Tài liệu Sgk lịch sử 11 nâng cao

GIAO DUC VA OAO TAO IMzf^litifMim BO GIAO DUC VA OAO TAO PHAN NGOC LifiN (T6ng Chu bien kiem Chu bien) NGUYfiN NGOC CO (dong Chu bien) NGUYfiN HUU CHi - Lfi VINH QUOC - TRINH DINH TUNG NGUYfiN TRONG VAN - TRAN THI VINH LICH SU NANG CAO (Tai ban ldn thu:nhat) NHA XUAT BAN GIAO DUC Ban quyen thuoc Nha xuat ban Giao due - Bo Giao due va Dao tao 720 - 2007/CXB/663 - 1371/GD Ma so : NH 11 ?T8 E h a n mot LICH SLTTHE GIOI • CA!\I D A I Chuang I CAC CUOC CACH MANG TU SAN (Tir giua the ki XVl den cuoi the ki XVIII) CACH MANG HA LAN GI0A THE KI XVI Vao giua the ki X V l , CLIQC dau t i a n h ( ua nhan dan N e - d e c - l a n ' ' ' chong lai ach thong trj cua Vuang quoc l a y Ban Nha da tro thanh cupc each mang tu sun dau t i e n , m a dau mpt t h o i dai m a i t r o n g lie h su lt)ai nguai — thai can dai. I - TINH HINH NE-DEC-LAN GILfA THE KI XVI 1. Sy phat then kinh tei cua Ne-dec-lan Vao cuoi the' ki XV - d^u the ki XVL ndn san xuat tu ban ehu nghia ra doi 6 chau Au. Viing dat Ne-dec-lan luc bay gia eo ndn kinh te eong thuang nghiep manh nhat chau Au. San xuat trong cac cong truong thii cong phat trien, tieu bie'u la cac xuong nau duong, lam xa phong o An-vec-pen ; det vai. luyen kim a Lu-do. Nhieu thanh thi tro thanh trung tam san xua't, thuong mai lon nhu : Lay-den, U-trech, Am-xtec-dam. An-vec-pen. Nhieu ngan hang duge thanh lap va dong vai tro quan trong trong nen kinh te dat nude. Giai cap tu san s6m ra dcri. co the luc ve kinh te' nhu a Am-xtec-dam va An-vee-pen. D6ng thdfi, thg thu cong va nong dan bi pha san tro thanh cong nhan lam thue trong cac cong truong thu cong. Tang lop thi dan ngheo dong dao hon. Xa hoi tu ban a Ne-dec-lan luc bay gio da buoc dau hinh thanh. ^ ^ NhCmg sukien nao chifng to kinh tecua Ne-declan phat then ? i 1) Ne-dec-lan (nghla la "vung dat thip"): ten gpi viing d^t bao g6m lanh tho hai nirdc Ha Lan va Bl ngay nay. 2. Cupc dau tranh cua nhan dan Ne-dec-lan chong ach thong trj Tay Ban Nha CuO'i the' ki XV. Ne-dec-lan con le thupc Ao. den the ki XVI lai ehiu sir thong tri eiia Virong trieu Tay Ban Nha. Hang nam, nhan dan Ne-dec-lan phai nop thue bang 2/5 ngan sach chung (ma dien tich ciia viing dat nay chi bang 67r tOng sd dien tich ca Vuong qude). Vua Tay Ban Nha dan ap nhiJng ngudi chong lai dao Thien Chiia (xir chem dan ong. chon song hoae thieu chet dan ba. tich thu tai san ciia nhung ngudi theo "di giao"...). Hang hoa nhap vao Ne-dee-lan phai ehiu thue rat cao, thucfng nhan Ne-dee-lan bi han che buon ban vdi cae thupe dia cua Tay Ban Nha. Cac tang Idfp nhan dan Ne-dec-lan nhieu lan ndi day ehdng aeh thdng tri ciia Tay Ban Nha. Hp diing nhieu hinh thu'c dau tranh nhu : su diing tha ca de che gieu. da ki'ch nha thd Thien Chiia. dap pha tugng Thanh, vu trang chdng chi'nh quyen phong kien... Tang k'jp quy tpc lap Thod Kdc quy tgc, ddi giam sd luong giam muc, trieu tap hpi nghi cac dang cap. Giai cap tu san eung lap Thod uac thuang nhan. doi tu do kinh doanh. ^ ^ HhQng nguyen nhan nao dan tdi cuoc dau tranh cua nhan dan Ne-dec-lan chd'ng chinh quyen Tay Ban Nha ? ll - DIEN BIEN CUA CACH MANG Cach mang Ha Lan trai qua 2 giai doan : 1. Giai doan 