Tài liệu Skkn biện pháp quản lý bồi dưỡng nâng cao năng lực cho tổ trưởng chuyên môn ở trường trung học cơ sở

THÔNG TIN CHUNG VỀ SÁNG KIẾN 1. Tên sáng kiến: “Biện pháp quản lý bồi dưỡng nâng cao năng lực cho tổ trưởng chuyên môn ở trường trung học cơ sở”. 2. Lĩnh vực áp dụng sáng kiến: Quản lý tổ chuyên môn của trường THCS. 3. Tác giả: Nguyễn Hữu Tường Họ và tên: Nguyễn Hữu Tường Nam (nữ): Nam Ngày/tháng/năm sinh: 26/09/1977 Trình độ chuyên môn: Đại học toán – Thạc sĩ quản lý giáo dục. Chức vụ, đơn vị công tác: Hiệu trưởng - Trường THCS Hồng Dụ, Ninh Giang, Hải Dương. Điện thoại: 0976787199 4. Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến: Trường THCS Hồng Dụ, xã Hồng Dụ, huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương. Số điện thoại: 03203767341 5. Đơn vị áp dụng sáng kiến lần đầu: Trường THCS Hồng Dụ, xã Hồng Dụ, huyện Ninh Giang, tỉnh Hải Dương. Số điện thoại: 03203767341 6. Các điều kiện cần thiết để áp dụng sáng kiến: - Lãnh đạo nhà trường THCS cần có sự quan tâm đến vai trò của tổ trưởng chuyên môn, đến các biện pháp nâng cao chất lượng sinh hoạt chuyên môn của tổ chuyên môn trong nhà trường THCS. 7. Thời gian áp dụng sáng kiến lần đầu: Sáng kiến của tôi được áp dụng từ năm học 2012 – 2013 đến nay. TÁC GIẢ XÁC NHẬN CỦA CƠ QUAN ĐƠN VỊ ÁP DỤNG SÁNG KIẾN NGUYỄN HỮU TƯỜNG 1 2 TÓM TẮT SÁNG KIẾN 1. Hoàn cảnh nảy sinh sáng kiến Cấp học THCS là cấp học thuộc bậc học phổ thông. Đó là cấp học có nhiệm vụ kế thừa cấp tiểu học, cung cấp cho học sinh hệ thống kiến thức cơ bản của bậc THCS thuộc hệ thống kiến thức phổ thông, rèn luyện các kỹ năng tổng hợp, hướng nghiệp chuẩn bị cho học sinh sau khi ra trường có thể học tiếp lên THPT, THCN hoặc đi vào cuộc sống lao động. Ở trường THCS đội ngũ giáo viên được chia ra thành các tổ chuyên môn. Các tổ trưởng chuyên môn có vai trò rất quan trọng, họ là những cán bộ quản lý cơ sở, trực tiếp quản lý đội ngũ giáo viên trong các tổ chuyên môn, nơi diễn ra các hoạt động dạy học và nâng cao tay nghề cho giáo viên. Vai trò, trách nhiệm của tổ trưởng chuyên môn quan trọng là vậy, song trên thực tế họ đang làm công tác quản lý một cách cảm tính, theo kinh nghiệm, đặc biệt là những người mới được giao nhiệm vụ, họ hoàn toàn lúng túng trong việc thực thi các chức năng của người quản lý. Chính vì vậy, để góp phần giải quyết mâu thuẫn nói trên, tôi quyết định nghiên cứu đề tài: “Biện pháp quản lý bồi dưỡng nâng cao năng lực cho tổ trưởng chuyên môn ở trường trung học cơ sở”. 2. Điều kiện, thời gian, đối tượng áp dụng sáng kiến - Lãnh đạo nhà trường THCS cần có sự quan tâm đến vai trò của tổ trưởng chuyên môn, đến các biện pháp nâng cao chất lượng sinh hoạt chuyên môn của tổ chuyên môn trong nhà trường THCS. - Sáng kiến của tôi được áp dụng từ năm học 2012 – 2013 đến nay. - Đối tượng áp dụng là tổ trưởng chuyên môn trong trường THCS. 3. Nội dung sáng kiến + Tính mới, tính sáng tạo của sáng kiến: Trong sáng kiến đã đề xuất được các nhóm biện pháp quản lý bồi dưỡng nâng cao năng lực cho tổ trưởng 3 chuyên môn: Nhóm biện pháp nâng cao nhận thức, nhóm biện pháp nâng cao năng lực kế hoạch hóa, nhóm biện pháp nâng cao năng lực kiểm tra đánh giá. + Khả năng áp dụng của sáng kiến: Sáng kiến có khả năng áp dụng rộng rãi, hiệu trưởng các trường THCS chỉ cần quan tâm sử dụng các nhóm biện pháp quản lý bồi dưỡng năng lực tổ trưởng chuyên môn như đã được nêu trong sáng kiến là đạt kết quả cao. + Lợi ích thực tiễn của sáng kiến: Khi áp dụng sáng kiến vào đơn vị sẽ tạo ra được các tổ trưởng chuyên môn có đầy đủ năng lực quản lý và điều hành các hoạt động của tổ chuyên môn. Khi một người nhạc trưởng chỉ đạo dàn nhạc một cách nhịp nhàng và thăng hoa ắt sẽ tạo ra được những bài ca hoàn chỉnh và có chất lượng. Một người tổ trưởng chuyên môn tốt sẽ giúp cho hiệu trưởng nhà trường điều hành mọi hoạt động chuyên môn, hoạt động lòng cốt của nhà trường phát triển. 