Tài liệu Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại trường đại học sư phạm - đại học thái nguyên

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------******-------- NGUYỄN MINH NGUYỆT SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƯ VIỆN TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN - THƯ VIỆN HÀ NỘI - 2015 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN --------******-------- NGUYỄN MINH NGUYỆT SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƯ VIỆN TẠI TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM - ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN Chuyên ngành: Khoa học Thông tin - Thư viện Mã số: 60 32 02 03 LUẬN VĂN THẠC SĨ THÔNG TIN - THƯ VIỆN Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Thị Lan Thanh XÁC NHẬN HỌC VIÊN ĐÃ CHỈNH SỬA THEO GÓP Ý CỦA HỘI ĐỒNG Giáo viên hướng dẫn Chủ tịch hội đồng chấm luận văn thạc sĩ khoa học PGS.TS. Nguyễn Thị Lan Thanh PGS.TS. Mai Hà HÀ NỘI - 2015 LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành đƣợc luận văn tốt nghiệp này, tôi xin chân thành cảm ơn cô giáo: PGS.TS. Nguyễn Thị Lan Thanh đã trực tiếp hƣớng dẫn tôi trong suốt thời gian thực hiện đề tài. Tôi cũng xin chân thành cảm ơn các thầy, Cô giáo trong khoa Thông tin - Thƣ viện đã tận tình giảng dạy và trang bị cho chúng tôi những kiến thức cần thiết, quý báu trong suốt những năm học tại trƣờng. Xin chân thành cảm ơn ban giám đốc và các anh chị em nhân viên tại Trung tâm Thông tin - thƣ viện trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên đã hết sức tạo điều kiện giúp đỡ tôi có tƣ liệu hoàn thành luận văn. Xin cảm ơn chân thành tới gia đình, bạn bè đã động viên, giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Mặc dù tôi đã hoàn thành luận văn với tất cả nỗ lực của bản thân, nhƣng do chƣa có nhiều kinh nghiệm trong việc nghiên cứu khoa học cũng nhƣ hạn chế về trình độ hiểu biết nên luận văn không thể tránh khỏi thiếu sót nhất định về mặt nội dung và hình thức trình bày. Kính mong nhận đƣợc sự cảm thông và chỉ bảo của quý thầy cô và các bạn! Hà Nội, ngày tháng năm 2015 Tác giả luận văn Nguyễn Minh Nguyệt i MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................. 1 2. Tình hình nghiên cứu .................................................................................... 3 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................. 5 4. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu ................................................................ 5 5. Giả thuyết nghiên cứu .................................................................................... 6 6. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................... 6 7. Ý nghĩa khoa học và ứng dụng của đề tài ...................................................... 7 8. Bố cục của đề tài ............................................................................................ 7 CHƢƠNG 1. ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THÁI NGUYÊN VÀ NHU CẦU PHÁT TRIỂN SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN THƢ VIỆN ........... 8 1.1. Lý luận về Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện................................. 8 1.1.1. Khái niệm về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện .................... 8 1.1.2. Vai trò của sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện ..................... 12 1.1.3. Mối quan hệ giữa sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện ........... 13 1.1.4. Những yếu tố ảnh hưởng đến sự phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện..................................................................................... 14 1.1.5. Các tiêu chí đánh giá sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện ..... 20 1.2. Khái quát về trƣờng Đại học sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên và Trung tâm Thông tin Thƣ viện của nhà trƣờng ............................................... 