1 5 6 6 - 1572 Thang 8 - 1566. cupc dau tranh cua nhan dan Ne-dee-lan ehdng Tay Ban Nha tro thanh mpt lan sdng manh me. Hp pha nha thd Thien Chiia, liing bat cac giam muc (gpi la "Phong trao pha tugng Thanh"). Thang 10 - 1566. phong trao Ian rpng ra 12 tinh (trong sd 27 linh) ciia Ne-dec-lan. Chfnh quyen Tay Ban Nha phai nhugng bp (cac toa an ton giao tam ngiing hoat dpng. eho phep dao Canvanh hanh le). nhung van tim each dan ap phong trao dau tranh ciia nhan dan Ne-dec-lan. Thang 8 - 1567, 18 000 quan Tay Ban Nha dugc phai sang chie'm dong toan bp lanh thd Ne-dec-lan. Chiing giet hai nhieu ngudi. cudp bde, dot pha khap noi. Quy tpc ldp tren cua Ne-dec-lan, dugc su giiip dd eua nude ngoai, lap mot dpi quan danh thue dua v6 nudc de lat do aeh thdng tri Tay Ban Nha, song bi danh tan vao nam 1568. Hinh 1. V. 0-ran-gia (1533 - 1584) Tuy vay, cupc chien dau eua nhan dan Ne-dee-lan van tiep dien va thu duge nhieu thdng lgi. Thang 4 - 1572. quan khdi nghia giai phong nhieu viing rpng ldn d mien Bdc. Mgt sd quy tpc tu san hoa a Ne-dec-lan, dung dau la Vin-hem 6-ran-gio. tham gia quan khdi nghla chdng Tay Ban Nha va tim each gianh quyen lanh dao phong trao dau tranh. ^ ^ Nhi/ng sukien nao the hien thai do cua nhan dan lao dong, quy toe, tu san Ne-dec-lan trong cuoc dau tranh chong chinh quyen Tay Ban Nha de giai phong dat nudc ? 2. Giai doan 1 5 7 2 - 1648 Vucfng trieu Tay Ban Nha tie'p tuc dieu quan sang Ne-dec-lan de cudp pha. giet hai nhan dan. Tieu bieu la vu ddt chay thanh An-vec-pen ngay 4 - 1 1 - 1 5 7 6 , lam nhieu ngudi chet, mpt trung tam thuang mai bi pha huy. Nhan dan Ne-dec-lan thanh lap Uy ban Quan If xa hpi, gom da sd dai bie'u la lu san va binh dan, de thdng nhat cac luc lugng khang chien va quy dinh che dp thue. Hg dau tranh chdng khuynh hudng thpa hiep. dau hang eua quy toe va tu san ldp tren - nhiing ngudi chii truong tin phuc vua Tay Ban Nha. Ngay 23 - 1 - 1579, dai bieu cac tinh mien Bae Ne-dec-lan hgp d U-lrech, tuyen bd thdng nha't he thdng tien te, do ludng. td chiic quan su, xae dinh chi'nh saeh ddi ngoai. Dao Canvanh dugc cdng nhan la qudc giao. quyen tu do tfn ngudng duge ton trong. Thang 7 - 1581, vua Tay Ban Nha Phi-lip II vdi tu caeh ddng thdi la vua Ne-dec-lan bi phe truat. Hpi nghi Cac dang cap ciia nhiilig tinh mien Bdc trd thanh eo quan quyen luc tdi cao. Tren Ihuc te, cac tinh nay trd thanh mpt nudc cpng hpa vdi ten goi ehfnh thurc la Cac tinh Lien hiep hay Ha Lan (ten mot tinh cd vai trd quan trpng nhat trong Cac tinh Lien hiep) va Thii do la Am-xtee-dam. Viec thanh lap Cac tinh Lien hiep danh dau budc thdng lgi cua cupc dau tranh lau dai chdng su thdng trj cua chfnh quyen phong kien Tay Ban Nha. Nhung chi'nh quyen Tay Ban Nha chua ehiu eong nhan Ha Lan va cudc ehien tranh lai tiep dien. Nam 1609, Hiep dinh dinh chien dugc kf ket, nhung mai den nam 1648, Tay Ban Nha mdi chfnh thue eong nhan nen ddc lap cua Cae tinh Lien hiep. ^ Trinh bay nhOng net chinh ve di§n bien cua Cach mang Ha Lan qua cac giai doan. Ill - KET QUA VA Y NGHIA LICH Stf 1. Ket qua Cach mang Ha Lan thdng lgi, che dp thdng tri eua phong kien Tay Ban Nha d Ne-dec-lan bi lat dd, md dudng eho chii nghia tu