4. Khẳng định giá trị, kết quả đạt được của sáng kiến Khi áp dụng sáng kiến này vào các nhà trường THCS chắc chắn trình độ quản lý và điều hành hoạt động của tổ chuyên môn trong nhà trường nói riêng, chất lượng giáo dục của nhà trường nói chung sẽ có những khởi sắc. Đặc biệt giúp cho hiệu trưởng, ban giám hiệu nhà trường có những trợ lý đắc lực cho mình trong công việc điều hành các hoạt động chuyên môn trong nhà trường. 5. Đề xuất, kiến nghị - Sớm có biện pháp chỉ đạo các trường THCS tăng cường bồi dưỡng năng lực cho các TTCM để những biện pháp bồi dưỡng năng lực cho TTCM đi vào thực tiễn và phát huy tác dụng ở các trường THCS trong toàn huyện. - Có biện pháp khuyến khích những TTCM tham gia các hoạt động bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý cho TTCM. - Quan tâm đầu tư về điều kiện đáp ứng yêu cầu việc bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý cho TTCM. - Tạo điều kiện cho sáng kiến này được tất cả các hiệu trưởng của trường THCS đọc và góp ý kiến giúp cho tác giả hoàn thiện hơn nữa sáng kiến này. 4 DANH MỤC BẢNG CHỮ VIẾT TẮT CBQL Cán bộ quản lý TCM Tổ chuyên môn TTCM Tổ trưởng chuyên môn CNH- HĐH Công nghiệp hóa – hiện đại hóa CBQLGD Cán bộ quản lý giáo dục HT Hiệu trưởng GV Giáo viên TB Trung bình THCS Trung học cơ sở THPT Trung học phổ thông THCN Trung học chuyên nghiệp 5 MỞ ĐẦU 1. LÝ DO CHỌN ĐỀ TÀI: Cấp học THCS là cấp học thuộc bậc học phổ thông. Đó là cấp học có nhiệm vụ kế thừa cấp tiểu học, cung cấp cho học sinh hệ thống kiến thức cơ bản của bậc THCS thuộc hệ thống kiến thức phổ thông, rèn luyện các kỹ năng tổng hợp, hướng nghiệp chuẩn bị cho học sinh sau khi ra trường có thể học tiếp lên THPT, THCN hoặc đi vào cuộc sống lao động. Đội ngũ cán bộ quản lý và giáo viên trong nhà trường là nhân tố quyết định chất lượng giáo dục. Chính vì thế Ban bí thư đã ra Chỉ thị số 40- CT/TW ngày 15/06/2004 về việc xây dựng, nâng cao năng lực đội ngũ giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục(CBQL). Ở trường THCS đội ngũ giáo viên được chia ra thành các tổ chuyên môn gồm một hoặc nhóm môn học, mỗi tổ chuyên môn(TCM) có một tổ trưởng và một tổ phó do hiệu trưởng chỉ định và giao nhiệm vụ. Trong bảng lương tổ trưởng chuyên môn(TTCM) hưởng phụ cấp trách nhiệm 0,2. Nhiệm vụ của tổ chuyên môn được qui định tại Điều lệ trường trung học ban hành kèm theo Quyết định số 23/2000/QĐ-BGD&ĐT . Các tổ trưởng chuyên môn có vai trò rất quan trọng, họ là những cán bộ quản lý cơ sở, trực tiếp quản lý đội ngũ giáo viên trong các tổ chuyên môn, nơi diễn ra các hoạt động dạy học và nâng cao tay nghề cho giáo viên. Vai trò, trách nhiệm của tổ trưởng chuyên môn quan trọng là vậy, song trên thực tế họ đang làm công tác quản lý một cách cảm tính, theo kinh nghiệm, đặc biệt là những người mới được giao nhiệm vụ, họ hoàn toàn lúng túng trong việc thực thi các chức năng của người quản lý. Chính vì vậy, sự non kém về kiến thức, kỹ năng quản lý của các tổ trưởng chuyên môn đã và đang là một nguyên nhân làm ảnh hưởng tới sự phát triển chất lượng giáo dục trong các trường THCS. Đã đến lúc phải có những biện pháp quản lý để không ngừng làm cho năng lực của đội ngũ tổ trưởng chuyên môn luôn đáp ứng yêu cầu của đổi mới giáo dục THCS. Tại các trường 6 THCS hiệu trưởng là người quản lý các tổ trưởng chuyên môn. Đồng thời chính là người trực tiếp quản lý bồi dưỡng năng lực cho họ. Để góp phần giải quyết mâu thuẫn nói trên, tôi quyết định nghiên cứu đề tài: “Biện pháp quản lý bồi dưỡng nâng cao năng lực cho tổ trưởng chuyên môn ở trường trung học cơ sở”. 2. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU Đề xuất biện pháp quản lý bồi dưỡng nâng cao năng lực của tổ trưởng chuyên môn nhằm góp phần nâng cao chất lượng giáo dục ở trường trung học cơ sở. 3. KHÁCH THỂ VÀ ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU Khách thể nghiên cứu: Quá trình quản lý chuyên môn ở các trường THCS. Đối tượng nghiên cứu: Quan hệ giữa biện pháp quản lý bồi dưỡng của hiệu trưởng và vấn đề nâng cao năng lực cho tổ trưởng chuyên môn ở trường trung học cơ sở. 4. GIẢ THUYẾT KHOA HỌC Nếu đề xuất các biện pháp quản lý bồi dưỡng của hiệu trưởng cho TTCM trong trường THCS theo hướng đồng bộ về lý thuyết và thực hành quản lý, bám sát chức năng quản lý giáo dục thì sẽ nâng cao năng lực cho TTCM từ đó góp phần cải thiện chất lượng giáo dục toàn diện cho các trường THCS. 5. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU 5.1. Xác định cơ sở lý luận cho việc đề xuất biện pháp quản lý bồi dưỡng nâng cao năng lực cho tổ trưởng chuyên môn của hiệu trưởng các trường THCS. 5.2. Khảo sát thực trạng, xác định những thuận lợi, khó khăn, những mặt tích cực, hạn chế, những kinh nghiệm rút ra từ thực tế quản lý việc bồi dưỡng nâng cao năng lực cho tổ trưởng chuyên môn của hiệu trưởng các trường THCS. 7 5.3. Đề xuất biện pháp giúp hiệu trưởng quản lý bồi dưỡng nâng cao năng lực cho tổ trưởng chuyên môn ở các trường THCS. 5.4. Khảo nghiệm nhằm đánh giá tính cần thiết và khả thi của các biện pháp đề xuất. 6. PHẠM VI CỦA ĐỀ TÀI Nghiên cứu hoạt động quản lý chuyên môn của hiệu trưởng các trường THCS. 7. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 7.1 Nhóm phương pháp nghiên cứu lý luận Phương pháp tổng hợp, phân tích, hệ thống hóa các khái niệm và các vấn đề lý luận liên quan đến đề tài. 7.2. Nhóm các phương pháp nghiên cứu thực tiễn Phương pháp quan sát. Phương pháp điều tra. Phương pháp thực nghiệm sư phạm. 7.3. Nhóm các phương pháp bổ trợ Phương pháp chuyên gia. Phương pháp sử dụng thống kê toán học trong việc xử lý kết quả nghiên cứu. I. CƠ SƠ LÝ LUẬN CỦA CÁC BIỆN PHÁP QUẢN LÝ BỒI DƯỠNG NÂNG CAO NĂNG LỰC CHO TỔ TRƯỞNG CHUYÊN MÔN 1.1. TỔNG QUAN VỀ VẤN ĐỀ NGHIÊN CỨU Với quan điểm con người vừa là mục tiêu vừa là động lực của sự phát triển, Đảng và Nhà nước ta chủ trương coi giáo dục là Quốc sách hàng đầu trong chính sách phát triển đất nước. Trên cơ sở nhận thức đó, trong vòng hai thập kỷ qua, kể từ Hội nghị TW 4 Khoá VII, Đảng và Nhà nước ta đã có nhiều Nghị quyết, Chỉ thị về phát triển giáo dục. Trong đó, để nâng cao chất lượng giáo dục, Đảng hết sức coi trọng việc bồi dưỡng nâng cao năng lực cho đội ngũ nhà giáo, cán bộ quản lý (CBQL) giáo dục. Ta có thể dẫn ra những văn bản gần 8 đây đã thể hiện quan điểm chỉ đạo của Đảng và Nhà nước ta về vấn đề này. Trong Chiến lược phát triển giáo dục 2000-2010 và cả giai đoạn 2010 2020 Chính phủ đã chỉ rõ: phải “đổi mới quản lý giáo dục” coi việc “đào tạo và bồi dưỡng thường xuyên đội ngũ cán bộ quản lý giáo dục các cấp về kiến thức, kỹ năng quản lý” là khâu then chốt để thực hiện mục tiêu giáo dục. Nghị quyết Hội nghị lần thứ chín Ban chấp hành Trung ương Đảng khóa IX đã đề cập vấn đề này như sau: “Tập trung chỉ đạo để nâng cao rõ rệt chất lượng giáo dục và đào tạo” mà “giải pháp then chốt là đổi mới và nâng cao năng lực quản lý nhà nước trong giáo dục và đào tạo”[29]. Tại Chỉ thị số 40/CT-TW ngày 15.06.2004 Ban bí thư Trung ương Đảng tiếp tục nhấn mạnh: “ Mục tiêu là xây dựng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục được chuẩn hóa, đảm bảo chất lượng, đủ về số lượng, đồng bộ về cơ cấu... đáp ứng đòi hỏi ngày càng cao của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước” [35]. Quan điểm của Đảng ta về vấn đề CBQL giáo dục nói riêng, vấn đề CBQL nói chung không những là sự kế thừa truyền thống coi hiền tài là nguyên khí Quốc gia của cha ông mà còn phù hợp với quan điểm của các nhà khoa học quản lý trên thế giới ngày nay, truyền thống đó được thể hiện ở việc dân ta đã lập lên Văn miếu để thờ đạo học và tôn vinh các hiền tài. Chẳng vậy mà Lê Thánh Tông (1442 - 1479) vị minh quân triều Lê đã cho khắc vào bia Quốc Tử Giám cương lĩnh của đất nước: “ Hiền tài là nguyên khí của quốc gia. Nguyên khí mạnh thì thế nước cường. Nguyên khí suy thì thế nước tàn”. Sinh thời, Chủ Tịch Hồ Chí Minh từng dạy: “Mọi việc thành bại đều do cán bộ mà ra”; hay “Cán bộ là tiền vốn của đoàn thể. Có vốn mới làm ra lãi. Bất cứ chính sách, công tác gì nếu có cán bộ tốt thì thành công, tức là có lãi, không có cán bộ tốt thì hỏng việc, tức là lỗ vốn” [23]. Các học giả nghiên cứu về lý luận quản lý cũng như các nhà quản lý hiện đại trên thế giới đều cho rằng chất xám quản lý là nguồn lực quan trọng nhất 9 quyết định sự thành bại của các tổ chức trong việc thực hiện các mục tiêu chung. Trong trường THCS, tổ trưởng chuyên môn là một CBQL. Gần đây