22 1.2.1. Trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên .......................... 22 1.2.2. Trung tâm Thông tin - Thư viện trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên............................................................................................... 29 1.3. Vai trò của hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện với trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên ............................................ 42 ii CHƢƠNG 2. THỰC TRẠNG SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN THƢ VIỆN TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THÁI NGUYÊN .................. 44 2.1. Các sản phẩm thông tin - thƣ viện ............................................................ 44 2.1.1. Mục lục truy nhập công cộng trực tuyến (OPAC) .......................... 44 2.1.2. Cơ sở dữ liệu ................................................................................... 49 2.1.3 Thư mục giới thiệu sách mới ............................................................ 53 2.1.4. Trang Web của Trung tâm Thông tin - Thư viện trường Đại học sư phạm - Đại học Thái Nguyên ................................................................ 56 2.1.5. Các sản phẩm khác.......................................................................... 59 2.2. Các dịch vụ thông tin - thƣ viện tại trƣờng Đại học sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên..................................................................................................... 61 2.2.1. Dịch vụ cung cấp tài liệu ................................................................. 61 2.2.2. Dịch vụ tra cứu tin ........................................................................... 67 2.2.3. Dịch vụ hỏi - đáp ............................................................................. 68 2.2.4. Dịch vụ tra cứu Internet .................................................................. 70 2.2.5. Dịch vụ hướng dẫn người dùng tin ................................................. 71 2.3. Nhận xét về các yếu tố ảnh hƣởng đến sự phát triển của sản phẩm và dịch vụ tại trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên. ......................... 73 2.3.1. Chính sách phát triển của lãnh đạo trường và của thư viện........... 73 2.3.2. Đội ngũ cán bộ tạo dựng sản phẩm và phục vụ dịch vụ ................. 74 2.3.3. Điều kiện cơ sở vật chất, hạ tầng công nghệ thông tin ................... 75 2.3.4. Người dùng tin và nhu cầu tin ......................................................... 75 2.3.5. Nguồn lực thông tin của Thư viện ................................................... 76 2.4. Đánh giá các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện tại trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên........................................................ 77 2.4.1. Những thuận lợi và khó khăn .......................................................... 77 2.4.2. Đánh giá về chất lượng sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện...... 78 iii CHƢƠNG 3. GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN CÁC SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN - THƢ VIỆN TẠI TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN ............................................................................ 83 3.1. Nâng cao chất lƣợng sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện hiện có .. 83 3.1.1. Nâng cao chất lượng sản phẩm thông tin - thư viện ....................... 84 3.1.2. Nâng cao chất lượng dịch vụ thông tin - thư viện ........................... 86 3.2. Đa dạng hóa các loại hình sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện mới .... 90 3.2.1. Phát triển các sản phẩm thông tin thư viện mới ............................. 90 3.2.2. Phát triển các dịch vụ thông tin thư viện mới ................................. 