ban phat trien. Viee san xuat trong cac nganh nghe det len. det vai, nhuom, in. thuy tinh va ehe tao kfnh quang hpe... dugc day manh. Thuang nghiep phat trien, nhieu tau thuyen cua Cac tinh Lien hiep hoat dpng nhpn nhip trong va ngoai nude. Vao dau the ki XVII, Am-xtec-dam cd den 10 van dan, tiep nhan hang nghin tau thuyen thudng xuyen ra vao cang, budn ban vdi cae nude Anh, Phap, Nga. An Dp... Cac cong ti thuong mai ciia Ha Lan nhu ; "Cdng ti Phuang Ddng", "Cong ti Dong An"... khong ehi md rgng viec buon ban vdi nhieu nudc tren the gidi ma cdn tie'n hanh viee xam ehiem thugc dia. In-do-ne-xi-a trd thanh thuoc dia ldn nhat ciia Ha Lan. - , y. m'mmm^mm Hinh 2. Mot goc hdi cdng Am-.\tcc-dam theki XV// 2. Y nghia Cupc dau tranh eua nhan dan Ne-dec-lan chdng ach thdng tri ciiaVuong trieu Tay Ban Nha la mpt cudc chien tranh giai phdng dan tgc. ddng thdi eiing la cupc each mang tu san dau tien tren the gidi, md ddu thdi dai mdi - thdi can dai - vdi su thdng lgi ciia chii nghla tu ban ddi vdi che dp phong kien. 7 Dgng lue chii yeu ciia each mang la qudn ehung nhan dan (nong dan. thg thu cong. thi dan ngheo); giai cap tu san la luc lugng lanh dao, chi'nh quyen thupc ve tay giai cap tu san lien ket vdi quy tpc. Tuy mdi chi giai phdng duge cac tinh mien Bdc. cdn duy tri nhieu tan tfch phong kien, nhung mpt qudc gia dpe lap da ra ddi va phat trien theo con dudng tu ban chii nghla. ^ Neu ket qua va han che cCia Cach mang Ha Lan. CAU HOI VA BAI TAP 1. Quan sat hinh 2 va neu nhi/ng bieu hien chLrng to si; phat trien kinh te cua hai cang Am-xtec-dam vao the ki XVll. 2. Vi sao cupc dau tranh giai phong dan toe cua nhan dan Ne-dec-lan dirge xem la cupc each mang tu san ? PHAN DOC THEM Chinh quven Tav Ban Nha dan ap nhumg ngaui yeu naac Ne-dec-lan Bai cii ai, dii la tu san, quy tpc hay binh dan a Ne-dec-lan. neii chong lai CLTU giao la bi tif hinh. Dan ong thi bi chat dau hay treo cd, dan ba thi bi chon song ma khong can xet xir, dieu tra ; toan bo lai san bi tich thu... Toi ac ciia bpn xam luoc ngay cang chPng chat : "Hpi dong mau" cua vien tudng An-va da xet xii 15 000 nguai. ket tpi 10 000 nguoi, xti chem htm ! 000 ngucri. (Theo : Phan Ngpc Lien (Chii bien). Ha Lan. Ddi nmrc Con ngudi - Lich su, NXB Dai hoc Qudc gia Ha Npi. H., 1999, tr. 98) Tuyen bo cua Dong minh U-trech (1579) - Co quan quy^n luc cao nhat cua Dong minh la H6i nghi Ba cap gom dai bieu cac tinh. CO quyen quyet dinh nhiJTig cong viec quan trpng nhu tuyen chien, dinh chien. ki hoa udc. ban hanh phap luat va che dp thue khoa. - Thong nhat he thong ti^n te, do luong. 16 chuc quan su va chi'nh sach doi ngoai. - Theo dao Canvanh, nhung vin dam bao cho ngucri dan dupc tu do tin nguang. (Theo : Vu Duong Ninh (Chu bien). Lich su vdn minh nhdn loai, NXB Giao due. H.. 1997. Ir. 160-- I6l) c u o c CACH MANG TlTSAN ANH GI0A THE KI XVH Sau each mang Ha Lan gan mot the ki, mot cuoc each mang khat da nd ra a A n h . Day la cugc each mang l u san co .inh huang rong lan va CO y nghia sau sac ddi vdi su phat trien cua chu nghia t u ban. I - NHLTNG TIEN DE CUA CACH MANG 1, Sir phat trien kinh te Dudi thdi vua Sac-lo I. thudc Vuong trieu Xtiu-dt, Anh la mpt nudc quan