẢM ƠN Luận văn “Sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện tại các trường đại học trên địa bàn Hà Nội” là kết quả học tập và nghiên cứu của tác giả trong năm 2012 – 2014, chuyên ngành Khoa học thư viện – Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn – Đại học Quốc gia Hà Nội. Trong quá trình thực hiện và hoàn thành luận văn, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất tới PGS. TS. Nguyễn Thị Lan Thanh, người đã gợi mở định hướng chuyên môn, giúp đỡ tận tình và tạo điều kiện để tác giả hoàn thành nghiên cứu. Tác giả xin chân thành cảm ơn các Thầy giáo, Cô giáo khoa Thông tin – thư viện trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Hà Nội đã truyền đạt và chỉ dạy những kiến thức quý báu trong suốt quá trình học tập tại Trường. Bên cạnh đó, tác giả cũng xin gửi lời cảm ơn tới Ban lãnh đạo, cán bộ, các bạn dùng tin các trường đại học trên địa bàn Hà Nội đã nhiệt tình giúp đỡ tác giả thu thập số liệu, cung cấp tài liệu cho luận văn này. Tác giả đặc biệt cám ơn tới gia đình, bạn bè, đồng nghiệp đã luôn động viên, quan tâm và tạo mọi điều kiện cho tác giả trong quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn. Xin chân thành cảm ơn! Tác giả Nguyễn Thị Thùy Dung LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đề tài “Sản phẩm và dịch vụ thông tin – thư viện tại các trường đại học trên địa bàn Hà Nội” là một công trình nghiên cứu độc lập của cá nhân tôi. Mọi tài liệu tham khảo, trích dẫn khoa học đều có nội dung chính xác. Các kết quả khoa học chưa được công bố ở bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác. Tác giả Nguyễn Thị Thùy Dung DANH MỤC CÁC CHỮ CÁI VIẾT TẮT 1. Từ viết tắt tiếng Việt STT Từ viết tắt Từ gốc 1 CNTT Công nghệ thông tin 2 CSDL Cơ sở dữ liệu 3 DV TT – TV Dịch vụ thông tin – thư viện 4 GD&ĐT Giáo dục và đào tạo 5 NDT Người dùng tin 6 SP TT – TV Sản phẩm thông tin – thư viện 7 SP&DV Sản phẩm và dịch vụ 8 TT – TV Thông tin – thư viện 2. Từ viết tắt tiếng Anh STT Từ viết tắt Từ gốc Quy tắc biên mục Anh-Mỹ 1 AACR2 2 ISBD Anglo – American Caraloguing Ruler Tiêu chuẩn quốc tế về mô tả thư mục International Standard Book Number Tổ chức Tiêu chuẩn hóa quốc tế 3 ISO International Organization for Standardization Khổ mẫu biên mục đọc máy 4 MARC Machine readable Catloguing MỤC LỤC PHẦN MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 1. Tính cấp thiết .......................................................................................................1 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu ..........................................................................3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ......................................................................7 4. Đối tượng nghiên cứu ..........................................................................................8 5. Phương pháp nghiên cứu .....................................................................................8 6. Giả thuyết nghiên cứu ..........................................................................................9 7. Ý nghĩa khoa học và ứng dụng của đề tài ..........................................................10 8. Dự kiến kết quả nghiên cứu ...............................................................................10 9. Cấu trúc luận văn ...............................................................................................10 CHƢƠNG 1. LÝ LUẬN VỀ SẢN PHẨM, DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƢ VIỆN VÀ KHÁI QUÁT VỀ THƢ VIỆN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI .................................................................................................. 11 1.1. Lý luận về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện ................................11 1.1.1. Khái niệm sản phẩm thông tin - thư viện .................................................11 1.1.2. Khái niệm dịch vụ thông tin - thư viện .....................................................13 1.1.3. Mối quan hệ giữa sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện ....................16 1.1.4. Vai trò của sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện ..............................17 1.1.5. Các yếu tố tác động tới sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện ...........19 1.1.6. Các tiêu chí đánh giá chất lượng sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện ... 