xuất hiện một số tài liệu có liên quan đến việc bồi dưỡng năng lực cho TTCM, song rất ít và mới chỉ đề cập một cách chung chung. Trong cuốn “ Sổ tay hiệu trưởng trường dân tộc nội trú” của nhóm tác giả do Đỗ Ngọc Bích chủ biên có nói về việc dựa vào đội ngũ TTCM để đẩy mạnh hoạt động của tổ, nhóm chuyên môn; tăng cường kiểm tra việc dạy học trên lớp; xây dựng tập thể sư phạm và coi đây là giải pháp rất quan trọng trong việc nâng cao chất lượng giáo dục trong nhà trường. Tác giả Nguyễn Văn Lê trong cuốn “ Người hiệu trưởng trường trung học cơ sở ” cũng có đề cập tới vai trò của TTCM trong việc xây dựng và triển khai kế hoạch hoạt động của tổ chuyên môn (TCM). Trong năm 2004 trên Tạp chí thông tin quản lý giáo dục có một số bài viết về vị trí, vai trò, năng lực và một số biện pháp nâng cao năng lực cho TTCM trong trường trung học của các tác giả Nguyễn Thị Tuyết Hạnh; Ngô Viết Sơn; Trần Minh Hằng. Nhìn chung, các tài liệu này hoặc chỉ là những bài báo đề cập vấn đề một cách khái quát, hoặc là không phải là tài liệu tập trung viết về TTCM mà chỉ đề cập đến khi có liên quan. Tuy vậy, tất cả đều thống nhất về vai trò rất quan trọng và việc cần thiết phải nâng cao năng lực cho TTCM coi như là một giải pháp then chốt trong việc đổi mới hoạt động quản lý chuyên môn trong các trường học. Như vậy, cho đến nay, theo những tài liệu mà tôi có được vẫn chưa có một công trình nào đề cập đến các biện pháp quản lý nâng cao năng lực cho TTCM trường THCS một cách đầy đủ và hệ thống. Trong khuôn khổ của đề tài này, tôi muốn đi sâu hơn để xác định cơ sở lý luận, khảo sát thực tiễn và trên cơ sở đó đề xuất một số biện pháp quản lý bồi dưỡng nâng cao năng lực quản lý cho TTCM trong các trường THCS trên địa bàn huyện nhà cho phù hợp với yêu cầu đổi mới giáo dục. 1.2. MỘT SỐ KHÁI NIỆM VÀ THUẬT NGỮ 1.2.1. Quản lý trường THCS 10 * Quản lý trường học Theo Đặng Quốc Bảo: “ Trường học là một thiết chế xã hội trong đó có diễn ra quá trình đào tạo, giáo dục với sự hoạt động tương tác của hai nhân tố: “Thầy – Trò”. Trường học là một bộ phận của cộng đồng và trong guồng máy của hệ thống giáo dục Quốc dân nó là đơn vị cơ sở ” [3]. Theo Phạm Minh Hạc: “Quản lý nhà trường là thực hiện đường lối giáo dục của Đảng trong phạm vi trách nhiệm của mình, tức là đưa nhà trường vận hành theo nguyên lý giáo dục để tiến tới mục tiêu giáo dục, mục tiêu đào tạo đối với ngành giáo dục, với thế hệ trẻ, với từng học sinh” [8]. Theo Trần Kiểm: “Quản lý trường học được hiểu là một hệ thống những tác động sư phạm hợp lý và có hướng đích của chủ thể quản lý đến tập thể giáo viên, học sinh và các lực lượng xã hội trong và ngoài nhà trường nhằm huy động và phối hợp sức lực và trí tuệ của họ vào mọi mặt hoạt động của nhà trường hướng vào hoàn thành có chất lượng và hiệu quả mục tiêu dự kiến” [9]. Macarencô cho rằng: “Phải là tập thể các nhà giáo dục, và ở đâu mà giáo dục không gắn với tập thể, không có chương trình công tác thống nhất, một giọng nói thống nhất, một cách tiếp cận chính xác và thống nhất với trẻ em thì ở đó không thể có một quá trình giáo dục nào hết ”[5]. Tóm lại, quản lý trường học về bản chất là quản lý con người (tập thể cán bộ, giáo viên và học sinh). Do đó, có thể hiểu quản lý trường học là những tác động tối ưu của chủ thể quản lý (lãnh đạo trường học) đến giáo viên, học sinh và các cán bộ khác nhằm tận dụng các nguồn lực hướng vào đẩy mạnh các hoạt động của nhà trường. Tiêu biểu là thúc đẩy quá trình đào tạo thể hệ trẻ, thực hiện có chất lượng mục tiêu và kế hoạch đào tạo, đưa nhà trường tiến lên trạng thái mong muốn . * Đặc thù của quản lý trường THCS 11 Trường THCS thuộc cấp học tiếp nối giữa cấp tiểu học và cấp THPT trong bậc học phổ thông. Nó là đơn vị cơ sở của hệ thống giáo dục đồng thời là một tổ chức xã hội trong cộng đồng vì thế ta nói: trường THCS là một tổ chức sư phạm – xã hội. Với tư cách là một tổ chức xã hội, trường THCS tham gia hoạt động trong một hệ thống thống nhất ở cấp xã phường, quận, huyện. Tham gia thực hiện mục tiêu phát triển văn hóa - xã hội của địa phương. Trường THCS là đơn vị văn hóa đại diện trong cộng đồng. Với tư cách là một tổ chức sư phạm, quản lý trường THCS phân biệt hẳn với mọi hình thức quản lý xã hội khác. Đó là bản chất sư phạm của quá trình giáo dục, trong đó giáo viên, học sinh vừa là khách thể quản lý nhưng lại đồng thời là chủ thể tự quản lý. Bởi không những họ là những con người đang tham gia một hoạt động rất đặc thù là: lấy nhân cách đào tạo nhân cách. Sản phẩm của hoạt động là nhân cách được tạo ra bao hàm cả tự đào tạo. Đó là nhân cách của những công dân tương lai Nước Việt. Chính vì vậy, các mối quan hệ quản lý trong trường học mang bản chất dân chủ sâu sắc. Trường THCS được coi như một hệ tự quản lý tiêu biểu. Tính đặc thù của hoạt động quản lý trường THCS thể hiện tập trung ở hoạt động dạy và hoạt động học. Học sinh THCS là học sinh tiếp nối của bậc tiểu học và bậc học phổ thông, chuẩn bị phân luồng để các em học lên THPT, đi vào các cơ sở đào tạo nhân lực hoặc trực tiếp tham gia hoạt động kinh tế – xã hội ở địa phương. Luật giáo dục năm 2005 Điều 28 có ghi: “Giáo dục trung học phổ thông phải củng cố, phát triển những nội dung đã học ở trung học cơ sở, tiếp tục xây dựng nội dung giáo dục phổ thông; ngoài những nội dung chủ yếu nhằm đảm bảo chuẩn kiến thức cơ bản phổ thông, cơ bản toàn diện và hướng nghiệp cho mọi học sinh còn có nội dung nâng cao ở một số môn học để phát triển năng lực, đáp ứng nguyện vọng của học sinh” [4]. Giáo dục THCS nhằm góp phần thực hiện mục tiêu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực bồi dưỡng nhân tài, hình thành đội ngũ lao động có tri thức, có tay nghề, có năng lực thực hành, tự chủ, năng động và sáng tạo, có đạo đức cách mạng, có tinh thần yêu nước, yêu Chủ 12 nghĩa xã hội, nhà trường đào tạo thế hệ trẻ theo hướng toàn diện và năng lực chuyên môn sâu, có ý thức và khă năng tự tạo việc làm trong nền kinh tế nhiều thành phần, có khả năng làm việc hợp tác theo nhóm... Theo Trần Kiểm tính đặc thù của quản lý trường THCS phụ thuộc nhiều vào đặc điểm lao động sư phạm của giáo viên, đó là: - Lao động của giáo viên được chuyên môn hóa cao. - Đối tượng chủ yếu của lao động sư phạm là học sinh từ 11 đến 15 tuổi. - Phương tiện lao động chủ yếu là tinh thần – là nhân cách người thầy. - Phân biệt giữa lao động trên lớp và lao động bên ngoài không hoàn toàn tách bạch. - Mặt kinh tế của hoạt động gắn liền với mặt giáo dục. - Hiệu quả là hiệu suất lao động của người giáo viên, là chất lượng thực hiện mục tiêu đào tạo [10]. Chính vì lao động của giáo viên được chuyên môn hóa cao cho nên quản lý chuyên môn trong trường THCS phải tổ chức theo các tổ chuyên môn, quản lý tổ chuyên môn là hoạt động quản lý đặc thù trong trường THCS. * Chức năng quản lý trường học Có nhiều quan niệm khác nhau về chức năng quản lý. Nhưng quan niệm phổ biến nhất cho rằng chủ thể quản lý phải thực hiện 4 chức năng đó là: + Chức năng kế hoạch hóa. + Chức năng tổ chức. + Chức năng chỉ đạo thực hiện. + Chức năng kiểm tra đánh giá. Bốn chức năng này được coi như 4 công đoạn tạo lên một chu trình quản lý. Các chức năng này có quan hệ chặt chẽ với nhau, đan xen với nhau. Ta có thể mô hình hóa hoạt động quản lý như một chu trình với các chức năng đó như sau:[8] Chức năng kế hoạch hóa Chức năng tổ chức Chức năng chỉ đạo thực 13 hiện Thông tin phục vụ quản lý Chức năng kiểm tra đánh giá Trường học là cấp quản lý cơ sở trong hệ thống giáo dục Quốc dân. Theo quan niệm của tác giả Trần Kiểm thì người quản lý trường học cần thực hiện 3 chức năng chủ yếu đó là: “+ Chức năng kế họach hóa. + Chức năng tổ chức thực hiện. + Chức năng kiểm tra đánh giá”[10]. TTCM là CBQL trong trường học thì cũng có chức năng như vậy. 1.2.2. NĂNG LỰC Để hiểu về năng lực quản lý của TTCM và các biện pháp quản lý bồi dưỡng nâng cao năng lực cho TTCM, ta phải xác định quan niệm về vấn đề năng lực. Năng lực là một khái niệm cơ bản của tâm lý học. Nó có ý nghĩa to lớn về mặt lý luận và thực tiễn. Năng lực của đội ngũ cán bộ là nguồn lực vô giá trong công cuộc công nghiệp hóa – hiện đại hóa hiện nay của đất nước ta. Với một lĩnh vực được coi là Quốc sách hàng đầu, lĩnh vực được coi là chìa khóa của sự phát triển như giáo dục thì năng lực của đội ngũ CBQL giáo dục các cấp càng trở lên đặc biệt quan trọng. Theo A.G. Kôvaliôp: “Năng lực là một tập hợp hoặc tổng hợp những thuộc tính cá nhân của con người đáp ứng những yêu cầu của hoạt động và đảm bảo cho hoạt động đạt được kết quả cao” [13]. Theo Thái Duy Tuyên: “Năng lực là những đặc điểm tâm lý của nhân cách là điều kiện chủ quan để thực hiện có kết quả một dạng hoạt động nhất định. Năng lực có quan hệ với kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo. Năng lực thể hiện ở tốc độ, chiều sâu, tính bền vững và phạm vi ảnh hưởng của kết quả hoạt động, ở tính sáng tạo, tính độc đáo của phương pháp hoạt động” [32]. Theo Đỗ Hoàng Toàn: “Năng lực là những thuộc tính tâm lý của cá nhân giúp con người lĩnh hội một lĩnh vực kiến thức hoặc hoạt động nào đấy được dễ dàng và nếu họ tiến hành hoạt động trong lĩnh vực đó thì sẽ có kết quả cao” [31]. Qua các quan niệm trên ta thấy nổi lên mấy điểm sau về năng lực: 14 Thứ nhất: Năng lực có liên quan đến yếu tố di truyền, bộc lộ và phát triển thông qua hoạt động. Điều này có ý nghĩa quan trọng trong giáo dục khi định hướng phát triển nhân cách cũng như trong việc tạo ra môi trường hoạt động thuận lợi làm nảy nở, phát triển năng lực ở cá nhân. Thứ hai: Kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo là những thành phần cơ bản giúp tạo nên năng lực. Đây chính là cơ sở khoa học cho phép xây dựng những chương trình đào tạo, bồi dưỡng nhằm phát triển, nâng cao năng lực cho nguồn nhân lực nói chung, đội ngũ CBQL nói riêng. Thứ ba: Năng lực của con người là những thuộc tính tâm lý. Nó đảm bảo cho họ đạt được kết quả cao đối với từng dạng hoạt động nhất định. Điều này có nghĩa là khi quản lý cán bộ phải sử dụng đúng người, đúng việc mới cho hiệu quả cao. Đồng thời phải thường xuyên bồi dưỡng nâng cao năng lực để đội ngũ CBQL ngày càng đáp ứng tốt hơn. Những phân tích trên đây sáng tỏ một điều là : việc nâng cao năng lực cho TTCM có quan hệ mật thiết đến việc bồi dưỡng hệ thống kiến thức, kỹ năng quản lý và tạo điều kiện thuận lợi để TTCM toàn tâm toàn ý cho hoạt động của mình. 1.2.3. NĂNG LỰC QUẢN LÝ Từ hai khái niệm năng lực và quản lý, theo phương pháp thu hẹp khái niệm, ta có thể hiểu rằng: Năng lực quản lý là những đặc điểm tâm lý của nhân cách giúp cho người quản lý dễ dàng thực hiện được hoạt động quản lý có kết quả cao. Năng lực quản lý có quan hệ với kiến thức, kỹ năng quản lý. Năng lực quản lý liên quan chặt chẽ đến những phẩm chất nhân cách của người quản lý như: Trình độ, tầm nhìn, khả năng thiết kế, óc sáng tạo thực tiễn, khả năng tổ chức điều khiển, khả năng giao tiếp, thuyết phục cảm hóa con người. Năng lực quản lý thể hiện tập trung trong việc thực hiện toàn bộ chu trình quản lý, từ việc hoạch định, đến việc tổ chức, chỉ đạo thực hiện và kiểm tra đánh giá. Đối với mỗi lĩnh vực quản lý nhất định thì kỹ năng thực hiện 15 những chức năng quản lý có những nội dung nhất định gắn liền với đặc thù của dạng hoạt động đó. Năng lực quản lý hình thành trong quá trình chủ thể thực hiện hoạt động quản lý. Trong quá trình này nảy sinh những thuộc tính mới cần thiết cho sự thành công của hoạt động quản lý, đồng thời làm xuất hiện những phẩm chất thay thế cho những thuộc tính tự nhiên chưa hoàn thiện ở chủ thể quản lý. Hay nói cách khác, thông qua hoạt động quản lý hình thành những cơ chế bù trừ làm cho chủ thể quản lý phát triển được những thuộc tính tâm lý phù hợp hơn cho hoạt động của mình. Những điều này nói lên rằng có thể và cần thiết phải nâng cao năng lực quản lý thông qua chính quá trình thực hiện các khâu của qui trình quản lý. 1.2.4. TỔ TRƯỞNG CHUYÊN MÔN Việc tổ chức dạy học theo các bộ môn khoa học cơ bản dẫn đến đội ngũ giáo viên trong các trường THCS được chia thành các tổ chuyên môn. Trong đó đứng đầu mỗi tổ chuyên môn là một tổ trưởng chịu trách nhiệm trực tiếp quản lý điều hành mọi hoạt động của tổ. Vị trí, vai trò này đã được qui định tại Điều lệ trường trung học. TTCM chính là người đóng vai trò trung tâm trong hoạt động quản lý chuyên môn của TCM. Đây