chii chuyen che. Rugng dat thupc quyen sd hifu cua quy tgc dia chu. Tuy vay. tir giua the' ki XVI, quan he kinh te tien te da tham nhap vao nong thon Anh, lam thay ddi C cau kinh te va phuong thu'c kinh doanh : lanh ehiia phong kien va mpt bo phan O nong dan chuye'n sang nudi cCru, lay long de ban ; nhieu cong trudng thu cdng chuyen san xuat len da xuat hien va phat trien. Mui so di;.! chu duoi la dicn. bicn ruong dat ihiuih mot \iing rong kVn nii ap tiung phucmg ilurc canh uic mdi. huac irong cd nuoi ciru. Nong dan bi duoi khoi dong ruong. mot bo phiin di linn ihuc clio dia chu. i|u\ loc. duoc ir.i lien cong. Hi> san MUU ngu\cn lieu \ a ihuc pliani dc cung cap cho ilii iruong nga\ cimg ma rong. Ngoai nganh san xua't len da ndi tieng, nhieu nganh cong nghiep khae cua Anh cung ldn manh. Nhirng nam trude 1640. san lugng than khai thac dAnh chiem 4/5 tdng san lugng than ciia chau Au. Cac nganh luyen sdt. thiec, che thuy tinh. lam xa phdng, ddng tau cung phat trien nhanh. Nhieu ngan hang ra ddi. Viec buon ban phat dat, nhung phan ldn do thuong nhan Anh chi phdi. lliUiTiig nhan .-\nh nam giiir \iec xuai kliau len. \ai \ a \iec iiluip khau cac loai soi (bong cua .-XJI D O va Bae M i ; to cua Trung Quoc. I-ia-li-a \iii TaN Ban .\lui ; lanh cua Ai-len va Bae M i l , Diu the' ki XVII, Anh la nudc cd nen kinh te phat trien nhai chau Au. ^ ^ Quan he kinh te tu ban chu nghTa tham nhap vao nong thon Anh nhu the nao va ket qua ra sao ? 2. Nhung bien doi ve xa hoi Ddng dao ndng dan bi dudi khdi rugng dat phai ra thanh thi, lam thue trong cac cdng xudng hay di cu sang Tay ban cdu. Mpt sd dia chu, quy tpc ehuyen sang kinh doanh theo ldi lu ban chu nghia, trd thanh nhung quy toe m&i. Tiing l(V[i qu\ toe mai o.Ailli bao gom inol so L|U\ loe cii. \an tiuN ui nliCrng ilac i|u\en phong kien nhirng da chu\en hirinig trong canh tiic nhu trong co nuoi ciru dc ban long cho cac cong trucfni: ihu cong. Trtirig so quv ipc moi na\ con cti ihuitng nlian. nguai cho \a\ lai. hp d;i sa hiai ruong dal \a cd lUde \i qu\ tpc do nha \ua ban clio. Quy tpc mdi lit lang kVp L|U\' uic dii ur siui Iioa. giu \ai tro liVn irong qua iruih each mang. Cung vdi su phat trien cua nen kinh te. nhieu thanh phd ldn mpc len. Thu do Luan Ddn trd thanh mgt trung tam tai chinh, cong nghiep va thuong mai bae nhai chau Au, vdi sd dan tuong ddi dong vao thdi dd (64 van ngudi). Hinh 3. Qiuing canh Liuiii Don theki X\'!I Nhung bien ddi ve kinh te. xa hpi lam cho mau thu^n trong nude them gay gat. Nha m(v^ phong kien dua \ao qu\ ipc \a Giao hpi .\n\\ de can iro \ iec kmli doanh cua lU san \ii quy toe moi (nhieu thue mai dupe dat ra. Nha nuac nam doc qu\en ihuiTiig mai,..i. \ i \a\. ben canh mau iliuan \on co gitra nong dan va quy lpe dia chu. d^i iia\ sinh man ihuan giua ui sLin \.i qu\ lot ni(»i \ai che do quan chu. Nhung mau thudn nay ddn tdi cupc da'u tranh chdng che' dp phong kien chuyen ehe. nham tao dieu kien cho kinh te tu ban chii nghla phat trie'n. ^p Tmh hinh xa hoi nudc Anh trudc each mang co nhOng net noi bat nao ? II - DifiN BIEN CUA CACH MANG Cupc each mang Anh dien ra qua 2 giai doan chinh : 1. Giai doan 1642 - 1648 6 Anh, Qudc hpi dugc thanh lap