28 1.2. Khái quát về thƣ viện các trƣờng đại học trên địa bàn Hà Nội ...............31 1.2.1. Môi trường kinh tế -xã hội ở Thủ đô ........................................................31 1.2.2. Chức năng và nhiệm vụ của thư viện .......................................................33 1.2.3. Cơ cấu tổ chức và đội ngũ cán bộ ............................................................35 1.2.4. Đặc điểm người dùng tin và nhu cầu tin ..................................................37 1.2.5. Cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ thông tin ...........................................39 1.2.6. Kinh phí ....................................................................................................41 CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƢ VIỆN TẠI CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI .................... 44 2.1. Các loại hình sản phẩm thông tin - thư viện ...................................................44 2.1.1. Hệ thống mục lục .....................................................................................44 2.1.2. Thư mục ....................................................................................................47 2.1.3. Danh mục .................................................................................................49 2.1.4. Cơ sở dữ liệu ............................................................................................50 2.1.5. Trang web của thư viện ............................................................................52 2.2. Các loại hình dịch vụ thông tin - thƣ viện ..................................................53 2.2.1. Dịch vụ cung cấp tài liệu gốc ...................................................................53 2.2.2. Dịch vụ tra cứu tin ...................................................................................56 2.2.3. Dịch vụ phổ biến thông tin chọn lọc ........................................................56 2.3.3. Dịch vụ tư vấn ..........................................................................................57 2.2.4. Dịch vụ tự gia hạn tài liệu ........................................................................59 2.2.5. Dịch vụ khai thác tài liệu đa phương tiện ................................................59 2.2.6. Dịch vụ đào tạo người dùng tin ...............................................................60 2.2.7. Dịch vụ sao chụp tài liệu ..........................................................................61 2.2.8. Các dịch vụ trao đổi thông tin (hội nghị, triển lãm) ................................62 2.3. Các yếu tố tác động đến việc tổ chức các sản phẩm và dịch vụ thông tin thƣ viện tại các trƣờng Đại học trên địa bàn Hà Nội .......................................63 2.3.1. Chính sách phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện .............63 2.3.2. Nguồn nhân lực ........................................................................................64 2.3.3. Đặc điểm người dùng tin và nhu cầu tin ..................................................72 2.3.4. Nguồn lực thông tin ..................................................................................78 2.3.5. Cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ thông tin ...........................................82 2.3.6. Chuẩn nghiệp vụ thông tin – thư viện ......................................................84 2.3.7. Phần mềm thư viện ...................................................................................86 2.4. Đánh giá về chất lƣợng các loại hình sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện. .......................................................................................................................89 