94 3.3. Các giải pháp khác .................................................................................... 99 3.3.1. Tăng cường nguồn lực thông tin có chất lượng .............................. 99 3.3.2. Đầu tư cơ sở vật chất, trang thiết bị ............................................ 100 3.3.3. Nâng cao trình độ cán bộ thông tin - thư viện ............................. 101 3.3.4. Nâng cao chất lượng đào tạo người dùng tin .............................. 104 3.3.5. Mở rộng quan hệ hợp tác với các thư viện trong và ngoài nước ..... 105 3.3.6. Tăng cường truyền thông marketing sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện................................................................................... 106 KẾT LUẬN .................................................................................................... 108 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................. 110 PHỤ LỤC....................................................................................................... 113 iv DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT 1. Bảng chữ viết tắt tiếng Việt Ý nghĩa của từ viết tắt Ký hiệu viết tắt CSDL Cơ sở dữ liệu DVTT-TV Dịch vụ thông tin - thƣ viện ĐHSP Đại học Sƣ phạm ĐHTN Đại học Thái Nguyên NCT Nhu cầu tin NDT Ngƣời dùng tin SPTT-TV Sản phẩm thông tin - thƣ viện SP&DVTT-TV Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện TT-TV Thông tin - thƣ viện 2. Bảng chữ viết tắt tiếng Anh Ký hiệu viết tắt Ý nghĩa của từ viết tắt OPAC Online Public Access Catalog v DANH MỤC CÁC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Bảng thống kê tổng số vốn tài liệu của Thƣ viện trƣờng Đại học sƣ phạm - ĐHTN ............................................................................. 33 Bảng 1.2: Mục đích thu thập thông tin của NDT ......................................... 39 Bảng 1.3: Thời gian thu thập thông tin ......................................................... 39 Bảng 1.4: Các lĩnh vực thông tin NDT quan tâm ......................................... 40 Bảng 1.5 : Loại hình tài liệu NDT thƣờng sử dụng ...................................... 41 Bảng 2.1: Thống kê mức độ bạn đọc thƣờng xuyên sử dụng các sản phẩm thông tin - thƣ viện tại Trung tâm TT-TV trƣờng ĐH sƣ phạm ................... 48 Bảng 2.2: Ý kiến đánh giá về Mục lục truy nhập công cộng trực tuyến ...... 48 Bảng 2.3: Ý kiến đánh giá về CSDL ............................................................ 53 Bảng 2.4: Ý kiến đánh giá về Thƣ mục giới thiệu sách mới ........................ 55 Bảng 2.5: Ý kiến đánh giá về Trang Web của Trung tâm ............................ 58 Bảng 2.6: Thống kê mức độ bạn đọc thƣờng xuyên sử dụng các dịch vụ thông tin - thƣ viện tại Trung tâm TT-TV Đại học Sƣ phạm ....................... 63 Bảng 2.7: Ý kiến đánh giá về Dịch vụ đọc tại chỗ ....................................... 64 Bảng 2.8: Ý kiến đánh giá về Dịch vụ mƣợn về nhà.................................... 66 Bảng 2.9: Công cụ mà NDT thƣờng sử dụng để tìm tin tại Trung tâm TT-TV trƣờng Đại học Sƣ phạm .................................................................. 68 Bảng 2.10: Bảng ý kiến đánh giá về dịch vụ hỏi đáp ................................... 69 Bảng 2.11: Ý kiến đánh giá về Dịch vụ tra cứu Internet .............................. 71 Bảng 2.12: Ý kiến đánh giá về Dịch vụ hƣớng dẫn ngƣời dùng tin ............. 72 vi DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Hình 2.1: Biểu đồ ý kiến đánh giá - Mục lục truy nhập công cộng trực tuyến OPAC........................................................................................... 49 Hình 2.2: Biểu đồ ý kiến đánh giá - Cơ sở dữ liệu ....................................... 53 Hình 2.3: Biểu đồ ý kiến đánh giá - Thƣ mục giới thiệu sách mới .............. 55 Hình 2.4: Biểu đồ ý kiến đánh giá - Trang web của Trung tâm ................... 59 Hình 2.5: Biểu đồ ý kiến đánh giá - Dịch vụ đọc tại chỗ ............................. 