vao the ki XIII. nhung tir dau the ki XVII khdng cdn hoat dgng vi su chuyen che cua nha vua. Thang 4 - 1640, do cdn tien de dan ap cugc khdi nghia eua ngudi Xcd't-len chdng lai viec hg bi cudng biic theo Anh giao'"'. vua Sac-lo I budc phai trieu tap Qudc hgi. Quoc hpi. gom da so lii dai bieu qu> loe nnri \ii lu san. kich liet eong kich nhung chinh sach bao nguoe cua niia \iui. khong phe du\et cac khoan ihue mai \ii neu ra mpt so yeu sach dupc nhan dan ung ho. Quoc hoi eimg doi kiem soai quan dpi. liii chinli \ii Giao hoi. Tuy nha vua phai nhugng bp mpt sd yeu sach cua Qudc hpi, nhung vdn ehuan bi lire lugng ehdng lai. Nhan dan phan ddi nha vua quyet liet. Thang 1 - 1642. Sac-lo I chay len mien Bdc, dua vao quy toe phong kien d day de chdng lai Qudc hpi. Ngay 22 - 8 - 1642, nha vua tuyen chien vdi Qudc hpi. Cupc npi chien bat ddu. Ban dau. Lpiaii dpi Quo'c hpi bi danh bai vi luc lupng cua nha vua dupc trang hi tPi \ii ihien chien. Nhirng ngiroi ehi lui\ quim dpi Quoc hpi lai chia re. mpt so ngutii muon ihoa hiep \(Vi phe Bao hoimg. hp ihieu mot duong loi ehien lupc \ii qu>el lani chien thiu. Dugc su ung hg ciia qudn chiing nhan dan, 0-li-vo Crdm-oen da tien hanh eai each quan dpi. Ong td ehiie mpt dpi quan. gdm ehii yeu la ndng dan, cd ki luat. cd ti'nh chie'n dau cao, duge ggi la "Dpi quan sudn sdt". Ngay 14 - 6 - 1645, quan dpi eua Sac-la I thua tran va sau dd nha vua bi bdt. Sau khi trdn thoat, den miia xuan 1648 nha vua lai tiep tuc tien hanh cupe ehien tranh ehdng Qude hpi, nhung that bai va bi ket an tu hinh. Cupc ngi chien ket thiic. ^ ^ Cupc Cach mang tu san Anh dien ra nhu the nao trong nhiyng nam 1642 - 1648 ? 111 Anh gido : Giao hpi ra doi vao the ki XVI. Anh giao dua tren co so giao li eua dao Kilo, nhung ve lo chuc ihi lach khoi Giao hpi R6-ma. Ngirch dimg dau Anh giao la vua Anh. Vi vay. da nay sinh mau ihuan giua Anh giao (eiia ihe lire phone; kien) voi Thanh giao (ciia tir san. quy ipc mail. 2. Giai doan 1 6 4 9 - 1688 Ngay 3 0 - 1 - 1649, thep nguyen vpng ciia nhan dan, vua Sac-lo I bi xutii. Qudc hpi tuyen bd nen quan chii la "khdng edn thieV va nguy hiem ddi vdi tu do, an ninh va quyen lgi ciia nhan dan. Anh trd thanh nuc/c egn^ hod. Cach mang dat tdi dinh cao, quyen hanh trong nudc thupc ve quy tpc m&\ va tu san. Ndng dan va binh linh khdng dugc hudng quyen lgi gl nen tiep tuc dau tranh ddi tu do va rupng dat. Nhan dan ilau danh doi nii>i nam cong tkiii deHi ducfc t]u\eri bo phieu bau Quoc hoi. dui^c lir do iiii nguang vii co rupng diil, Qu> loe moi \a ur san khong nhirng khong dap ung cae >eu eau tren mil con liep luc bao chiem dat dai, dan ap cac eiiPc d.iu liiinh. Hinh 4. Sdc-hf I (1600-1(^491 hi .xu IK De bao ve quy^n lgi ciia minh. quy ioc mdi va tu san Anh dua Crdm-oen len lam Bao hp cong vao nam 1653. Che dp dgc tai quan su dugc thiet lap. Ngay 3 - 9 - 1658. Crom-oen qua ddi, nudc Anh roi vao tinh trang khdng on dinh ve ehinh tri. Quy toe mdi va tu san lo sg nhan dan noi day dau tranh. nen chu truong thoa hiep vdi luc lugng phong kie'n cii, lap lai che dp quan chii. Hinh 5. O. Crdm-oen (1599- I65HJ Nam 1660, con Sac-lo I dugc dua len ngoi vua, tdc Sac-lo II. Trieu dai Xtiu-dl duge phuc hdi, chap nhan dieu kien phai tdn trgng nhung thanh qua each mang da dat duoc. Nhung Sac-lo II. sau dd la Giem II (len ngdi nam 1685) rdp tam khoi phuc che dp quan ehii chuyen che, gianh lai nhung quyen lgi da mat, tra thu nhirng ngudi each mang. Thang 12 - 1688. Qudc hpi dung ap luc truat ngoi Giem 11. Su kien nay thue ehai la mot cuoc dao chi'nh, duge gpi la "euge each mang quang vinh". 