2.4.1. Chất lượng các loại hình sản phẩm thông tin - thư viện .........................89 2.4.2. Chất lượng các loại hình dịch vụ thông tin - thư viện .............................97 2.5. Đánh giá chung ..........................................................................................102 2.5.1. Ưu điểm ..................................................................................................102 2.5.2. Hạn chế ..................................................................................................103 2.5 .3. Nguyên nhân ..........................................................................................104 CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƢ VIỆN CÁC TRƢỜNG ĐẠI HỌC TRÊN ĐỊA BÀN HÀ NỘI ...... 106 3.1. Xây dựng chính sách phát triển các sản phẩm và dịch vụ thông tin – thƣ viện ......................................................................................................................106 3.2. Hoàn thiện các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện hiện có..........107 3.2.1. Nâng cao chất lượng các sản phẩm thông tin - thư viện hiện có...........107 3.2.2. Nâng cao chất lượng các dịch vụ thông tin - thư viện hiện có ..............112 3.3. Đa dạng hóa các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện ....................115 3.3.1. Xây dựng các sản phẩm thông tin thư viện mới .....................................115 3.3.2. Phát triển các dịch vụ thông tin thư viện mới ........................................118 3.4. Nâng cao trình độ cán bộ thƣ viện ............................................................122 3.5. Đào tạo ngƣời dùng tin ...............................................................................123 3.6. Các giải pháp khác......................................................................................124 3.6.1. Tăng cường truyền thông marketing các sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện ............................................................................................................124 3.6.2. Hoàn thiện cơ sở vật chất, trang thiết bị................................................126 3.6.3. Đẩy mạnh hợp tác giữa các thư viện .....................................................127 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 128 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................. 129 DANH MỤC BẢNG Bảng1: Trình độ học vấn nguồn nhân lực ................................................................ 66 Bảng 2: Khả năng sử dụng ngoại ngữ của đội ngũ cán bộ ........................................ 68 Bảng 3: Khả năng sử dụng các phần mềm của cán bộ thư viện ............................... 69 Bảng 4: Mục đích sử dụng thư viện của người dùng tin .......................................... 74 Bảng 5: Mức độ quan tâm nội dung tài liệu của người dùng tin ............................. 75 Bảng 6: Mức độ quan tâm ngôn ngữ tài liệu người dùng tin ................................... 77 Bảng 7: Tình hình áp dụng chuẩn nghiệp vụ của một số thư viện đại học ............... 85 Bảng 8: Mức độ sử dụng loại hình sản phẩm thông tin của người dùng tin ............. 95 Bảng 9: Mức độ quan trọng của hình thức tra cứu thư viện ................................... 101 DANH MỤC BIỂU ĐỒ Biểu đồ1: Tỷ lệ trình độ học vấn của cán bộ thư viện .............................................. 65 Biểu đồ 2: Tỷ lệ chuyên ngành tốt nghiệp của cán bộ thư viện ................................ 67 Biểu đồ 3: Tỷ lệ nội dung mong muốn được đào tạo ................................................ 70 Biểu đồ 4: Tỷ lệ người dùng tin tại các thư viện trường đại học .............................. 72 Biểu đồ 5: Tỷ lệ đánh giá của cán bộ thư viện về phần mềm tích hợp ..................... 89 Biểu đồ 6: Tỷ lệ mức độ bao quát của vốn tài liệu ................................................... 90 Biểu đồ 7: Tỷ lệ mức độ phù hợp nội dung tài liệu đối với nhu cầu tin ................... 91 Biểu đồ 8: Tỷ lệ mức độ cập nhập thông tin của tài liệu .......................................... 