64 Hình 2.6: Biểu đồ ý kiến đánh giá - Dịch vụ mƣợn về nhà .......................... 66 Hình 2.7: Biểu đồ ý kiến đánh giá - Dịch vụ hỏi đáp ................................... 70 Hình 2.8: Biểu đồ ý kiến đánh giá - Dịch vụ tra cứu Internet ...................... 71 Hình 2.9: Biểu đồ ý kiến đánh giá - Dịch vụ hƣớng dẫn NDT .................... 73 DANH MỤC CÁC HÌNH ẢNH MINH HỌA Ảnh 1: Minh họa giao diện phân hệ tra cứu của Hệ quản trị thƣ viện điện tử tích hợp Ilib....................................................................................... 46 Ảnh 2: Minh họa giao diện ngƣời dùng của Hệ quản trị thƣ viện điện tử tích hợp Ilib....................................................................................... 47 Ảnh 3: Minh họa giao diện trang Web của Trung tâm TT-TV trƣờng Đại học sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên ..................................................... 58 vii MỞ ĐẦU 1. TÍNH CẤP THIẾT CỦA ĐỀ TÀI Ngày nay nhân loại đang bƣớc sang một thời đại mới- thời đại của nền kinh tế tri thức, thời đại của công nghệ thông tin, lấy thông tin làm nguồn lực quan trọng hàng đầu trong việc thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, tạo nền tảng vững chắc cho sự phát triển của một đất nƣớc. Thông tin có vai trò quan trọng trong mọi lĩnh vực, mọi khía cạnh của cuộc sống, trong đó có lĩnh vực giáo dục và đào tạo, nhất là giáo dục ở bậc đại học. Đại học Thái Nguyên (ĐHTN) - một Đại học trọng điểm và đa ngành thuộc vùng núi phía Bắc đã không ngừng đổi mới đạt đƣợc nhiều thành tựu, xứng đáng với sự đầu tƣ của Nhà nƣớc theo phƣơng châm “Đầu tƣ cho giáo dục là đầu tƣ cho tƣơng lai”, “Đầu tƣ cho giáo dục là đầu tƣ cho sự phát triển bền vững”. Để thực hiện điều đó ĐHTN đã không ngừng đổi mới phƣơng pháp giảng dạy, đổi mới nội dung chƣơng trình đào tạo, trang thiết bị dạy học; vừa không ngừng phát triển đội ngũ cán bộ, viên chức cả về số lƣợng và chất lƣợng. Đi cùng xu hƣớng phát triển của toàn ĐHTN nhƣ vậy, Đại học sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên (ĐHSPTN) là trung tâm lớn đào tạo giáo viên và cán bộ khoa học trình độ cao đẳng, đại học và sau đại học; là cơ sở bồi dƣỡng và nghiên cứu khoa học có uy tín về các lĩnh vực khoa học cơ bản, khoa học giáo dục; phục vụ đắc lực sự nghiệp giáo dục cả nƣớc và có vai trò đặc biệt quan trọng đối với vùng trung du, miền núi phía Bắc Việt Nam. Tầm nhìn đến năm 2020 trƣờng Đại học Sƣ phạm - ĐHTN là trƣờng đại học sƣ phạm trọng điểm của khu vực trung du, miền núi phía Bắc Việt Nam - một trung tâm đào tạo, bồi dƣỡng và nghiên cứu khoa học có uy tín, ngang tầm với các trƣờng đại học lớn trong nƣớc, vững vàng tiếp cận, hòa nhập với các trƣờng đại học 1 trong khu vực và thế giới. Trƣờng cung cấp cho ngƣời học môi trƣờng giáo dục đại học và nghiên cứu khoa học tốt nhất, có tính chuyên nghiệp cao, đảm bảo cho ngƣời học sau khi tốt nghiệp có đủ năng lực cạnh tranh và thích ứng với nền giáo dục phát triển. Để thực hiện mục tiêu đó trung tâm Thông tin - Thƣ viện (TT-TV) ĐHSPTN đang từng bƣớc phát triển cả về chất và lƣợng nhằm đáp ứng tối đa nhu cầu học tập, nghiên cứu khoa hoc của cán bộ, giảng viên, sinh viên trong trƣờng. Trong hoạt động của trung tâm TT-TV thì hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện đóng một vai trò quan trọng, đó chính là công cụ, phƣơng tiện và là cầu nối giữa ngƣời dùng tin với nguồn lực thông tin, giúp họ truy cập, khai thác các nguồn tin một cách có hiệu quả. Bên cạnh đó, hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin còn giúp việc trao đổi và chia sẻ nguồn lực thông tin giữa trung tâm TT-TV với các thƣ viện trƣờng thành viên trong Đại học Thái Nguyên. Vì vậy, chất lƣợng của hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện đƣợc coi là thƣớc đo hiệu quả hoạt động thông tin, là yếu tố quan trọng để trung tâm TT-TV ĐHSPTN hoàn thành tốt các chức năng và nhiệm vụ của mình trong giai đoạn