12 Dau nam 1689, tu san va quy tdc mdi dua Vin-hem 6-ran-gia III (1650 1702)"», ien ngdi vua. TCr sau cugc dao chinh 1688, ehe do qudn chu lap hien duge thiei lap dAnh. ^ Trinh bay diSn bien chinh va ket qua cOa cuoc Cach mang tU san Anh tCf nam 1649 den nhung nam 1688 - 1689. Ill - TINH CHAT vA Y NGHIA LICH SLf CUA CACH MANG Cupc each mang Anh do tdng ldp quy tpc mdi va tu san lanh dao, da lat dd che dp phong kie'n, md dudng cho chii nghTa tu ban phat trien manh me d Anh. Qudn chiing nhan dan - thg thu cong, tu san nhd, nha't la nong dan - giir vai trd quyet dinh sir thdng lgi ciia each mang. Nhung quy tdc mdi va tu san ndm ehinh quyen khdng dap ung nhiing quyen lgi ehinh dang cua nhan dan ma cdn dan ap hp. Cach mang ket thuc bang su nhugng bp cua quy tpc mdi va tu san cam quyen ddi vdi the' luc phpng kie'n cu va thiei lap che' dp quan chu lap hieii. Dd la cupc each mang tu san khdng triet de. Tuy nhien, cudc each mang nay khdng nhirng da xoa bd che dp quan ehii chuyen che d nude Anh, xac lap chu nghia tu ban ma cdn ed y nghTa ldn ddi vdi sir phat trien eiia xa hpi Ipai ngudi trpng budi ddu chuyen tir che do phong kien sang che dp tu ban. V:> thang Ipi ciia each mang ,^nh ihe ki X V I l . cung nhu eae cupc cach mang tii san liep sail. C. Mac clii rd : •Thang lpi cua giai cap ur san ed nghia lii ihdng Ici cuu che do .\d hoi nidi, thang loi ciia che dp sO hCru ur ban elm nghia doi \(ii ehe dp so' hiru phoiiij kien", ^^ * Vl sao noi: Cach mang tU sin Anh the ki XVll la cuoc each mang tu san khong triet de ? CAU HOI VA BAI TAP 1. Neu nhQng tien de cua Cach mang td san Anh the ki XVll. 2. Lap nien bieu cac sir kien chinh cua cupc Cach mang tu san Anh. 3. Tim hieu doi net ve 0-li-vo Crom-oen. (1) Vin-hem 6-ran-gio III la con rt Giem II, tnrdc khi len ngoi ™a Anh la Qudc Irudng Ha Lan. 13 PHAN DOC THEM Xa hpi Anh trudrc each mang Thai ki do. nuac Anh con la mpi nudc c6 so dan it hem nuac Phap (khoang tren 5 trieu nguai), nhung nganh chan nuoi. cdng nghiep va thuong mai phat iriSn han nucic Phap nhi^u. ... Neu mpt phia la su tdn tai ciia giai cap dai dia chii. da so ia nhiing sung thdn dupc giau CO do an hue ciia trieu dinh. ihi phia khae la mpt giai cap dong dao nhimg nguai ngheo. Theo Ludt doi vai ngudi ngheo thi hp phai cd nghla vu phuc dich. GiiJa hai giai cap cue doan do. con co them nhung giai cap trung gian. hoat dpng 6 nong thon. Hp la nhiiTig thanh vien ciia quy toe nhd, song trong nhirng trang trai cua minh. nhQng dia chu nho tu do va nhimg nong dan tu eanh {Yeomen). O cac thanh pho, dac biet a Luan Don, co mpt tang Icrp tu san la nhijng nha bu6n, nha san xuai vjit dung, nhtmg ngucri lam ao giap. det da. san xuai bia. Nha hp ma mpt sd dong thp thuyen, ngucfi lam cong, tre em trong coi cira hieu bam vao