92 Biểu đồ 9: Tỷ lệ mức độ thỏa mãn nhu cầu thông tin tài liệu .................................. 93 Biểu đồ 10: Tỷ lệ lý do người dùng tin bị từ chối mượn tài liệu .............................. 94 Biểu đồ 11: Tỷ lệ chất lượng dịch vụ thông tin – thư viện ....................................... 97 Biểu đồ 12: Tỷ lệ mức độ sử dụng dịch vụ thư viện của người dùng tin................ 100 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết Ngày nay, trong xu thế hội nhập và phát triển, vai trò của tri thức ngày càng trở nên quan trọng, con người được vũ trang bằng tri thức hiện đại sẽ là động lực cơ bản để phát triển kinh tế - xã hội. Chính vì vậy, bất kỳ quốc gia nào cũng có chiến lược để phát triển nền kinh tế tri thức phù hợp với điều kiện cụ thể của từng nước. Và quy tựu chung hầu hết mọi quốc gia đều chú trọng đầu tư, khẳng định vai trò của giáo dục đào tạo. Tại Việt Nam, trong giai đoạn đổi mới tiến hành công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập thế giới thì việc “phát triển giáo dục đào tạo và khoa học công nghệ là quốc sách hàng đầu, là chìa khóa để tăng tốc độ phát triển”. Trong đó, giáo dục đại học đóng vai trò quan trọng trong việc đào tạo, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho đất nước. Khẳng định vai trò của giáo dục đại học không thể không nhắc đến vai trò của thư viện đại học. Thư viện đại học là một bộ phận không thể thiếu của trường đại học, nơi đào tạo những trí thức, những nhà khoa học tương lai cho xã hội. Thư viện là nơi nắm giữ và cung cấp nguồn tài nguyên trí tuệ phục vụ các nhà nghiên cứu, các học giả, các cán bộ giảng dạy và sinh viên của trường đại học. Thư viện nói chung và thư viện đại học nói riêng luôn đồng hành cùng con người với sự tiến hóa của nhận thức, mở mang tầm nhìn, phát triển của khoa học, bảo tồn và phát huy văn hóa. Đây là nơi truyền tải tri thức đa dạng nhất, đầy đủ nhất và kịp thời nhất tới người dùng tin (NDT). Trước xu thế toàn cầu hóa về kinh tế đã tác động mạnh mẽ đến sự phát triển của giáo dục đào tạo, đặc biệt là sự tác động mạnh mẽ lên thư viện đại học. Là một trong những yếu tố cấu thành nên thư viện, sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện (SP&DV TT-TV) ngày càng có vai trò quan trọng trong việc truyền tải tri thức tới NDT. Thông qua sản phẩm và dịch vụ (SP&DV) thông tin, các thư viện có thể khẳng định được vai trò cũng như vị trí của mình, là thước đo để đánh giá sự phát triển, tầm quan trọng của chính bản thân thư viện. Trong điều kiện phát triển của khoa học công nghệ, tin học, viễn thông và sự đa dạng của thông tin thì nhu cầu của 2 NDT không đơn thuần chỉ là các sản phẩm truyền thống hay các dịch vụ cơ bản của một thư viện. Thực tiễn này đòi hỏi các thư viện đại học phải có được các SP&DV thông tin với chất lượng cao, phong phú, đa dạng và hiện đại. Mạng lưới các trường đại học trên địa bàn Hà Nội đã và đang có nhiều bước đổi mới trong công tác đào tạo, nâng cao chất lượng dạy và học. Một trong những phương pháp được đổi mới là đào tạo theo tín chỉ - một phương thức đào tạo linh hoạt, sáng tạo. Với hình thức đào tạo này đòi hỏi cao tính tự học, tự nghiên cứu của sinh viên. Nguồn tài liệu hỗ trợ trong việc học không chỉ là những giáo trình, bài giảng mà có nhiều dạng thông tin lưu trữ ở nhiều loại hình tài liệu khác nhau. Và thư viện chính là nơi lưu trữ đa dạng các loại tài liệu phục vụ cho việc học tập, nghiên cứu, là điểm kết nối giữa nguồn thông tin của xã hội và nhu cầu thông tin của sinh viên. Đây chính là môi trường rèn luyện và phát huy năng lực độc lập trong việc khám phá và tư suy sáng tạo của sinh viên. Tuy nhiên, cùng với sự phát triển của xã hội, sự bùng nổ thông tin tri thức đã tác động mãnh mẽ đến hệ thống thư viện đại học. Các SP&DV thư viện mới đáp ứng được phần nào nhu cầu NDT, cụ thể: Nhiều sản phẩm thông tin vẫn chưa được cập nhập kịp thời tri thức mới, các sản phẩm thông tin hiện đại chưa được hoàn thiện về nội dung và hình thức do chất lượng xử lý tài liệu chưa cao, tài liệu điện tử còn hạn chế về số lượng, dịch vụ TT - TV chưa đa dạng... Việc nghiên cứu, đánh giá lại hệ thống SP&DV TT-TV đang được cung cấp, từ đó đưa ra những biện pháp nhằm nâng cao chất lượng các SP TT - TV, đáp ứng tốt hơn nhu cầu NDT là một vấn đề cấp thiết. Bên cạnh đó trong xu hướng hội nhập và phát triển, mạng lưới các trung tâm TT - TV các trường đại học đang có xu hướng đổi mới, từ hình thức truyền thống sang hiện đại, kết hợp giữa thư viện truyền thống và thư viện điện tử. Điều này đồng nghĩa với việc ứng dụng các tiến bộ khoa học công nghệ đổi mới quy trình tổ chức, hoạt động của thư viện. Hơn hết là nhu cầu tin của NDT không chỉ là các sản phẩm thông tin tại chính thư viện mà họ sử dụng mà phạm vi rộng hơn, có thể là các sản phẩm thông tin ở các thư viện trong và ngoài nước. Vì vậy, việc phát triển các 3 SP&DV thông tin mới, hiện đại ứng dụng vào quá trình hoạt động của thư viện đại học mang ý nghĩa hết sức đặc biệt. Xuất phát từ những lý do trên, tác giả đã tiến hành lựa chọn đề tài: “Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại các trường đại học trên địa bàn Hà Nội” làm đề tài Luận văn. Trên cơ sở tìm hiểu thực trạng, hy vọng sẽ đóng góp được một số giải pháp nhằm đa dạng và nâng cao chất lượng SP&DV TT-TV tại các trường đại học nói chung. 2. Tổng quan tình hình nghiên cứu Sự phát triển của một cơ quan TT-TV cụ thể được nhìn nhận và đánh giá bằng chính các SP&DV mà cơ quan TT-TV đó tạo ra. Việc tạo ra SP&DV thư viện luôn luôn là mục tiêu phấn đấu của từng cơ quan. Chính vì vậy, việc nghiên cứu về SP&DV TT-TV là một một đề tài khá quen thuộc và luôn được quan tâm, đã được nhiều tác giả lựa chọn nghiên cứu tại các cơ quan, đơn vị khác nhau trong nước và trên thế giới. Trên thế giới đã có những nghiên cứu về SP&DVTT-TV trên cơ sở sách tham khảo và bài viết trên tạp chí như: sách tham khảo “Giới thiệu dịch vụ thư viện công cộng” (Introduction to library public services) của G. Edward Evans, Thomas L. Carter; “Marketing sản phẩm và dịch vụ thông tin mở đầu cho cán bộ thư viện và chuyên gia thông tin” (Marketing Information products and services a primer for Librarians and Information professionals) của Kijain Ashok jambbekar, T.D Rama Rao, S.Sreenivas Rao. Hai cuốn sách mới chỉ đề cập đến sản phẩm và dịch vụ dưới góc độ marketing và dịch vụ thư viện công cộng, chưa đề cập đến sản phẩm và dịch vụ được xây dựng và tổ chức như thế nào. Một số bài viết về SP&DV trong tạp chí như: “Hiểu biết giá trị của chúng tôi: đánh giá bản chất tác động của các dịch vụ thư viện” (Understanding our valua: assessing the nature of the inpact of library services) của David Bawden; “Sự phát triển của mô hình kiểu mẫu để đánh giá mức độ tác động của dịch vụ thông tin và thư viện” (The development of a model for assessing the level of impact of information and library service của Peter Brophy); “Đánh giá dịch vụ tham khảo ảo: 4 Việc tuân thủ nguyên tắc hướng dẫn hành vi và tham khảo hướng dẫn kỹ thuật số của IFLA” (Virtual reference service evaluation: Adherence to Rusa behavioral guidelines and IFLA digital reference guidelines) của Sengher. K, Boryung.J; “ Webb, Jo, Ganan - leary, Pat and Bent, Moira, cung cấp các dịch vụ hiệu quả cho nghiên cứu ở London” (Webb, Jo, Ganan - leary, Pat and Bent, Moira, Providing effective library service for research London) của Miggie Pickton… Các bài viết này cũng đã đề cập đến SP&DVTT-TV, nhưng chưa đi sâu phân tích các SP&DVTT-TV với từng loại hình thư viện cụ thể. Tại Việt Nam trên phương diện lý thuyết, vấn đề SP&DV TT-TV đã được nghiên cứu ở cuốn giáo trình: “Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện” của tác giả Trần Mạnh Tuấn, xuất bản năm 1998. Giáo trình đã cung cấp một cách cơ bản các vấn đề lý luận về loại hình sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện. Vấn đề SP&DV TT-TV còn được đề cập đến trong một số bài báo đăng trong các tạp chí chuyên ngành như: Trong tạp chí Thông tin và tư liệu có bài viết “Đánh giá các dịch vụ thông tin và thư viện” của Vũ Văn Sơn (số 4 /2007), “Quản lý chất lượng sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện trong thư