chính là một mắt xích trong hệ thống quản lý của nhà trường. Các quyết định của hiệu trưởng đều thông qua tổ trưởng để chuyển đến giáo viên. TTCM trực tiếp tiếp thu các chủ trương từ hiệu trưởng để điều hành hoạt động của tổ. Đồng thời TTCM cũng là người đại diện cho TCM phản ánh những ý kiến của tập thể giáo viên trong tổ đến hiệu trưởng. TTCM là người chịu trách nhiệm xây dựng kế hoạch hoạt động chung của tổ. Hướng dẫn xây dựng và quản lý kế hoạch cá nhân của tổ viên. Tổ chức bồi dưỡng chuyên môn, nghiệp vụ, tổ chức kiểm tra đánh giá chất lượng thực hiện nhiệm vụ của giáo viên theo kế hoạch của nhà trường. Đề xuất khen thưởng cho giáo viên. Nhìn từ khía cạnh này, TTCM có vai trò như là một người “quản đốc” trong phân xưởng sản xuất. Nhưng điều khác biệt với các 16 phân xưởng bình thường là ở đây phương thức lao động chủ yếu dùng tri thức, trí tuệ nhân cách để đào tạo ra nhân cách. Người TTCM nắm vững mục tiêu, nội dung chương trình, những phương pháp cơ bản đặc trưng của môn học, phương tiện dạy học của TCM. Hơn nữa, người TTCM phải hiểu rõ năng lực, phẩm chất của những giáo viên mà mình phụ trách. Từ đó có những biện pháp huy động tối đa những nguồn lực ấy cho mục tiêu dạy học của tổ. Năng lực quản lý việc thực hiện chương trình là một thành tố quan trọng giúp người TTCM đảm nhiệm tốt vai trò của người trực tiếp quản lý tổ chuyên môn. Nó bao gồm các phương pháp, các quá trình, các qui trình của toàn bộ công việc quản lý. Những kỹ năng mang tính chuyên môn phải được đào tạo hệ thống với những tri thức cơ bản và chuyên sâu thuộc một lĩnh vực chuyên biệt nào đó. Và chính năng lực này khẳng định chức năng, nhiệm vụ riêng của TTCM mà cán bộ lãnh đạo khác không thể thay thế. Hoạt động chuyên môn của người giáo viên có tính đặc thù: tri thức chuyên môn của giáo viên là công cụ, là nguyên liệu cho việc giáo dục nhân cách. Nó không phải là bất biến mà phải không ngừng thay đổi, nâng cao theo yêu cầu xã hội. Vì thế những kiến thức, kỹ năng mà giáo viên được đào tạo trong trường Đại học Sư phạm chỉ là vốn ban đầu rất cơ bản. Trên cơ sở đó phải tiếp tục được bổ sung, bồi dưỡng mới đáp ứng được những yêu cầu thực tiễn giáo dục ở trường phổ thông trung học. Con đường giải quyết vấn đề này có những hướng chủ yếu như: - Người giáo viên phải tự học, tự bồi dưỡng thông qua nghiên cứu tài liệu chuyên môn, tìm hiểu thực tế. - Người giáo viên được sự hỗ trợ, giúp đỡ thông qua hoạt động chuyên môn trong nhà trường, trong tổ chuyên môn. Trong các biện pháp trên thì việc bồi dưỡng gắn liền với sự giúp đỡ của tổ chuyên môn sẽ là biện pháp có tác dụng sâu sắc, hiệu quả nhất. Sở dĩ có thể khẳng định như vậy là vì các lý do sau đây: 17 Tổ chuyên môn là nơi tập hợp những người có cùng nhiệm vụ, phạm vi chuyên môn, có sự tương đồng về trình độ đào tạo nên hiểu rõ được những khó khăn, thuận lợi. Từ đó sẽ hạn chế những khó khăn và phát huy những thuận lợi trong những hoàn cảnh cụ thể. Tổ chuyên môn là một tập thể hạt nhân, một tế bào của hoạt động chuyên môn trong nhà trường. Ở đó các thế hệ giáo viên nối tiếp nhau theo thứ bậc chuyên môn, nghiệp vụ. Mỗi người có thế mạnh, hạn chế riêng. Nếu TTCM biết cách tổ chức khơi nguồn, phát huy thế mạnh, giảm bớt những hạn chế của mỗi người thì sẽ tạo dựng được môi trường hoạt động chuyên môn hữu ích nhất. TTCM là người được tiếp thu những chủ trương đổi mới về môn học và có trách nhiệm tổ chức, hướng dẫn tổ viên của mình. Biến những chủ trương ấy thành hiện thực thông qua các hoạt động chuyên môn trong tổ. Để quản lý hoạt động bồi dưỡng chuyên môn, trước hết TTCM phải là một giáo viên có năng lực chuyên môn, là một trụ cột về chuyên môn, là một chuyên gia sư phạm, là một người có quan hệ tốt với mọi người. Luôn luôn nhạy bén với cái mới. Thì sẽ có có khả năng động viên khích lệ các thành viên khác trong tổ nỗ lực tự bồi dưỡng chuyên môn. Đây là năng lực chuyển giao, hướng dẫn tổ chức thực hiện. Nhờ đó làm cho năng lực của đội ngũ ngày càng được nâng cao. Như vậy, TTCM không chỉ có vai trò là "thợ cả" trong "tổ thợ" mà quan trọng hơn còn là người có năng lực tổ chức các