de sdng. Nhirng tSng Idp trung gian nay quan tam dac biet toi nhting viec cong cpng. Hp co xu hudtig dpe lap va lo lang den viec bao ve quy^n loi cua minh chd'ng lai su chuydn che cua vuang triiu. (Theo : A. Ma-le va J. l-sa-ae. ThekiXVII vd Will, Pa-ri. 1938. tr. 128 - 129, tieng Phap) X u t u vua Sac-lo I O giiJa quang truang dat mpt buc g6 cao. xung quanh co binh linh. Viec thi hanh an tu hinh bdt dau. Nha vua run so bu6c len hue xir an ; va binh. dao phii. linh muc theo sau. Mpt uy vien doc ban cao trang. ket tpi nha vua phan bpi dai nuac. Sac-lo bi bdt Clii xudng buc. Mpt nhat riu giang xuong c6, chat diit dau vua, ngudi dao phii gia cao chie'c ddu ten vua chuyen che. (Theo : Bach khoa loan thuXo viet, tap 7. tr. 292. tieng Nga) 14 CHIEN TRANH GIANH DOC LAP CUA CAC THUOC DIA ANH 0 B A C MI NITA SAU THE KI XVIII \',i() fMu^ s,Hi tho kl W i l l , moi bien dong \-i lnii - < hmh i l l d.i dwt] \\\ l.ii eM~ thucH fli,i t Lki Anh (; B.K M I . Do Li < line i liK^n li.tiih ^laiih doc Lip, nhung Vf h>in t h d i ki mot cupc (.u h ^^^.)n•J^ tir SLVI. I - VIEC DI DAN DEN BAC MI VA CHE DO THUOC DIA ANH 1. Viec xam chiem thupc dia cua Anh 6 B^c Mi Tir nam 1603 den nam 1732, thuc dan Anh lan luot xam chiem va lap 13 thuCc dia 0 Bdc MT voi so dan khoang 1,3 trieu ngucfi. Vung Bae Mi \on ki dal eua iho Jan In-di-an. IP lien eua ho lir chau A d\ eudcn chau Mi iir khoang 3? (KM) nam den 12 (KMI nam irueic. Khi ngudi chau .An den Bae Mi. nguivi In-tli-an ei'n ilaiii: o trom: ehe do thi loe. Hinh 6. Luoc dd 13 thuoc dia ciia .Anh .L J i i n l i L|LIOL ha\ ngupc lai phai diroc ehtv hang lau .-\nli. - Luai u ' rupng dai nam 1763 ngan cam dan di Ihuc di \e phia la>. den \uiig ehau ihP song M i l - \ i - \ i - p i . - Luat dirong luim 17P4 cam cac ihupe dia .Anh d BSc MT budn ban duimg \ a ruou \(ii quan d.io .Ang-ii. khPng phai la ihupc dia cua Anh. - Luai leni nam I7P? biuK' phai dan teni doi vdi cac giaV i d . tai lieu giao dieh ihUfvng m a i . - Luai die nam 177(1 L\V\\ dinh danh lliLie \ao ehe. do udng tru\cn thPng eua dim .Anh klii dua den eae cang thupe dia eua .\nh d Bae M i . Kinh te 6 hai mien tuy phat trien theo con duong tu ban chu nghTa, nhung co die'm khae nhau. O mien Bdc, tu san lap cac cong trudng thu cong. O mien Nam, chti no lap d6n dien va sii dung siic lao dong no le. Cac cong trucmg thii cong san xuai nhieu mat hang, dap ung yeu cau ciia nhan dan cac thuoc dia. canh tranh vdi hang hoa nhap tir chau Au, chii yeu la hang cua Anh {sdt, thep, det, dong tau...). Nong san b cac don dien cua chu no va trang trai cua nong dan MT c6 thira de xua't khau. Nhieu trung tam kinh te hinh thanh nhu B6-xton o mien Bdc va co so cong nghiep luyen kim b mien Trung. Chinh sach khai thac thuoc dia ciia thuc dan Anh da can tro su phat trie'n ciia xa hoi Bdc MT, gay nen mau thudn ngay cang sau sdc giua nhan dan thupc dia vdi che dp thuc dan. Mac dii phan Icfn dan so cac thupc dia Anh d Bdc MT la con chau nguoi Anh di cu sang, nhung sau nhieu the he da ddn ddn hinh thanh mot dan tpc rieng. Ho dau tranh de thoat khoi ach ap biic thupc dia dang ngan can su phat trien cua viing dai giau co nay. 4^ Hay neu chinh sach cOa Anh doi vdl cac thuoc dia d BSC MI va ket qua cua no. II - c u o c CHIEN TRANH G I A N H 6 BAC Mi D O C LAP 1. Nguyen co va khoi dau chien tranh Su kien "che B6-xton" lam biing no cupc chie'n tranh o Bdc MT. Cuoi nam I 77.