viện trường đại học” của Bạch Thị Thu Nhi (số 2/2010), “Một số vấn đề về chính sách phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin tại Việt Nam” của Nguyễn Hữu Hùng (số 2/2012)... Trong tạp chí Thư viện Việt Nam có bài “Hình thành dịch vụ thông tin thư viện sẵn sàng đáp ứng trong trường đại học” của Dương Thị Vân (số 3/2008), “Sử dụng blog để phổ biến dịch vụ thông tin thư viện” của Trương Đại Lượng (số 4/2008)… Nhìn chung, các bài báo đều nêu lên tầm quan trọng của SP&DV TT-TV đối với giáo dục đại học nói chung và các giải pháp để phát triển hơn nữa các sản phẩm - dịch vụ này. SP&DVTT-TV được đề cập đến trong các công trình nghiên cứu là luận văn thạc sĩ chuyên ngành Khoa học thư viên. Hàng loạt các công trình luận văn được công bố như: “Sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện tại Học viện Hành chính quốc gia” của Nguyễn Văn Trọng (2013), “Phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện tại Trường Đại học Ngoại thương” của Thạch Lương Giang (2012), “Nâng 5 cao chất lượng các sản phẩm và dịch vụ thông tin khoa học quân sự tại Học viện Chính trị” của Cao Thị Thanh Thảo (2011), “Xây dựng hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin tại Văn phòng Trung ương Đảng” của Trịnh Thị Kim Ngân (2011), “Nghiên cứu phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin tại Thư viện Trường Đại học Sư phạm 2” của Nguyễn Thị Hạnh (2012), “Hoàn thiện hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Học viện Công nghệ Bưu chính Viễn thông” của Trần Thị Ngọc Diệp (2011), “Nâng cao chất lượng và đa dạng hóa hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện của trường Đại học Hà Nội”của tác giả Đặng Thị Thu Hiền (2011), “Phát triển và nâng cao chất lượng sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện tại Thư viện Hà Nội” của Trần Nhật Linh (2010); “Phát triển hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện tại các trường Đại học khối Văn hóa Nghệ thuật ở Hà Nội” của tác giả Phạm Thị Thanh Huyền (2009), “Nghiên cứu phát triển các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Trung tâm Thông tin - Thư viện Trường Đại học sư phạm Hà Nội” của Vũ Huy Thắng (2009), “Nghiên cứu và hoàn thiện các dịch vụ thông tin trong hệ thống thông tin - thư viện thuộc Viện Khoa học Xã hội Việt Nam”của tác giả Phùng Thị Bình (2008), “Hoàn thiện hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Học viện Chính trị khu vực I” của tác giả Nguyễn Thị Hương Giang (2007), “Nghiên cứu phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin tại Thư viện Trường Đại học Thủy Lợi” của Phạm Hồng Thái (2007), “Đa dạng hóa sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện đáp ứng nhu cầu tin thời kỳ đổi mới của Viện Thông tin Khoa học Xã hội”của tác giả Nguyễn Thị Thúy Nga (2007), “Nghiên cứu phát triển sản phẩm, dịch vụ thông tin - thư viện tại trường đại học Bách Khoa Hà Nội” của tác giả Đào Linh Chi (2007), Nghiên cứu hoàn thiện hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện của Trung tâm Thông tin - Thư viện Đại học quốc gia Hà Nội” của Phạm Thị Yên (2006), “Đa dạng hóa sản phẩm và dịch vụ thông tin trong điều kiện hội nhập khoa học và công nghệ tại Trung tâm Thông tin tư liệu Viện Khoa học và Công nghệ Việt Nam” của Đặng Thu Minh (2006), … Các công trình nghiên cứu đã đi sâu vào việc tìm hiểu hiện trạng phát triển SP&DV TT-TV của mỗi cơ quan cụ thể, đưa ra các giải pháp thiết thực để 6 nâng cao hơn nữa chất lượng của mỗi SP&DV, từ đó góp phần tăng hiệu quả phát triển của thư viện. Bên cạnh các công trình Luận văn trên, phải kể đến một số lượng lớn các khóa luận tốt nghiệp của các cử nhân ngành TT-TV đã nghiên cứu vấn đề SP&DV TT-TV ở các trường đại học trên địa bàn Hà Nội như: đề tài “Sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện tại trường Đại học Hà Nội” của Nguyễn Hồng Minh (2014); “Đánh giá chất lượng sản phẩm và dịch vụ thông tin thư viện tại Trung tâm Thông tin - Thư viện Trường Đại học Luật Hà Nội” của Trần Thị Chiêm (2014); “Đánh giá chất lượng dịch vụ cung cấp tài liệu gốc tại Trung tâm thông tin - thư