đổi mới giáo dục hiện nay. Trong những năm qua, trung tâm TT-TV đã có sự đóng góp to lớn vào việc thực hiện các mục tiêu chung của trƣờng ĐHSPTN . Tuy nhiên, trong giai đoạn hiện nay với những yêu cầu đòi hỏi cao của ngƣời dùng tin và cùng với sự phát triển mạnh mẽ của công nghệ thông tin và xu thế hội nhập thì việc cung cấp các sản phẩm và dịch vụ thông tin của trung tâm TT-TV cũng mới chỉ đáp ứng phần nào nhu cầu tin trong và ngoài ĐHSPTN, chất lƣợng các sản phẩm - dịch vụ chƣa cao. Các SP & DVTT-TV chủ yếu ở dạng cung cấp các thông tin về tài liệu, thiếu các loại SP & DVTT-TV có giá trị gia tăng vì vậy hiệu quả phục vụ thông tin cho ngƣời sử dụng chƣa cao. 2 Đứng trƣớc những yêu cầu đổi mới giáo dục - đào tạo ngày càng cao và để tiến kịp với các thƣ viện hiện đại trong nƣớc và trên quốc tế, trung tâm TT-TV ĐHSPTN cần hoàn thiện và nâng cao hơn nữa chất lƣợng hoạt động thông tin - thƣ viện và đặc biệt là chất lƣợng các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện. Với mong muốn tìm kiếm những giải pháp khả thi nhằm hoàn thiện phát triển hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin- thƣ viện trong giai đoạn hiện nay, tôi lựa chọn đề tài "Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện tại trƣờng Đại học Sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên" làm luận văn thạc sĩ khoa học chuyên ngành Thông tin Thƣ viện của mình. 2. TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU Ngày nay “Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện” (SP & DV TTTV) luôn đóng một vai trò quan trọng trong hoạt động của các cơ quan thông tin - thƣ viện ở Việt Nam cũng nhƣ các thƣ viện trên thế giới. Chính vì vậy, vấn đề “Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện” ngày càng thu hút đƣợc sự quan tâm của những ngƣời làm công tác quản lý, các nhà khoa học và những ngƣời làm trong lĩnh vực thông tin - thƣ viện và cho đến nay vấn đề này đã đƣợc đề cập đến trong một số công trình nghiên cứu nhƣ: - Vấn đề này đƣợc đề cập đến trong một số tạp chí chuyên ngành nhƣ “Một số vấn đề về chính sách phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin tại Việt Nam” của Nguyễn Hữu Hùng, Tạp chí thông tin - Tƣ liệu, 2008; “Dịch vụ của các thư viện chuyên ngành trên địa bàn Hà Nội, Hiện trạng và vấn đề” của Nguyễn Thị Hạnh, Tạp chí Thông tin - Tƣ liệu, 2008; “Về hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin” của Trần Mạnh, Tạp chí thông tin Khoa học Xã hội, số 5, 2003; “Hệ thống ấn phẩm thông tin: Hiện trạng và phương hướng phát triển” của Nguyễn Lan Hƣơng, Tạp chí Thông tin và Tƣ liệu, số 3 2, 1999.; “Suy nghĩ về cách thức tổ chức các loại hình dịch vụ thư viện trong các trường Đại học cao đẳng” của Bùi Thị Thanh Diệu, Tạp chí Thƣ viện, số 2, 2013; “Tìm hiểu về các dịch vụ phổ biến thông tin chọn lọc và việc triển khai tại các thư viện đại học hiện nay” của Vũ Duy Hiệp, Tạp chí Thƣ viện, số 4, 2013... Hầu hết các bài viết trên đây đã mô tả một số sản phẩm dịch vụ thông tin thƣ viện phổ biến hiện nay, đặc biệt đã có những bài viết nghiên cứu và đánh giá về sản phẩm dịch vụ đặc trƣng của các thƣ viện đại học và cao đẳng. đƣa ra những đánh giá, phân tích đồng thời dự báo xu hƣớng phát triển của các sản phẩm và dịch vụ thông tin thƣ viện trong tƣơng lai. Vấn đề SP & DV TT-TV còn đƣợc khảo sát, nghiên cứu trong một số luận văn thạc sĩ, nhƣ của các tác giả: Trần Nữ Quế Phƣơng - “Hoàn thiện và phát triển hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Thư viện Quân đội” (2009); Nguyễn Thị Hƣơng Giang - “Hoàn thiện hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại Học viện Chính trị khu vực I” (2007); Phạm Thị Yên “Nghiên cứu và hoàn thiện hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện của Trung tâm Thông tin - Thư viện Đại học Quốc gia Hà Nội”, (2005); Phạm Hồng Thái - “Nghiên cứu phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin của Thư viện Đại học Thủy lợi”, (2007); Vũ Huy Thắng - “Nghiên cứu phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại trung tâm thông tin - thư viện trường Đại học Sư phạm Hà Nội”, (2009); Thạch Lƣơng Giang “Phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại trường Đại học Ngoại thương Hà Nội”, (2012)... Những kết quả trên đây đã chỉ ra việc tổ chức, triển khai, đánh giá hiệu quả hoạt động cũng nhƣ đƣa ra các giải pháp phát triển các SP & DV TT-TV mang tính đặc thù của một số địa bàn cụ thể. 4 Đối với Trung tâm Thông tin - thƣ viện trƣờng Đại học Sƣ phạm Đại học Thái Nguyên thì vấn đề SP & DV TT-TV mới chỉ đƣợc đề cập đến trong các báo cáo tổng kết hoạt động thƣ viện hàng năm. Nhƣ vậy, cho đến nay, chƣa có một công trình nghiên cứu nào khảo sát một cách toàn diện về các SP & DV TT-TV tại Trung tâm Thông tin- thƣ viện, Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên. Tiếp thu những thành quả nghiên cứu trƣớc đó, đề tài “Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện tại trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên” sẽ tiếp tục nghiên cứu một cách toàn diện và hệ thống các SP & DV TT-TV nhằm đáp ứng một cách tốt nhất nhu cầu tin cho các cán bộ, giảng viên, sinh viên trong trƣờng Đại học sƣ phạm - Đại học Thái Nguyên 3. ĐỐI TƢỢNG VÀ PHẠM VI NGHIÊN CỨU - Đối tượng nghiên cứu: Các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện của TV trƣờng Đại học sƣ phạm Thái Nguyên - Phạm vi nghiên cứu Về không gian: Nghiên cứu thực trạng các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện tại trung tâm TT-TV trƣờng ĐHSPTN Về thời gian: Năm học 2012-2013 4. MỤC ĐÍCH VÀ NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU - Mục đích nghiên cứu Trên cơ sở khảo sát nhu cầu tin và hiện trạng các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện tại trung tâm TT-TV trƣờng ĐHSPTN luận văn đề xuất một số giải pháp hoàn thiện và phát triển các sản phẩm và dịch vụ thông tin thƣ viện đáp ứng nhu cầu ngày càng cao của ĐH SPTN trong công tác đào tạo và nghiên cứu khoa học. 5 - Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện đƣợc những mục tiêu trên, luận văn tập trung giải quyết các nhiệm vụ sau + Nghiên cứu lý luận về sản phẩm và dịch vụ thông tin thƣ viện + Nghiên cứu thực trạng SP&DV TTTV tại trung tâm TT-TV trƣờng ĐHSPTN + Nghiên cứu đề xuất các giải pháp phát triển, nâng cao chất lƣợng SP&DV TTTV hiện nay tại trung tâm TT-TV trƣờng ĐHSPTN. 5. GỈA THUYẾT NGHIÊN CỨU Gỉa thuyết: SP &DV TT-TV của trung tâm TT-TV trƣờng ĐHSPTN còn thiếu về số lƣợng và yếu về chất lƣợng, chƣa đáp ứng nhanh chóng và đầy đủ nhu cầu thông tin của NDT.Nếu phát triển phong phú các loại hình SP & DV TT-TV và nâng cao chất lƣợng của chúng thì sẽ nâng cao hiệu quả phục vụ thông tin, góp phần đẩy mạnh chất lƣợng đào tạo, nghiên cứu khoa học của nhà trƣờng. 6. PHƢƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU Để thực hiện luận văn, tác giả đã thực hiện các phƣơng pháp nghiên cứu sau: * Phƣơng pháp luận: Luận văn đƣợc nghiên cứu dựa trên cơ sở phƣơng pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện chứng và duy vật lịch sử kết hợp với các quan điểm mới của Đảng và Nhà nƣớc ta về công tác sách báo và hoạt động thông tin - thƣ viện. * Phƣơng pháp nghiên cứu cụ thể - Phƣơng pháp phân tích, tổng hợp tài liệu - Phƣơng pháp quan sát - Phƣơng pháp thống kê - Phƣơng pháp điều tra bằng phiếu - Phƣơng pháp điều tra thực tế 6 7. Ý NGHĨA KHOA HỌC VÀ ỨNG DỤNG CỦA ĐỀ TÀI - Ý nghĩa khoa học Luận văn góp phần vào việc khẳng định vai trò, vị trí, ý nghĩa của SP & DVTT-TV trong hoạt động TT-TV. Góp phần đóng góp vào lý luận về sự phát triển: các tiêu chí, yêu cầu của hệ thống SP-DV trong hoạt động TT-TV - Về mặt ứng dụng Đề xuất các giải pháp phát triển SP&DV TT-TV tại trung tâm TT-TV trƣờng ĐHSPTN, từ đó cải thiện hình ảnh của thƣ viện, nâng cao hiệu quả hoạt động thông tin, góp phần nâng cao chất lƣợng đào tạo, phục vụ trực tiếp cho việc cung ứng nhân lực chất lƣợng cao phục vụ sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nƣớc. Luận văn có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo cho cấp lãnh đạo trƣờng, trung tâm TT-TV trong việc quản lý các hoạt động thƣ viện, hoàn thiện và phát triển các SP & DV TT-TV, tài liệu tham khảo cho sinh viên ngành Thông tin - thƣ viện trong quá trình học tập. Kết quả nghiên cứu của luận văn là những gợi mở cho các đề tài nghiên cứu sâu hơn về các vấn đề nghiệp vụ thông tin - thƣ viện. 8. BỐ CỤC CỦA ĐỀ TÀI Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục luận văn gồm 3 chƣơng: Chƣơng 1: Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên và nhu cầu phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin Chƣơng 2: Thực trạng các sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện tại trƣờng Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên Chƣơng 3: Các giải pháp phát triển sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện tại trƣờng Đại học Sƣ phạm Thái Nguyên 7 CHƢƠNG 1 ĐẠI HỌC SƢ PHẠM THÁI NGUYÊN VÀ NHU CẦU PHÁT TRIỂN SẢN PHẨM VÀ DỊCH VỤ THÔNG TIN THƢ VIỆN 1.1. Lý luận về Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện 1.1.1. Khái niệm về sản phẩm và dịch vụ thông tin - thư viện Sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện (SP & DVTT-TV) đƣợc hình thành do nhu cầu trao đổi thông tin trong xã hội, có quá trình phát triển lâu dài. Cùng với sự xuất hiện của thƣ viện thì các sản phẩm và dịch vụ thông tin cũng đƣợc ra đời nhƣng tƣơng đối đơn giản. Các sản phẩm chủ yếu là các bản liệt kê tài liệu, các dịch vụ đọc và mƣợn tài liệu. Nhƣng cùng với thời gian và sự phát triển của xã hội, nhu cầu của ngƣời dùng tin ở mỗi giai đoạn lịch sử khác nhau thì nhu cầu về sản phẩm và dịch vụ thông tin cũng ngày một đòi hỏi ở mức độ cao hơn. Kể từ giữa thế kỷ 20 đến nay với sự bùng nổ công nghệ thông tin và sự phát triển mạnh mẽ của các cơ quan thông tin, thƣ viện thì hệ thống sản phẩm và dịch vụ thông tin - thƣ viện ngày càng trở nên phong phú và đa dạng. Nó không chỉ phong phú, đa dạng về nội dung mà còn đa dạng về cả hình thức. SP & DVTT-TV đƣợc tạo nên bởi con ngƣời và luôn đƣợc định hƣớng thỏa mãn nhu cầu tin và các nhu cầu tinh thần, trí tuệ của con ngƣời. SP & DVTT-TV bao gồm nhiều yếu tố cấu thành. Đó chính là hệ thống các yếu tố đƣợc tạo ra trên cơ sở nhu cầu tin của xã hội. Chúng là hệ thống các yếu tố có quan hệ và tác động mật thiết với nhau, có thể chuyển hóa lẫn nhau, biến đổi và phát triển không ngừng. Song xét trên bình diện chức năng đối với ngƣời dùng tin thì chúng có thể chia thành hai loại đó là: sản phẩm thông tin - thƣ viện và dịch vụ thông tin - thƣ viện. 8 Sản phẩm thông tin - thư viện Sản phẩm là khái niệm đƣợc sử dụng trong lĩnh vực kinh tế và hoạt động thực tiễn của nền sản xuất. Sản phẩm là thứ có khả năng thỏa mãn nhu cầu mong muốn của khách hàng , cống hiện những lợi ích cho họ và có thể chào bán trên thị trƣờng với khả năng thu hút sự chú ý mua sắm và tiêu dùng sản phẩm. Do đó một sản phẩm đƣợc cấu tạo và hình thành từ hai yếu tố cơ bản: yếu tố vật chất và phi vật chất. Để có quan niệm đúng đắn về SP cũng nhƣ DVTT-TV, trƣớc hết cần phải tiếp cận một số thuật ngữ, khái niệm có liên quan. Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam, “ Sản phẩm là kết quả của các hoạt động hoặc các quá trình. Sản phẩm có thể là vật chất, hoặc phi vật chất và đƣợc tạo ra có chủ định hoặc không chủ định” [36, tr.723] Theo Từ điển Đại từ Tiếng Việt: “ Sản phẩm là cái do con ngƣời lao động tạo ra” [19, tr. 1427] Sản phẩm thông tin - thƣ viện (SPTT-TV) đƣợc hình thành nhằm thỏa mãn những nhu cầu thông tin bao gồm: nhu cầu tra cứu thông tin và nhu cầu về chính bản thân thông tin. Nhƣ vậy, sản phẩm phải phụ thuộc chặt chẽ vào nhu cầu cũng nhƣ sự biến đổi của nhu cầu. Quá trình lao động để tạo ra SPTT-TV chính là quá trình xử lý thông tin bao gồm biên mục, phân loại, định từ khóa, tóm tắt, chú giải, biên soạn tổng luận cũng nhƣ các quá