hoạt động chuyên môn. Biết cách làm cho tổ viên nâng cao chuyên môn góp phần cho sự tiến bộ của bản thân và cho cả đơn vị. Là người tổ chức hoạt động chuyên môn đòi hỏi TTCM phải: - Biết phát hiện các vấn đề cần phải tháo gỡ trong chuyên môn. Đó là những vấn đề được đặt ra do yêu cầu mới, do được cấp trên giao nhưng năng lực của giáo viên chưa thể đáp ứng có hiệu quả. Hoặc đó là những vấn đề không những đa số tổ viên còn thấy bất cập mà bản thân tổ trưởng cũng trong tình trạng như vậy. Nếu không kịp thời tìm cách tháo gỡ thì sẽ ảnh hưởng đến chất lượng giảng dạy, làm tổ viên thiếu tự tin, mất uy tín trong tập thể nhà 18 trường, đặc biệt là đối với học sinh và phụ huynh. - Biết tổ chức một cách khoa học các hoạt động cho tổ viên thực hiện nghiên cứu các tài liệu chuyên môn. Các hoạt động tự nghiên cứu để viết thu hoạch hoặc các sáng kiến kinh nghiệm. Đặc biệt là các hoạt động sinh hoạt tổ chuyên môn theo định kỳ để bàn sâu về nội dung một chủ đề, hoặc phương pháp giảng dạy, hoặc rút kinh nghiệm giờ dự của thành viên trong tổ. - Cũng cần phải chú ý rằng, TTCM là người thừa hành lệnh của hiệu trưởng để thực hiện phân công chuyên môn trong đơn vị mình nên việc tổ chức, phân công chuyên môn cần phải được coi là một trong những công việc quan trọng hàng đầu. Để làm được việc này người TTCM luôn nắm vững cả năng lực cũng như về điều kiện hoàn cảnh của mỗi tổ viên. Trong quá trình hoạt động sư phạm có nhiều tình huống nảy sinh ngoài ý muốn của giáo viên nên tổ trưởng là người trực tiếp quản lý phải điều hành, xử lý tình huống sư phạm sao cho không phải đưa lên hiệu trưởng. Vai trò quản lý trực tiếp còn thể hiện ở chỗ TTCM có trách nhiệm kiểm tra, đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ của các tổ viên. Điều đó có nghĩa là TTCM là người chịu trách nhiệm giám sát thường xuyên việc thực hiện quy chế chuyên môn của tổ viên. TTCM tổ chức xác định cụ thể các tiêu chí đánh giá chuyên môn theo đặc trưng và chức năng của bộ môn do mình phụ trách. TTCM tổ chức đánh giá theo tinh thần khách quan, khoa học, tránh làm cho đánh giá ảnh hưởng không tốt đến tinh thần, thái độ của tổ viên biến quá trình kiểm tra, đánh giá thành quá trình tự kiểm tra. TTCM xây dựng kế hoạch và tổ chức kiểm tra đánh giá với sự tham gia của tổ viên. Biến hoạt động đánh giá thành một cơ hội cho các tổ viên góp ý xây dựng. Thành một tình huống bồi dưỡng chuyên môn để tìm ra, ghi nhận, nêu rõ ưu điểm của từng giáo viên từ đó khích lệ họ không ngừng vươn lên. 19 1.2.5. NĂNG LỰC QUẢN LÝ CỦA TỔ TRƯỞNG CHUYÊN MÔN TRƯỜNG THCS Ở trường THCS, TTCM là một cán bộ quản lý. Để hoàn thành tốt nhiệm vụ của mình TTCM phải có năng lực quản lý. Năng lực quản lý của TTCM tập trung ở khả năng thực hiện tốt 3 chức năng quản lý nhà trường, đó là: + Chức năng kế hoạch hoá. + Chức năng tổ chức thực hiện. + Chức năng kiểm tra đánh giá. Chính vì thế, ta có thể chia năng lực quản lý của TTCM thành 3 nhóm theo các chức năng quản lý như sau: + Nhóm 1: Năng lực kế hoạch hoá. + Nhóm 2: Năng lực tổ chức thực hiện. + Nhóm 3: Năng lực kiểm tra đánh giá. Kể từ đây để ngắn gọn khi nói năng lực TTCM có nghĩa là nói đến năng lực quản lý của TTCM. Thành phần cơ bản trong các nhóm năng lực này mà ta quan tâm là những kỹ năng. Dưới đây là những kỹ năng cơ bản trong mỗi nhóm năng lực. 1.2.5.1. NĂNG LỰC KẾ HOẠCH HÓA Năng lực kế hoạch hóa của TTCM là khả năng mô tả trạng thái tương lai mà tổ chuyên môn cần đạt tới, và cách thức huy động các nguồn lực nhằm đạt tới trạng thái đó. Làm kế hoạch nói đơn giản có nghĩa là trả lời các câu hỏi ta là ai? Ta đang ở đâu? Ta sẽ đi đến đâu? Đến đó bằng cách nào? Để làm gì? TTCM muốn làm được kế hoạch cũng phải có khả năng trả lời thoả đáng các câu hỏi này. Để trả lời được trước hết TTCM phải biết cách nắm bắt, phân tích thực trạng. Đồng thời TTCM cần phải có khả năng nắm bắt đúng những chủ trương của cấp trên liên quan đến tổ chuyên môn của mình. Từ đó xác định được hệ thống mục tiêu phấn đấu của tổ chức. Đương nhiên không thể dừng lại ở đó, muốn nhìn rõ hệ thống mục tiêu, giúp cho các tổ viên nắm vững những chủ trương 20