viện trường Đại học Giao thông Vận tải” của Phùng Thị Hạnh (2014); … Các công trình đã đi sâu khai thác đặc điểm, tình hình phát triển của các SP&DV TT - TV ở từng thư viện cụ thể. Đây chính là nguồn tham khảo bổ ích giúp tác giả thu thập được những số liệu cụ thể, đánh giá khách quan, từ đó đưa ra những so sánh, lý luận và giải pháp chung. Ở phạm vi nghiên cứu là các thư viện đại học trên địa bàn Hà Nội cũng đã có rất nhiều công trình. Đầu tiên phải kể đến chùm công trình nghiên cứu của PGS.TS Trần Thị Quý như: Công trình cấp Bộ “Nguồn nhân lực thông tin - thư viện của các trường đại học trên địa bàn Hà Nội, thực trạng và giải pháp” (2009), bài “Phát triển nguồn nhân lực thông tin - thư viện của các trường đại học Hà Nội đáp ứng nhu cầu trong giai đoạn đổi mới của thủ đô” công bố tại Hội thảo Khoa học thư viện các trường đại học và cao đẳng lần thứ nhất tổ chức năm 2008. Bên cạnh đó là các công trình Luận văn như: “Ứng dụng hệ quản trị thư viện tích hợp Ilip tại các thư viện trên địa bàn Hà Nội” của Nguyễn Thùy Linh (2011), “Nghiên cứu mô hình phối hợp bổ sung giữa các thư viện trường đại học trên địa bàn Hà Nội” của Đoàn Thị Thu (2011), “Phát triển nguồn nhân lực thông tin - thư viện của mạng lưới các trường đại học tại Hà Nội” của Nguyễn Thanh Trà (2010), “Nghiên cứu phát triển thư viện điện tử trong các trường đại học trên địa bàn Hà Nội hiện nay” của Phạm Thị Mai (2009)… Các công trình nghiên cứu đã khái quát được nhiều vấn đề về cơ cấu tổ chức, hệ thống trang thiết bị và hạ tầng thông tin, nhu cầu tin, nguồn nhân lực, 7 SP&DV TT-TV của mạng lưới các trường đại học trên địa bàn Hà Nội. Đây thực sự là những tư liệu quý giúp tác giả có thể tổng hợp, so sánh, phát triển trong nghiên cứu của mình. Bên cạnh đó, tác giả đã thu thập các bài viết và công trình nghiên cứu về vấn đề đổi mới giáo dục ở Việt Nam, vai trò của giáo dục nói chung và vai trò của giáo dục đại học nói riêng, các vấn đề về tổ chức và hệ thống thư viện đại học, nguồn nhân lực, nhu cầu tin, công nghệ thông tin trong thư viện, chính sách phát triển thư viện trong thời hiện đại… Những công trình nghiên cứu này sẽ là nguồn tham khảo bổ ích đối với tác giả Luận văn. Tổng quan lại, qua các công trình nghiên cứu tác giả nhận thấy tất cả mới chỉ khảo sát và nghiên cứu SP&DV ở phạm vi trong từng thư viện đại học riêng lẻ. Chưa có công trình nghiên cứu nào mang tính tổng thể về các SP&DV TT-TV tại các trường đại học trên địa bàn Hà Nội. Để giải quyết vấn đề này tôi xin phép sẽ kế thừa những thành quả nghiên cứu của các tác giả đi trước và những kinh nghiệm của bản thân để làm rõ thực trạng SP&DV TT-TV tại các trường đại học trên địa bàn Hà Nội. Trên cơ sở đó đề xuất những giải pháp hoàn thiện và phát triển SP&DV TT-TV cho các trường đại học trong giai đoạn mới. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu  Mục đích nghiên cứu: Tìm hiểu thực trạng SP&DV TT-TV tại các trường đại học trên địa bàn Hà Nội. Trên cơ sở đó đưa ra những kiến nghị và đóng góp giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả sử dụng và hoàn thiện các sản phẩm - dịch vụ thông tin thư viện đáp ứng nhu cầu của NDT.  Nhiệm vụ nghiên cứu: - Nghiên cứu lý luận về sản phẩm - dịch vụ thông tin thư viện. - Nghiên cứu vai trò của sản phẩm - dịch vụ thông tin thư viện đối với sự phát triển của mỗi cơ quan. 8 - Nghiên cứu thực tiễn phát triển các sản phẩm - dịch vụ thông tin thư viện tại các trường đại học trên địa bàn Hà Nội. - Nghiên cứu đặc điểm nhu cầu tin của NDT tại các trường đại học trên địa bàn Hà Nội - Đánh giá chất lượng hệ thống các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại các trường đại học trên địa bàn Hà Nội. - Đưa ra kiến nghị và đề xuất các giải pháp nhằm hoàn thiện và phát triển các sản phẩm - dịch vụ thông tin thư viện. 4. Đối tƣợng nghiên cứu  Đối tượng nghiên cứu: là các sản phẩm - dịch thông tin thư viện trong các trường đại học.  Phạm vi nghiên cứu: - Về không gian: Nghiên cứu các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại các trường đại học trên địa bàn Hà Nội. - Về thời gian: Nghiên cứu các sản phẩm - dịch vụ thông tin thư viện tại các trường đại học trên địa bàn Hà Nội trong giai đoạn hiện nay (2010 - 2014). 