\ nhan ilm eang Bti-\ian Ian eong .> lau ehirehc eua Anh cap hen \a nem cae ihiuig ehi' \uPng bien de phan doi die i\o iliiie eua dure ilan .Anh doi vdi cac ihupe dja Bae M i . Chmh phu Anh ra lenh phong toa cang Bii-Mon. dua puan ehtem Jong \uiig na\. lam eho \ice huou ban ngirng ire. nha ma\ phai dong eua. Hinh 7. G. Oa-sinh-ton - (1732-17991 Tir ngay 5 - 9 den ngay 26 - 10 - 1774, Dai hpi luc dia lan thu* nhat, gom dai bieu nhan dan cac thupc dia Anh 6 Bdc MT, khai mac tai Phi-la-den-phi-a. Hp yeu cau vua Anh bai bo chinh sach han che cong thuong nghiep c Bdc Ml. f Chinh quyen Anh khong chap nhan cac yeu cau nay ma con tuyen bo se ra lenh triing phat, neu nhan dan thupc dia Bdc M ndi day chong lai nha vua. T Chinh phu Anh chuan bi luc lupng de' dan ap cupc dau tranh ciia nhan dan Bdc MT. Ngay 19 - 4 - 1775, tren dudng hanh quan, mOt dpi quan Anh Ipt vao 6 phuc ki'ch ciia nghTa quan, 200 binh linh Anh thiet mang. Do la tran Le-xinh-tcm, mo dau cupc chie'n tranh giiJa cac thupc dia Bdc M va chinh quoc. Quan khoi nghTa chien dau T ra't diing cam, song trong giai doan ddu chiu nhieu thai bai vi luc lupng con yeu. to chirc khong chat che, trong khi quan cua Chi'nh phii Anh dong, duoc trang bi. huan luyen day du va thien chien. Ngay 10 - 5 - 1775, Dai hpi luc dia lan thu hai hpp tuyen bo cdt diit quan he vdi Anh. ciing c6 luc lupng vO trang, thanh lap "Quan dpi thupc dia". dat dudfi su chi huy cua Giooc-gia Oa-sinh-tan. De'n ddu nam 1776, nghTa quan mcfi chiem dupc B6-xton. ^ ^ TU sau su kien "che Bo-xtdn" den dau nam 1776, cuoc Chien tranh gianh doc lap di§n ra nhu the nao ? 2LICHSU n - N C - A 17 2. Tuyen ngon Doc lap va viec thanh lap Hop chung quoc Mi Ngay 4 - 7 - 1776, Dai hoi dai bie'u ciia 13 bang da thong qua ban Tuyen ngdn Doe lgp^^\ Tuyen ngon khdng dinh : Moi nguoi sinh ra deu binh ddng. tao hoa ban cho hp nhirng quyen tat yeu va bai kha xam pham. khong the tude bo. Trong so nhiJTig quyen ay c6 quyen dupc song, quyen dupc tu do va quyen muu cau hanh phiic. Tuyen ngdn neu tu uriTng ve ehii qu\en eua nhan diui : Nhan dan ed quyen ihiel kip bp may nha nudc. ed the bai mien chinh phu khi khong lam iron nhiem vu va lap nen mot ehinh phu nidi ^ao cho eo hieu qua Inl nh;il doi vdi hanh phiic cua minh. Tu\cn ngon khang dinh e.ic quPe gia lien minh ed the trd ihanh qudc gia tU do vd doc lap va nguyen eimg hien dang tinh mang. lai san \a danh du ihicng lieng de- bao dam cho ban luyen ngdn nip Hinh 8. Did hi>i L^ thudc dia .Anh ihdni; qua ban Tuyen ntion Ddc lap (4 - 7 - 1776} Mac dii con nhirng han che. nhimg Tuyen ngon Doc lap la mpt van kien co y nghia lich sir tien bp. Ldn ddu tien. cac quyen con ngucfi va quyen cong dan dupc thCra nhan. Sau Ciic chien thdng lon cua quan khai nghTa O Xa-ra-to-ga ( 1 7 - 10 - 1777) va l-ooc-tao (1781). quan Anh su> yeu ddn. cupc chien tranh cham diit. Thang 9 ~ \ 7^3^ (1) Vi^ sau. ngiiy 4 - 7 ird ihanh ngav Qiiou khimh ciia nudc Mi. 18 2.L!CHSi/li. NC-F