trình phân tích - tổng hợp thông tin. Ngƣời thực hiện quá trình xử lý thông tin có thể là các chuyên gia làm việc tại một cơ quan, tổ chức có chức năng cung cấp thông tin, hoặc cũng có thể là các nhà khoa học, các chuyên gia - ngƣời dùng tin - trong quá trình tự thỏa mãn nhu cầu thông tin cho mình hoặc theo yêu cầu đặt hàng của các cơ quan thông tin, thƣ viện. 9 Mức độ thỏa mãn nhu cầu tin ở những sản phẩm khác nhau cũng rất khác nhau. Các sản phẩm thông tin thƣ mục có khả năng thỏa mãn những nhu cầu tra cứu thông tin về tài liệu. Còn các sản phẩm thông tin dạng dữ kiện, toàn văn, tổng thuật có khả năng thỏa mãn nhu cầu về chính bản thân thông tin. Nhƣ vậy, ta có thể hiểu sản phẩm thông tin - thư viện là kết quả của quá trình xử lý thông tin (bao gồm biên mục, phân loại, định từ khóa, tóm tắt, chú giải, biên soạn tổng luận…) do một cá nhân hay tập thể nào đó thực hiện nhằm thỏa mãn nhu cầu của người dùng tin khi sử dụng các cơ quan thông tin, thư viện. Dịch vụ thông tin - thư viện Thực tế khái niệm dịch vụ cho đến nay chƣa có một định nghĩa thống nhất vì tính vô hình và khó nắm bắt của nó. Có thể hiểu dịch vụ luôn mang lại tiện ích nhằm thỏa mãn nhu cầu cho mọi đối tƣợng trong cộng đồng. Khác với sản phẩm, các loại dịch vụ là cái mà chúng ta không thể nhìn thấy, nắm bắt hay nhận diện bằng các giác quan. Dịch vụ luôn gắn với ngƣời cung cấp dịch vụ, chất lƣợng dịch vụ phụ thuộc chặt chẽ vào từng cá nhân thực hiện dịch vụ (trình độ, kỹ năng....), chất lƣợng dịch vụ rất khó xác định (tính không xác định) ngay cả nhiều khi đối với cùng một cá nhân thực hiện nhƣng chất lƣợng có sự thay đổi theo thời gian. Chính vì vậy thuật ngữ dịch vụ là một thuật ngữ đƣợc sử dụng trƣớc tiên và chủ yếu trong lĩnh vực kinh tế học và hoạt động của nhiều lĩnh vực xã hội. Theo Từ điển Bách khoa Việt Nam, "Dịch vụ là những hoạt động phục vụ nhằm thỏa mãn nhu cầu sản xuất, kinh doanh và sinh hoạt. Do nhu cầu rất đa dạng tuỳ theo sự phân công lao động nên có nhiều loại dịch vụ: dịch vụ phục vụ sản xuất, kinh doanh; dịch vụ phục vụ sinh hoạt công cộng; dịch vụ cá nhân dƣới hình thức những dịch vụ gia đình. Những dịch vụ tinh thần dựa 10 trên những nghiệp vụ đòi hỏi tài năng đặc biệt (hoạt động nghiên cứu, môi giới về quảng cáo); những dịch vụ liên quan đến đời sống và sinh hoạt cộng đồng (sức khỏe, giáo dục, giải trí); những dịch vụ về chỗ ở v.v… Sản xuất, kinh doanh và dịch vụ tác động chặt chẽ lẫn nhau. Dịch vụ là một điều kiện để sản xuất kinh doanh. Sự phát triển dịch vụ hợp lý, có chất lƣợng cao là một biểu hiện của nền kinh tế phát triển và một xã hội văn minh. Do ý nghĩa kinh tế - xã hội to lớn nên hoạt động dịch vụ trở thành lĩnh vực kinh tế quan trọng, có vị trí to lớn trong cơ cấu kinh tế của các quốc gia có tốc độ phát triển cao". [35, tr.761] Trong Đại Từ điển tiếng Việt, "Dịch vụ là công việc phục vụ cho đông đảo quần chúng" [21, tr. 537]. Tƣơng tự khái niệm về sản phẩm, thuật ngữ dịch vụ đƣợc sử dụng trong nhiều lĩnh vực hoạt động. Trong lĩnh vực thông tin, dịch vụ thông tin - thƣ viện bao gồm những công việc mang tính chuyên môn hóa và khi thực hiện cần phải sử dụng (tạm thời hoặc phối hợp) một số tài sản hoặc một số sản phẩm nào đó. Theo Từ điển giải nghĩa Thư viện học và tin học Anh - Việt: “ Dịch vụ thƣ viện ( library service) là một từ chung dùng để chỉ tất cả các hoạt động cũng nhƣ những chƣơng trình đƣợc thƣ viện cung cấp để đáp ứng nhu cầu thông tin của cộng đồng độc giả…” [ 9, tr119] “ Dịch vụ thông tin (information service) là dịch vụ cá nhân trực tiếp do nhân viên của ban tham khảo của thƣ viện cung cấp cho độc giả trong tiến trình truy tìm thông tin của họ” [9, tr.106] Dịch vụ thông tin - thƣ viện (DVTT-TV) có mối quan hệ chặt chẽ giữa ngƣời dùng tin và cán bộ thƣ viện. Trên cơ sở các yêu cầu về thông tin của NDT, cán bộ thƣ viện triển khai các dịch vụ, ngƣợc lại nhờ các dịch vụ do cán bộ thƣ viện tạo ra NDT đƣợc thỏa mãn nhu cầu thông tin của mình 11