5. Phƣơng pháp nghiên cứu  Phương pháp luận Sử dụng phương pháp nghiên cứu của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử. Quán triệt quan điểm, đường lối chính sách của Đảng, Nhà nước về công tác Thông tin - Thư viện.  Phương pháp cụ thể: - Phương pháp thu thập, tổng hợp và phân tích tài liệu - Phương pháp phỏng vấn trực tiếp người dùng tin và cán bộ thư viện - Phương pháp thống kê - Phương pháp so sánh - đối chiếu - Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi: Để có cơ sở khoa học cho việc hoàn 9 thành Luận văn, tác giả đã tiến hành phát phiếu điều tra tại 32 trung tâm thông tin thư viện trường đại học trên địa bàn Hà Nội với hai nhóm đối tượng chính là: Cán bộ thông tin thư viện (cán bộ thư viện/cán bộ lãnh đạo/ cán bộ quản lý) và người dùng tin. Căn cứ vào điều kiện thực tế khảo sát, tác giả thống kê lại kết quả khảo sát như sau: - Số phiếu phát ra: 300 phiếu - Số phiếu thu về: 279 phiếu (đạt tỷ lệ 93%). Trong đó, 100 phiếu do cán bộ thư viện trả lời và 179 phiếu do người dùng tin trả lời. Tác giả chọn mẫu khảo sát 32 trường dựa trên cơ sở lấy mẫu đại diện các trường thuộc các lĩnh vực khác nhau như khoa học xã hội nhân văn, khoa học tự nhiên, khoa học ứng dụng… Đó là các trường đại học lớn, đảm bảo đa ngành, đa lĩnh vực, có số lượng người dùng tin đông, hệ thống cơ sở hạ tầng tốt, các trung tâm thông tin – thư viện đã và đang được chú trọng và phát triển. 6. Giả thuyết nghiên cứu Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại các trường đại học trên địa bàn Hà Nội chưa thực sự đa dạng và phong phú, chất lượng sản phẩm và dịch vụ chưa đáp ứng được nhu cầu NDT. Nếu xây dựng và tổ chức đa dạng, phong phú các loại hình sản phẩm và dịch vụ có chất lượng tốt thì sẽ nâng cao được hiệu quả hoạt động thông tin, góp phần nâng cao chất lượng đào tạo, nghiên cứu khoa học của nhà trường. Một số thư viện còn chưa nâng cấp, kiện toàn hệ thống cơ sở vật chất, cơ sở hạ tầng thông tin. Đội ngũ cán bộ thư viện còn yếu về nghiệp vụ, trình độ ngọai ngữ, tin học. Vì vậy, nếu thư viện được trang bị hạ tầng công nghệ thông tin hiện đại, cán bộ làm công tác thư viện được đào tạo, bồi dưỡng nghiệp vụ, có vốn ngoại ngữ nhất định thì công tác tạo lập, phát triển SP&DV TT-TV sẽ dễ dàng và hiệu quả. 10 7. Ý nghĩa khoa học và ứng dụng của đề tài  Về mặt khoa học Đề tài góp phần hoàn thiện những vấn đề lý luận về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện nói chung và của các trường đại học nói riêng.  Về mặt ứng dụng Kết quả nghiên cứu của Luận văn là tài liệu tham khảo cho các cơ quan lãnh đạo Đảng, Nhà nước, lãnh đạo trực tiếp các trường đại học, cơ quan thông tin - thư viện đại học nhìn nhận lại mức độ đáp ứng các SP&DV TT-TV của thư viện mình. Từ đó, xây dựng chiến lược hoàn thiện phát triển hệ thống SP&DV TT-TV nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động, đáp ứng nhu cầu tin ngày càng cao của NDT. Kết quả nghiên cứu là tài liệu có ý nghĩa quan trọng cho các cơ sở đào tạo ngành thông tin - thư viện, quản lý giáo dục và đào tạo để tham khảo và giảng dạy. 8. Dự kiến kết quả nghiên cứu Đề tài được triển khai với kết quả dự kiến là 120 - 130 trang A4 với kết cấu 3 chương, Luận văn sẽ tập trung vào một số nội dung sau: - Hoàn thiện những vấn đề lý luận về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện. - Đánh giá đúng thực trạng phát triển các sản phẩm và dịch vụ TT-TV tại các thư viện đại học trên địa bàn Hà Nội. - Đề ra các kiến nghị và giải pháp nhằm góp phần hoàn thiện, phát triển các sản phẩm và dịch vụ TT-TV tại các trường đại học trên địa bàn Hà Nội. 9. Cấu trúc luận văn Chƣơng 1: Lý luận về sản phẩm, dịch vụ thông tin - thƣ viện và khái quát về các trƣờng đại học trên địa bàn Hà Nội Chƣơng 2: Thực trạng sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện tại các trƣờng đại học trên địa bàn Hà Nội Chƣơng 3: Giải pháp hoàn thiện sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện các trƣờng đại học trên địa bàn Hà Nội